ولادت
در زمستان 1329 ق فرزندی در خانه آیت اللّه سید ابوالحسن طالقانی به دنیا آمد که مایه روشنی چشمان اهل خانه شد و لبخند شکر و رضا را بر لبان سیدابوالحسن طالقانی نشاند. پدر نام او را «محمود» گذاشت و پشت جلد قرآن نوشت: «سید محمود روز شنبه، چهارم ربیع الاول 1329 قمری به دنیا آمد». تو گویی همین نوشتار کوتاه بود که پیوندی ناگسستنی بین او و قرآن ایجاد کرد به گونه ای که بعدها وی یکی از پاسداران واقعی قرآن و مکتب حیات بخش اسلام گردید.
دوران کودکی
آیت اللّه طالقانی دوران کودکی را تا ده سالگی در روستای «گلیرد» طالقان سپری نمود و همان جا خواندن و نوشتن و مقدمات علوم اسلامی را فرا گرفت و در پی استفاده از مکتب پدر ـ که عالمی سیاست مدار بود ـ مبارزه با استبداد در ذهن او نقش بست. او سپس همراه خانواده به تهران رفت و این دوران با دیکتاتوری رضاخان و مبارزه روحانیان علیه وی هم زمان بود و این امر نقشی بسزا در شکل گیری اندیشه سیاسی اش داشت. و از همان هنگام او را وارد میدان مبارزه با ظلم و فساد کرد.
ورود به حوزه علمیه قم
آیت اللّه طالقانی در نوزده سالگی برای فراگیری بیشتر و دقیق تر علوم اسلامی عازم حوزه علمیه قم گردید و از درس استادان بزرگی چون آیت اللّه حجت و آیت اللّه خوانساری بهره فراوان برد. آیت اللّه طالقانی، مدتی نیز برای بهره گیری از درس استادان مشهور نجف اشرف، راهی آن مرکز بزرگ علمی شد، اما دوباره به قم و مدرسه فیضیه برگشت. پرداختن به دانش هیچ گاه او را از توجّه به مسایل سیاسی ـ اجتماعی دور نکرد.
درس تفسیر
آیت اللّه طالقانی پس از سال ها تحصیل در حوزه علمیه قم، از آیت اللّه حائری یزدی، بنیان گذار حوزه علمیه قم، اجازه اجتهاد گرفت و با عزمی راسخ و گامی استوار، راهیِ تهران شد و در مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار سابق) به آموزش علوم اسلامی پرداخت. او که از مدت ها پیش دردِ جامعه و مردم را حس کرده بود و تنها راهِ نجات را در بازگشت به اسلام و قرآن می دانست، با برقراری جلسات تفسیر قرآن، در این مسیر قدم نهاد و رسالت عظیم خویش را به انجام رسانید.
آیت اللّه طالقانی در زندان
در سال 1341 ش، به دنبال واکنش امام خمینی رحمه الله علیه انقلاب سفید شاه، آیت اللّه طالقانی رحمه الله نیز برای برداشتن نقاب از چهره نوکران استعمار به افشاگری دست زد. نظام سرسپرده که مصمّم به اجرای برنامه دیکته شده از سوی آمریکا بود، آیت اللّه طالقانی را دستگیر و روانه زندان کرد. او با وجود شکنجه های بی رحمانه در زندان، به برقراری جلسات تفسیر قرآن، نهج البلاغه و تاریخ اسلام برای زندانیان مسلمان همّت گماشت و برای ایجاد وحدت بین مبارزان مسلمان نخستین نماز جماعت را در زندان برپا نمود و استقامت وصف ناپذیرش در برابر شکنجه های خون آشامان ساواک، مایه قوت قلب دیگر زندانیان بود.
تلاش برای وحدت جهان اسلام
آیت اللّه طالقانی از جمله متفکّرانی بود که گام های شایسته ای برای اتحاد جهان اسلام برداشت. او در کنفرانس های متعددی، گاه به عنوان نماینده شخصیت های بزرگی چون آیت اللّه کاشانی و بروجردی و گاه به طور مستقل، شرکت نمود. وی در حمایت از تأسیس «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» که به دست آیت اللّه بروجردی و با همکاری اندیشمندان «الازهر» مصر، به ویژه شیخ محمد شلتوت ایجاد شده بود، نوشت: «راه تقریب، که جمعی از علمای بیدار و مجاهد پیش گرفته اند همین است که با نور تفکر، محیط ارتباط اسلامی را روشن سازند و با نوک قلم، باقی مانده ابرهای تاریک را از افق فکری مسلمانان زایل گردانند تا وحدت واقعی پایه گیرد، نه اتحاد صوری و قراردادی».
حمایت از ملت فلسطین
در 25 اردیبهشت ماه 1327 ش، هم زمان با خروج آخرین سرباز انگلیس از خاک فلسطین، «بن گورین»، رئیس یکی از سازمان های صهیونیستی، خبر شوم تأسیس دولت اشغالگر اسرائیل را اعلام کرد. از آن تاریخ به بعد، تلاش های گسترده ای در ابعاد مختلف برای حمایت از حقوق مردم فلسطین صورت گرفته است. آیت اللّه طالقانی نیز از مبارزانی بود که هرگز در برابر این تجاوز، سکوت نکرد و در کنفرانس های متعدد از حق ملت فلسطین دفاع کرد. وی در خطبه نماز عیدفطر سال 1348 ش به مسئله فلسطین پرداخت و ضمن آگاه کردن مردم از وضعیت مسلمانانِ فلسطین و یادآوری مسئولیت آنان در این مبارزه، از آنها خواست تا فطریه خود را برای کمک به مبارزان مسلمان هدیه کنند.
در آستانه پیروزی
نفس های رژیم به شمارش افتاده بود و خزان عمرش فرا می رسید. دستگاه حاکم از هیچ جنایتی شرم نداشت. از این رو آیت اللّه طالقانی را در پاییز 1354 برای انتقامی سخت، دستگیر کرد. وی دو سال بدون محاکمه، سخت ترین شکنجه های روحی و جسمی را در زندان تحمّل نمود و در سال 1356، رژیم وی را با وجود کهولت سن و ضعف جسمانی به ده سال زندان محکوم کرد. او سه سا ل را با بدترین شکل در زندان گذراند. سلولش یک سلول کوچک و نمور بود که حتی پنجره کوچک آن را با رنگ سیاه آغشته بودند و در طول شبانه روز، فقط یک ساعت برای انجام نظافت وی را به حیاط کوچک پشت زندان می بردند. به دنبال عقب نشینی نظام در مقابل موج اعتراضات مردم مسلمان، در پاییز 1357 بسیاری از زندانیان سیاسی آزاد گردیدند که از آن جمله آیت اللّه طالقانی بود. ایشان پس از آزادی در نخستین پیامش مردم را به وحدت و پیروی از رهبری امام فرا خواند.
پیام حماسی آیت اللّه طالقانی در محرم 1357
محرم سال 1357 ش برای انقلاب لحظه حساس و سرنوشت سازی بود. آیت اللّه طالقانی هم گام با امام، برای شدت بخشیدن به قیام مردم، در اول محرم با بهره گیری از فرهنگ عاشورا و سخنان قافله سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام ، پیامی حماسی خطاب به ملت ایران فرستاد که منجر به راهپیمایی ها و اعتصابات گسترده ای گردید. ایشان برای وارد کردن ضربات نهایی بر پیکرِ رو به زوال حکومت پهلوی، تصمیم گرفت در حمایت از پیام امام، پیامی دیگر به مناسبت روز تاسوعا (نهم محرم) صادر کند. از این رو، بدون توجه به اخطارهای پی در پی مقامات دولتی، در روز چهارم محرم پیامی دیگر برای ملت ایران فرستاد و اعلام کرد که خود نیز در راه پیمایی روز تاسوعا شرکت خواهد نمود. این اعلامیه همراه پیام امام و تأکید دیگر رهبران دینی، غوغایی به پا کرد، به طوری که در تهران حدود چهار میلیون نفر به خیابان ها ریختند و حمایت خود را از رهبری امام خمینی رحمه الله و برقراری حکومت اسلامی اعلام نمودند.
تشکیل کانون اسلام
با سقوط رضاخان و بر سر کار آمدن شاه جوان و بی تجربه، فضای فعالیت های فرهنگی و سیاسی تا اندازه ای باز شد. در این هنگام آیت اللّه طالقانی برای آشنایی هرچه بیشتر نوجوانان و جوانان با معارف اسلامی، به تشکیل «کانون اسلام» دست زد و هم چنین به انتشار مجله دانش آموز از طرف کانون، همت گماشت.
حمایت آیت اللّه طالقانی از فداییان اسلام
آیت اللّه طالقانی همواره از مدافعان فداییان اسلام بود. پس از کودتای ننگین 28 مرداد 1332، آن گاه که رژیم کودتا جای پایش را محکم کرد و به انتقام جویی از فداییان اسلام پرداخت، آیت اللّه طالقانی آنها را در خانه اش پناه داد. ولی با مشکوک شدن مأموران به منزل وی، شهید نواب و یارانش، آن جا را ترک کردند. وقتی ساواک به آن خانه هجوم برد، کسی از فداییان را در آن نیافت. با این حال آقای طالقانی را دستگیر و بازداشت کرد. اما چون مدرکی علیه وی به دست نیاورد، پس از مدتی او را آزاد نمود. او در سال های 1324 و 1325 ش نیز وقتی که شهید نواب، مورد تعقیب قرار گرفت، وی را در روستاهای اطراف طالقان پناه داد.
روشنگری آیت اللّه طالقانی در ماجرای نهضت ملی شدن نفت
به دنبال پایه گذاری نهضت ملی نفت به رهبری آیت اللّه کاشانی و حرکت یکپارچه مردم در پشتِ سر او، آیت اللّه طالقانی هم گام با آیت اللّه کاشانی برای بازستاندن حق علیه استعمار به قیام پیوست و یکی از یاران نزدیک آیت اللّه کاشانی در این راه شد و با زبان گویا و بُرنده خود به افشاگری و روشنگری پرداخت.
آیت اللّه طالقانی و اطاعت از امام
پس از ورود امام خمینی رحمه الله به ایران و به پیروزی رسیدن انقلاب اسلامی، آیت اللّه طالقانی پشت سر ایشان قرار گرفت و بازویی توانا برای آن رهبر الهی گردید و اطاعت از حضرتش را بر همه واجب می دانست. او امام را نعمتی عظیم از جانب خداوند برای ملت ایران می شمرد و قدردانی نکردن از آن را سبب دچار شدن به عذاب الهی می دانست. و در مقابل بدخواهان و گروه های تفرقه افکن ـ که وانمود می کردند او نظر مثبتی درباره رهبری امام ندارد قاطعانه ایستاد و می فرمود:«رهبریِ قاطع ایشان را برای خودم پذیرفته ام و همیشه سعی کردم که از مشی این شخصیت بزرگ اسلام و افتخار قرن، مشی من خارج نباشد».
اولین نماز جمعه
با برپایی حکومت جمهوری اسلامی، آیت اللّه طالقانی از طریق یکی از شخصیت های بزرگ کشور، برگزاری نماز جمعه در سرتاسر ایران را به امام پیشنهاد کرد که با موافقت وی، این مراسم وحدت بخش در سرتاسر میهن اسلامی برگزار گردید. بر این اساس به دستور مستقیم حضرت امام نخستین نماز جمعه تهران به امامت آیت اللّه طالقانی در پنجم مرداد 1358 در دانشگاه تهران برپا شد و بیش از یک میلیون نفر در آن شرکت کردند. او هفت نماز جمعه را اقامه کرد که آخرین آن در بهشت زهرا، در شانزدهم شهریور 1358 بود.
آثار ماندگار
اگرچه زندگانی آیت اللّه طالقانی سراسر مبارزه بود و بارها زندانی و تبعید گردید، اما با این حال، آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشت. گنجینه های ارزشمندی همچون پرتوی از قرآن، مقدمه و تعلیق بر کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة، اسلام و مالکیت، به سوی خدا می رویم، پرتوی از نهج البلاغه، آینده بشریت از نظر مکتب ما، آزادی و استبداد، آیه حجاب، مرجعیت و فتوا، درسی از قرآن و درس وحدت از یادگارهای جاودان آن عالم فرزانه به شمار می روند.
عروج آیت اللّه طالقانی
آیت اللّه طالقانی پس از سال ها مبارزه، سرانجام روز دوشنبه 19 شهریورماه 1358 به سوی حق شتافت و ملتی در غم فراقش غرق ماتم شدند. انبوه جمعیتْ پیکرش را برای خاک سپاری به بهشت زهرا بردند و صبح سه شنبه در میان شیون مردم، آن پیکر عزیز در خاک پنهان گشت و دولت یک روز تعطیل و سه روز عزای عمومی اعلام کرد. امام خمینی رحمه الله در پیامش به ملت داغ دار چنین فرمودند: «آقای طالقانی یک عمر در جهاد و روشنگری و ارشاد گذراند. او شخصیتی بود که از حبسی به حبسی و از رنجی به رنج دیگر در رفت و آمد بود و هیچ گاه در بهار بزرگ خود سستی و سردی نداشت. من انتظار نداشتم که بمانم و دوستان عزیز و پر ارج خودم را یکی پس از دیگری از دست بدهم. او برای اسلام به منزله حضرت ابوذر بود و زبان گویای او چون شمشیر مالک اشتر برنده بود و کوبنده. مرگ او زودرس بود و عمر او پربرکت».
ابوذر انقلاب
ابوذر انقلاب! رفتی و نگفتی که فلق چشم بر مناجاتِ که بگشاید؟ رفتی و نگفتی که درختان در قنوت شاخه هایشان چه بگویند؟ یاد باد هنگام شیرین بودنت، ای سلسله جنبان آلاله و شقایق. امروز اگر تو نیستی و به آرزوی همیشگی خود رسیده ای، راهت را پاس داشته ایم و از ارزش های انقلاب با جان و دل پاسداری می کنیم. آیت اللّه طالقانی جلوه ایمان بود. در سیمای پرمهرش نور عشق و ایمان خانه داشت و راز و نیاز شبانه اش با پروردگار نمودار خلوص و پاکی بود. یادش گرامی و راه روشن او هرگز بی رهرو مباد.
نماز جمعه در کلام آیت الله طالقانی
آیت الله طالقانی درباره اهمیت نماز جمعه می گوید:
«نماز جمعه مظهر کاملی است از صف توحیدی تمام ملت های مسلمان، و در عین حال آگاهی، تنبه، هوشیاری، افشا کردنِ دسایسِ دشمن و مطلع کردن همه مسلمانان به وظایف و مسئولیت هایی که دست کم در مدت یک هفته در پیش دارند.
نماز جمعه صف عبادت، صف حق پرستی، صف روابط قلوب و وجدان های بیدارِ خداپرستان، در عین حال صف نظام، صف جنگ، صف فرماندهی و فرمان بری است. از این جهت برای امام جمعه شرایط خاصی قایلند که هم بتواند فرماندهی کند، هم بتواند آگاهی بدهد و از حوادثی که در پیرامون کشورهای اسلامی و جامعه مسلمان ها، [و] دسیسه های زیر پرده است، مسلمانان را آگاه کند».
