امام صادق (ع) بنیانگذار حرکتهای علمی و فرهنگی در جهان اسلام

بیست و پنجم شوال سالگرد شهادت ششمین پیشوای معصوم، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می باشد. امام صادق علیه السلام که کنیه اش "ابوعبداللّه" می باشد در هفدهم ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه از بانویی پرهیزکار و با ایمان به نام "فاطمه" متولد شدند و پس از 65سال زندگی در 25 شوال 148 هجری قمری رحلت فرمودند، مدت امامت آن بزرگوار 34 سال بود و دوران حیاتش همزمان بود با حکمرانی هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید بن عبدالملک، یزید بن ولید، ابراهیم بن ولید و مروان حمار از سلسله بنی امیه و سفاح و منصور دوانیقی از سلسله بنی عباس. امام صادق علیه السلام همچون سایر ائمه بزرگوار در تمام مدت زندگی و از جمله سالهایی که امویان حکومت می کردند به شکل پنهان و آشکار به مبارزه با ستمگران مشغول بود و تا جائی که محدودیتها و سخت گیری های بنی امیه فرصت می داد به روشنگری می پرداخت و حق جویان را هدایت می فرمود و اسلام راستین را به آنان عرضه می داشت.

مبارزه امام صادق علیه السلام به حدی بود که موجب برخوردهایی نیز گردید. از جمله آن که سالی در مراسم حج امام با ایراد خطابه ای به عوامل رستگاری و ضلالت اشاره فرمود و رستگاری را در پیروی از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمه بزرگوار علیهم السلام و ضلالت و شوربختی را در پیروی و اطاعت از دشمنان ائمه علیهم السلام ذکر نمود این خطابه مورد خشم خلیفه اموی واقع شدو موجب برخوردهایی گردید.

یکی از ویژگی های عمده دوره امام صادق علیه السلام، این بود که شور و نشاط علمی و فرهنگی در جامعه اسلامی گسترش چشمگیر و کم نظیری پیدا کرد. شور و نشاط علمی ای که در تاریخ بشر کم سابقه است که ملتی با این شور و نشاط به سوی علوم روی آورد اعم از علوم اسلامی یعنی علمی که مستقیماً مربوط به اسلام است، مثل علم قراءت، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه، مسائل مربوط به کلام و قسمت های مختلف ادبیات، و یا علومی که مربوط به اسلام نیست، به اصطلاح علوم بشری است یعنی علوم کلی انسانی است.

مثل طب، فلسفه، نجوم و ریاضیات، این را در کتب تاریخ نوشته اند که ناگهان (در آن عصر) یک حرکت و یک جنبش علمی فوق العاده ای پیدا می شود و زمینه برای این که اگر کسی متاع فکری دارد عرضه بدارد فوق العاده آماده می گردد... در این زمان ما می بینیم که یک مرتبه بازار جنگ عقاید داغ می شود... و افکار و جریان های مختلف فکری میدانی برای عرضه پیدا می کنند، دانشمندان در موضوعات به بحث و بررسی مشغول می شوند و در این میدانی که جنگ اندیشه به وقوع پیوسته است حتی افکار الحادی و جریانات فکری منحرف نیز مجال بروز پیدا می کنند.

امام صادق علیه السلام در این میدان مبارزه با همه جریانات فکری به آنهایی که در چهارچوب اسلام به عرضه افکار گوناگون می پردازند و چه آنهایی که با اساس عقاید اسلامی مخالفند، به مواجهه بر می خیزد تا عقاید باطل را بکوبد و اندیشه های منحرف را اصلاح کند و در این میان عقاید ناب اسلامی را به تشنگان حقیقت هدیه نماید. بدین ترتیب قیام امام صادق علیه السلام برای عرضه افکار خالص اسلام و طرد اندیشه های باطل و منحرف سبب می شود که شیفتگان حقیقت پیرامون شمع وجود آن بزرگوار گرد آیند و بزرگ ترین حوزه درسی را تشکیل دهند، حوزه ای که سرچشمه تمام حرکت های علمی و فرهنگی در دنیای اسلام گردید.

حرکت علمی و فرهنگی امام صادق علیه السلام در آن حد از اهمیت است که می توان گفت سرسلسله همه جریان ها و حرکت های علمی مسلمانان به نوعی از این امام بزرگوار بهره جسته اند. به عنوان مثال تمام امام های اهل تسنن یا بلا واسطه و یا مع الواسطه شاگرد امام بوده و نزد امام شاگردی کرده اند. در رأس ائمه اهل تسنن ابوحنیفه است. نوشته اند ابوحنیفه دو سال شاگرد امام بوده و این جمله را ما در کتاب های خود می خوانیم که گفته اند او (منظور ابوحنیفه) گفت: «لولا السنتان لهلک نعمان» اگر آن دو سال نبود نعمان از بین رفته بود.(نعمان اسم ابوحنیفه است. اسمش نعمان بن ثابت بن مرزبان است، اجدادش ایرانی هستند) مالک بن انس که امام دیگر اهل تسنن است نیز معاصر امام صادق است. او هم نزد امام می آمد و به شاگردی امام افتخار می کرد. شافعی در دوره بعد بود ولی او شاگردی کرده، شاگردان ابوحنیفه را و خود مالک بن انس را. احمد بن حنبل نیز سلسله نسبش در شاگردی در یک جهت به امام می رسد و همین طور دیگران.

تأثیر تعلیمات امام صادق علیه السلام تنها محدود به حرکت های علمی و فرهنگی در قرون گذشته نمی باشد. بلکه اگر دقت کنیم می بینیم چه در میان شیعیان و چه در میان اهل سنت قیام علمی و فرهنگی امام صادق علیه السلام هم اکنون نیز دارای اثر قاطع است و مسلم در آینده نیز چنین خواهد بود.

تأثیر حرکت امام صادق بر حوزه های شیعه که خیلی واضح است، حوزه های (کنونی) سنی هم مولود امام صادق(ع) است.

به جهت این که رأس و رئیس حوزه های سنی "جامع ازهر" است (منظور دانشگاه الازهر مصر می باشد) که از هزار سال پیش تشکیل شده و جامع ازهر را هم شیعیان فاطمی تشکیل دادند و تمام حوزه های دیگر اهل تسنن منشعب از جامع الازهر است، و همه این ها مولود همین استفاده ای است که امام صادق(ع) از وضع زمان خویش کرده و سنگ بنای فرهنگ و دانش عظیم اسلامی را نهاده است.

ضمن عرض تسلیت سالگرد شهادت این امام بزرگوار به عموم مسلمانان، از خداوند طلب توفیق می کنیم تا بتوانیم هم در زمینه علمی و هم عملی، راه پر شکوه و الهی آن حضرت را دنبال نمائیم.