دوره ی نوجوانی و جوانی، از آن جهت یکی از بحرانی ترین دوران زندگی به شمار می رود که فرد در حال عبور از مرز کودکی به مرحله ی نوینی ست که عمیق ترین تغییرات شخصیتی و فیزیولوزیکی را به همراه دارد و هواره برای سازگاری با موقعیت های جدید تلاش می کند.
مشکلات این دوره، مورد توجه بسیاری از متخصصان قرار گرفته و خوشبختانه این دیدگاه ها هر یک، مکمل دیگری ست. مهم ترین اقدام در جهت حل مشکلات نوجوانان و جوانان، "تشخیص" آن است.
نکات قابل توجه والدین و مربیان در تشخیص نوع رفتار
والدین و مربیان، اغلب رفتاری از نوجوانان را که مخل نظم و کارآی در خانه و مدرسه است، مشکل رفتاری توصیف می کنند؛ در صورتی که کاملاً غیر منصفانه است که آن ها را مشکلات رفتاری بدانند و دانش آموز را با فرتاری مشابه آن، تنبیه نمایند.
غالباً رفتار دشوار برای سنین پان تر، کاملاً هنجار است و بیش تر اوقات، نوجوانان، تنها به این دلیل به رفتارهای ناپخته دست می زنند که یاد نگرفته اند نیازهای خویش را با شیوه های درست برآورده کنند.
باید توجه داشت که شکل ها مختلفی از رفتر که برا سنی خاص رخ می دهد، هنجار است و نباید برای سن های بالاتر تحمل شود و حتی گاهی باید اصلاح هم بشود زیرا رفتارهای فرد کم کم باید بعد اجتماعی و جامعه پسند به خود بگیرد.
هیچ یک از رفتارها نادرست نوجوان را نباید به صرف آن که از نوع مشکلات سنی اوست و از بین خواهد رفت، کم اهمیت و نادیده گرفت چرا که احتمل بقای هر نوع رفتاری وجود دارد. از طرفی، اگر این گونه رفتارها نادیده گرفته شود، نوجوان گمان می کند رفتارش پسندیده است و به آن ادامه خواهد داد.
در قضاوت رفتاری کودکان و نوج.انان، باید به انگیزه ها توجه داشته باشید زیرا ممکن است فرد، کار ضعیف را با انگیزه ی جلب توجه، جلب محبت و تأیید اجتماعی گروه هم سن خود انجام دهد.
نشانه های وجود مشکل در نوجوانان
با توجه به نشانه ها و علائم خاص بیماری ها می وان اقدام به ریشه یابی و حل مشکلات رفتاری نمود. بسیاری از مشکلات، پیش نیاز بیماری ها و اختلال های آدمی به شمار می روند. مربان و والدین عزیز باید با دقت و ظرافتی خاص، رفتار نوجوانان را زیر نظر داشته و کوچک ترین تغییر به وجود آمده در رفتار طبیعی آنان را مورد بررسی قرار دهند تا بتوانند در کم ترین زمان، مشکل موجود را ریشه یابی و مرتفع نمایند. بدیهی ست دور ماندن از نوجوان و حیا طبیعی او می تواند خطراتی را برای فرد و جامعه به همراه داشته و عدم رفع یک مشکل کوچک، به ایجاد یک معضل بزرگ منجر شود.
واکنش های زیر می تواند نشان دهنده ی یکی از اختلال های روانی باشد:
ادمه ی عادت های کودکی: در هر مرحله از ندگی، عادت ها و رفتارهایی وجود دارد که مخصوص همان زمان است و پس از طی آن زمان، باید آن عادت ها و رفتارها هم از بین برود و یا شکل تکاملی خود را پیدا کند. ادامه ی عادت های کودکی در سنین بالاتر، مانند جویدن ناخن، مکیدن شست، شب ادراری و... نشانه ی وجود مشکلاتی ست.
واکنش های علامتیک راه رفتن در خواب (خواب گردی)، پرخوابی یا کم خوابی، بی نظمی در خواب، وجود کابوس و تیک که این واکنش ها به طور معمول از دوران کودکی و نوجوانی شروع می شود.
اختلال های عملکردی:" تنبلی، تقلب، دزدی، دروغ گویی، آزاررسانی، تخریب، صدمه رساندن به اشیاء و اشخاص، توهین به هم سالان، غیبت های مکرر و طولانی از منزل یا مدرسه، رفتارهای ضد اجتماعی، پرخاش گری، خطاهای جنسی و اعتیاد
اختلال های عاطفی: واکنش های اضطرابی همراه با ترس های بی مورد، کابوس ها شبانه و افراط در ابراز علاقه یا تنفر، ترس و خشم، حساسیت فراوان، علائم افسردگی و نیز خجالت بیش از حد
اختلال های ارتباطی: انزواطلبی، وابستگی، ناتوانی در برقراری روابط و انجام فعالیت های درون گروهی، ناتوانی در سازگاری با موقعیت جدید، پرهیز از روابط چهره به چهره و...
اختلال ها خاص یادگیری: عقب افتادگی درسی، عدم یادگیری مهار ها، هم چنین عدم رشد قدرت های تکلمی، تصوری، تخیلی و...
اختلال های تغذیه ای: این گونه اختلال ها اگر منشأ عضوی نداشته باشند، غالباً از وجود اختلال های دیگر خبر می دهند مانند بی اشتهایی، پرخوری، سیری ناپذیری و...
رفتارهای هنجار و ناهنجار
به قانون کسان و معیار معینی که با توجه به شراط مخصوص زمانی و مکانی، کیفیت رفتار انسان را معین می کند و به آن نظم می بخشد، "هنجار" گفته می شود. هنجار تعیین می کند که انسان چه بگوید و از گفتن چه چیزهایی اجتناب نماید، چگونه بیندیشد و رفتار کند، چه اعمالی را انجام دهد و از انجام چه اعمالی اجتناب کند؛ به همین دلیل هر کس سعی می کند رفتر خود را با "هنجارهای اجتماعی" سازگر نماید تا جامعه او را به عضویت بپذیرد.
مردم به طور معمول، کسی را "غیر عادی" می دانند که رفتار، تفکر و عواطف عجیب و غیرمعمولی و تفاوت های محسوسی با دیگران داشته باشد. در میان متخصصان نیز تعریف مشخص و محدودی برای اختلال رفتاری وجود ندارد اما از آن جا که بیش تر تعریف ها در مورد کج روی ها و رفتارهای غیر عادی، روی کلمه ی "رفتار" تأکید دارد، اختلال رفتاری را با هنجارهای موجود و مربوط به آن م سنجند. رفتار غیر عادی کودک، ممکن اسن ذهنی یا عینی (شدید یا خفیف) باشد و به صورت اختلال در رفتارهای شناختی یا کنش های عاطفی ظاهر گردد و یا ناهنجاری هایی در سیستم ادراکی، انگیزش، حسی و حرکتی، کلامی و روابط بین فردی و اجتماعی را شامل شود. عوامل ارثی، اجتماعی، فرهنگی، عقلی و عاطفی، هر یک به تنهخایی و یا در ارتباط با یکدیگر می توانند سبب بروز رفتارهای غیر عادی گردند، در نتیجه این رفتارها، بیش تر وقت ها به آسانی قابل تشخیص نیستند و باید با آگاهی و شناخت دقیق تر، به نشانه ها که در حقیقت همان رفتارها هستند، نگریست تا بتوان قدرت تمیز رفتر عادی از غیر عادی را به دست آورد و آن را مبنای قضاوت خویش قرار داد.
نشانه های رفتار ناهنجار:
نشانه های ذهنی: از طریق بیمار گزارش می شود و منعکس کننده ی ناراحتی و پریشانی شخصی اوست. برای نمونه اضطراب، افسردگی و احساس حقارت و بی ارزشی درباره ی خود را به دکتر یا مشاور اعلام می نماید.
نشانه های عینی: به وسیله ی متخصصان بالینی مشاهده می شود و علائم بارز و اشکار ناسازگاری می باشد. رفتارهای عجیب و غریب،تندخویی، عصبانیت، شب ادراری و... مثال هایی از نشانه های عینی هستند.
چگونگی تشخیص و راه کارهای رفع اختلال های روانی:
با شناخت عوامل مؤثر در پیدایش بیماری های روانی و رعایت بهداشت روانی می توان از بروز برخی ناهنجاری ها جلوگیری کرد. اگر والدین و مربیان بتوانند با آگاهی و شناخت خود، مشکلات نوجوانان را حل نمایند، زندگی مفید و سازگاری را برای آنان به ارمغان خواهند آورد. در چنین شرایطی، مشکلات آموزشی کاهش یافته و با افزایش قدرت یادگیری، تفکر و سازگاری در نوجو.انان، رشد نموده و از کج روی های انان کاسته خواهد شد
رعایت بهداشت، به تندرستی و شادابی کامل جسم و روح می انجامد. مهم ترین وظیفه ی هر فردی، "پیش گیری" است. فرد همان طور که از ورود عوامل بیماری زا به بدنش جلوگیری می کند، باید برای سلامت روح و روان خود نیز اقداماتی انجام دهد تا از نابسامانی های روحی ش کاسته شود.
پیشرفت تکنولوژی، تحولات سریع و دائم آن، موجب تشویش، اضطراب و احساس عدم رضایت در نوجوان شده و در بسیاری افراد، منجر به کشمکش و فشار روانی می گردد. وقتی اضطراب و نگرانی از حد معینی فراتر رود و دوام یابد، ممکن است نظم بدن را بر هم بزند و به بیماری های جسمی و ضایعه ی بدنی تبدیل شود. از این رو می توان گفت بسیاری از بیماری های جسمی انسان، منشأ روانی دارد.
عارضه ی روانی، به سادگی قابل ر<یت نیست. برای رسیدن به حقیقت مشکل روانی در یک نوجوان، باید از روش های علمی کمک گرفت. بنابراین نمی توان به سادگی، حالت های روانی یک نوجوان را تشریح نمود و نسخه ای را در اختیار او گذاشت.
منبع: نشریه شادکامی- مارهش: 75