پژوهش ها و منابع مطالعاتی تاریخ اسلام در اینترنت

مقدمه

در سال های اخیر، روش های نوینی در عرصه پژوهش های علمی ظهور کرده است. این موج، که در سایه «فن آوری سریع انتقال اطلاعات » بوجود آمده، تمامی شاخه های علوم و در نتیجه پژوهش های تاریخی را هم در برگرفته است. اگر روزی یک مورخ می توانست با در اختیار داشتن یک کتابخانه و منابع اصلی به تحقیق بپردازد، امروزه همان مورخ مجبور است با خارج شدن از کتابخانه و با به اشتراک گذاشتن پژوهش های خود با دیگران، اطلاعات و تحقیقات خود را روز آمد (update) کند.

اگرچه تفسیر و بیان کامل «نگاهی نو به پژوهش در تاریخ » موضوعی است که از مقوله این نوشتار خارج است اما نکات فوق الذکر، دریچه ای برای بیان استفاده از اینترنت از مطالعات تاریخی می باشد.

امروزه اکثر مراکز پژوهشی و دانشگاه های معتبر با ایجاد یک پایگاه، (site) علمی در اینترنت، آخرین برنامه ها و تحقیقات خود را در معرض دیگران قرار می دهند و با به اشتراک گذاشتن پژوهش های خود، از جدیدترین تحقیقات در هر نقطه از جهان مطلع می شوند.

در این مقاله برآنیم که نگاهی به منابع مطالعات تاریخ اسلام در سایت های اینترنتی وابسته به مراکز علمی و دانشگاهی داشته باشیم. در تمامی این نوشتار، آدرس های اینترنتی، (URl) پایگاه هایی که بتوان به این منابع دسترسی پیدا کرد، را معرفی می کنیم. قبل از ورود به مبحث اصلی، لازم است که کاربران با سه اصطلاح اصلی در هنگام استفاده از اینترنت آشنا باشند.

1. آدرس اینترنتی، :(Internet address)

پس از اتصال به اینترنت، برای ورود به یک پایگاه، آدرس اینترنتی آن را در کادر خالی بالای برنامه Internet Explorer که Address Bar نام دارد، وارد کرده و کلید Enter را بزنید.

2. کلیک کردن، :(click)

به معنی زدن کلید سمت چپ ماوس، (mouse) روی یک گزینه است.

3. پیوند، :(Link)

هنگامی که به یک پایگاه وارد شدید، با بخش های مختلف روبرو می گردید. در صورتی که بخواهید به هر یک از بخش های فرعی وارد شوید، اشاره گر، (mouse) را روی آن قسمت ببرید، در صورتی که علامت اشاره گر از حالت قبلی خود به صورت تصویر یک «دست انسان » در آمد، نشانه آن است که با کلیک بر روی آن قسمت، می توانید وارد آن بخش شوید. این بخش (که گاهی زیر آن خط کشیده شده) پیوند، (link) نامیده می شود، زیرا با کلیک بر روی آن، عملا به صفحه دیگری پیوند پیدا خواهید کرد.

دانشگاه فوردهام:

در دانشگاه Fordham نیویورک سیتی می توان به منابع مطالعاتی مذاهب مختلف دسترسی پیدا کرد آدرس سایت اینترنتی این دانشگاه چنین است:

hattp: // www. fordham. edu

برای دسترسی به منابع مطالعاتی تاریخ اسلام در سایت دانشگاه Fordham ابتدا به آدرس زیر وارد شوید:

hattp:// www. fordham. edu/halsall/islam/islamsbook.html

پس از ورود به صفحه اصلی این پایگاه که با عنوان Sourcebook Internet Islamic History معرفی شده، شاهد پیوندهایی، (links) در این صفحه هستیم. از جمله این پیوندها، منابع مکتوب تاریخ باستان در اینترنت، تاریخ اسلام و تاریخ جدید است. با توجه به موضوع مورد نظر، در این مقاله، روی پیوند Islamic history section کلیک کنید. لازم به ذکر است که چون تاریخ صدر اسلام، مقارن قرون وسطی اروپا بوده، لذا این پیوند زیر مجموعه تاریخ قرون وسطی، (medieval) گنجانده شده است.

پس از ورود به صفحه مورد نظر، ذیل عنوان Contents ،فهرست مطالب موجود در این بخش به صورت پیوند، (link) مشاهده می شود. در این فهرست عناوین ذیل وجود دارند:

1. اعراب قبل از اسلام

این بخش حاوی مطالبی در زمینه وقایع باستانی اعراب است که برگرفته از تاریخ هردوت، جغرافیای استرابن، تاریخ روم از دیوکاسیون، تاریخ روم از آمیانوس و تاریخ جنگ ها از پروکوپیوس است.

هم چنین مطالبی را در زمینه اشعار معلقه، (The HangedPoems) مربوط به سال های قبل از 622 میلادی ملاحظه می کنید.

2. دوره تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر(ص) تا سال 632/م که مطالب آن از دایرة المعارف کاتولیک، احادیث اهل سنت، ابن اسحاق و غیره گرفته شده است.

3. گسترش اسلام و امپراتوری آن تا 750/م

در این بخش به موضوعات فرعی همچون اوضاع سیاسی، علم، ادبیات و جنگ های صلیبی پرداخته شده است.

4. اندلس: اسپانیای مسلمان

این بخش حاوی اشعاری از شاعران مراکش به زبان اسپانیایی است.

5. ایران اسلامی: در این بخش با آثار شعرای مشهور ایران آشنا می شوید.

6. مصر و شمال افریقا

7. توسعه مذاهب اسلامی شامل تصوف، تسنن و تشیع

8. ترکان

اینک با زدن کلید، (Backspace) روی صفحه کلید، مجددا به صفحه اصلی که عنوان Internet Islamic History Sourcebook داشت، بازگردید.

در ذیل عنوان Contents ،پیوندهای مفیدی را ملاحظه می کنید که به برخی از آن ها اشاره می شود:

1. پیوند The Caliphate ،شما را با موضوع خلافت اسلامی آشنا می کند. این بخش شامل حکومت، علم، فرهنگ، فلسفه، حکومت بنی امیه در اسپانیا، فاطمیان مصر، ممالیک و شمال افریقا و هجوم مغول است.

2. پیوند The Persians در زمینه فرهنگ ایران و صوفیه است.

3. پیوند Turks مربوط به مناطق ترکی، سلجوقیان و ترکستان است.

4. پیوند The ottomans در زمینه دولت، فتوحات و فرهنگ عثمانی است.

5. پیوند Islamic History maps حاوی نقشه های تاریخی از چگونگی توسعه اسلام، جنگ های صلیبی، اسپانیا، ایران، مصر، ترکان سلجوقی، عثمانی، هند و شرق دور است.

6. در ذیل Per-Islamic Arabs با پژوهش هایی در زمینه تاریخ اعراب قبل از اسلام از جمله با کتاب، بیزانس و اعراب در قرن پنجم «اثر عرفان شهید که در 1989 در واشنگتن منتشر شد، آشنا می شوید.

7. در ذیل Per-Islamic Persia با نوشته های ریچارد فرای، (RichardFrye) در زمینه میراث ایران و تاریخ ایران باستان آشنا می شوید.

8. در ذیل عنوان Muhammad andFaundations با پژوهش پاتریسیا کرون، (Patricia Crone) در زمینه تجارت مکه و ظهور اسلام آشنا می شوید. این تحقیق از انتشارات دانشگاه پرینستون به سال 1987 است.

9. در ذیل عنوان Muhammad پیوند Muhammad, The prophet of Allah مربوط به تالیف فیلیپ حتی، ( philip k. hitti) با عنوان محمد(ص)، پیامبر خدا است.

حاوی تحقیق مونتگومری وات، (Montgomery Watt) با عنوان «محمد، پیامبر و زمامدار» است که از انتشارات دانشگاه آکسفورد به سال 1961 می باشد.

پیوند Muhammad حاوی پژوهش ماکسیم رودنسون، (maxime Rodinson) با عنوان «محمد(ص)» از نیویورک است.

پیوند AR-Raheeq Al-makhtum (الرحیق المختوم) حاوی تحقیق رحمان المبارک پوری با عنوان «احوال پیامبر(ص)» است.

در سایت دانشگاه فوردهام، صفحاتی برای مطالعه منابع تاریخ اسلام وجود دارد. به عنوان نمونه می توانید از طریق آدرس زیر، به متن انگلیسی کتاب «علم و تمدن در اسلام » تالیف سیدحسین نصر دسترسی پیدا کنید:

hattp:// www. fordham. edu/halsall/med/nasr.html

برای مطالعه پژوهش ج.ج ساندرز، (J .J. Saunders) در زمینه تاریخ میانه اسلام به آدرس زیر وارد شوید:

hattp:// www. fordham. edu/halsall/med/saunders. html

هم چنین برای مطالعه مقاله فرد دانر، (Fred Donner) در زمینه فتوحات اولیه اسلام، (The Early Islamic Conquests) به آدرس زیر وارد شوید:

hattp://www. fordham. edu/halsall/med/donner. html

این اثر به سال 1981 از انتشارات دانشگاه پرینستون است.

دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، :(usc)

در پایگاه اینترنتی دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در امریکا، می توان به مطالبی در زمینه تاریخ اسلام دسترسی پیدا کرد. برای آشنایی با «وقایع نگاری مختصر» (Brief chronology) از تاریخ اسلام به سایت زیر وارد شوید:

http:// www. usc.edu/dept/MSA/history/chronology

در این صفحه فهرستی از پیوندها را شامل قرن 6 میلادی تا قرن 20 میلادی مشاهده می کنید. با کلیک (زدن سمت چپ ماوس) بر روی هر یک از این پیوندها، مهم ترین وقایع قرن مربوط را مطالعه خواهید کرد. هم چنین برای آشنایی با پیامبر اسلام(ص) در پایگاه دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به سایت زیر وارد شوید:

http:// www. usc.edu/dept/MSA/Fundamentals/prophet

در این صفحه پیوندهایی را برای آشنایی با تحقیقاتی که در زمینه پیامبر اسلام(ص)، انجام شده، مشاهده می کنید این پیوندها عبارتنداز:

1. مطالبی برگرفته از «مقدمه ای به اسلام » تالیف محمدحمیدالله از مرکز فرهنگی اسلامی پاریس.

2. پژوهش از پروفسور ک.اس. راماکریشنا، (K. S. Ramakrishna Rao) مدیر گروه فلسفه دانشگاه میسور. این اثر تحت عنوان «اسلام و قرن جدید» در حیدرآباد هند تجدید چاپ شده است.

3. نوشتاری با عنوان «یک موهبت برای بشر» که توسط انتشارات اسلامی بین المللی منتشر شده است.

4. سنن و حدیث.

5. گزیده ای از کتاب «پیام محمد(ص)»، (The message of mohammad) تالیف .Athar husain

6. خاتم پیامبران تالیف ابوالعلاء مودودی.

پایگاه اطلاع رسانی :Islamic Gexteway

به سایت زیر وارد شوید: http://ummah.com

پس از ورود به این پایگاه از فهرست سمت چپ، روی پیوند Directory کلیک کنید تا به بخش مرکز منابع، (Resource Center) در این سایت وارد شوید. در این صفحه پیوندهایی را برای ورود به بخش های مختلف ملاحظه می کنید.

الف) چنان چه روی پیوند Islam and science کلیک کنید با موضوع علم و تاثیر آن در تاریخ اسلام آشنا خواهید شد.

ب) روی پیوند Islamic History کلیک کنید تا با تاریخ اسلام در این پایگاه آشنا شوید. تعدادی از پیوندهای این صفحه را توضیح می دهیم:

1. توضیحاتی در مورد جنگ بدر.

2. وقایع نگاری مختصر از تاریخ اسلام.

3. تاریخ اسلامی افریقا.

4. زندگی نامه سلطان عبدالحمید دوم و سقوط خلیفه اسلامی.

5. نقش شیخ الاسلام ابن تیمیه در جهاد علیه تاتارها.

این مقاله در مجله نداء الاسلام، شماره 17، فوریه/مارس 1997 منتشر شده است.

6. «آزاد سازی قسطنطنیه » منتشر شده در مجله نداء الاسلام، شماره 14، جولای/سپتامبر 1996.

7. نبرد عین جالوت/نداء الاسلام، ش 16، ژانویه 1997.

8. نخستین تماس های اسلام با مردم بالکان، تالیف Nexhat ibrahimi اهل بوسنی.

9. آشنایی با صحابه پیامبر، به زبان انگلیسی و اندونزیایی.

این پیوند، مربوط به سایت دانشگاه میسورولا، (missouri Rolla) است.

10. تاریخ اسلام در امریکا.

11. مردی از مکه.

دانشگاه پنسیلوانیا

برای ورود به سایت دانشگاه پنسیلوانیا در امریکا به آدرس زیر وارد شوید:

http://www. upenn. edu

در این دانشگاه، مرکزی برای نگه داری نقشه های تاریخ اسلام وجود دارد. برای مشاهده. این نقشه ها به آدرس زیر وارد شوید:

http://ccat. sas. upenn. edu/ brvs/maps. html

این مجموعه که توسط پروفسور Barbara R. von schlegell نگه داری می شود و یکی از بهترین مجموعه ها در نوع خود می باشد، عبارتنداز:

1. نقشه توسعه اسلام تا سال 661 م.

2. نقشه امپراتوری بنی امیه تا سال 750م.

3. نقشه اواخر خلافت عباسی در سال 900م.

4. نقشه جهان اسلام در 1300م و 1500م.

هم چنین نقشه هایی از جهان اسلام که توسط R. Roolvink تهیه شده و عبارتند از:

1. نقشه های قلمرو خلافت امویان در نیمه دوم قرن نهم میلادی و نیمه دوم قرن دهم.

2. نقشه امپراتوری سلطان صلاح الدین (1193-1171م) و نقشه جنگ های صلیبی در سوریه و فلسطین.

3. نقشه اسپانیا در قرون سیزدهم و چهاردهم میلادی (فتح مجدد توسط پادشاهان مسیحی).

4. نقشه های اسپانیا بعد از سقوط خلافت بنی امیه.

5. نقشه گسترش امپراتوری عثمانی از اوایل قرن چهاردهم تا سال 1512م.

6. نقشه قلمرو سلاطین عثمانی در قرون شانزدهم و هفدهم.

7. نقشه اواخر دوره تیموری و دولت صفوی در قرون شانزدهم و هفدهم.

8. نقشه شرق اسلام در نیمه اول قرن سیزدهم.

9. نقشه گسترش اسلام در شرق در دوره بنی امیه (750-661م).

10. نقشه خاورمیانه در قرن ششم میلادی.

11. نقشه توسعه اسلام در زمان پیامبر اسلام(ص).

12. نقشه خلافت عباسیان (809-786م).

13. نقشه مدیترانه در قرن نهم میلادی.

دانشگاه جرجیا، (georgia)

برای اتصال به پایگاه دانشگاه georgia در امریکا به سایت زیر وارد شوید:

http:// www. uga. edu

در سایت این دانشگاه، پایگاهی برای آشنایی با اسلام (بویژه در زمینه فلسفه، علم و تاریخ) وجود دارد. اینک به آدرس زیر وارد شوید:

http:// www. arches. uge. edu/ godlas/ history. html

در این صفحه می توانید مقالات و مباحث فراوانی را در زمینه اسلام مطالعه کنید. اینک به تعدادی از این پیوندها اشاره می کنیم:

1. مقاله هایی از دکتر A. zahoor در زمینه فلاسفه و دانشمندان اسلامی قبل از رنسانس اروپایی.

2. تاریخ مختصر اسلام که توسط بخش دانشجویان اسلامی شرکت نرم افزار Isl تهیه شده است.

3. مجموعه جهان اسلام تا سال 1600 میلادی.

این مجموعه در واقع یک کتاب اینترنتی، (on-line Book) است که توسط گروه تاریخ دانشگاه Calgary در کانادا تهیه شده و تاریخ سیاسی جهان اسلام را تا سال 1600 میلادی توضیح می دهد. این تاریخ هزار ساله شامل توسعه امپراتوری های اسلامی در آسیا، افریقا و اروپا می شود. شش فصل این کتاب عبارتنداز:

الف) آغاز اسلام، شامل مقدمه، امپراتوری های روم و بیزانس، ایران باستان، امپراتوری ساسانی، محمد(ص) و خلاصه تعالیم اسلام.

ب) خلافت و نخستین سلسله اسلامی.

ج) حکومت های منطقه ای.

د) یورش مغول.

ز) ظهور امپراتوری بزرگ اسلامی.

س) هنر، دانش و علم.

4. مقاله ای از Rina Drory در زمینه فرهنگ جاهلیت عباسیان که در گروه عربی و پژوهش فرهنگی دانشگاه تل آویو اسرائیل تهیه شده و در مجله Studia Islamica ،فوریه 1996 به چاپ رسیده است.

5. داستان بنی قریظه و یهودیان مدینه.

این مقاله توسط W.N Arafat تهیه شده و در 1976 در مجله دانشجویی «انجمن آسیایی سلطنتی » در بریتانیا منتشر گردیده است.

6. خلفای راشدین. این مقاله توسط انجمن اسلامی دانشجویی در امریکا و کانادا تهیه شده است.

7. سخنرانی پروفسور R.Stephen Humphreys در سال 1997 در دانشگاه کیوتو ژاپن تحت عنوان «تاریخ حلب و دمشق در سال های 1260-635 میلادی.

8. اسلام در چین، عنوان مقاله ای از یوسف عبدالرحمان است که تاریخ مختصر اسلام در چین را بین سال های 650 تا 1980 میلادی بیان می کند.

9. مقاله ای با عنوان «تاریخ سکه اسلامی در هند» (1755-711م) که توسط انجمن دانشجویی پاکستان در مؤسسه پلی تکنیک Rensselaer تهیه شده است.

10. مقاله ای تحت عنوان «اسلام در شبه جزیره مالزی » از حاج احمد قمر.

11. اسلام در افریقا عنوان مقاله ای از پروفسور عبدالرحمان از دانشگاه Bello Ahmadu در نیجریه است که تاریخ اوایل اسلام در افریقا را از 615 تا اوایل قرن هشتم میلادی توضیح می دهد.

12. انتشار اسلام در غرب افریقا. این مقاله نیز توسط پروفسور عبدالرحمان نوشته شده و تاریخ اسلام را در امپراتوری باستانی سودان غربی (مانند غنا، مالی و...) شرح می دهد.

13. توضیحاتی در زمینه تبدیل تاریخ های اسلامی و غربی به یکدیگر.

دانشگاه ایوانسویل، (evansville)

به سایت دانشگاه evansville در امریکا وارد شوید:

http:// www. evansvill. edu

در ابتدای این صفحه مقاله ای از بیل همینگر، (Bill hemminger) با عنوان «چرا فرهنگ های جهان باستان را مطالعه کنیم؟» وجود دارد.

در انتهای صفحه پیوندهایی را برای آشنایی با مذاهب و فرهنگ های باستانی در خاورمیانه، هند، مصر، چین، یونان، روم، اسلام و اروپا ملاحظه می کنید. اینک روی پیوند Islam کلیک کنید و به پیوندهای سمت چپ این صفحه توجه نمایید.

1. چنان چه روی پیوند An Intraduction to Islam کلیک کنید با مقاله ای از محمد.ی. حسین در مورد اسلام آشنا می شوید.

2. پیوند Chronology ،شما را با وقایع نگاری تاریخ جهان اسلام از 570 تا 1492 میلادی، آشنا می کند.

3. پیوند Essays ما را با مقالاتی در زمینه تاریخ اسلام آشنا می سازد. از جمله عبارتنداز:

- محمد(ص) پیامبر: شرح مختصری از زندگی پیامبر. تالیف محمدعلی.

- زندگی پیامبر اسلام از محمدحمیدالله.

- شرح پیامبری محمد(ص) .Athar hussain

- مقدمه ای به مقالات نوشته شده در مورد اسلام از انجمن دانشجویان مسلمان.

پایگاه تاریخ اسلام:

به سایت زیر وارد شوید:

http:// www. muslimhistory. ooit. com

در این پایگاه، پیوندهایی برای مطالعه در زمینه تاریخ صدر اسلام، دوران خلفای راشدین، امامت ائمه شیعه و دوران غیبت را مشاهده می کنید. کلیه مطالب این سایت که در 23 فصل گنجانده شده، عقاید تشیع امامیه را منعکس می کند.

دانشگاه ایالتی واشینگتن:

برای آشنایی با سایت دانشگاه ایالتی واشینگتن به آدرس زیر وارد شوید:

http:// www. wsu. edu

تعدادی از مقالات ریچارد هوکر، (Richard Hooker) در زمینه اسلام و تمدن اسلامی را می توان در پایگاه اینترنتی این دانشگاه مطالعه کرد که به آن ها اشاره می کنیم:

«نبرد داخلی و امویان »، عنوان مقاله ای است که برای مطالعه آن به آدرس زیر وارد شوید:

http:// www. wsu. edu/ dee/ ISLAM/UMAY.HTM

در انتهای هر مقاله، چنان چه روی کلمه Next که به صورت پیوند است، کلیک کنید، به مقالات دیگر ریچارد هوکر دسترسی خواهید یافت. عناوین این مقالات عبارتنداز:

- خلافت - اسلام - فرهنگ عربی قبل از اسلام - محمد(ص) پیامبر خدا - شیعه - سلسله عباسیان.

تاریخ علم در اسلام:

به جهت اهمیت نفوذ علوم اسلامی در غرب، پایگاه های فراوان در اینترنت، موضوع علوم اسلامی را در قرون اولیه بررسی کرده اند. این مسئله بویژه در شاخه پزشکی، شیمی، ریاضیات و نجوم قابل توجه است.

اینک به تعدادی از این پایگاه ها وارد می شویم:

- بررسی کتاب الطب در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی:

.028/ http:// www. usd. edu/ dept/ MSA/ fundamentals/ hadithsunnah/ abudawud

. sat.html

آدرس فوق، در واقع ترجمه کتاب سنن ابو داوود است.

- ترجمه صحیح بخاری

. http:// www. usd. edu/ dept/ MSA/ fundamentals/ hadithsunnah/ bukhari/071. sbt

html

- برای آشنایی با پزشکی در اسلام به پایگاه زیر که بخشی از سایت کتابخانه ملی پزشکی در امریکا است، وارد شوید:

http:// www. nlm. nih. gov/ exhibition/ islamic - medical/ islamic - oo. html

برای آشنایی با فهرستی از علما و دانشمندان اسلامی در قرون اولیه به سایت زیر وارد شوید:

http:// members. tripod. com/ wzzz/ index. html

در این فهرست، اسامی جابربن حیان، خوارزمی، الکندی، البتانی، الفرقانی، رازی، مسعودی، بوزجانی و تعدادی دیگر را ملاحظه می کنید.

- پایگاه دانشمندان اسلامی و تمدن اسلامی:

http:// users. erols. com/ zenithco/ index. html

این سایت توضیحاتی را در زمینه دانشمندان اسلامی، ریاضیات و نجوم سال های 700 تا 1500 میلادی (قبل از رنسانس اروپا) ارائه می دهد. هم چنین برای مطالعه مقاله ای با عنوان «ریشه های عربی (اسلامی) پزشکی در اروپا» تالیف . Tschanz Darid w به آدرس زیر وارد شوید:

http:// users. erols. com/ gmqm/ euromed 1.html

- پژوهش از پروفسور ماهر علی، استاد تاریخ و فلسفه علم در دانشگاه هنر دانشگاه اسکندریه مصر، با عنوان وضعیت پزشکی در جهان اسلام، تالیف شده که برای مطالعه آن به آدرس زیر وارد شوید:

http:// www. levity. com/ alchemy/ islam 06. html

- برای مطالعه مقالات و پژوهش ها در زمینه تاریخ پزشکی و شیمی در جهان اسلام در پایگاه پزشکی اسلامی، به سایت زیر وارد شوید:

http:// www. islamic medicine. org/ hidtory. htm

- برای آشنایی با علوم اسلامی، نقش علم در اسلام و تمدن اسلامی در دانشگاه Oklahoma در امریکا به پایگاه زیر وارد شوید:

http:// www. ou. edu/ islamsci

در این صفحه پیوندهایی برای آشنایی با تاریخ علم و فن آوری در تمدن اسلامی و تاریخ علم ریاضی در اسلام مشاهده می کنید.

- هم چنین در مرکز میراث علمی در دانشگاه قاهره در مصر، پایگاهی برای مطالعه در زمینه تاریخ علم در اسلام وجود دارد. برای آشنایی با این پایگاه، به آدرس زیر وارد شوید:

http:// www. frcu. eun. eg/ www/ universities/ html/ sch/ index. htm

- برای مطالعه کتاب «پزشکی اسلامی » که توسط Shahid Athar گردآوری شده و پایگاه مدرسه پزشکی ایندیاناپلیس وابسته به دانشگاه ایندیانا، (Indiana) قرار دارد، به آدرس زیر وارد شوید:

http:// www. islam - usa. com/ iml. html

این کتاب در واقع حاصل پژوهش و مقالات تعدادی از محققین می باشد و از یک مقدمه و نوزده فصل تشکیل شده است.

یادداشت:

1) عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم.