عرق کردن ممکن است انسان را از مرگ نجات دهد و یا برعکس بکشد(۱)

عرق بدن چیست و چگونه به وجود می آید؟

عرق بدن به وسیله غده های عرق که در پوست قرار دارند، به وجود می آید. این غده ها دو عمل مشخص و متمایز دارند:

یکی این که به سبب تبخیر عرق باعث خنک شدن بدن می شوند یعنی نقش موثر درتطابق انسان با محیط گرم دارند. گرچه خود انسان با هوش خدادادی، در چنین محیطی از گرمای زیاد پرهیز می کند. لباس کم و نازک می پوشد، در سایه استراحت می کند. فعالیت خود را کم می نماید.

بیماریهای مهم و نیز مرگ ممکن است یا به سبب کار نکردن و عدم کفایت غده های عرق، حتی در آب و هوای معتدل هم پیش آید.

عمل مهم دیگر غده های عرق عبارت از مرطوب کردن پوست کف دست و پا موقع فعالیت بدنی است که بدینوسیله می توان اشیاء را در دست محکم نگاه داشت. غده های عرق در تمام سطح پوست بدن پخش هستند ولی در مخاط (پوشش داخلی بدن) وجود ندارند.

تعداد غده های عرق بسته به موقعیت پوست از 620 عدد در هر سانتی متر مربع کف پاتا 120 عدد در هر سانتیمتر مربع ران در تغییر است و تعداد کل آنها در تمام سطح بدن 2 تا 5 میلیون و اندازه بزرگی آنها از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. از نظر روانشناسی(جنینی) در حدود ماه چهارم جنینی در اثر رشد یاخته های مخصوص در پوست، به وجود می آیند. این غده ها موقع تولد دارای شکل طبیعی هستنداما ممکن است تا دو سالگی به طور کامل عمل نکنند. پس از تولد، غده عرق تازه ای به وجود نمی آید. این غده از دو قسمت تشکیل شده است: یکی رشته مارپیچ هستندبه نام «کویل » ⁽¹⁾ که در عمق پوست قرار دارد و مخصوص ترشح عرق است و قسمت دیگر مجرای عرق است که به خارج راه دارد که رویهمرفته یک واحد مستقل هستند.

بعضی از این غده ها، مایع فراروان ترشح می کنند که حدود 45% غده های زیر بغل ازاین نوع هستند. وظیفه رشته یا «کویل » این است که از پلاسما یا خونابه خون یک ترشح «ایزوتونیک » ⁽²⁾ تولید کند که این خود موقع جریان در مجراها کمی تغییر می یابد. کویل ماده مترشحه را از مجرا با فشار 500 میلی متر جیوه به سطح پوست تلمبه می زند که این مایع در روی پوست بخار می شود و بدن را خنک می نماید.

برخی از دانشوران بر این باورند که غده های عرق فقط به وسیله تبخیر بدن راخنک نمی کنند، بلکه به منزله لوله های گرم نیز عمل می نمایند. طبق این نظریه،بخار شدن مایع در قاعده لوله باعث می شود که بخار به طرف خارج روانه بشود ودر نزدیکی سطح پوست متراکم گردد و حرارت خود را از دست بدهد و دوباره بر اثرمکانیسم لوله های موئین به قسمت های عمقی پوست برگردد و این خود یک عمل موثردر انتقال سریع گرماست.

در کف دست و پا سازمان غده عرق به خوبی رشد کرده و تکمیل شده است در صورتی که در دیگر نقاط بدن چنین نیست. غده های عرق تحت تاثیر اعمال اعصاب «سمپاتیک » هستند. در اثر تحریک این اعصاب غده های عرق فعالیت می کنند. این تحریک بر سه گونه است:حرارتی، روانی و ذائقه ای.

عرق کردن بر اثر گرما به وسیله مرکز کنترل یا تنظیم حرارت که در«هیپوتالامویس » ⁽³⁾ در مغز واقع است در نتیجه تغییر دمای خونی که به آن بخش از مغز می رسد و نیز تحریکی که در اثر گرمای پوست می رسد، هپوتالاموس فعال می گردد. در حیوانات گرم شدن ناحیه «پری اوپتیک » ⁽⁴⁾ هیپوتالاموس باعث عرق کردن و گشاد شدن عروق و غیره و خنک شدن آن سبب لرز می گردد.

به نظر می رسد که این اعمال به واسطه یاخته های مختلف عصبی انجام می گیرند چون اعصاب انتقال دهنده(به مغز) همانها نیستند که احساس گرما، ایجاد می کنند.

تنظیم عرق به ویژه در بخش نیم تنه فوقانی و چهره اثر می گذارد البته در تمام سطح بدن حتی کف دست و پا نیز موثر است.

مراکز و راههای انتقال تنظیم تعریق روانی هنوز کاملا شناخته نشده اند. آنهامراکزی هستند که در بخش قدامی مغز قرار دارند. تحریک روانی باعث عرق کردن به ویژه در کف دست و پا، احتمالا برای محکم نگاهداشتن اشیا در موقع کار و فعالیت می گردد به طور مثال وقتی که به کمک دست و پا از درخت بالا می رویم کف آنها عرق نمی کند تا استحکام بیشتری به دست و پا بدهد. فعالیت روانی باعث عرق کردن درهمه سطح بدن نیز می شود.

فعالیت روانی ممکن است هیجانی و فکری باشد مانند حل مسائل دشوار ریاضی و یاموقع شرمندگی ناگهانی که به اصطلاح عرق شرم بر چهره و پیشانی می نشیند.

گرم شدن ذائقه ای نیز ممکن است موقع خوردن ادویه تند و غذای گرم عارض گردد.

عوامل دیگر نیز ممکن است از نظر آمی و کیفی عرق، بدون دخالت عصب سمپاتیک موثر باشند مانند حرارت موضعی، هورمونها، تغییر در جریان خون و واکنش های نخاعی. با این آثار، ممکن است کیفیت و کمیت عرق به مقدار زیاد تغییر یابد.

این نکته هم قابل ذکر است که همیشه به مقداری تعریق نامحسوس وجود دارد که بخشی از آن به سبب از بین رفتن آب عرق در سطح پوست و بخشی نیز بر اثر فعالیت غدد عرق است.

مواد ترکیبی عرق

ترکیب عرق از شخصی به شخص دیگر، از زمانی به زمان دیگر، ازمحلی در بدن به محل دیگر به طور فاحش متغیر است. عرق شباهت اساسی به خونابه خون دارد که خود عرق از آن خارج شده است.

به طور کلی مجاری عرق مسول تغییر و تغلیظ آن هستند و این نیز منوط به این است که عرق با چه سرعتی از لوله عرق می گذرد عرق «هیپوتونیک » ⁽⁵⁾ می باشد یعنی غلظت آن کمتر از «سرم فیزیولوژی » است. عمده ترین مواد ترکیبی عرق، سدیم،پتاسیم، کلر، اوره، لاکتات و نیز مقدار جزئی گلوکز است و PH آن 4 تا 8 6 است.

غلظت این مواد موقع تندرستی و بیماری متفاوت است. به ندرت این تفاوت می تواندنشانه ای از بیماری پوستی باشد اما ممکن است برای فهم برخی بیماریها یاری نماید. تغییر در مواد ترکیبی عرق (الکترولیت ها) ممکن است در بیماری «کوشینگ » ⁽⁶⁾ و «آدیسون » ⁽⁷⁾ و «نفروز» ⁽⁸⁾ و بی کفایتی احتقانی قلب ومصرف برخی از هورمونها پیش آید.

بخشی از مواد مصرفی وارده به بدن ممکن است از راه عرق دفع شود مانند داروها،پروتئین های گوناگون، پادتن ها و پادزهرها (که یا از خود غده های عرق و یا خارج از آن به وجود می آیند) و مواد جاذب برای حشرات مانند لاکتات. برخی از این مواد پیش درآمد عفونت پوستی هستند.

ترشح و یا خروج بعضی از داروهامانند «گرنیرو فلاوین » ⁽⁹⁾ که به طور خوراکی دردرمان برخی از بیماریهای پوستی به کار می روند، اثر آنها را بر پوست افزایش می دهد.

عرق کردن ممکن است حیات بخش و گاهی خطرناک باشد

وقتی که درجه گرمای هوا از 33 درجه گذشته و به 40 درجه نزدیک می شود، چیزی خوش تر از نسیم خنک کننده نیست که عرق را از پوست بدن تبخیر کند. عرق کردن به منزله دستگاه تنظیم دمای بدن است. اگر عرق کردن نبود، گرمای اندرون بدن نیز به همراه دمای بیرون بالامی رفت و ممکن بود بالا رفتن دمای بدن آنقدر ادامه می یافت تا مرگ فرا می رسید.

همین طوری که یادآوری شد، عرق کردن گاهی هم به علت گرمی هوا نیست چه ممکن است انسان به علل روانی و هیجانی نیز عرق بکند. به هر حال عرق کردن چه سبب تحریکات روانی و یا جسمانی باشد، خارج از اراده انسان است.

عرق کردن یکی از مکانیسم های بسیار ضروری برای خنک شدن بدن است.

موقعی که دمای بدن ما بالا می رود، در مغز، همان مرکزی که قبلا یادآوری شد،غده های عرق را که در پوست هستند، به فعالیت وامی دارد در نتیجه مایعی که ازغده های عرق به سطح پوست ترشح می شود، بخار شده و باعث خنک شدن بدن ما می گرددچه آب باید گرم شود تا بخار گردد و برای بخار شدن آب مقداری گرما از بین می رود و بدین وسیله است که گرمای اضافی بدن دفع می گردد. درست بمانند این که پس از خارج شدن از حمام گرم در برابر یک پنکه برقی بایستید که در این صورت نیز احساس خنکی می کنید چون آب سطح بدن تبخیر می شود.

انسان موجودی است که از غده های عرق پوست بدن، برای خنک شدن بهره مند می شود.

اغلب حیوانات برای خنک شدن تند تند نفس می کشند و به اصطلاح «له له » می زنند.

این کار بسیار ناکافی است و برای این است که حیوانات موقع گرمی هوا در سایه و یا جای خنک بی حرکت می مانند. در صورتی که انسان در گرما نه تنها حرکت می کند، بلکه می تواند بدود و کارهای سخت نیز انجام دهد. حرکت و ورزش معتدل درهوای گرم نعمتی است که برای انسان ارزانی شده است. کسانی که کمتر عرق می کنند، در گرما بسیار زود خسته می شوند. بعضی از مردم به علل اختلالات ژنتیکی(ارثی) دارای غده های عرق بسیار کم و یا اصلا فاقد آنها هستند که در نتیجه عرق نکردن دچار مشکل جدی می شوند. این اشخاص وقتی که در فصل تابستان ازخانه بیرون می آیند، درجه دمای بدنشان خیلی بالا می رود چون نمی توانند بدن خودرا خنک نمایند، ناگزیرند در تمام مدت گرما در محیط خنک زندگی کنند.

کودکان اگر بخواهند در فصل گرما در هوای آزاد بازی کنند، بهتر است شلوار کوتاه و یا پاچه گشاد بپوشند و نیز بهتر است مقدار کمی نیز به آن آب بپاشند که تبخیر آن بدن آنان را خنک نماید. بچه ها بیش از بزرگان دوست دارند با آب بازی کنند و توی آب حوض و یا استخر بروند و بیرون بیایند. در فصل گرما این یک نیاز طبیعی است که آنان ناخودآگاه به این نیاز پاسخ می دهند.

تعدادی از اختلالات بدنی و نیز برخی از داروها می توانند غده های عرق را نابودکنند و یا از عمل تعریق جلوگیری نمایند در افرادی که بیماری عمومی جلدی مانند «سوریازیس » ⁽¹⁰⁾ و یا اگزما دارند، سوراخهای عرق ممکن است مدود شوندو عرق بیرون نیاید. این افراد برای تنظیم گرمای بدن خود با مشکلاتی روبرومی شوند. درمان بیماری پوستی مشکل آنان را کاهش می دهد.

ادامه دارد

پی نوشتها:

1 - Coil.

2 - Isotonic.

3 - Hypothalamus.

4 - Peri - optic.

5 - Hypotonic.

6 - Cushing.

7 - Addison.

8 - Nephrosis.

9 - Grisoflavine.

10 - Psorisis.