گل آفتابگردان

گیاهان دارویی

تاریخچه :
 

آفتابگردان بومی آمریکاست . از 2600 سال قبل از میلاد مسیح بومی مکزیک بوده و احتمالاً پس از آنجا بومی دره های می سی سی پی شده است. این گیاه در قرن شانزدهم میلادی توسط فرانسیسکو پیزارو به اسپانیا برده و کشت شد. در قرن 18میلادی مصرف روغن آفتابگردان به طور گسترده در اروپا معمول گشت.

ترکیبات مهم:
 

آفتابگردان نزدیک به50 درصد روغن،حدود 24 درصد مواد پروتئینی و حدود 20 درصد مواد هیدروکربنی، ویتامین های E,B1,B5,A و املاح معدنی مهمی ازجمله منگنز،منیزیم،مس، سلنیوم،فسفر،پتاسیم،آهن و روی در خود دارد. مهم ترین اسیدهای چرب روغن آفتابگردان اسیدهای اولئیک بالاترین درصد را تشکیل می دهد. ترکیبات دیگر دانه شامل لیستین ،آلبومین،گلبولین، فیتین، آرژینین وآنزیم های لیپاز،فنولازو اسیدهای هلیان تنیک و اسید هلیانتیک می باشند. گل ها ترکیبات فلاونوئیدی ،آنتوسیانین،رزینی،تاننی و هتروزیدی دارند.

مهم ترین اثرات گزارش شده:
 

ضدالتهاب،ضدتب،ادرارآور،ملین
محرک،خلط آور،ضدکرم و مسهل.

گیاه شناسی:
 

آفتابگردان گیاهی است یکساله با ساقه ای راست و خشن که ارتفاع آن به بیش از2 متر و گاه حتی به 3/5 متر می رسد. برگ ها بزرگ،منفرد،قلبی شکل ،دندانه دار و پوشیده از کرک می باشند. کاپیتول آن بسیاربزرگ است و قطر آن تا 25 سانتی متر می رسد. بر روی نهنج آن دو نوع گل زبانه ای (درکنار)و لوله ای(در وسط)به رنگ زرد قرار دارند. کاپیتول ها با بزرگ و سنگین شدن به حالت خمیده و آویخته در می آیند. میوه آن فندقه ،بزرگ و تقریبا بیضی شکل با دو برجستگی و به رنگ بنفش تیره تا سیاه و گاهی همراه با خطوط سفید یا خاکستری است که مغز روغن داری درون آن قرار دارد. مغزها حدود 50درصد وزن میوه را تشکیل می دهند و حدود 45 درصد روغن دارند. کشت آفتابگردان به خاطر استخراج روغن آن در نقاط مختلف جهان،ازجمله ایران معمول است.

دارو شناختی و اثرات مهم:
 

روغن آفتابگردان غیر از مصرف غذایی،در بسیاری از حامل های دارویی کاربرد دارد. همچنین ،در تهیه مارگارین ،ارزان تر از روغن زیتون می باشد. روغن های آفتابگردان مختلفی در بازار وجود دارند که تفاوت آنها در میزان درصد اسید اولئیک شان است. این اسید چرب که از نوع چربی های غیراشباع می باشد،از چربی های مناسب تغذیه ای است. حتی گاهی درصد این اسید چرب را در روغن آفتابگردان ،بالاتر از درصد چرب آن در روغن زیتون تنظیم می کنند.
یکی از کاربردهای بسیارجالب گیاه آفتابگردان در سال های اخیر،جذب مواد سمی از جمله سرب،آرسنیک و اورانیوم از خاک است. از این خاصیت در جذب اورانیوم ،سزیوم-137و استرانسیم90 بعد از انفجار نیروگاه چرنوبیل در شوروی سابق استفاده شد. در قدیم از عصاره گل های تازه به عنوان ضد تب و مالاریا استفاده می کردندکه این اثر مربوط به خواص ضد میکروبی آن است. همچنین ،اسانس گل آفتابگردان دارای خاصیت التیام زخم می باشد.
اسیدهای چرب غیراشباع تخمه آفتابگردان و وجود فیتوسترول در آن،باعث کاهش کلسترول خون می گردد. به همین دلیل در سال های اخیر روغن های متفاوتی با درصد اسیدهای چرب غیراشباع،از جمله روغن های با درصد بالای اسید اولئیک ،به بازار عرضه شده که اثرات کاهش کلسترول و چربی آن قابل مقایسه با روغن زیتون می باشد.
منیزیم قابل ملاحظه موجود در دانه آفتابگردان به سلامت استخوان کمک و از خستگی ،بی حالی،سردردهای میگرنی و بالا رفتن فشارخون جلوگیری می کند. اخیراً ترکیبی از گل آفتابگردان جدا کرده اند که خاصیت ضد ویروس ایدز دارد. این موفقیت که امید تازه ای در تولید داروهای درمان ایدز ایجاد نموده ،به شدت در حال پژوهش و بررسی است.

نکات قابل توجه:
 

1-پس از روغن گیری دانه آفتابگردان ،از تفاله آن به عنوان غذای دام استفاده می شود.
2-به تازگی آفتابگردان هایی کشت می شود که گل آن کاملا به سمت پایین افتاده است. این نوع آفتابگردان جذابیت کمتری نسبت به انواع تزئینی دارد،ولی کمتردر معرض آسیب پرندگان قرارگرفته و به امراض گیاهی کمتری مبتلا می شود.
3-گیاه آفتابگردان شیرابه ای تولید می کند که ازآن در تهیه لاستیک های کم آلرژی استفاده می شود.
4-بعضی اقوام سنتی آمریکا طبق رسوم خود گیاه آفتابگردان را در لبه شمالی کشتزارهای خود به عنوان چهارمین خواهر به همراه سه خواهردیگر(ذرت،لوبیا وکدو)می کارند.
5-علت نام آفتابگردان برای گیاه ،چرخش گل های آن به سمت پایین است . نهنج گل که در معرض نور خورشید است ، صبح به سمت شرق ،غروب به سمت غرب و هنگام ظهر رو به بالا قرار می گیرند. این پدیده را هلیوتریپیسم می نامندکه یکی از شگفتی های خلقت گیاهان می باشد. علت نام آفتابگردان برای گیاه،چرخش گل های آن به سمت آفتاب است. نهنج گل ها که در معرض نور خورشید است .
6-نام جنس آفتابگردان (Helianthus)از دو کلمه یونانی به نام Heliosبه معنی خورشید وAnthousبه معنی گل گرفته شده است.
7-روغن فشاراول تهیه شده از دانه ها بدون دخالت حرارت استخراج می شود که دارای بهترین کیفیت و رنگ زرد روشن می باشد و در تغذیه مورد استفاده است. روغن های بعدی تحت تاثیرحرارت استخراج می شوند که رنگ تیره و بوی مشخصی دارند و بیشتردر صنایع مورد استفاده قرارمی گیرند.
8-با وجودی که ارتفاع گیاه معمولا تا2مترمی باشد و حداکثر ممکن است به 3/5 متر برسد،ولی در سال 1567،این گیاه با ارتفاع 12متر در پادوا و بعدها با ارتفاع 8متر در مادرید و در سال های اخیر به ارتفاع 8 متر در هلند،اونتا رنو و کانادا گزارش شده است.
9-آفتابگردان در فرهنگ های مختلف جهان به نوعی سمبل تبدیل شده است. به عنوان مثال ،ناحیه ای در ایالت کانزاس آمریکا بدین نام نهاده شده است. همچنین،یکی از شهرهای گل در ژاپن به این نام مشهوراست. آفتابگردان گاهی به نام «ایدئولوژی سبز»به کاررفته و در قرن نوزدهم سمبل حرکت و پیشرفت هنر و زیبایی شناخته شد.
10-حداقل 32 واریته مختلف از آفتابگردان در نقاط مختلف جهان وجود داردکه ممکن است از نظر شکل ظاهر نیز با هم متفاوت باشند.
11-درسال 1979دانشمندی به نام وگل مدل طرح نهنج گل آفتابگردان را از نظر ریاضی،طرز قرار گرفتن و زوایای دانه ها(میوه )نسبت به هم و تعداد آنها را کشف و به صورت فرمولی درآورد. او با این مطالعه اثبات کرد که نظم و هماهنگی عجیب طبیعت مانند هماهنگی بین دو قطب کره زمین است. این فرمول و مدل امروز در برنامه های کامپیوتری مورد استفاده طراحان می باشد.
منبع:دنیای تغذیه ش 104