پیشگفتار
آنچه در پیش رو است، مجموعه ای است فشرده درباره فرهنگ و اوصاف شیعه که در پرتو گردآوری روایات نقل شده از امامان معصوم علیهم السلام تنظیم و ترتیب یافته است.
این نوشته که ترسیم کننده سیمای شیعه راستین است، پاسخی است به این پرسش که شیعه در عصر حاضر تا چه میزان از فرهنگ و اوصاف یاد شده برخوردار بوده و رفتار و کردار او تا چه اندازه با آنچه امامان معصوم علیهم السلام فرموده اند و از وی به عنوان یک شیعه انتظار داشتند، مطابقت دارد؟ افزون بر
آن الگویی است برای پیروان مکتب تشیع که خودشان را در آئینه روایات ائمه اطهار علیهم السلام ملاحظه نموده و جسم و جانشان را تطهیر نمایند.
شیعه و اخلاق فردی
در این بخش به برخی از ویژگی های فردی شیعیان اشاره می شود که این اوصاف، ضمن داشتن وجه تشریعی و ترغیب بدان ویژگی ها، بازنمای علائم شیعیان واقعی است، هر شخص مدعی تشیع، می بایست خودش را با این شاخص ها، محک بزند.
1. زیرکی و تیزفهمی
عَن نَوْفِ بنِ عبدِاللّهِ البَکالیّ قال: قال لی علیّ علیه السلام : یا نَوْفُ خُلِقْنا مِن طِینَةٍ طَیّبةٍ و خُلِقَ شِیعتُنا مِن طِینَتِنا ... فقُلتُ: صِفْ لی شِیعَتَک یا أمیرَالمؤمنین، فَبَکی لِذِکْرِی شِیعَتَه و قال: ... فَهُمُ الکاسَةُ الأَلِبّاء... .(1)
از نوف بکالی روایت شده که: علی علیه السلام به من فرمود ما (اهل بیت) از سرشتی پاکیزه آفریده شده ایم و شیعیان ما از سرشت ما آفریده شده اند ... گفتم: ای امیرمؤمنان، شیعه را برایم توصیف کن. امام با یاد شدن نام شیعه گریست و فرمود: ... آنان زیرک و خردمندند... .
2. دانش طلبی
12. عَن ابن أبی یَعْفُور، عَنْ أبی عبدِاللّه علیه السلام قال: إنّ شِیعةَ عَلیٍّ علیه السلام کانُوا ... أهلَ رَأْفَةٍ وَ عِلم... .(2)
ابن یعفور از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: شیعیان علی علیه السلام اهل رأفت و علم اند... .
22. و قوله علیه السلام : لِنَوْفِ البَکالیّ: أَتَدْری یا نَوْفُ مَنْ شِیعَتی؟ قال: لا واللّهِ، قال: شِیعَتی ... عُلَماء... .(3)
علی علیه السلام به نوف بکالی فرمود: ای نوف، آیا می دانی که شیعه من کیست؟ گفت: نه، به خدا سوگند، فرمود: شیعیان من ... عالمانند... .
32. قال نَوْف: عَرَضَتْ لی حاجَةٌ إلی أمیرِالمؤمنین علیِّ بن أبی طالب علیه السلام ... فأَقْبَلَ علیه جُنْدَبٌ و الرَّبِیعُ، فقالا له: ماِسمَةُ شِیعَتِک یا أمیرَالمؤمنین؟ ... و قال: ... یُری لاِءَحَدِهِمْ ... حِرْصًا علی عِلْم... .(4)
نوف گوید: برای من نیازی پیش آمد که به محضر علی علیه السلام شرفیاب شوم ... پس جندب و ربیع بر آن حضرت وارد شدند و گفتند: ای امیرمؤمنان، نشانه شیعیان تو چیست؟ ... فرمود: هر یک از آنان چنین به نظر می آیند که ... نسبت به آموختن دانش علاقه فراوان دارند... .
3. کوشایی و تلاش بسیار
13. عَنِ المُفَضَّلِ قال: قال أبوعَبْدِاللّه علیه السلام : إِیّاکَ و السَّفَلَةَ؛ فَإِنَّما شِیعَةُ علیٍّ علیه السلام مَن ... اشْتَدَّ جِهادُه... .(5)
مفضل گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: از فرومایگان بپرهیز، همانا شیعه علی علیه السلام کسی است که ... تلاشش بسیار باشد... .
23. وَصِیَّتُهُ علیه السلام لِعَبْدِاللّهِ بنِ جُنْدَب ... یا ابنَ جُنْدَب بَلِّغْ شِیعَتَنا و قُلْ لَهُمْ: لاتَذْهَبَنَّ بِکُمُ المَذاهِبُ، فَوَاللّهِ لاتُنالُ وِلایَتَنا إلاّ بالوَرْع وَ الإجْتِهادِ فِی الدُّنْیا... .(6)
از توصیه های امام صادق به عبداللّه بن جندب این است که فرمود: ... ای جندب، به شیعیان ما ابلاغ کن و بگو: مذاهب و گرایشهای گوناگون شما را [به راه انحرافی [نبرد؛ به خدا سوگند ولایت ما جز با ورع و کوشش در دنیا دست یافتنی نیست... .
4. تواضع و فروتنی
14. و بِالإِسْنادِ إلی أبیِ محمّدٍ العسکریّ أَنَّهُ قال: ... مَنْ تَواضَعَ فِی الدُّنْیا لِإِخْوانِه فَهُوَ عِنْدَاللّهِ مِنَ الصِّدِّیقینَ و مِنْ شِیعَةِ علیِّ بنِ أَبیِ طالِبِ علیه السلام حَقًّا... .(7)
ازامام عسکری علیه السلام روایت شده که فرمود: ... هر کس در دنیا در برابر برادر دینی خود فروتنی نماید، او در پیشگاه خداوند از «صدیقین» و از شیعیان علی علیه السلام است... .
24. عَنْ بُکَیْر عَنْ أَبیِ عَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بنِ محمّد صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِما أَنّه قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِیعَتِنا مَن کانَ عاقِلاً ... ثُمَّ قال: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی خَصَّ الأنبیاءَ علیه السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ فَمَنْ کانَتْ فیهِ فَلْیَحْمَدِ اللّهَ عَلی ذلِکَ و مَنْ لَمْ یَکُنْ فیه فَلْیَتَضَرَّعْ إلَی اللّهِ وَلْیَسْأَلْهُ، قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک و ما هِیَ؟ قال: ... القُنُوعُ... .(8)
بکیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: از شیعیان ما هر کس که عاقل باشد، دوستش می داریم ... آنگاه فرمود: خداوند بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است؛ پس هر کس آنها را دارا است، باید بر آن به درگاه الهی شکر گزارد و هر کس آنها را ندارد، باید به درگاه الهی زاری نماید و از او درخواست کند. بکیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود: ... تواضع و فروتنی... .
5. راستگویی
15. عَن زَیْدِ الشَحّامِ عَنْ أَبِی عبدِ اللّهِ علیه السلام عَن أَبیه علیه السلام قال: إِنَّ الرَّجُلَ کانَ فِی القَبِیلَةِ مِنْ شِیعَةِ علیّ علیه السلام فَیَکُونُ زَینَها ... أَصْدَقُهُمْ ... تُسْأَلُ العَشِیرَةُ عَنْهُ فَتَقُولُ: مَنْ مِثْلُ فُلانٍ! إِنَّهُ لَأَدّانا لِلأَمانَةِ وَ أَصْدَقُنا لِلْحَدِیثِ.(9)
زید شحام گوید: امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش (امام باقر علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: مردی از شیعیان علی علیه السلام در قبیله ای بود که مایه زینت آن قبیله به شمار می رفت ... [زیرا [راستگوترین آنان بود ... و چون از اهل قبیله درباره او پرسش می شد، می گفتند: کیست مثل فلان کس؟ او در ادای امانت و راستگویی از همه ما بهتر است.
25. عَن بُکَیرْ، عَن أبیِ عبدِاللّهِ جعفرِ بنِ محمّدٍ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِما أنّه قال: لَنُحِبُّ مِن شِیعَتِنا مَنْ کانَ ... صَدُوقًا وَفِیًّا، ثُمَّ قال: إنّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی خَصَّ الأَنْبِیاءَ علیه السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ ... قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک وَ ما هِیَ؟ قال: ... صِدْقُ الحَدیثِ... .(10)
بکیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: همانا ما دوست می داریم از شیعیان خود کسی را که ... راستگو و وفادار باشد ... آنگاه فرمود: خدای بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است ... بکیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود: ... راستگویی است... .
35. و قالَ علیه السلام لِشِیعَتِهِ: أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللّهِ ... و صِدْقِ الحَدِیثِ... .(11)
امام عسکری علیه السلام به شیعیان خود فرمود: شما را به تقوای الهی ... و راستگویی توصیه می کنم... .
6. اهل عمل
16. بِإِسْنادِ أَخی دعبل، عن أبی جعفر علیه السلام أَنَّهُ لایُنالُ ما عِنْدَاللّهِ إلاّ بِالْعَمَلِ، و أبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّ أعظمَ الناسِ حسرةً یَوْمَ القِیامَةِ مَن وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلی غَیْرِه، وَ أبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّهُمْ إِذا قامُوا بما أُمِرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الفائِزُون یومَ القِیامَة.(12)
دعبل از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: به آنچه نزد خدا است، جز با عمل دست نمی توان یافت، و به شیعیان ما ابلاغ کن که بیشترین حسرتها در روز قیامت برای کسی است که عدالت و درستی را وصف کند ولی غیر آن را به کار بندد، و به شیعیان این حقیقت را برسان که هرگاه برای انجام آنچه مأمور شده اند به پا خاستند، تحقیقاً در روز قیامت رستگارند.
26. عَنْ جابِر، عَنْ أَبی جَعْفر علیه السلام فی قَوْلِهِ تَعالی: «و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصالحات» فَالَّذین آمَنُوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ عَلِیُّ بْنُ أَبیِ طالبِ علیه السلام و الأَوْصِیاءُ مِنْ بَعْدِه و شِیعَتُهُمْ، قالَ اللّهُ تَعالی: «أنّ لهم جنّات تجری من تحتها الأنهار».(13)
از جابر نقل شده است که امام باقر علیه السلام درباره سخن خدای تعالی: «و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصالحات»[بقره/25] (و کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند مژده ده) فرمود: «الذین آمنوا و...» درباره علی بن أبی طالب علیه السلام و اوصیای بعد از او و شیعیان آنان است. خداوند متعال [درباره آنان] فرمود: «أنّ لهم جنّات تجری من تحتها الأنهار» (که آنان را بوستانهایی است که از زیر [درختان [آنها جویها روان است.)
36. عَنْ جابِر عن أبی جعفر علیه السلام و عَنْ تمیمِ بنِ حذیَم عن ابن عبّاس قال: لمّا نَزَلَ هذِهِ الآیَة: «إنّ الذین آمنوا و عملوا الصّالحات أولئک هم خیر البریّة»قال النبیُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : «هُوَ أَنْتَ وَ شِیعَتُک، تَأْتی أَنْتَ وَ شِیعَتُک یومَ القِیامَةِ راضِیینَ مَرْضِیّین...».(14)
جابر از امام باقر علیه السلام از تمیم از ابن عباس نقل کرده است: هنگامی که این آیه نازل شد: «إنّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات أُولئِک هم خیر البریّة»؛ [بیّنه/7 [(همانا کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، ایشانند که بهترین آفریدگانند) پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: این آیه درباره تو و شیعیان توست؛ تو و شیعیانت در حالی که خشنودید و مورد رضای الهی هستید، حضور خواهید یافت... .
7. یکدلی و یکزبانی
17. عن مِهْزَم قال: دَخَلْتُ عَلی أبی عبداللّه علیه السلام فَذَکَرْتُ الشِیعَةَ فقال: یا مِهْزَمُ إِنَّمَا الشِیعَةُ مَنْ ... لَمْ یَخْتَلِفُ قَوْلُهُمْ وَ إِن اخْتَلَفَ بِهِمُ البُلْدان... .(15)
مهزم گفت: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و از شیعه یاد کردم. فرمود: ای مهزم، تحقیقاً شیعیان کسانی اند که ... اختلاف در سخنانشان نیست، هر چند شهرهایشان از هم دور باشد... .
27. عن مِهْزَمِ الأَسَدِیّ قال: قال أَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام : یا مِهْزَمُ شِیعَتُنا ... لَنْ تَخْتَلِفَ قُلُوبُهم، وَ إِنِ اخْتَلَفَ بِهِمُ الدّار... .(16)
از مهزم روایت شده که امام صادق علیه السلام فرمود: ای مهزم، شیعیان ما کسانی اند که... دلهایشان هرگز از هم جدا نمی شود، اگرچه خانه هایشان از هم دور باشد... .
37. قال علیٌّ علیه السلام لِمَوْلاهُ نَوْفِ الشامِیّ: ... هَلْ تَدْری مَنْ شِیعَتی؟ قال: لا وَاللّهِ، قال: ... شِیعَتِی الّذین ... إِخْتَلَفَ بِهُمُ الأَبْدانُ، وَ لَمْ تَخْتَلِفْ قُلُوبُهم... .(17)
علی علیه السلام به دوستدارش نوف شامی فرمود: ... آیا می دانی شیعه من کیست؟ نوف گفت: نه، به خدا سوگند. فرمود: ... شیعیان من کسانی اند که ... پیکرهایشان از هم جدا است ولی دلهایشان از هم جدا نیست... .
8. یکسانی ظاهر و باطن
قال أبوعبدِاللّهِ علیه السلام : یَنْبَغی لِمَنِ ادَّعی هذَا الأمرَ فیِ السِّرِّ أَنْ یَأْتِیَ عَلَیْهِ بِبُرْهانٍ فِی العَلانِیَةِ، قُلْتُ: وَ ما هَذَا البُرْهانِ الّذی یَأْتی بِهِ فِی العَلانِیَةِ؟ قال: یُحِلُّ حَلالَ اللّهِ و یُحَرِّمُ حَرامَ اللّهِ وَ یَکُونُ لَهُ ظاهِرٌ یُصَدِّقُ باطِنَه.(18)
امام صادق علیه السلام فرمود: سزاوار است کسی که در پنهانی مدّعی این امر (شیعه بودن) است، آشکارا برهان و دلیلی ارائه دهد. [راوی گفت: [عرض کردم: این چه برهانی است که باید آشکارا بیاورد؟ فرمود: حلال خدا را حلال شمارد و حرام خدا را حرام بداند و دارای ظاهری باشد که باطنش را تصدیق و تأیید نماید.
9. گذشت از بدی کننده
عَنْ أَبیِ إِسماعِیلِ قال: قُلْتُ لِأَبیِ جَعْفَرِ: جُعِلْتُ فِداکَ، إِنَّ الشِیعَةَ عِنْدَنا کَثِیرٌ فقال: ... هَلْ یَتَجاوَزُ المُحْسِنُ عَلَی المُسی ء و یَتَواسَوْنَ؟ فَقُلْتُ: لا، فقال: لَیْسَ هؤُلاءِ شیعةٌ، الشیعةُ مَنْ یَفْعَلُ هذا.(19)
ابواسماعیل گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، شیعه نزد ما بسیار است. فرمود: ... آیا نیکوکاران از بدی کنندگان می گذرند و مساوات و برابری را رعایت می کنند؟ گفتم: خیر، فرمود: پس آنان شیعه نیستند. شیعه کسی است که چنین کند.
10. ساده زیستی
110. عَنْ جابِر عَنْ أبی جَعْفَر علیه السلام قال: قال: یا جابِرُ إِنَّما شِیعَةُ علیٍّ علیه السلام مَنْ ... أولئک الخَفِیفَةُ عَیْشُهُمْ... .(20)
از جابر نقل شده که امام باقر علیه السلام فرمود: ای جابر، جز این نیست که شیعیان علی علیه السلام کسانی هستند که ... سطح زندگی شان پایین است... .
210. عَنْ أَبیبَصِیر، عَنْ أَبیعَبْدِاللّه علیه السلام قلتُ: جُعِلْتُ فِداک، صِفْ لی شِیعَتَک، قال: ... شِیعَتُنا الخَفِیفَةُ عَیْشُهُمْ... .(21)
ابوبصیر می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: قربانت شوم، شیعه خود را برایم توصیف فرما. فرمود: ... شیعیان ما در زندگی سبکبارند... .
11. محافظت بر نماز
111. عَنِ ابن عُمَیْر قال: قلتُ لِأَبیِ الحسن موسی علیه السلام : أخبرنی عَنْ تَخَتُمِّ أمیرالمؤمنین علیه السلام بِیَمِینِهِ ... فقال: ... وَ هُوَ عَلامَةٌ لِشِیعَتِنا، یُعْرَفُونَ بِه و بالمُحافَظَةِ عَلی أَوْقاتِ الصَّلاة... .(22)
ابن عمیر گوید: به امام کاظم علیه السلام عرض کردم: مرا از علت اینکه علی علیه السلام انگشتر به دست راست می کرد آگاه فرما ... فرمود: ... این کار نشانه شیعیان ما است که به آن و به مراقبت از وقتهای نماز...شناخته می شوند... .
211. عَن اللَّیْثیی، عَنْ جَعْفَر بنِ محمّد علیه السلام قال: امتَحَنُوا شِیعَتَنا عِنْدَ ثَلاث: عِنْدَ مَواقیتِ الصَّلَواتِ کَیْفَ مُحافَظَتُهُمْ عَلَیْها... .(23)
لیثی از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: شیعیان ما را در سه جا آزمایش کنید: هنگام فرارسیدن اوقات نماز که مراقبت آنان نسبت به آن چگونه است... .
شیعه در عرصه روابط اجتماعی
گرچه تفکیک ویژگی های فردی و اجتماعی انسان و تعیین قلمروهای این اوصاف مشکل و گاهی نشدنی است زیرا ابعاد انسان منفک نیست لیکن ویژگی هایی را که بیش تر به روابط اجتماعی مربوط بوده و معطوف به دیگران می باشد در فصلی جداگانه ذکر می شود تا چراغ راهنمای جوامع شیعی و رهپویان ائمه اطهار باشد.
1. پرهیز از تحقیر دیگران
إِنّی سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّه علیه السلام یَقُولُ: ... لاتُحَقِّرُوا وَ لاتَجْفُوا فُقَراءَ شِیعَةِ آلِ محمّد صلی الله علیه و آله ... .(24)
[مفضل بن عمر گوید]: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: ... فقیران شیعه آل محمّد صلی الله علیه و آله را تحقیر و جفا نکنید... .
2. پذیرش سخن حقّ
إِنّی سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ علیه السلام یَقُولُ: ... لاتَغْضَبُوا مِنَ الحَقِّ إذا قیلَ لَکُمْ. وَ لاتَبْغُضُوا أَهْلَ الحقِّ إِذا صَدَعُوکُمْ بِهِ، فإنّ المُؤْمِنَ لایَغْضَبُ مِنَ الحَقِّ إذا صُدعَ به.(25)
[از توصیه های مفضل بن عمر به جماعت شیعه این بود که گفت:] از امام صادق شنیدم که می فرمود: ... از سخن حقی که به شما گفته می شود، خشمگین نشوید و به اهل حق آنگاه که شما را آشکارا به آن فرامی خوانند، کینه نورزید؛ زیرا مؤمن از حق هرگاه به آن فراخوانده شود برآشفته نمی شود.
3. رفتار پسندیده با اهل سنّت
13. و قال علیه السلام لِشِیعَتِهِ: أُوصِیْکُم بِتَقْوَی اللّهِ وَ ... صَلُّوا فی عَشائِرِهِمْ وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضاهُمْ وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إِذا وَرَعَ فی دِینِه وَ صَدَقَ فی حَدِیثِهِ وَ أَدَّی الأَمانَةَ و حَسُنَ خُلْقُه مَعَ الناسِ قیلَ: هذا شِیعِیٌّ فَیَسُرُّنی ذلِکَ. اتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا زَیْناً وَ لاتَکُونُوا شَیْناً. جُرُّوا إِلَیْنا کُلَّ مَوَدَّةٍ وَادْفَعُوا عَنّا کُلَّ قَبِیحٍ فَإِنَّهُ ما قِیلَ فِینا مِنْ حُسْنٍ فَنَحْنُ أَهْلُه و ما قِیل فِینا مِنْ سُوءٍ فَما نَحنُ کَذلِک... .(26)
امام عسکری علیه السلام به شیعیان خود فرمود: شما را به تقوای الهی سفارش می کنم ... و این که ... در میان قبایل آنان (در مساجد غیر شیعه) نماز بخوانید و در تشییع جنازه های آنان شرکت کنید و بیمارانشان را عیادت و حقوق آنان را ادا کنید. زیرا اگر مردی از شما در دینش ورع داشته و در گفتارش راستگو باشد و نیز امانت را برگرداند و اخلاقش با مردم خوب باشد، گفته خواهد شد که او شیعه است و این مرا خوشحال می سازد. تقوای الهی را رعایت کنید و مایه زینت ما باشید نه سبب ننگ و عار. هر نوع دوستی را به سوی ما جلب کنید و هر نوع زشتی را از ما دور سازید؛ زیرا آنچه از خوبیها درباره ما گفته شود، ما سزاوار آنیم و آنچه از بدیها درباره ما گفته شود، ما چنین نیستیم... .
23. عَنْ عُمَرَ بنِ أَبانِ قال: سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ علیه السلام یقول: یا مَعْشَرَ الشِیعَة ... عُودُوا مَرْضاهُمْ، وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ و صَلُّوا فی مَساجِدِهِم وَ لایَسْبِقُوکُمْ إلی خیرٍ فَأَنْتُمْ وَاللّهِ أَحَقُّ مِنْهُمْ بِه.(27)
عمر بن ابان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: ای جماعت شیعه ... از بیماران آنان (غیر شیعه) عیادت نمایید و در تشییع جنازه های آنها شرکت کنید و در مساجدشان نماز گزارید. مبادا آنان در انجام کار خیر از شما پیشی بگیرند؛ زیرا به خدا سوگند شما به این کار از آنان سزاوارترید.
4. پسندد آنچه برای دیگران می پسندد
و قال علیه السلام لِلْمُفَضَّلِ: أُوصِیْکَ بِسِتِّ خِصالٍ تُبَلِّغُهُنَّ شِیعَتی، قُلْتُ: وَ ما هُنَّ یا سَیِّدی؟ قال علیه السلام : ... و أَنْ تَرْضی لِأَخِیکَ ما تَرْضی لِنَفْسِک... .(28)
امام صادق علیه السلام به مفضل فرمود: تو را به شش خصلت سفارش می کنم که آنان را به شیعیان من برسانی. گفتم: آنها کدامند ای سرور من؟ فرمود: ... این که آنچه برای خود می پسندی برای برادر دینی خود نیز بپسندی... .
5. ضعیف نوازی
دَخَلَ سَدِیرُ الصَیْرَفی عَلی أبی عبدِاللّه علیه السلام و عِنْدَهُ جماعةٌ مِنْ أَصْحابِهِ فقال: یا سَدیرُ لاتَزالُ شِیعَتُنا مَرْعِیّینَ مَحْفُوظینَ مَسْتُورینَ مَعْصُومِینَ ما أَحْسَنُوا النَظَرَ لِأَنْفُسِهِمْ فیما بَیْنَهم و بَیْنَ خالِقِهِم وَ صَحَّتْ نِیّاتُهم لِأَئِمّتِهِمْ وَ بَرُّوا إِخْوانَهُم فَعَطَفُوا عَلی ضَعیفِهِمْ وَ تَصَدَّقُوا عَلی ذَوِی الفاقِةِ مِنْهُمْ... .(29)
سدیر صیرفی بر امام صادق علیه السلام وارد شد در حالی که گروهی از اصحاب نزد آن حضرت حضور داشتند. امام فرمود: ای سدیر، شیعیان ما پیوسته مورد رعایت و حفاظت الهی و پوشیده از گزند و دید دشمن و مصون از گناه هستند، تا زمانی که نسبت به خود در آنچه مربوط به آنان و آفریدگارشان است، خوشبین باشند و نیّت هایشان در رابطه با امامانشان درست باشد و به برادران دینی خود نیکی کنند و برای برآوردن خواسته های ضعیفانشان به آنان مراجعه نمایند و به نیازمندانشان صدقه دهند... .
6. بی آزاری
16. عَنْ نَوْفِ بنِ عَبْداللّه البِکالی قال: قالَ لی علیٌّ علیه السلام : ... یا نَوْفُ شِیعَتی واللّهِ ... شُرُورُهُمْ مَکْنُونَةٌ ... أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فی عِناءٍ، و النّاسُ مِنْهُمْ فی راحَة... .(30)
نوف بکالی گوید: علی علیه السلام به من فرمود: ... سوگند به خدا، شیعیان ما ... شرّشان پوشیده است و به کسی نمی رسد ... خود از ناحیه دیگران در سختی اند [ولی] مردم از ناحیه آنان در راحتی به سر می برند... .
26. و قال علیه السلام : شِیعَتُنا ... شُرُورُهُمْ مَأْمُونَة... .(31)
علی علیه السلام فرمود: شیعیان ما ... شرّشان به کسی نمی رسد... .
7. وفا به عهد و پیمان
17. عَنْ أَبیِ بَصِیر قالَ: قالَ الصّادِقُ علیه السلام : شِیعَتُنا ... أَهْلُ الوَفاء... .(32)
از ابوبصیر نقل شده که گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما ... اهل وفا هستند... .
27. عَنْ بُکَیْر، عَنْ أَبیِ عَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بن محمّد صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِما أَنَّهُ قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِیعَتِنا مَنْ کان ... وفیّاً... .(33)
بکیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: قطعاً، از میان شیعیان خود کسی را که ... به عهد و پیمان خود بسیار وفادار باشد، دوست می داریم... .
8. رفتار آشتی جویانه با معاشران
18. عَنْ أَبیِ جَعْفَرٍ علیه السلام قال: أَمِیرُالمُؤْمنین علیه السلام : شِیعَتُنا ... سِلْمٌ لِمَنْ خالَطُوا.(34)
از امام باقر علیه السلام روایت شده که علی علیه السلام فرمود: شیعیان ما ... با همنشینان خود رفتاری آشتی جویانه دارند.
28. و قال علیه السلام : یا شِیعَةَ آلِ محمّدٍ صلی الله علیه و آله إِنَّهُ لَیْسَ مِنّا مَنْ ... لَمْ یُحْسِنْ صُحْبَةَ مَنْ صَحِبَهُ ... وَ مُصالِحَةَ مَنْ صالَحَهُ... .(35)
امام صادق علیه السلام فرمود: ای شیعه آل محمّد صلی الله علیه و آله از ما نیست کسی که ... همنشینی او با معاشران خود ... و صلح و آشتی او با مردم نیکو نباشد... .
9. پرهیز از جدال بیجا
بِالإِسنادِ عَنْ أبیِ محمّدٍ العسکری علیه السلام قال: ذُکِرَ عِنْدَ الصادقُ علیه السلام الجِدالُ فِی الدّین، وَ إنَّ رسولَ اللّه صلی الله علیه و آله و الأَئِمَّةَ المَعْصُومِین علیهم السلام قَدْ نَهَوا عَنْه فقال الصادقُ علیه السلام : لَمْ یُنْهَ عَنْه مُطْلقًا لکِنَّه نُهِیَ عَنِ الجِدال بغَیر الّتی هِیَ أَحْسَن، أما تَسْمَعُونَ اللّهَ یَقُولُ؟: «و لاتجادلوا أهل الکتاب إلاّ بالّتی هی أحسن»و قولَه تعالی: «أدع إلی سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالّتی هی أحسن» فالجِدالُ بِالَّتی هِیَ أَحْسَن قَدْ قَرَنَهُ العُلَماءُ بِالدِّینِ، و الجِدالُ بغیرِ الّتیِ هِی أَحْسَن مُحَرَّمٌ و حَرَّمَهُ اللّهُ تعالی عَلی شِیعَتِنا... .(36)
از امام عسکری علیه السلام روایت شده که فرمود: نزد امام صادق علیه السلام از جدال در دین یاد شد و این که رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام از این کار نهی کرده اند. حضرت فرمود: از آن به طور مطلق نهی نشده بلکه از جدال ناپسند نهی شده است. آیا سخن خدا را نشنیده ای که فرمود: «وَ لاتُجادِلُوا أهلَ الکتابِ إلاّ بِالَّتی هِیَ أَحْسَن»[عنکبوت/46 [(و با اهل کتاب جز به شیوه ای که نیکوتر است مجادله مکنید) و نیز این سخن خداوند متعال را: «أدع إلی سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادِلُهم بالّتی هی أحسن»[نحل/125 [(مردم را با حکمت و پند نیکو به راه پروردگارت بخوان و با آنان به شیوه ای که نیکوتر است مجادله و گفت و گو کن). جدالی که نیکوست، جدالی است که عالمان دینی با آن پیوند دارند و رعایت می کنند و جدال ناپسند، حرام است و خداوند متعال آن را بر شیعیان ما تحریم کرده است... .
10. پرهیز از کمک به حاکمان ستمگر
عَنْ مَسْعَدَةِ بنِ صَدَقَة قال: سَأَلْتُهُ، عَنْ قَوْمٍ مِنَ الشِّیعَةِ یَدْخُلُونَ فِی أَعْمالِ السُّلْطان و یَعْمَلُونَ لَهُمْ وَ یَجْبُونَ لَهُمْ و یُوالُونَهُمْ، قال: لَیْسَ هُمْ مِنَ الشِیعَةِ... .(37)
مسعدة بن صدقه گوید: از امام صادق علیه السلام درباره گروهی از شیعه پرسیدم که در کارهای سلاطین (پادشاهان ستمگر) وارد می شوند و برای آنان کار کرده و مالیات جمع می کنند و به آنان یاری می رسانند. فرمود: آنان شیعه نیستند... .
11. پرهیز از درخواست مالی
111. وَصِیَّتُهُ علیه السلام لِعَبْدِ اللّهِ بنِ جُنْدَب ... یَا ابْنَ جُنْدَب إِنَّما شِیعَتُنا یُعْرَفُونَ بِخِصالٍ شَتّی: ... لایَسْأَلُونَ لَنا مُبْغِضًا، وَ لَوْ ماتُوا جُوعًا... .(38)
از توصیه های امام صادق علیه السلام به عبدالله بن جندب این بود ... ای فرزند جندب، همانا شیعیان ما به خصلتهایی چند شناخته می شوند: ... از دشمنان ما چیزی درخواست نمی کنند هر چند از گرسنگی بمیرند... .
211. قال الصّادقُ علیه السلام : شِیعَتُنا مَنْ لایَسْأَلُ الناسَ(39) شَیْئًا وَ لَوْ ماتَ جُوعًا.(40)
امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما کسانی هستند که از مردم (مخالفان و غیر خودیها) چیزی درخواست نمی کنند هر چند از گرسنگی بمیرند.
12. اعتدال و میانه روی
عَنْ عَمرو بنِ سَعِیدِ بنِ بَلال، قال: دَخَلْتُ عَلی أبیِ جعفر علیه السلام وَ نَحْنُ جَماعَةٌ فقال: کُونُوا النُمْرُقَةُ الوُسْطی یَرْجِعُ إِلَیْکُمْ الغالی وَ یَلْحَقُ بِکُمُ التالی... .(41)
عمرو بن سعید گوید: بر امام باقر علیه السلام وارد شدم در حالی که ما یک گروه بودیم. فرمود: شما [مانند] آن تکیه گاه میانه باشید که تندروها به ناگزیر به سوی شما باز آیند و کندروها به شما به پیوندند... .
13. پرهیز از غلوّ
عن عُمَر بن خالد، عَنْ أبی جعفر علیه السلام قال: یا مَعْشَرَ الشِیعَةِ شِیعَةِ آلِ محمّدٍ، کُونُوا النُمْرُقَةُ الوُسْطی: یَرْجِعُ إِلَیْکُمُ الغالی، وَ یَلْحَقُ بِکُمُ التالی، فقال لَهُ رجلٌ مِنَ الأَنْصار، یقال له سَعْد: جُعِلْتُ فِداک مَا الْغالی؟ قال قومٌ یقولون فِینا ما لانَقُولُه فِی أَنْفُسِنا فَلَیْسَ أُولئِکَ مِنّا وَ لَسْنا مِنْهُمْ قال: فَمَا التّالی؟ قال: الْمُرْتادُ یُرِیدُ الخَیْرَ یَبْلُغُهُ الخَیْرُ یُوجَرُ عَلَیْه.(42)
عمر بن خالد از امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: ای جماعت شیعه، ای شیعیان آل محمّد صلی الله علیه و آله ، مانند پشتی در میانه باشید (که از دو جانب به آن تکیه دهند؛ یعنی، راه راست را بپیمایید و بر حدّ اعتدال باشید که مردم در زندگیشان از شما بیاموزند) و آن که غلو کرده و پیشی گرفته به جانب شما باز گردد و آن که وامانده خود را به شما برساند. مردی از انصار به نام سعد عرض کرد: جانم فدای تو باد، غالی کیست؟ فرمود: گروهی که درباره ما چیزهایی گویند که ما آن را درباره خود نمی گوییم؛ آنان از ما نیستند و ما هم از آنان نیستیم. گفت تالی و عقب مانده کیست؟ فرمود: کسی که طالب خیر (دین حق و عمل صالح) است؛ خیر به او می رسد و به میزان نیتش پاداش داده می شود.
14. جلب محبّت برای اهل بیت
«وَ لاَتَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَ الْسَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»(فصلت (41) 34)
و نیکی و بدی برابر نیست، [بدی دیگران را] به شیوه ای که نیکوتر است دور کن که [اگر چنین کنی] آنگاه آن که میان تو و او دشمنی است همچون دوستی نزدیک و مهربان گردد.
114. عَنْ عَبْدِالأَعْلی، قال: قال لی أبوعبداللّه جعفر بن محمّد علیه السلام : یا عَبْدَالأَعْلی ... فَاقْرَأْهُمُ السَّلامَ وَ رَحْمَةَ اللّهِ یعنی الشِیعة وَ قُلْ: قالَ لَکُمْ: رَحِمَ اللّهُ عَبْدًا اسْتَجَرَّ مَوَدَّةَ الناسِ إِلی نَفْسِهِ وَ إِلَیْنا، بِأَنْ یُظْهِرَ ما یَعْرِفُونَ وَ یَکُفَّ عَنْهُمْ ما یُنْکِرُون.(43)
از عبدالأعلی روایت شده که امام صادق علیه السلام به من فرمود: ای عبدالأعلی ... به آنان (شیعیان) سلام و رحمت خدا را ابلاغ کن و بگو: امام به شما فرمود: خدا رحمت کند بنده ای را که مودّت و دوستی مردم را به سوی خود و به سوی ما جلب می کند؛ بدین ترتیب که آنچه را آنان می شناسند و خوب می دانند، اظهار می دارد و آنچه را آنان خوش نمی دارند و بد می شمرند، در برابر آنان انجام نمی دهد.
214. و قال علیه السلام لِشِیعَتِهِ: ... اتّقوا اللّهَ و کونوا زَینًا و لاتکونوا شَیْناً، جرّوا إلینا کُلَّ مودّةٍ، وادفعوا عَنّا کُلَّ قبیح فإنّه ما قیل فینا مِن حُسُن فنحن أهلُه و ما قیل فینا مِن سوءٍ فما نحن کذلک... .(44)
امام عسکری علیه السلام به شیعیانش فرمود: ... تقوای الهی را رعایت کنید و مایه زینت و افتخار ما باشید نه سبب ننگ و شرم. هر مودّت و دوستی را به سوی ما جلب کنید و از ما در برابر هر زشتی دفاع کنید، زیرا هر چه از زیباییها و خوبیها درباره ما گفته شود، ما اهل آن هستیم و هر چه از بدیها و زشتیها درباره ما گفته شود، ما چنین نیستیم... .
15. پرهیز از دشمن تراشی
عَنْ أَبی عَبْداللّهِ علیه السلام : ... أَنّی یَکُونُونَ لَنا شِیعَةً وَ إِنَّهُمْ لَیُخاصِمُونَ عَدُوَّنا فِینا حَتّی یَزِیدُوهُمْ عَداوَةً... .(45)
مفضّل از امام صادق روایت کرده که فرمود: ... چگونه آنان از شیعیان ما به شمار می روند در حالی که درباره ما با دشمنانمان به نزاع و ستیزه گری برمی خیزند، تا جایی که دشمنی آنان را بیشتر می سازند... .
16. کتمان و حفظ اسرار
116. عَنِ الثُّمالی، عَنْ عَلیِّ بن الحسین علیه السلام قال: وَدَدْتُ أَنّیِ افْتَدَیْتُ خَصْلَتَیْنِ فیِ الشِیعَةِ لَنا بِبَعْضِ ساعِدِی: النَّزَقَ وَ قِلَّةَ الکِتْمان.(46)
از ثُمالی روایت شده که امام سجّاد علیه السلام فرمود: دوست دارم که در برابر وجود دو خصلت در میان شیعه، قسمتی از دستم را فدا کنم [تا آن دو از بین برود]: 1. سبکی و شتاب در کارها بر اثر جهل و حماقت 2. کمی کتمان.
216. عَنِ اللَّیْثی، عَنْ جَعْفَر بن محمّد علیه السلام قال: امتَحِنُوا شِیعَتَنا عِنْدَ ثَلاثٍ: ... عِنْدَ أَسْرارِهِمْ کَیْفَ حِفْظُهُمْ لَها عَنْ عَدُوِّنا... .(47)
لیثی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما را در سه وقت بیازمایید: ... به وقت اسرارشان که چگونه آنها را از دشمنان ما نگه می دارند... .
316. عَنْ مُیَسِّر قال: قال أبوجعفر علیه السلام : یا مُیَسِّرُ أَلا أُخْبِرُکَ بِشِیعَتِنا؟ قُلْتُ: بَلی جُعِلْتُ فِداک قال: إِنَّهُمْ حُصُونٌ حَصِینَةٌ ... لَیْسُوا بالمَذایِیِعِ(48) البُذُر... .(49)
از میسّر روایت شده که امام باقر علیه السلام فرمود: ای میسّر، آیا تو را از شیعیانم آگاه سازم؟ گفتم: آری فدایت شوم. فرمود: آنان دژهای محکم اند ... نه افشاگر رازها و ناتوان از نگهداری اسرار... .
··· پی نوشت ها
1. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 2، بیروت، مؤسسه وفا، ج 65، ص 177، ح 34.
2.همان، ج 65، ص 188، ح 43.
3.همان، ج 75، ص 28، ح 95.
4.همان، ج 75، ص 29، ح 96.
5.همان، ج 65، ص 187، ح 42.
6.همان، ج 75، ص 281، ح 1.
7.همان، ج 41، ص 55، ح 5؛ ج 72، ص 117، ح 1.
8.همان، ج 66، ص 397، ح 86.
9.همان، ج 34، ص 306، ح 1071.
10.همان، ج 66، ص 397، ح 86.
11.همان، ج 75، ص 372، ح 12.
12.همان، ج 2، ص 29، ح 12.
13.همان، ج 36، ص 129، ح 78.
14.همان، ج 35، ص 346، ح 22.
15.همان، ج 65، ص 179، ح 37.
16.همان، ج 65، ص 180، ح 39.
17.همان، ج 65، ص 191، ح 47.
18.همان، ج 65، ص 164، ح 15.
19.همان، ج 71، ص 254، ح 49.
20.همان، ج 65 ، ص 168، ح 28.
21.همان، ج 66 ، ص 401، ح 99.
22.همان، ج 42، ص 69 ، ح 18.
23.همان، ج 80 ، ص 22، ح 40؛ ج 65 ، ص149،ح1.
24.همان، ج 75، ص 382، ح 1.
25.همان، ج 75، ص 382، ح 1.
26.همان، ج 75، ص 372، ح 12.
27.همان، ج 85 ، ص 119، ح 83 .
28.همان، ج 75، ص 250، ح 94.
29.همان، ج 65، ص 153، ح 10.
30.همان، ج 65، ص 177، ح 34.
31.همان، ج 75، ص 26، ح 91؛ ج65،ص191،ح47.
32.همان، ج 65، ص 167، ح 23.
33.همان، ج 66، ص 397، ح 86 .
34.همان، ج 65، ص 190، ح 46؛ج75،ص26،ح91.
35.همان، ج 75، ص 266، ح 178.
36.همان، ج 2، ص 125، ح 2.
37.همان، ج 14، ص 63، ح 15.
38.همان، ج 75، ص 281، ح 1.
39. مقصود از «الناس» (مردم) در کلام امام صادق علیه السلام ، غیر خودیها و کسانی است که در برابر آن امام و پیروان ایشان ایستاده و به ستیزه برخاسته بودند نه مردم عادی.
40.همان، ج 93، ص 158، ح 37.
41.همان، ج 65 ، ص 178، ح 36.
42.همان، ج 67 ، ص 101، ح 6 .
43.همان، ج 2، ص 77، ح 62 .
44.همان، ج 75، ص 372، ح 12.
45.همان، ج 75، ص 383، ح 1.
46.همان، ج 68 ، ص 416، ح 40.
47.همان، ج 80 ، ص 22، ح 40.
48. «مِذْیاع» مفرد «مَذاییع» به کسی گویند که اسرار را حفظ نمی کند. «بَذیر» مفرد «بُذُر» به معنای نمّام و کسی است که بر نگهداری سرّش توانایی ندارد (قاموس المحیط).
49.همان، ج 65 ، ص 180، ح 38.
1. عضو هیأت علمی مرکز فرهنگ و معارف قرآن.
