رئیس موسسه تحقیقات آب روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا در مورد بحران کم‌آبی در کشور و دلایل آن، اظهار کرد: ابتدا باید تعریف دقیق خود را از بحران آب بیان کنیم، باید بر اساس اصول علمی بگوییم اگر بحران آب را مثلاً از درجه یک تا پنج تعریف کنیم در شرایط فعلی ایران در کدام وضعیت قرار دارد.
مرتضی افتخاری افزود: اگر بحران آب را در کشور بپذیریم؛ سهم زیادی از این بحران به نحوه مصرف در سه بخش شرب، صنعتی و کشاورزی بر می‌گردد؛ بنابراین مدیریت مصرف، امری فوق‌العاده ضروری است.
*اسراف در مصرف آب شرب
وی با اشاره به میزان بالای متوسط مصرف آب شرب هر ایرانی گفت: در حالی که استاندارد مصرف آب شرب در دنیا برای هر نفر 150 لیتر در روز است، در شهرهای مختلف کشور این میزان به طور متوسط از 200 تا 300 لیتر در روز متغیر است. البته در مصرف آب شرب باید به عواملی هم که باعث افزایش غیرمستقیم مصرف آب شرب می‌شود، توجه کرد. مثلا اگر بیش از حد از روغن در طبخ غذا استفاده شود، به معنای نیاز بیشتر به مصرف آب در شست‌وشوی ظروف مربوطه است.
افتخاری در پاسخ به این سؤال که میزان هدررفت در شبکه توزیع آب چقدر است و میزان ان روی مصرف چه تأثیری دارد، گفت: هدررفت در شبکه توزیع و مخازن شهری به‌طور متوسط 25 درصد است که البته در همه شهرها یکسان نیست.
*پساب‌های صنعتی تصفیه شود
رئیس موسسه تحقیقات آب با اشاره به مصرف آب در بخش صنعت گفت: در این بخش از مصرف مشکل عمده نبود مدیریت صحیح پساب صنعت است. تقریباً هر یک لیتر پساب، 40 لیتر آب سالم را آلوده می‌کند. اگر صاحبان صنایع، هم روی کاغذ و هم در عمل، مکلف به تصفیه پساب و سپس تخلیه آن به طبیعت شوند، تأثیر زیادی روی بهبود مدیریت منابع آب خواهد داشت.
وی تأکید کرد: در بخش صنعتی مشکل میزان مصرف نداریم ولی مشکل تصفیه پساب وجود دارد. ضمن اینکه مجوز فعالیت واحدهای صنعتی بایستی متناسب با آب مورد نیاز و ظرفیت منابع آبی منطقه مربوطه داده شود. در حال حاضر تطبیق این موضوع بهتر شده لیکن در کل می‌شود مدیریت بهتری در صورت مشارکت بخش‌های مختلف اعمال کرد.
***ارزش افزوده آب در بخش کشاورزی پایین است
افتخاری در خصوص بخش کشاورزی پایین بودن بهره‌وری استفاده از آب را مشکل عمده شمرد و گفت: در بخش کشاورزی میزان آب مصرفی جهت تولید هر واحد محصول با نرم‌های جهانی فاصله قابل‌توجهی دارد.
***راهکارهای مدیریت مصرف
این کارشناس مدیریت منابع آب راهکارهای کاهش مصرف را در بخش‌های مختلف برشمرد و گفت: استحصال، انتقال و توزیع هر مترمکعب آب شرب شهری برای دولت در سال 95 حدود 1500 تومان تمام شده است که پس از اعمال یارانه دولت از محل درآمدهای نفتی و صادرات، با قیمت حدود 400 تومان در اختیار مصرف‌کننده شهری قرار گرفته است.
همه مصرف‌کنندگان چه آنها که از آب شرب درست و به اندازه مصرف می‌کنند و آنها که در مصرف آن اسراف می‌کنند به یک میزان از این یارانه استفاده می کنند و این درست نیست.
وی افزود: بر این اساس باید میزان مصرف مشخصی را برای هر نفر تعیین کرد تا این میزان قیمت یارانه‌ای از افراد اخذ شود؛ لیکن هر کس تمایل به مصرف بیشتر آب از این میزان دارد باید قیمت واقعی و تمام شده آب را بپردازد. با این اقدام به مرور فرهنگ عمومی مصرف آب در کشور اصلاح خواهد شد و از محل افزایش درآمدهای مورد اشاره می‌توان شبکه‌ها و سایر اقدامات مرتبط با مدیریت تولید و مصرف را که معطل تأمین اعتبار است، آغاز کرد.
افتخاری تأکید کرد: در بحث کشاورزی نیز باید بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی هماهنگی عملی به وجود بیاید و اقدامات مؤثری رقم بخورد که ارزش‌افزوده حاصل از هر مترمکعب آب افزایش یابد.
افتخاری با اشاره به مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: نتایج حاصل از گزارشی از این مرکز نشان داد که آب مصرفی معادل میزان هدررفت محصولات کشاورزی از مزرعه تا به دست تولیدکننده برسد، حدود معادل 8 میلیارد مترمکعب است.
وی با اشاره به این هدررفت بالا در حوزه کشاورزی گفت: البته بنده با بحث خودکفایی در محصولات استراتژیک موافق هستم لیکن معتقدم با میزان آب کمتری هم می‌توان به این هدف نائل شد.
رئیس موسسه تحقیقات آب تصریح کرد: در صنعت، هم بخش خصوصی و هم دولتی باید هزینه‌هایی را بابت تصفیه و برگشت پساب به طبیعت تقبل کنند، تا به‌تدریج با این راهکار رشد فزاینده آلودگی منابع آبی کشور کنترل و هزینه‌های مربوطه فعلی در جای دیگر هزینه گردد.
*استحصال از منابع آب جوی
افتخاری با اشاره به لزوم تقویت منابع آبی کشور از طریق استحصال آب از سایر منابع کمتر شناخته‌شده در کشور خاطرنشان کرد: غیر از منابع آب مشخص سطحی و زیرزمینی، یکی از منابع بسیار خوب آب در کشور، منابع آب جوی است و استفاده از روش باروری ابرهای مرسوم در کشور یکی از روش‌های آن است.
وی با اشاره به اینکه در سال‌های 93 و 94 با استفاده از باروری ابرها در هفت استان واقع در فلات مرکزی ایران 4 میلیارد مترمکعب آب علاوه بر بارش معمول این مناطق تولید شد،گفت: بر اساس ارزیابی انجام شده توسط موسسه آب دانشگاه تهران 4 میلیارد متر مکعب بارش به میزان بارش این استان‌ها اضافه شده که نیمی از آن تبخیر و دو میلیارد مترمکعب دیگر آن در آب‌های زیرزمینی (35 درصد نفوذ) و آب‌های سطحی (65 درصد نفوذ) تزریق شد.
افتخاری قیمت این نوع آب تولیدی را به ازای هر مترمکعب 50 ریال اعلام کرد و گفت: در حال حاضر برای باروری ابرها صرفاً دو هواپیما در کشور وجود دارد و این امکان نیست تا از همه فرصت‌های حاصله از جبهه‌های هوایی ورودی به کشور استفاده کرد.
وی میزان تأثیرگذاری این روش را به‌طور متوسط 15 درصد بارش سالانه هر منطقه اعلام و در عین حال تاکید کرد: در هر واقعه بارش گاهی تا 40 درصد افزایش بارش نیز ممکن و تجربه شده است.
این کارشناس مدیریت منابع آب با تأکید بر لزوم توسعه استفاده از این روش اضافه کرد: در شرایطی که برای احداث یک سد هزار میلیارد تومان هزینه می‌شود که البته لازم است، چرا نباید برای توسعه باروری ابرها در کشور اعم از تعداد ناوگان هوایی و پوشش راداری و سایر امکانات دیگر هزینه نشود.
وی تأکید کرد: به هر حال این روش به خوبی نتیجه داده و هزینه کمی دارد، کشور از نظر فناوری مورد نیاز به بلوغ خوبی رسیده و فقط نیاز به باور و حمایت مسئولین مختلف دارد.
افتخاری در مورد دیگر روش‌های استحصال آب‌های جوی نیز گفت: روش‌های دیگری مانند یونیزاسیون جو پایین نیز وجود دارند که باید کارهای پژوهشی بیشتر روی آنها تعریف و به صورت پایلوت اجرا شوند.
وی در پایان تصریح کرد که از نظر وی، مدیریت مصرف و استفاده از منابع آب جوی حداقل به روش باروری ابرهای مرسوم فعلی باید به‌طور جدی در کشور در قالب برنامه‌های سالانه دنبال شود.
علمی9157
خبرنگار: منصوره شوشتری**انتشار: زهره محتشمی پور
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با کانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
@irnaelm
https://telegram.me
