کودکان را چگونه با غذاهای سودمند و تندرستی آور مورد لزوم تغذیه کنیم؟
بچه ها غذاهای شیرین شکردار و تنقلات را بیشتر دوست دارند به ویژه اگر این مواد به وسیله تلویزیون تبلیغ شوند، و لو این که غذای بدون ارزش باشند. غذاهای آماده(مانند ساندویچ و نظائر آن) غالبا دارای چربی زیاد هستند و در عین خوش آیند کودکان، برخی از پدر و مادرها به کودکان دبستانی خود پول می دهند تا ناهار خود را از غذاهای آماده که غالبا چربی زیاد هم دارند، تهیه نمایند. کودکانی که غذای چرب به مقدار زیاد می خورند، در آتیه دچار مشکلات زیاد خواهند شد از آن جمله است بیماری قلبی و چاقی در همه طول عمر.
تازه گیها به این مطلب پی برده شده است که در سرخرگهای کودکان 3 و 4 ساله نیز کلسترل رسوب می کند. بسیاری از نوجوانان، به ویژه دخترها، از خوردن مواد کلسیم دار ابا می کنند و در نتیجه احتمال بروز پوکی استخوان در سنین بالا برای آنان هست در حالی که آنان غذاهائی را دوست دارند که چربی و نمک زیاد داشته باشند.
والدین چه باید بکنند؟
پدر و مادر نخستین و بزرگترین مربیان کودکان و الگوی آنان هستند. آنان می توانند برای کودکان غذای لذیذ مغذی تهیه نمایند. این بدان معنی نیست که غذا لزوما گرانبها باشد، چه با بهای متوسط نیز می توان غذای مغذی برای کودکان تدارک دید. اگر قرار است نوجوان ناهار خود را خارج از منزل بخورد، باید به او یاد داد که چه نوع غذا بخورد.
اگر طرز پخت شما به طور سنتی و عادی غیر سالم است یعنی مواد زیان آور مانند روغن و چربی زیاد مصرف می کنید، می توانید به تدریج غذا را سالم تر نمائید به ویژه اگر شما پیش از بچه دار شدن به غذاهائی عادت داشته اید که خوش آیند شما بوده است و اکنون که بچه دارید باید غذای خود را طوری ترتیب دهید که به تندرستی کودکتان زیان آور نباشد.
به یاد داشته باشید که برخی از علل مهم مرگ مانند بیماری قلبی و حمله قلبی، سکته مغزی و بعضی از سرطانها با تغذیه ارتباط دارند. بنابراین آموزش تغذیه درست به کودکان، با ارزش ترین هدیه ای است که شما می توانید به نوباوگان خود بدهید تا بدینوسیله زندگی آنان را پرثمر، با نشاط و طولانی بکنید.
بسیار آسان است که عادات نیکو را در کودکی به افراد بیآموزیم در عین حال که یاد دادن عادات خوب هرگز دیر نیست، این امر در سالهای بعد یعنی در نوجوانی نیز مشکل نمی باشد. منتهی باید نخست خودمان بدانیم که عادات خوب کدامند تا آنها را جزو برنامه فرزندانمان، از زمان کودکی و دوران کودکستانی و دوران دبیرستانی، قرار دهیم و گرنه «رطب خورده منع رطب چون کند؟».
ارتباط وزن با کلسترل
در این شکی نیست که مزاج کودکان تمایل به چاق شدن دارد به ویژه اگر غذا به وفور در دسترس آنان باشد بنابراین در برنامه غذائی کودکانی که در معرض چاق شدن هستند، باید دقت بیشتری کرد.
مشکل چاقی زیاد کودکان در وهله نخست اجتماعی، روانی است چه به سبب ریشخند کودکان دیگر، از خود تصویر تحقیر شده ای مجسم می کنند. از نظر پزشکی نیز چاقی در افراد بالغ ممکن است همراه با خطرهائی مانند بیماری قند، پرفشار خونی و سنگ کیسه صفرا باشد. اگر کسی در کودکی چاق باشد، ممکن است در بزرگی و سنین بالا دچار خطراتی گردد.
چرا برخی از کودکان کوتاه و چاق هستند؟
بعضی ها علت آن را وراثت می دانند اما این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که انسان تحت اثر دو عامل وراثت و محیط قرار دارد. گرچه برخی از کودکان به سبب ارث تمایل به چاقی دارند ولی این بدان معنی نیست که چاقی قابل پیش گیری نمی باشد.
بدون شک اندازه بدن تا حدود زیادی به دهان وابسته است یعنی از راه خوردن اندازه بدن تعیین می شود.
مطلب دیگر مساله کلسترل است. این ماده ای است مسؤول ایجاد پلاک ها و یا صفحات مسدود کننده سرخرگها و بوجود آورنده حمله های قلبی در بزرگسالان.
سابق بر این پزشکان بر این باور بودند که فرایند یاد شده آغاز نمی گردد تا این که سن زیادی سپری شده باشد. اما اکنون دانشمندان به این امر پی برده اند که حتی در کودکان و نوجوانان نیز نشانه هائی از رسوب چربی در سرخرگها دیده می شود. باعث شگفتی شد وقتی که دانشوران اعلان کردند که «سفتی سرخرگها در واقع بسیار زودتر از آن که تاکنون فکر می کردند، آغاز می شود».
اگر شما و یا همسر شما، کلسترل خون زیاد و یا گرفتگی سرخرگها و یا حمله قلبی، در سنین نسبتا جوانی داشته اید، ممکن است پزشک شما توصیه نماید که میزان کلسترل خون بچه شما، حتی در 1 و 2 سالگی اندازه گیری شود چه به شدیدترین نوع ارثی کلسترل زیاد، می توان در اوایل زندگی نیز پی برد، حتی در اوان کودکی.
در چنین مواردی پدر و مادر باید بیش از حد به رژیم غذائی و طرز زندگی کودک خود دقیق شوند. چون که مشکلات کلسترل بزرگسالی را معمولا نمی توان در کودکان مشاهده نمود اما این ها پس از بلوغ ظاهر می شوند بنابراین بسیاری از کودکان نیاز به آزمایش های معمولی دارند.
برخی از کودکان بیش از مورد لزوم چربی می خورند. کودکان بیش از دو سال نباید بیش از 30درصد کالری غذائی را از چربی اخذ نمایند و مقدار چربی اشباع شده نیز باید 10درصد و بلکه کمتر باشد کودکان زیر دو سال چربی لازم دارند و نباید غذای کم چربی مانند شیر چرخ کرده(یعنی چربی گرفته) بخورند.
کودکان را به گونه ای آموزش دهید که نه تنها غذای کم چربی بخورند، بلکه از این غذا لذت هم ببرند.
به کودکانی که چاق هستند، نباید در رژیم غذائی سخت گیری کرد، بلکه باید مقدار چربی غذای آنان را کم نمود.
برای این که کودک احساس تبعیض و ستم در حق خود نکند، باید غذای همه اهل خانه کم چربی ولی مغذی باشد.
باید تماشای تلویزیون را محدود کرد و ساعت های زیادی آن را خاموش نمود تا کودک حرکت کند نه این که جلو تلویزیون چمباتمه بزند و به جای این که غذا را به انرژی تبدیل کند، آن را به صورت چربی در بدن خود ذخیره نماید.
غذای کلسیم دار
اگر دختر بچه شما، مانند بسیاری کودکان دیگر، از شیر خوشش نمی آید، بدانید که برخی از دختران به ویژه در سنین کودکستانی و دبستانی ترس از چاق شدن دارند چه می بینند که دختران چاق، مورد مسخره و خنده همسالان خود می شوند و می ترسند که خوردن شیر زیاد آنان را چاق نماید لذا ناخودآگاه شیر را دوست ندارند و شما نیز به علت اصلی پی نمی برید. اگر این کودک از شیر و ماست که سرشار از کلسیم هستند، پرهیز نماید و مواد کلسیم دار هم میل ننماید، در سالمندی گرفتار دشواریهای استخوانی علیل کننده خواهد شد چون بانوان در سنین بالا مقدار قابل توجهی از بافت استخوانی خود را از دست می دهند. این کمی بافت و قوام استخوانی که در اصطلاح پوکی استخوان نامیده می شود، باعث ناتوان شدن استخوان می گردد که به آسانی می شکند. این نوع شکستگی بیشتر در گردن استخوان ران، مچ دست و ستون فقرات اتفاق می افتد متاسفانه برخی از دختران با خوردن مواد غذائی که دارای کلسیم کم است، نمی توانند در آتیه استخوانهای محکمی داشته باشند. در واقع پوکی استخوان پیری، ریشه در کودکی دارد. این مطلب ساده و قابل درک است. چه استخوانها در کودکی شکل می گیرند. و بدن هم بدون وجود مقدار کافی کلسیم، نمی تواند استخوانهای محکم و قوی بسازد. مثل این که یک ساختمان با پی و «فونداسیون » ناباب و نادرست بنا شود که در این صورت دیر و یا زود، دشواریها بروز می کنند و این دشواریها می توانند مخرب باشند.
چگونه می توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد؟
مطالعات کافی جای شک باقی نمی گذارند که در زمان نوجوانی و بلوغ و حتی پیش از آن، کلسیم باعث ایجاد استخوانهای قوی و سالم می شوند. در آمریکا در یک مطالعه روی 94 دختر 11 تا 12 ساله به این نتیجه رسیدند که برخی از این دختران که کلسیم اضافی مصرف کردند، (روزانه حدود3/1 گرم)، پس از 18 ماه استخوان آنان محکم تر از دیگران بود. دختران می توانند استخوانهای خود را پیش از سنین یادشده نیز تقویت نمایند. پس از 15 سالگی، استخوانها نمی توانند رشد زیادی داشته باشند. به طوری که یادآوری شده است فراورده های شیری یکی از بهترین منابع کلسیم هستند.
تغذیه سالم در کودکان
پیش از آن که درباره اثر تغذیه مطلوب برای داشتن استخوانهای مطلوب بحث نمائیم، مقدمتا مطالبی درباره اثر تغذیه بر فشار خون را یادآوری نماییم.
آیا رژیم غذائی سالم می تواند از پرفشارخونی جلوگیری نماید؟ دو مطالعه جدید قابل اعتماد نشان می دهند اگر کودکان و نوجوانان غذای مغذی و کم نمک بخورند، در آتیه کمتر دچار پرفشار خونی خواهند شد.
پژوهشگران هلندی 160 کودک را که در غذای آن ان نمک به مقدار معمولی و یا کمتر از معمولی بود، تحت مطالعه قراردادند و به این نتیجه رسیدند که آنان استعداد کمتری به پرفشار خونی یافتند به طوری که فشار خون آنان بمانند نوزادان شش ماهه بود.
پژوهشگران آمریکائی نیز 660 کودک 8 تا 14 ساله را تحت نظر قرار دادند و ملاحظه نمودند آنهائی که غذایشان دارای کلسیم، منیزیم، پتاسیم، پروتئین و فیبر بود، دارای فشار خون کمتر از دیگران که چربی زیاد می خوردند، بود. غذای مغذی خوب برای کودکان در میوه ها، سبزیها و فرآورده های شیری کم چربی است گرچه تفاوت فشار خون کودکان با دو نوع تغذیه چندان زیاد نیست ولی اثر آن در بزرگسالی نمایان خواهد شد حتی کودکانی که در سنین دبستانی هستند، باید از غذاهائی که نمک و چربی زیاد دارند، بپرهیزند.
