با شکل گیری شبکه های رایانه ای و افزایش حجم اطلا عات، پدیده ی «انقلا ب اطلا عات» به وقوع پیوست و اینترنت بهترین وسیله برای صدور این مجموعه ی بزرگ اطلا عاتی شناخته شد. گرچه در این میان، اطلا عات عرضه شده متفاوت بوده و تشخیص اطلا عات درست از نادرست کار چندان ساده ای نیست، ولی باید گفت که اکنون اینترنت با شکوه ترین دوران خود را سپری می کند. هرچند میزان استفاده از اطلا عات، در مقایسه با رشد تولید روزافزون آن، بسیار کم تر می باشد، ولی مراجعاتی که به اینترنت می شود و نیز سرعت روزافزون آن، بسیار زیاد است.
پایگاه های اسلا می در عین تنوع، گستردگی و تفاوت هایی که در اهداف و فعالیت های خود دارند، همگی بخشی از پایگاه خود را به قرآن و علوم قرآنی اختصاص داده اند. در این نوشتار برآنیم تا ابتدا به طور خلا صه به معرفی مهم ترین پایگاه ها و صفحات قرآنی شیعه در اینترنت پرداخته و در پایان، به جمع بندی و نتیجه گیری بپردازیم.
قبل از ورود به بحث، بیان این نکته لا زم است که در نگاهی کلی می توان پایگاه های مربوط به قرآن را به دودسته تقسیم کرد:
الف. پایگاه هایی که تنها در زمینه ی قرآن فعالیت دارند؛
ب. پایگاه هایی که در کنار موضوعات گوناگون، به قرآن نیز پرداخته اند.
در معرفی پایگاه ها کوشش شده است تا پایگاه هایی که حجم قابل ملا حظه ای از مطالب خود را به قرآن اختصاص داده اند، در اولویت باشند. البته همان طور که پیش از این گفته شد، برخی از این پایگاه ها، پایگاه قرآنی محسوب نمی شوند و قرآن، در کنار مطالب دیگر، بخشی از آن پایگاه است. با این حال می توان به این بخش به مثابه ی پایگاه مستقل نگریست.
1. پایگاه الشیعه
این پایگاه از مهم ترین و بزرگ ترین پایگاه هایی می باشد که در کنار چند موضوع دیگر، فضای قابل ملا حظه ای را به قرآن و موضوعات قرآن اختصاص داده است. مطالب این پایگاه به هجده زبان زنده ی دنیا عرضه می شوند. مهم ترین عناوین صفحه ی قرآن عبارت اند از:
متن کامل قرآن با قابلیت جست وجو در متن و ترجمه ی هم زمان با امکان شنیدن ترتیل قرآن، با صدای شش استاد؛
ترتیل قرآن کریم با صدای پنج قاری مشهور و تلا وت مجلسی توسط 49 قاری؛
آموزش روخوانی و حفظ؛
زندگی نامه ی کوتاهی درباره ی تعدادی از حافظان و قاریان قرآن؛
ارائه ی برخی از کتاب های تفسیری از جمله برگزیده ی تفسیر نمونه، تفسیرکوثر، طبقات مفسران شیعه و مقالاتی در زمینه ی قرآن؛
معرفی مترجمان قرآن به زبان های انگلیسی، فرانسوی و آلمانی.
2. پایگاه حوزه
در این پایگاه، ترجمه ی فارسی قرآن از آیت اللّه مکارم شیرازی، و استاد فولا دوند و ترجمه ی انگلیسیirving وجود دارد.
همچنین، تعداد قابل توجهی کتاب، 420 مقاله و معرفی هزار پایان نامه ی قرآنی، از مطالب دیگر این پایگاه می باشد. در بخش دیگری از این پایگاه به معرفی تفسیرهای قرآن پرداخته شده و گزینه ای به نام «دایره`المعارف قرآن» مشاهده می شود که شامل توضیحاتی درباره ی اصطلا حات رایج در ترجمه ها و تفاسیر است.
در بخش مؤسسات قرآنی، مراکزی که به نوعی از نظر علمی و خدماتی در زمینه ی قرآن فعالیت دارند، معرفی شده اند. نگارخانه ی قرآنی این پایگاه شامل چهل مورد تلا وت مجلسی، تصاویری از قرآن و قطعاتی فیلم می باشد. در مجموع، مطالب نسبتاً زیاد و ارزنده ای در این پایگاه جمعآوری شده است.
3. منابع قرآن در اینترنت
این پایگاه یکی از بهترین پایگاه ها در زبان انگلیسی است که مطالب خود را به خوبی دسته بندی کرده است. حجم مطالب، بسیار چشم گیر بوده و در برخی موارد به پایگاه های دیگر پیوند خورده است. در مجموع، می توان این پایگاه را دایره`المعارف نسبتاً کاملی درباره ی قرآن دانست.
مطالب این پایگاه در موضوعات زیر دسته بندی شده است:
مقالا تی در خور ویژگی های منحصر به فرد قرآن؛
بیان کارهای انجام شده در زمینه ی ترجمه ی قرآن؛
معرفی تفاسیر قرآن و در برخی موارد متن تفاسیر؛
ارائه ی متن کتاب و رساله در زمینه های مختلف علوم قرآنی.
4. پایگاه قرآن کریم
یکی از پایگاه های خوب و ارزشمند در زبان عربی، پایگاه قرآن کریم است که چند دوره ی تفسیر قرآن، از جمله تفسیرالمیزان و مجمع البیان، برای نخستین بار دراین پایگاه قرار داده شده است. در این پایگاه، جست وجو در متن تفسیرالمیزان به طور کامل و در تفاسیر مجمع البیان، نورالثقلین و تقریب القرآن، در بعضی از سوره ها، امکان پذیر است.
موضوعات دیگری مانند تدبّر در قرآن، قرآن و علم، احادیث درباره ی قرآن، دعاهایی درباره ی قرآن، دانستنی های قرآن و ارائه ی ده ها جلد کتاب، از دیگر امکانات و مطالب این پایگاه به شمار می روند.
5. پایگاه الا سلا م
این پایگاه به زبان انگلیسی است که مسلمانان مقیم آمریکا آن را پشتیبانی می کنند. بی تردید می توان آن را بزر گ ترین پایگاه شیعی به زبان انگلیسی دانست. بیش ترین پایگاه های دیگر کتاب های موجود در پایگاه خود را به این پایگاه پیوند داده و یا از آن استفاده کرده اند.
بخش قرآن پایگاه الا سلا م نیز مانند دیگر موضوعات آن نسبتاً غنی است؛ سه ترجمه ی انگلیسی برای قرآن، تعداد زیادی کتاب و مقاله و نیز ترتیل قرآن به صورت گلچین از قاریان مشهور، از جمله مطالب قرآنی این پایگاه می باشد. در مجموع 256 گزینه شامل کتاب، مقاله، ترجمه، تفسیر، صوت و تصویر، صفحه ی قرآن این پایگاه را تشکیل می دهند.
با این حال، درباره ی این پایگاه باید گفت که گرافیک خوشایندی ندارد و چینش مطالب آن براساس منطق خاصی نمی باشد؛ یعنی نه موضوعی است و نه الفبایی.
6. پایگاه مرکز اطّلا ع رسانی غدیر
بخش قرآن پایگاه غدیر، بدون شک غنی ترین پایگاه شیعی از نظر متون قرآنی است. گفتنی است که ترجمه ی تفسیرالمیزان و نیز تفسیر نمونه برای نخستین بار دراین پایگاه قرار داده شده است. علا وه بر دو دوره ی تفسیر مذکور، کتاب هایی در زمینه ی تفسیر قرآن از آثارارزشمند استاد شهید مطهری و استاد محسن قرائتی، به صورت موضوعی، نیز آورده شده است.
7. پایگاه بلا غ
در فضایی که در این پایگاه به قرآن اختصاص داده شده، مقالا تی در موضوعات مختلفی مانند علوم قرآن، معارف قرآن (اعتقادات، اخلا ق و فقه)، تفسیر و مفسّران و آرایه های ادبی قرآن ارائه گردیده است. این پایگاه در بخش مقالا ت فارسی با موضوع قرآن، موفق بوده و حجم وسیعی از مقالا ت را طبقه بندی و معرفی کرده است. همچنین ارائه ی چندین جلد کتاب و معرفی پایان نامه ها و کتاب شناسی قرآن، از دیگر مطالب موجود در این پایگاه می باشد.
8. جامعه`القرآن الکریم
این پایگاه وابسته به مؤسسه ی فرهنگی قرآنی جامعه`القرآن الکریم است که از خرداد 1377 هƒ ش به تربیت حافظان قرآن کریم در شهر مقدس قم اقدام کرده است و در این راه، بخشی از فعالیت های خود را برای آگاهی علا قه مندان، در اینترنت قرار داده است. اطلا عات این پایگاه شامل معرفی حافظان قرآن کریم، اخبار، اطلا عات و مطالبی درباره ی چگونگی آموزش و حفظ قرآن کریم می باشد. علا وه بر این کار، کاربران می توانند پرسش های خود را از طریق پست الکترونیکی طرح نموده و جواب دریافت کنند.
9. مجمع جهانی اهل البیت(ع)
در این پایگاه، متن قرآن کریم با گرافیکی جذّاب به همراه ترجمه ی آن وجود دارد، که پس از انتخاب هر آیه می توان به ترتیل آن گوش فرا داده و هم زمان ترجمه ی آن را نیز مشاهده کرد.
10. پایگاه المیزان
این پایگاه برای نخستین بار ترجمه ی تفسیرالمیزان را، به زبان انگلیسی، عرضه کرده است. متأسفانه با این که چندین سال از تأسیس آن گذشته، هنوز ترجمه ی این تفسیر کامل نشده و از جلدهای نخستین آن تجاوز نمی کند.
11. شبکه ی قرآن کریم
مهم ترین ویژگی این پایگاه، دست رسی کاربران آن به ترجمه ی قرآن به 22 زبان زنده ی دنیا می باشد.
ضمن این که در آن، گزینه های پیوند با پایگاه های دیگر و تفسیرالمیزان نیز به چشم می خورد.
12. فجر قرآن
مؤسسه ی فرهنگی - انتشاراتی فجر قرآن، تنها پایگاهی است که روش ساده ای را، برای قرائت و حفظ قرآن کریم در اینترنت، قرار داده است. در این روش، هر درس نزدیک به پنج آیه، با زمان اجرای شش دقیقه، می باشد؛ بدین ترتیب که کاربران همراه با نوار ترتیل قاری نوجوان قرآن، آقای مجید فقیه، ابتدا هر آیه را به دقت گوش می نمایند. در مرحله ی دوم همان آیه را همراه استاد زمزمه می کنند و سپس همراه استاد با صدای بلند می خوانند. آیات بعدی نیز به همین منوال ادامه می یابد.
13. قرآن در پایگاه صدا و سیما
ترتیل پرهیزگار، ترجمه ی قرآن به زبان های اردو، فرانسه، آلمانی، چینی، انگلیسی، بوسنیایی، ایتالیایی، اندونزیایی و اسپانیایی و نیز امکان اتصال به رادیو قرآن، از مهم ترین گزینه هایی است که در صفحه ی قرانی این پایگاه ارائه شده است.
14. پایگاه کتاب مقدس
اصل پایگاه به زبان انگلیسی می باشد که ترجمه ی قرآن را به نُه زبان در خود جای داده است.
15. بخش قرآن رافد
این پایگاه به مرکز جهانی آل البیت وابسته است و شامل متن قرآن کریم، ترتیل قرآن با صدای استاد پرهیزگار، تفسیر فرات کوفی و چندین عنوان کتاب دیگر، درزمینه ی قرآن می باشد.
16.پایگاه کوثر
در کتاب خانه ی این پایگاه تفاسیرالمیزان، تبیان، جوامع الجامع، نورالثقلین، تفسیر قمی و چند کتاب دیگردرباره ی قرآن قابل دست رسی است.
17. پایگاه حدیث
این پایگاه، که به مؤسسه ی دارالحدیث وابسته است، در بخش قرآن خود به معرفی 25 نرم افزار در زمینه ی قرآن پرداخته است.
همچنین، در گزینه ی دیگری با عنوان «کتاب شناسی» تعدادی کتاب در زمینه ی تاریخ قرآن معرفی نموده است.
18. مؤسسه ی حافظان قرآن کریم
طرح آموزش حفظ قرآن کریم از راه دور، مهم ترین برنامه ی ارائه شده در این پایگاه است.
کاربران در صورت اتصال به اینترنت و عضویت در پایگاه، می توانند به صورت ماهانه یا هفتگی برنامه ی لا زم را از طریق پست الکترونیکی دریافت و استفاده کنند. علا وه بر این، امتحان شفاهی، برای ساکنان تهران به صورت حضوری، و برای غیر آنان به صورت الکترونیکی برگزار می شود. ترتیل و تلا وت قرآن نیز در این پایگاه موجود است.
از آن جا که اطلا ع رسانی درست و کافی، در موضوعات گوناگون از فعالیت های لا زم به شمار می رود، اکنون مناسب است به برخی پایگاه هایی که نشانی های اسلا می را از جمله قرآن جمعآوری کرده اند، اشاره نماییم:
1. جستجو گر پایگاه های شیعی
این پایگاه، بزرگ ترین جستجوگر در معرفی و دسته بندی پایگاه های شیعی است که در زمینه ی قرآن صفحات زیادی را با تقسیم بندی موضوعی نشان دهی کرده است. در شاخه ی قرآن، زیر گزینه هایی مانند متن قرآن، ترجمه ی قرآن، جستجوگر قرآن، احادیث مربوط به قرآن، دعاهای مربوط به قرآن، علوم قرآنی و مقدمات تفسیر، دیده می شوند. کاربران با مراجعه به این پایگاه می توانند از طریق طبقه بندی موضوعی و ساختار درختی، در کوتاه ترین زمان ، به فهرستی از پایگاه یا صفحات فعال در زمینه ی موضوع مورد نظر خود دست یابند.
2. راه نمای پایگاه های اسلا می
این پایگاه، که به شبکه ی اطلا ع رسانی نور وابسته است، پایگاه های مختلف اسلا می را در چهارده موضوع و در سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی طبقه بندی و هرپایگاه را به صورت مختصر معرفی کرده است. از مهم ترین گزینه های این پایگاه، قرآن کریم است که در مجموع 110 نشانی قرآنی را در هر سه زبان معرفی نموده است.
نتیجه گیری
در پایان، پس از معرفی پایگاه های قرآن، لا زم است نکاتی را بیان نماییم:
1. پایگاه هایی که به نوعی در زمینه های قرآنی فعالیت دارند، جز اندکی از آنها را نمی توان پایگاه های قرآنی مستقل به حساب آورد؛ چون تعداد پایگاه هایی که برای نخستین بار به تولید و اطلا ع رسانی در مورد قرآن اقدام کرده اند، انگشت شمار است. بقیه ی پایگاه ها در حقیقت، با برنامه ی خود به مطالب دیگران پیوند خورده اند یا آن چنان که امروزه رواج دارد، بدون این که به منبع اصلی داده ها اشاره کنند، آنها را ذخیره کرده و با اندک تغییراتی در شکل و ظاهر صفحات، به پایگاه خود افزوده اند. از این رو، داوری در خصوص این که کدام پایگاه در عرصه ی مطالب پیش قدم بوده، کار چندان ساده ای نیست.
2. در بعضی از موضوعات قرآنی، اطلا ع رسانی خوبی صورت گرفته است، ولی به برخی موضوعات دیگر، با وجود اهمیت بسیار زیاد آنها، اصلا ً توجهی نشده یا چندان مورد توجه قرار نگرفته اند؛ برای نمونه، بسیاری از پایگاه ها کتاب و مقاله های زیادی در صفحات خود قرار داده اند یا هر پایگاه در زمینه ی ترتیل دست کم یک دوره ارائه نموده است، ولی در موضوعات مهمی مانند آموزش تجوید یا روخوانی قرآن، نمی توان پایگاهی را به زبان فارسی پیدا کرد. در زمینه ی تلا وت قرآن نیز قاریان مشهور عربی و مصری زیاد به چشم می خورند، ولی نامی از قاریان مشهور کشورمان دیده نمی شود.
3. با وجود این که گرفتن اطلا عات آماده از پایگاه های دیگران و ارائه ی مطالب مشابه و تکراری، امری ناپسند جلوه می کند، ولی وجود پایگاه های مشابه حتی در صورتی که بدون ذکر ماخذ از مطالب پایگاه های دیگر استفاده کنند، از جهاتی مفید است؛ در مواردی که پایگاه بنا به دلا یل مختلفی مسدود شده و قابل دست رسی نیست، چنانچه مطالب آن در دیگر سایت ها موجود نباشد، با از بین رفتن هر پایگاه، منابع بزرگی از اطلا عات از دست می رود. همچنین تکرار مطالب در حد معمول، موجب جذب کاربران بیش تری از پایگاه های متعدد به سوی مجموعه ای از مطالب مفید و کارساز می باشد.
4. با مطالعه و بررسی پایگاه های مربوط به قرآن در اینترنت، روشن می شود سهم زبان فارسی و پایگاه های شیعی نسبت به زبان های دیگر اندک است که شاید یکی از علل آن تازه بودن پدیده ی اینترنت در کشورماست. در عین حال، باید بیش تر از این ها وظیفه ی خود را در قبال قرآن ادا کنیم.
5. عدم وجود سیستم اطلا ع رسانی صحیح و به موقع، موجب انجام کارهای تکراری در بیش تر زمینه ها از جمله موضوع قرآن است که موجب صرف هزینه های سنگین و اوقات ارزشمند می باشد. حل این مشکل، در مرحله ی نخست، به دست متصدیان طرح هاست که باید خبر برنامه های جاری خود را، به موقع، در اختیار وسایل ارتباطی و اطلا ع رسانی قرار دهند.