شیعه شناسی رشته ای است که شیعه را به عنوان یک کل واقعی به شیوه ای متمرکز و با روش های ترکیبی (نقلی، تفسیری، تحلیلی، آماری و مشاهده ای) مورد مطالعه قرار می دهد؛ از تشیع و آموزه های شیعی که سازنده هویت مستقل شیعه به عنوان یک مذهب بزرگ اسلامی است، بحث می کند؛ از نحوه پیدایش و شکل گیری آن در تاریخ حیات اسلامی گفت وگو می کند؛ از کیفیت بسط و گسترش تاریخی آن در جوامع مختلف صحبت به میان می آورد؛ از میزان نقش و تأثیری که در ارتقا و اعتلای تمدن اسلامی داشته، بحث می کند؛ از دانش ها و معارفی که شیعیان در طول حیات تاریخی خود توسعه داده اند، گفت وگو می کند؛ عالمان و دانشمندان برجسته شیعی را معرفی می کند؛ و سرانجام از وضعیت کنونی شیعیان در جغرافیای مسکون سخن می گوید. از جمعیت، نژاد و پراکندگی آنها، از شیوه همسرگزینی و روابط خانوادگی آنها، از میزان اقتدار و نفوذ سیاسی آنها، از نحوه معیشت و درآمد آنها، از نرخ باسوادی و بی سوادی آنها، از شکل های حل و فصل مرافعات و منازعات آنها، از شیوه گذران اوقات فراغت آنان، از عقاید، باورها، آیین ها و آداب و رسوم آنان، از نگرش ها و تمایلات و عواطف آنها، از ارزش ها و هنجارها و نمادهای آنان، از زبان ها، گویش ها، اسطوره ها، افسانه ها، ادبیات، فلسفه ها، هنرها و دانش های آنان، از نهضت ها، جنبش ها، شورش ها، انقلاب ها و حرکت های اصلاحی آنان، از پیروزی ها و شکست های آنان و... بحث می کند.
روشن است که مطالعات شیعه شناختی به تازگی رواج نیافته است، بلکه در طول اعصار و قرون گذشته، همواره در حوزه های علمی شیعی، در قالب رشته های علمی رجال، درایه، حدیث، تفسیر، فقه، اصول فقه، کلام، فلسفه، عرفان، اخلاق، تاریخ، مذاهب و فرق رونق داشته است. در هر یک از این علوم، عالمان برجسته ای وجود داشته و آثار بدیع و معتبری خلق کرده اند.
برخی از این علوم همانند علم الحدیث، تفسیر، فقه و اخلاق، اساسا با متون دینی سر و کار داشته و با زندگی تاریخی و یا روزمره شیعیان ارتباطی ندارند. برخی دیگر مانند کلام، فلسفه، عرفان و اصول فقه نیز عمدتا رشته هایی انتزاعی و نظری بوده و از واقعیت های حیات جمعی شیعیان به دور می باشند. بعضی دیگر نیز همچون علوم رجال، تاریخ، مذاهب و فرق، هر چند از شخصیت ها، گروه ها و نحله های شیعی واقعی گفت وگو می کنند و لذا دانش هایی توصیفی و عینی می باشند، در عین حال به گذشته ها و اعصار دور ناظرند و به اوضاع و شرایط فعلی و معاصر شیعیان جهان توجهی ندارند.
افزون بر این، متأسفانه در هیچ جای کشور، نه در حوزه های علمیه و نه در دانشکده های الهیات یا علوم اجتماعی دانشگاه های کشور، از مطالعات مهم مربوط به وضعیت کنونی شیعیان مطالعات جامعه شناختی یا مردم شناختی اثری دیده نمی شود. این کمبود امروزه مورد توجه خاورشناسان قرار گرفته و بدین ترتیب، بخش قابل ملاحظه ای از تحقیقات جاری مراکز آکادمیک اسلام شناسی جوامع غربی به مطالعه جوامع و گروه های شیعی موجود در دنیا اختصاص یافته است. این تأسف آن گاه دوچندان می شود که دریابیم امروزه خود ما نیز به عنوان محقق و عالم شیعی بخاطر فقدان اطلاعات لازم در زمینه جمعیّت ها و جماعت های شیعی دنیا، ناگزیر به پژوهش ها، نوشته ها و آمار و ارقام ارائه شده توسط غربیان استناد می جوییم.
خلأ فقدان مطالعات جامعه شناختی و مردم شناختی، محسوس ترین نقیصه ای است که مراکز آموزشی و پژوهشی شیعی اعم از سنتی و جدید، حوزوی و دانشگاهی به شدت از آن رنج می برند.
موسسه شیعه شناسی که چندی است به همت جمعی از عالمان شیعی تأسیس شده است، تلاش می کند در حد توان خویش، نقیصه فوق الذکر را مرتفع سازد. فصلنامه شیعه شناسی نیز در راستای تحقق همین هدف منتشر می شود. این فصلنامه تلاش می کند تا به مطالعات شیعه شناختی تمرکز بخشد و در عین حال، پژوهش های میدانی در زمینه جوامع شیعی را ترغیب و ترویج نماید. البته پرواضح است که چنین هدفی جز با مساعدت و تشریک مساعی همه اندیشمندان علاقه مند به چنین عرصه ای تحقق نمی یابد. لذا از همه آنان فروتنانه می خواهیم تا از روی مهر و تعهد، این فصلنامه را در تدوین مقالات یا تهیه گزارش ها یاری رسانند.
در پایان، خداوند بزرگ را سپاس گزاریم که به ما توفیق آغاز نمودن این راه را عنایت فرمود؛ بر پیام آور بزرگ او محمد صلی الله علیه و آله وسلم درود می فرستیم و به ولایت علی علیه السلام ، وصی او، دل می سپاریم و دولت عادله امام موعود(عج) را انتظار می کشیم.
مدیر مسئول
