چرا برخی کودکان هنگام عصبانیت به خود آسیب می زنند؟

بسیاری از اوقات والدین با این مشکلات به کلینیک درمانگری مراجعه می کنند که فرزندشان هنگام خشم، رفتارهای عجیب و غریبی به شکل خودآزاری از خود نشان می دهند. مثلا سر خود را محکم به دیوار، کف اتاق یا هر چیز سخت و محکم دیگر می کوبد. در اکثر مواقع، این خشم ناشی از آن است که کودک چیزی خواسته و خواسته او اجابت نشده و یا کودک «نه» شنیده یا اینکه خواهر یا برادر بزرگ تر او، به وسایلی که او علاقه مند است دست زده یا تصاحب شان کرده در اینجا این سوال برای والدین مطرح می شود که چه چیز باعث بروز چنین رفتاری است و در چنین مواقعی چگونه بایستی برخورد نمود؟
در واقع زمانی کودک دست به چنین رفتارهایی می زند که شدت خشم، تنش و ناکامی که تجربه می کند، از آستانه تحملش بیشتر باشد. مشابه چنین رفتاری را در بزرگسالان هم می توان مشاهده نمود: گاهی اوقات بزرگسالان نیز وقتی با مشکلات عاطفی عظیمی مواجه می شوند (مثلا هنگام مرگ عزیزان) شروع به رفتارهای خود آزارگرانه می کنند مثلا به سر و روی خود می کوبند یا موهای خود را می کشند. وقتی علت را از آنها جویا شویم،
خواهند گفت که این طوری احساس می کنند احساسات منفی شان اندکی تخلیه می شود و چون درد و رنج جسمی ای که از این طریق برایشان ایجاد می شود بسیار کمتر از رنج عاطفی شان است، ترجیح می دهند این درد جسمی را به جان بخرند تا اندکی از درد روانی و عاطفی شان کاسته شود.
برای کودکان نیز همین جالت وجود دارد؛ آستانه تحمل کودکان برای ناکامی های عاطفی بسیار کمتر از بزرگسالان است و ناکامی ای که شاید از دید بزرگسالان بسیار ناچیز و موجه پنداشته شود ممکن است برای کودک بسیار آزاردهنده و غیر قابل تحمل بوده، آسیب و درد عاطفی عمیقی برای وی ایجاد نماید. در چنین مواقعی او ترجیح می دهد که با ایجاد آسیب ها و دردهای جسمی اندکی از تنش عاطفی خود را بکاهد تا درد و رنج روانی کمتری را تجربه کند. برای چنین کودکانی نوازش های جسمی از طرف مراقبان و علی الخصوص پدر و مادر، بسیار ضروری است چرا که کودک باید محبت و عواطف را از طریق بدن خود کسب کند تا بدنش هم برایش ارزشمند تلقی گردد. وقتی که والدین کودک را به شکل محبت آمیزی نوازش کنند، کودک متوجه می شود که از طریق همین بدن می تواند محبت و علاقه دیگران را به دست آورد و بدن بیشتر برایش ارزشمند خواهد شد؛ چرا که منبع کسب محبت است. درست مثل بزرگسالی که می داند «صورت» از اندام مهم در جلب توجه و قضاوت دیگران است، پس ارزشمندی اعضای صورت باعث می شود حتی در شرایط سخت عاطفی که قصد خودزنی دارد، مراقب باشد که به آنها کمترین آسیب وارد شود. بنابراین، کودکی که به محض عصبانی شدن شروع به خودزنی می کند، بیش از بقیه کودکان نیاز دارد که مورد نوازش های آرام، دلسوزانه و مهربانانه قرار گیرد. والدین چنین کودکی باید سعی کنند در مواقع مختلف، با لحنی آرام، ملایم و محبت آمیز با او صحبت های دوستانه انجام دهند و همزمان صورت، سر و موهای او را نوازش نمایند.
یکی دیگر از راهکارها جهت کاهش تنش و افزایش ارزشمندی بدن در کودکان این است که اجازه دهیم در وان آب و کف به بازی و شنا بپردازند. بازی با حباب ها، اسباب بازی ها، لیزخوردن و شناوری در آب، علاوه بر اینکه تفریح بسیار بزرگی برای بسیاری از کودکانی شمرده می شود، کمک می کند تا تنش ها و هیجانات کودک به نحو مطلوبی کاسته شود و آستانه تحمل کودک بالاتر رود. به طور کلی اگر کودک شما هم گاهی چنین رفتارهایی از خود نشان می دهد، سعی کنید که زندگی شادتر و تفریحات بیشتری برایش فراهم نمایید. هر روز با او صحبت کنید، برایش کتاب داستان بخوانید و ترجیحا از کتاب داستان هایی استفاده کنید که تصاویر بزرگ و رنگارنگی دارند. این امر باعث می شود علاقه مندی کودک به کتاب بیشتر شود. کتاب وسلیه بسیار خوبی برای پر کردن اوقاتی است که شما مشغول کار هستید و فرصت رسیدگی به کودک را ندارید. او می تواند چندین دقیقه با کتابی که دوست دارد سرگرم شود بدون اینکه به دنبال وسایل خطرناکی باشد که شما در دسترسش قرار نمی دهید یا از او می گیرید و این کار باعث ناکامی و خشم او می شوید. فقط به شرطی که کودک به کتاب بیش از آن وسایل علاقه مند باشد. پس سعی کنید با انتخاب کتاب خوب چنین علاقه ای در وی ایجاد کنید و از عصبانیت های ناشی از ناکامی پیشگیری نمایید. راهکار دیگر ماساژ دادن کودک است. ماساژ علاوه بر اینکه تحریکات لمسی مناسبی برای کودک فراهم می کند، فرصت مناسبی برای کاهش تنش های عضلانی و گفتگوی محبت آمیز با او است. علاوه بر همه آنچه که گفته شد، گاهی رفتارهای خشن یا انضباط سخت گیرانه والدین باعث بروز چنین رفتارهای پرخاشگرانه و خودتخریبی در کودک است. مراقب باشید که در تنبیه های خود از روش های خشن و آسیب زننده و صداهای بلند استفاده نکنید. مخصوصا زمانی که رفتارهای خودتخریبی از کودک سر می زند هرگز با خشونت و صدای بلند او را از این کار منع نکنید؛ چرا که کودک خودش در شرایط سخت و ناراحتی قرار دارد. بهتر است شما هم ناراحتی و نگرانی خود را از وضعیت او به شکل محبت آمیزی به وی نشان دهید تا اعتمادش را نسبت به نگرانی های دلسوزانه خود جلب نمایید. سعی کنید سطوح خطرناک منزل را تا حد ممکن اندک سازید. زمانی که کودک شروع به کوبیدن سر خود به دیوار و... نمود، بلافاصله بالش نرمی را حایل سر او با دیوار بسازید و در حالی که سر و صورتش را نوازش می دهید بگویید: «می دونم ناراحتی، می خوام بالش رو بین سرت و دیوار قرار بدم تا سر کوچولوی خوشگلت کمتر اذیت بشه. من خیلی دوست دارم و دلم نمی خواد اذیت بشی.»
به علاوه، اطمینان حاصل کنید که کودک به اندازه کافی اسباب بازی در اختیار دارد و نیازی نیست که به وسایل و اسباب بازی خواهر و برادر یا همسالانش دست بزند وسایل مشترک آنها را به حداقل برسانید و با در اختیار قرار دادن توجه مثبت و علاقه مندی بدون چون و چرا، به همراه در آغوش گرفتن و نوازش کودک احساسات مثبت را جایگزین حسادت ها و عواطف منفی در کودک نمایید.

تأثیر بیشتر تشویق در مقایسه با تنیبیه
 

تأثیر تشویق و تنبیه در سنین مختلف در کودکان متفاوت است. بر اساس بررسی های جدید دانشمندان، کودکان تا 12 سالگی برداشت چندان درستی از طبیعت ندارند و به تشویق به مراتب بیشتر از تنبیه واکنش نشان می دهند. محققان با بررسی مغز کودکان به روش ام آرآی دریافتند، تشویق مراکز ویژه رفتاری را در مغز کودکان تحریک می کند و کودک رفتارهای مثبت خود را که تشویق شده است، تکرار می کند.

پدران افسرده، یادگیری فرزندان شان را به تأخیر می اندازند
 

ارتباط کلامی کودکانی که پدر افسرده دارند، بسیار ضعیف تر از دیگر کودکان است. بررسی های محققان نشان می دهد پدران افسرده به طور میانگین 9 درصد کمتر از سایر پدران برای فرزندان شان کتاب می خوانند و همین امر در یادگیری و دامنه لغوی فرزندان آنان تاثیر می گذارد. پژوهشگران می گویند این تفاوت ممکن است کوچک به نظر برسد اما وقتی تأثیر آن در تکامل یادگیری گفتار کودک در نظر گرفته شود تفاوت قابل توجه ای خواهد بود.

تأثیر تشویق و تنبیه در دوره های سنی گوناگون در کودکان یکسان نیست
 

دانشمندان در بررسی های جدید دریافتند، کودکان تا سن 12 سالگی برداشت درستی از تنبیه ندارند و با تشویق بیشتر هدایت می شوند. محققان با بررسی مغز کودکان در 8 سالگی، مراکز ویژه رفتاری را در مغز تحریک می کند و کودک رفتارهای مثبت خود را که تشویق شده است، تکرار می کند.
به گفته آنها تنبیه در کودکان 8 ساله چنین تاثیری ندارد و کودک در این سن نمی تواند درک کند که در صورت مشاهده واکنش منفی برای یک فعالیت، نباید آن را دوباره تکرار کند.
منبع: ماهنامه آموزشی کودک شماره 50