نخستین نشست علمی ـ پژوهشی با موضوع حجیت روایات اعتقادی شانزدهم آذرماه در دانشکده علوم حدیث قم برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشکده در این نشست که به همت معاونت پژوهشی دانشکده علوم حدیث قم برگزار شد، ایة الله شیخ محمد سَنَد، از علمای برجسته بحرینی و حجةالاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار، مدرس فلسفه غرب، کلام و حدیث درباره حجیت روایات اعتقادی و دیدگاه های موافقان و مخالفان، به بحث و گفتگو پرداختند.
در این نشست که علاوه بر دانشجویان دانشکده علوم حدیث، ده ها محقق، استاد و دانشجوی علوم قرآن و حدیث حضور داشتند، ابتدا حجةالاسلام و المسلمین عبدالهادی مسعودی معاون پژوهشی دانشکده علوم حدیث، موضوع، محورها و عناوین پیش روی بحث را بیان کرد و سپس ایة الله سند و حجةالاسلام دکتر برنجکار به ایراد سخن و اظهارنظر پرداختند.
سخنان ایة الله سَنَد
ایة الله سند، با طرح پرسش های مربوط به بحث حجیت روایات اعتقادی، به برخی از آنها پاسخ گفت؛ پرسش هایی چون: منابع و فوائد این بحث، اقوال در این بحث و نیز این که ایا حجیت روایات اعتقادی، هم در فروع است و هم در اصول؟
وی اظهار داشت: «برای بررسی حجیت روایات اعتقادی، ابتدا باید کاربرد اعتبار در عقاید و نقش احکام تکلیفی و احکام ظاهری در عقاید، ثبوتاً و اثباتاً روشن شود».
ایة الله سند با اشاره به اقوال مختلف در این مسئله گفت: «هر یک از متکلمان، محدثان و مفسران برای خود یک «مشهور» دارند و از طرفی برای بررسی بهتر این مسئله باید به تفاوت های معارف بشری با معارف وحیانی نیز توجه کرد و دیدگاه بزرگان را مورد مطالعه قرار داد».
ایة الله سند منابع این مسئله را تنبیهات قطع، مبحث انسداد و تنبیهات استصحاب علم اصول اعلام کرد و گفت: «اصولیان مشهور، متکلمان و فلاسفه به خاطر تأثیرپذیری از تفکر بوعلی سینا، باورمند به حجیت نداشتن خبر واحد در امور اعتقادی هستند».
این عالم برجسته بحرینی با اشاره به این که نتیجه بحث در عقل عملی و عقل نظری، تأثیر زیادی در این مبحث دارد اظهار داشت: «بسیاری از اندیشمندان قایل به عقل نظری هستند و معتقدند عقل، تنها درک می کند و فرمان نمی دهد و ایمان، تعریفی غیر از درک ندارد؛ ولی باید گفت که عقل، عملی است و شواهد زیادی نیز در قرآن و روایات دارد. خود ملاصدرا هم ارتکازاً نمی تواند منکر عقل عملی شود؛ همان گونه که قبول دارد تصور، کار عقل نظری و تصدیق، کار عقل عملی است». وی افزود: «تنها قیاس و نتیجه بی اشکال قیاس، انسان را به عمل وا نمی دارد. قوای فراوانی در وجود انسان است که مانع انجام آن چیزی می شود که عقل نظری به آن رسیده است. علامه طباطبایی که در همه نوشته های خود قایل به عقل عملی نبوده است، در نهایة الحکمة در مبحث قضیه اعتراف می کند که حکم، کار عقل عملی است».
در پایان ایة الله سند با اشاره به اعتبار خبر واحد در بسیاری از گزاره های بشری گفت: «تواتر، نتیجه در کنار هم قرار گرفتن اخبار واحد است و برای مطالعه بهتر بر روی حجیت خبر واحد، باید مباحث ظن را هم مورد بررسی قرار داد».
سخنان حجة الاسلام دکتر برنجکار
وی نیز در این نشست علمی ـ پژوهشی، با بیان این که برای بررسی این که چرا خبر واحد تنها در احکام فقهی و عملی حجت است و در امور اعتقادی حجیتی ندارد، به تفاوت های عمل و اعتقاد پرداخته، اظهار داشت: «اعتقاد چیزی است که باید به آن اذعان کرد، ولی مسائل عملی تنها جنبه عملی دارند. از سویی خبر واحد در عمل، اثر شرعی دارد اما در اعتقادات، این اثر شرعی وجود ندارد». وی افزود: «در اعتقادات، معرفت لازم است در حالی که خبر واحد، معرفت آور نیست و در احکام فقهی، عمل، ملاک است».
حجةالاسلام و المسلمین برنجکار این دیدگاه ها را قابل قبول ندانست و بیان داشت: «اصولاً اعتقاد، معرفت نیست، بلکه چیزی است که پس از معرفت می اید و امری اختیاری است؛ بنابراین اعتقاد هم عمل است، ولی عمل جوانحی و همان گونه که هر عضو، عملی دارد، عمل قلب هم اعتقاد است؛ پس همان گونه که خبر واحد در اعمال فقهی حجت است در امور اعتقادی نیز حجت خواهد بود».
وی با اشاره به احادیث اعتقادی گفت: «احادیث اعتقادی درباره یک نظام تکوین واحد بحث می کند و اکثر احادیث اعتقادی مؤید یکدیگرند و با تسلط بر روایات می توان این را دریافت، در حالی که روایات فقهی چنین ویژگی ای ندارند».
این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: «خبر واحد در فروع اعتقادات مانند: اعتقاد به صراط و عالم قبر و ثواب و عقاب، حجت است و در اعتقاداتی که یقین در حصول آنان شرط شده است، حجت نیست». وی خاطرنشان کرد: «مرحوم ایة الله تبریزی(ره) معتقد بود که شارع برای قول ثقه اعتبار خاص قایل است و این اعتبار از باب قاعده لطف است، اما اعتبار قول ثقه تنها در احکام است و شارع به خاطر اهمیت اعتقادات، خبر واحد را حجت نمی داند».
دکتر برنجکار تصریح کرد: «البته ملاک اهمیت، عملی یا اعتقادی بودن موضوع نیست؛ چه بسا مسائل فقهی و عملی که اهمیتی بیش از اعتقادات دارند؛ به عنوان مثال: مسائل جان و آبروی انسان ها که در مباحث فقهی طبقه بندی می شود، بسیار مهم تر از حدیثی درباره پاداش فلان عمل در بهشت است که در مباحث اعتقادی مطرح می شود. در حقیقت ملاک، متعلق حکم است نه عملی و اعتقادی بودن آن».
در حاشیه
ـ مباحث نشست علمی ـ پژوهشی «حجیت روایات اعتقادی» که به طور همزمان از شبکه جهانی اینترنت پخش شد، برای پخش در شبکه سراسری رادیو معارف نیز صدابرداری شد.
ـ به دلیل دامنه دار بودن بحث یاد شده و نیز فراوانی پرسش ها در این زمینه، مقرر شد در نشست بعدی، بحث «حجیت روایات اعتقادی» دنبال شود.
گفتنی است ایة الله شیخ محمد سَنَد، از علمای حوزه علمیه بحرین است که سال های طولانی در قم به تعلیم و تعلّم اشتغال داشته و از دروس اساتید برجسته ای چون حضرات ایات: گلپایگانی، آملی، وحید خراسانی، تبریزی، جوادی آملی و حسن زاده آملی بهره مند شده است.
حجةالاسلام و المسلمین دکتر برنجکار نیز، تحصیلات حوزه را پس از اتمام سطح و هفت سال درس خارج فقه و اصول به پایان رسانده و تحصیل در رشته فلسفه غرب را در دانشگاه ادامه داد و در سال 1380 دکتری فلسفه را از دانشگاه تهران اخذ کرده است.
