تقلید؛ چرا؟

اشاره

خداوند متعالی، انسان را مکلف آفریده است. از این رو، هیچ کردار و گفتار آدمی نیست که از دایره حرام ها و حلال ها، و به عبارتی واجبات، مستحبات ، مباحات، مکروهات و محرمات بیرون باشد. برای شناخت این احکام، خداوند پیشوایان معصومی را برگزید و آنها را سرمشق دیگران قرار داد. پس از آن بزرگواران نیز، مجتهدان والامقام عهده دار این وظیفه سترگ هستند.

بر این اساس، گلبرگ جوان در نظر دارد تا در هر شماره، بخشی از احکام مورد نیاز جوانان را بازگو کند و در شماره نخست، به بخش اولِ احکام تقلید می پردازد و ابتدا، آیات و روایاتی را می آوریم که بر مسئله فتوادهیِ مجتهدان و رجوع مردمان به ایشان تأکید می ورزند.

تقلید در آیات و روایات

فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (انبیاء: 7).

اگر نمی دانید، از آگاهان بپرسید.

وَ ما کانَ الْمُوءْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (توبه: 122).

شایسته نیست مؤمنان همگی [به سوی میدان جهاد] کوچ کنند. چرا از هر گروهی، طایفه ای از آنان کوچ نمی کنند [و طایفه ای بمانند] تا در دین [و معارف و احکام اسلام] آگاهی پیدا کنند و هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آنها را انذار نمایند تا [از مخالفت پروردگار] بترسند و خودداری کنند.

امام باقر علیه السلام : به ابان بن تَغْلب فرمود:

اِجْلِسْ فی مَسْجِدِ الْمَدینَةِ وَ اَفْتِ النّاسَ. فَاِنّی اُحِبُّ اَنْ اَری فی شیعَتی مِثْلَکَ.

در مسجد مدینه بنشین و به مردم فتوا بده؛ زیرا من دوست دارم در میان شیعیانم کسانی همچون تو باشند.

امام مهدی علیه السلام :

وَ اَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ فَارْجِعُوا فیها اِلی رُواةِ اَحادیثِنا. فَاِنَّهُمْ حُجَّتی عَلَیْکَمْ وَ اَنَا حُجَّةُ اللّه ِ عَلَیْهِم.

در پیشامدهایی که رخ می دهد، به راویان احادیث ما (فقها) مراجعه کنید که آنها حجت من بر شمایند و من حجت خدا بر ایشان هستم.

اجتهاد و تقلید به چه معناست؟

اجتهاد در لغت به معنای تلاش و کوشش تا سر حد توانایی است. در اصطلاح فقه، اجتهاد یعنی به کار بردن تلاش و کوشش خویش در راه به دست آوردن احکام شرعی از راه ها و منابعی که نزد فقیهان اسلام، معمول و متعارف است. در نتیجه، مجتهد کسی است که بتواند احکام شرعی را از روی دلیل به دست آورد و طبق رأی و نظر خود عمل کند.

تقلید به معنای پیروی و دنباله روی است و در اصطلاح فقهی، به عمل کردن به فتوای مجتهد در مسائل شرعی گفته می شود. تقلید همان رجوع به کارشناس و صاحب نظر در مسائل شرعی و دینی است.

چرا باید از مجتهد تقلید کنیم؟

ذهن پرسش گر هر مسلمان، در جست وجوی فلسفه احکام شرعی است. در شریعت اسلام، واجبات و محرماتی وجود دارد که انسان بدون اطاعت از آنها، نه به نیک بختی می رسد و نه از کیفر سرپیچی از آنها در امان می ماند.

برای شناخت احکام شرعی، آگاهی های فراوانی، همانند: فهم آیات و روایات، شناخت حدیث صحیح از ناصحیح، کیفیت استفاده و استنباط از روایات و آیات، و ده ها مسئله دیگر لازم است که آموختن آنها، نیازمند سال ها تلاش جدی است.

انسان در چنین حالتی، سه راه پیش رو دارد:

1. خودش اجتهاد کند؛

2. در هر کاری، نظرات گوناگون فقهی را مطالعه کند و به گونه ای در رفتار خود احتیاط کند که عملش طبق فتوای همه صحیح باشد.

3. از رأی کارشناس این مسئله بهره گیرد و از او تقلید کند.

بی شک، دو راه اول برای همه انسان ها شدنی نیست. پس ناگزیر گزینه تقلید برای توده مردم، حتمیّت می یابد.

رجوع به کارشناس در همه علوم و فنون امر رایج و پذیرفته ای است و رجوع به پزشک و آهنگر و نجار و مکانیک و معلم و استاد از این دست است. بنابراین، پرسش و نظرخواهی از مجتهد در مسائل دینی و رفتار نمودن بر اساس آن، بسان همان رجوع به دیگر کارشناسان در امور پیچیده زندگی است.

درمان چشم درد از بیطار خواستن

شیخ اجل، سعدی شیرازی در گلستان، درباره رجوع به شخص غیر متخصص و عواقب آن، چنین می نویسد:

مردکی را چشم درد خاست. پیش بیطار [دام پزشک] رفت تا دوا کند. بیطار از آنچه در چشم چهارپایان می کند، در چشم وی کشید و کور شد. حکومت [داوری] پیش داور بردند، گفت: بر او هیچ تاوان نیست. اگر این خر نبودی، پیش بیطار نرفتی. مقصود از این سخن آن است تا بدانی که هر آن که ناآزموده را کار بزرگ فرماید، با آن که ندامت بَرَد، به نزدیک خردمندان به خفت رأی منسوب گردد.

ازاین رو، در مسئله تقلید در احکام دین نیز باید به متخصصان این دانش، یعنی فقیهان و مجتهدانی که سال ها در حوزه های علمیه دانش آموخته اند و به این مقام والا دست یافته اند، مراجعه کرد.