تاریخچه:
اولین بار در سال 1874 میلادی (1291) در زمان ناصر الدین شاه کنوانسیون مصوب 1864 ژنو از سوی ایران پذیرفته شد هر چند سالها هیچ گونه اقدام جدی صورت نگرفت به جز شرکت عبدالصمد ممتاز السلطنه در کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در سال 1906 (1284) و دریافت موافقت کنفرانس در پذیرش شیر و خورشید سرخ به عنوان نشان رسمی دولت ایران برای جمعیت خود. دکتر امیر اعلم ( از دانش آموختگان رشته پزشکی در اروپا و از بنیانگذاران چند بیمارستان به سبک غربی در ایران ) در سال 1301 مقررات وضع شده از سوی صلیب سرخ جهانی برای جمعیت ها را ترجمه و در اختیار احمدشاه قرار داد و مقدمات تشکیل جمعیت فراهم شد. نخستین جلسه رسمی کمیته مرکزی جمعیت در مرداد ماه سال 1302 تشکیل گردید و اعضای آن از میان بنیانگذاران و یاری رسانندگان به جمعیت و در جلسه عمومی انتخاب می شدند. هرچند تا سال 1303 عملاً هیچگونه اقدامی در جهت سازماندهی این تشکیلات صورت نپذیرفت.
این اقدامات از سال 1304 شروع گردید از جمله راه اندازی مجله ای به عنوان ارگان رسمی جمعیت به نام « شیر و خورشید سرخ » در سال 1307 جمعیت نسوان شیر و خورشید سرخ ایران شکل گرفت. نخستین حرکت امدادی جمعیت کمک به زلزله زدگان تربت حیدریه به همت دکتر امیر اعلم و در زمانی بود که هنوز جمعیت هیچ گونه امکاناتی نداشت. در سال 1308 شمسی کنفرانس دیپلماتیک ژنو درباره صلیب سرخ بین المللی نشان شیرو خورشید سرخ را در کنار نشانهای هلال احمر و صلیب سرخ به عنوان نشان امدادی و دارای مصونیت در میادین نبرد به رسمیت شناخت. در سال 1327 اساسنامه جدید جمعیت طراحی و در مجمع عمومی جمعیت در همان سال به تصویب رسید.
برابر مواد 18 و 19 این اساسنامه وظایف جمعیت علاوه بر معالجه مجروحان و رسیدگی به امور اسراء در زمان جنگ، امدادرسانی به هنگام بلیات و حوادث، تأسیس مؤسسات انتقال خون در سراسر کشور، رسیدگی به وضع بینوایان، تربیت جوانان و تربیت پرستار برای مراکز بهداشتی و درمانی تعیین گردید. در سال 1328 دکتر حسین خطیبی نوری به عنوان مدیر عامل جمعیت برگزیده شد. دکتر خطیبی طی سی سال خدمات شبانه روزی خود را کاملاً داوطلبانه در اختیار جمعیت قرار داد، به طوریکه گفته می شود حتی ناهار خود را از منزل می آورده است. در دهة سی جمعیت علاوه برامداد رسانی در موارد مختلف از جمله سیل در جنوب شرق کشور در سال 1336 اقدام به تأسیس جند مرکز تحقیقات پزشکی ونیز درمانگاهها، بیمارستانها و شیر خوارگاههای مختلف در سطح کشور نمود. طی دهة چهل شمسی ارائه خدمات بهداشتی - درمانی به اقشار مختلف مردم و نیز سرپرستی افراد بی خانمان و بی بضاعت با گرایش کودکان و نوجوان به عنوان رویکردی مهم مورد نظر رؤسای جمعیت بود.
تا سال 1357 جمعیت شیر و خورشید سرخ دارای بیش از 280 شعبه بود که تقریباً همگان از ارکان مشابه مرکز، مجمع عمومی، هیئت های مرکزی و مدیره و بازرسی برخوردار بودند و ریاست هیئت مرکزی نیز بر عهده استاندار، فرماندار و یا بخشدار بود. فعالیت های ثمربخش « جمعیت شیر و خورشید سرخ » در راه امداد آسیب دیدگان، ایجاد بیش از 700 مؤسسه امدادی، درمانی، بهداشتی، خیریه، تربیتی و اجتماعی از قبیل بیمارستانها، مراکز امدادی و درمانی، بیمارستانها و زایشگاهها، کشتی بیمارستانی، بیمارستانها و درمانگاههای امدادی و صحرائی، سازمان تدارکات درمانی، اندرزگاهها، آمزشگاههای حرفه ای، پرورشگاهها، شیرخوارگاهها، مهدهای کودک، آموزشگاههای پرستاری و بهیاری، مراکز انتقال خون، مراکز مبارزه با سل و سرطان، تأسیسات نوتوانی و دست و پا سازی مصنوعی، شرکت در خدمات بین المللی هنگام وقوع حوادث و سوانح طبیعی و غیر طبیعی در کشورهای خارجی و شرکت در مجامع بین المللی صلیب سرخ، موجب اهمیت و اعتبار روز افزون جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران نزد « کمیته » و « اتحادیه بین المللی جمعیت های صلیب سرخ، هلال احمر و شیر و خورشید سرخ » گردید، که در تنیجه به عضویت « کمیته اجرائی » و « شورای حکام » انتخاب و دبیرکل جمعیت به ریاست « کمیته مشورتی بهداشت » که یکی از چهار کمیته ای است که زیر نظر کمیته اجرائی انجام وظیفه می نماید، انتخاب گردید.
در همین راستا در سال 1352 بیستمین کنفرانس بین المللی صلیب سرخ که عالیترین مجمع تصمیم گیری نهضت بین المللی به حساب می آید با حضور بیش از 130 عضو در تهران برگزار شد. مصوبات این کنفرانس در زمینه های مختلف هنوز هم از لحاظ حقوقی مورد ارجاع می باشند.
در اسفند ماه سال 1357 یعنی در کمتر از یک ماه بعد از پیروزی انقلاب، بر اساس مصوبه دولت موقت و در زمانی که دکتر سامی وزیر بهداری و بهزیستی وقت که به عنوان سرپرست جمعیت انتخاب شده بودند، کلیه مؤسسات درمانی و بهداشتی ( شامل 224 بیمارستان، 173 درمانگاه مستقل و مرکز اورژانس، 77 اندرزگاه، 15 مرکز مستقل انتقال خون و 30 مرکز آموزش پرستاری، مامائی، بهیاری و پزشکی به همراه چندین پرورشگاه و خانه کودک ) از جمعیت منتزع و با حفظ مالکیت جمعیت، به وزارت بهداری و بهزیستی وقت منتقل گردید. بعدها امور مربوط به تربیت کادر پیراپزشکی وانتقال خون از جمعیت سلب گردید و اکثر پرورشگاهها و شیرخوارگاهها به سایر سازمانها واگذار گردید. در سال 1359 دکتر علی بهزادنیا مسئوولیت جمعیت را به عهده گرفت و تا حد امکان به بازسازی مجدد ساختار آن پرداخت سپس دکتر سیدحسن فیروز آبادی ریاست جمعیت را به عهده گرفت و تا سال 1362 در این پست باقی ماند و پس از آن مرحوم دکتر سیف اله وحید دستجردی به مدت بیش از 15 سال به عنوان رئیس جمعیت فعالیت کردند. جمعیت در جریان جنگ تحمیلی یکی از درخشانترین خدمات امدادی و درمانی را به رزمندگان اسلام و هموطنان جنگ زده ارائه نمود.
در دی ماه 1362 برابر ماده واحده مصوب مجلس شورای اسلامی، عنوان جمعیت به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت و ایران از کلیه حقوق بین المللی خود برای استفاده انحصاری از نشانه شیر و خورشید سرخ صرف نظر کرد و نشان مذکور بلافاصله از آیین نامه اساسنامه تشکل بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر حذف گردید، اما به دلیل اینکه این نشان در کنفرانس دیپلماتیک جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر به تصویب رسیده بود لغو آن نیز باید در اجلاس مشابه صورت پذیرد و از آنجایی که برپایی چنین اجلاسی تا کنون در دستور کار تشکل بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر قرار نداشته این نشان همچنان در اسناد مربوط به کنوانسیونهای چهارگانه ژنو و پروتکل های الحاقی آنها به کار برده می شود.
در سال 1367 اساسنامه جمعیت توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد در این اساسنامه رئیس جمعیت به پیشنهاد وزیر بهداشت و حکم رئیس جمهور تعیین می شود و نماینده وزیر بهداشت در هیئت اجرائی به عنوان عالیترین رکن جمعیت حضور داشته است.
از نظر منابع مالی نیز علاوه بر بودجه دولتی برابر اساسنامه چهل و دو در صد از درآمد حاصل از حق الثبت اسناد رسمی، 55 در صد از درآمد یک درصد کارمزد ثبت سفارشات، یک ریال از هر مراسله سفارشی و 5/2 ریال از هر تلگراف ارسالی، سایر اعانات مردمی و سازمانها و یک درصد از قیمت هر بلیط هواپیما و کشتی تعیین گردید. علی رغم تأکید اساسنامه فوق به بازگردانیدن اموال و املاک تحت تصرف نهادها به جمعیت متأسفانه شماری از املاک مزبور همچنان در اختیار آنان قرار دارد. به دنبال تصدی ریاست جمعیت توسط دکتر نوربالا در سال 1378 تحولات و تغییرات وسیعی در جمعیت به وقوع پیوست که یکی از مهمترین آنها دور شدن جمعیت از جهت گیری های سیاسی کشور و پایبندی به اصول هفتگانه نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر ( انسانیت، بی غرضی، بی طرفی، عدم وابستگی، خدمات داوطلبانه، یگانگی و جهان شمولی ) بوده است. تبدیل معاونتهای امداد و نیز جوانان به سازمان امدادو نجات و سازمان جوانان، احیاء و بازسازی سازمان داوطلبان، تشکیل معاونت حقوقی، برنامه ریزی و امور مجلس، افزودن واژه درمان به معاونت توانبخشی، ارتقاء « مرکز آموزش و تحقیقات » به « مؤسسه آموزش عالی علمی - کاربردی هلال احمر ایران »، به دست آوردن مجدد مسئوولیت هیئت پزشکی حج پس از 20 سال، انتخاب به عنوان عضو هیئت حاکمه فدراسیون، تشکیل کانون های دانشجویی در بیش از 290 دانشگاه با بیش از صدهزار دانشجوی فعال، ارتقاء کمی و کیفی در حوزه های مختلف امداد از جمله آموزش، تجهیزات جدید از جمله خودرو، آمبولانس، چرخبال، سیستم مخابراتی و همچنین در زمینه درمان ( 20 مرکز درمانی در داخل کشور و 10 بیمارستان و درمانگاه در خارج از کشور ) و توسعه توانبخشی ( اعم از ارتوپدی فنی، فیزیوتراپی، بازتوانی روانی، شنوایی سنجی، بینایی سنجی، هیدروتراپی و... ) از اقداماتی بوده است که به دنبال ریاست دکتر نوربالا در جمعیت به وقوع پیوست. در جلسه علنی روز چهارشنبه 24 اردیبهشت ماه 1382 در مجلس شورای اسلامی منجر به اصلاح بخشی از اساسنامه قبلی شد. به موجب آن ارکان اداره کننده جمعیت چنین تغییر نمود: از مهمترین اقداماتی که در راستای مردمی تر کردن جمعیت و رها سازی از وابستگی به دولت و انتصابی بودن، صورت گرفت، برگزاری انتخابات در 21 اردیبهشت ماه 1383 در ساسر کشور بود و در شهرستانها مجمع شهرستان با انتخاب شورای اجرائی شهرستان که رئیس شعبه را تعیین می نمایند و منتخبین آنها مجمع استان و هیئت مدیره استان را تشکیل خواهند داد که مدیر عامل را بر می گزینند در مجمع عمومی که از سراسر کشور 7 نفر از اعضای شورای عالی را برمی گزینند که این شورا نیز یک نفر ار به عنوان رئیس جمعیت جهت صدور ابلاغ به رئیس جمهور معرفی می نمایند. در شورای عالی علاوه بر 7 نفر ذکر شده رئیس جمعیت، خزانه دار، دبیرکل و 4 نفر منتخب رئیس جمهور نیز حضور دارند.
اصلاح اساسنامه مجوز فعالیت درمانی در داخل کشور را که بعد از انقلاب از جمعیت سلب گردیده بود مجدداً به جمعیت باز گردانید.
علاوه بر آنها مسئوولیت تصمیم گیری درباره سیاستهای کلان جمعیت و هر گونه تغییر در مرامنامه و اساسنامه جمعیت از مجلس شورای اسلامی به مجمع عمومی انتقال یافت.
*عضو سازمان هلال احمر استان کردستان
منبع: http://malayermc.com/س