شوید، ضد نفخ طبیعی

نام های فارسی: شوید، شبت
 

نام علمی: Anethum graveolens
نام عربی:‌ شِبَت (Shebath)
نام عمومی: Dill
نام انگلیسی: Dill
نام فرانسوی: Aneth
نام آلمانی: Dill
نام های مترادف: Peucedanum graveolens, Selinum anethum, Anethum sowa
نام خانواده: Apiaceae(Umbelliferae چتریان یا جعفری)

گیاه شناسی:
 

شوید گیاهی است بوته ای و یکساله که ارتفاع آن تا 60 سانتی متر و گاهی بلندتر می رسد. ساقه ای استوانه ای با خطوط طولی دارد که نرم و شکننده است و در قسمت های بالا تقسیماتی از آن جدا می شود. برگ ها که به طول 20 سانتی متر می رسند، به بریدگی های نخ مانندی به قطر 1 تا 2 میلی متر تقسیم شده و به صورت متناوب بر روی ساقه قرار می گیرند. برگ های شوید شباهت زیادی به رازیانه دارد، ولی بوی این دو گیاه کاملاً با هم متفاوت است. گل شوید کوچک و به رنگ سفید تا زرد می باشد. در انتهای ساقه ها چترهای اصلی و فرعی و در هر چتر بین 2 تا 9 گل وجود دارد که بعداً به میوه تبدیل می شوند. میوه ها بیضی شکل به طول 5 و عرض تا 3 میلی متر، مسطح و به رنگ شکلاتی یا قهوه ای شکلاتی می باشند. شوید در بیشتر نقاط ایران کشت و در اغذیه و ادویه استفاده می شود. در بعضی نقاط ایران، از جمله تبریز و خراسان، به صورت خودرو نیز وجود دارد. قسمت مورد استفاده شوید، میوه و برگ آن است.

تاریخچه:
 

شوید بومی نواحی شرقی اروپاست. زوهاری و هف معتقدند که نوع خودرو و وحشی شوید در نواحی پرآب مدیترانه و غرب آسیا گسترش دارد. از دیگر نواحی مهمی که شوید وحشی در آنها می روید، قفقاز، حبشه و مصر را می توان نام برد. تعدادی شاخه شوید در معبد آمن هوتپ دوم پیدا شده است. قدیمی ترین مطالعات باستان شناسی مربوط به اوایل دوران نوسنگی نشان داده است افرادی که در کشور سوئیس سکونت داشتند، شوید را کشت می کردند. مدارک کمی از کشت شوید در زمان کاتولیک های قدیم انگلستان نیز پیدا شده است. در زبان سمیتیک(‌سامی یا یهودی) شوید به نام شوبیت شناخته شده است.
در یونان قدیم ظهور شوید را نشانه سعادت و خوشبختی می دانستند. در قرن وسطی آن را برای تهیه معجون عشق استفاده می کردند و باور داشتند که دافع جادو و افسون است. همچنین از قدیم آن را برای رفع سکسکه مصرف می کردند.
نام شوید(Dill) از زبان انگلیسی قدیم Dile ریشه گرفته است که به نظر می رسد از کلمات Norse یا انگلوساکسون Dylle به معنی آرام کردن یا خواباندن ساخته شده است.

شوید در کتاب قانون:
 

شبث (شبت- شوید) دارای طبیعت گرم و خشک است. درد را تسکین دهد، باد را می پراکند، روغنش نیز همین تأثیرها را دارد و بسیار نرم کننده است. ورم ها را می رساند. خاکسترش در علاج زخم های سست و شل نافع است. روغنش درد مفاصل و شبیه آن را آرام کند. شبت و به ویژه روغنش خواب آور است. همیشه بخورند، دید را ضعیف می کند. شبت و تخم شبت شیر را به راه اندازد و به خصوص در کسی که شیر بسیار دارد، بسیار مؤثرتر است و شیر را زیادتر می کند. سکسکه ای که ناشی از بالا آمدن طعام و پر شدن معده باشد، علاجش با شبت است.
آب پزش منی را قطع کند. تخم شبت بواسیر برآمده را قطع کند.
بررسی خواصی که ابن سینا در مورد شوید بیان داشته، با آنچه در منابع امروزی مورد تأیید قرار مخزن الادویه، مشابهت دارد.

شوید در کتاب مخزن الادویه:
 

شِبَت گیاهی است معروف قائم بر یک ساق و شاخ های آن بسیار باریک شبیه به رازیانه و برگ های آن ریزه و گل آن چتری و تخم آن ریزه تر از رازیانه و اندک پهن. قوت آن تا دو سال باقی می ماند و از ادویه با ارزش و بهترین آن تازه خوشبوی شکفته آن است.
خواص آن از جمله هضم کننده، مسکن، ادرارآور، قاعده آور و برای ضعف معده، جگر و طحال و سنگ کلیه و مثانه و قولنج نافع و آشامیدن آن با عسل جهت رفع سموم و اخراج اخلاط غلیظه از معده و قطع غثیان (استفراغ) مفید است.
زیاده مصرف کردن آن باعث ضعف مغز و چشم و معده و کلیه و کاهش منی و مصرف زیاده از حد باعث قطع منی می شود. مصلح آن آبلیمو، سکنجبین، آب غوره و ترشی هاست.

مهم ترین اثرات گزارش شده:
 

ضدباکتری، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد سرطان، ضد نفخ، هضم کننده غذا، ادرار آور، کاهش دهنده قند خون، کاهش دهنده پرفشاری خون،‌ قارچ کش، شیرافزا، مسهل، شل کننده عضلات، خواب آور، محرک تنفسی، مسکن، گشاد کننده رگ ها، مقوی معده و محرک.

عوارض جانبی:
 

شوید در حد مصرف خوراکی عارضه ای ندارد؛ فقط ممکن است به علت وجود فورانوکومارین ها، مانند دیگر گیاهان خانواده چتریان، در افراد معدودی حساسیت هایی نسبت به نور ایجاد کند.

داروشناختی و اثرات مهم:
 

با توجه به وجود اسانس در میوه (دانه) شوید، اثراتی مشابه با میوه های دیگر گیاهان خانواده چتریان مانند رازیانه و زیره دارد. اثرات ضدنفخ، مقوی و محرک معده، ادرارآور، هضم کننده غذا و افزایش دهنده شیر مادر، از مهم ترین خواص میوه شوید است. اثرات دیگری که برای شوید قائل هستند، شامل رفع سکسکه، رفع تهوع و استفراغ، ضد تشنج، و آرامبخش می باشد.
از میوه شوید در داروهای طبیعی ضدنفخ و درد دام ها در دامپزشکی نیز استفاده می شود.
از برگ شوید به عنوان معطرکننده در غذاها و ادویه جات استفاده می شود و اثراتی شبیه میوه دارد (البته در ادویه جات از میوه شوید بیشتر استفاده می شود؛ زیرا رایحه بیشتری نسبت به برگ ها دارد). دانه شوید به طور سنتی برای آرامش معده پس از صرف غذا استفاده می شده است.

طریقه و میزان مصرف:
 

برای مصرف برگ شوید، مقدار خاصی توصیه نشده، ولی برای دانه آن، تا 3 گرم در روز به صورت خرد یا پودر شده بلامانع است.

ترکیبات مهم:
 

برگ و میوه شوید دارای رایحه (‌اسانس) می باشند. میزان اسانس موجود در میوه ها بیشتر از برگ هاست و به 4 درصد می رسد. اسانس دانه و برگ شوید را می توان با تقطیر یا بخار آب به دست آورد. اسانس شوید به صورت مایعی به رنگ زرد روشن و سبک تر از آب است که در حلال های آلی به خوبی حل می شود.
مهم ترین ماده موجود در اسانس شوید، ترکیبی به نام کارون می باشد که میزان آن به 60 درصد می رسد. از ترکیبات دیگر آن لیمونن است.
ترکیبات مهم معدنی شوید عبارتند از: فسفر، کلسیم، سدیم، پتاسیم، منیزیم، روی، آهن، کادمیوم و سرب که در شوید کاملاً رشد کرده وجود دارند.
از ترکیبات مهم دیگر می توان به ویتامین C، کاروتنوئیدها، کلروفیل، پلی فنل ها، نیترات، نیتریت و اگزالات اشاره کرد. دانه شوید همچنین حاوی امبلیفرون و میریستی سین است.

نکات قابل توجه:
 

1- خاصیت آنتی اکسیدانی گل شوید به خاطر داشتن فلاونوئیدها، بیشتر از برگ و دانه آن است.
2- اثر کاهش چربی خون سیر و شوید با یکدیگر مقایسه و مشخص شده است که سیر اثر مطلوبی داشته ولی شوید اثر چندانی در این مورد ندارد.
3- اسانس شوید را نباید به طور مستقیم به مصرف خوراکی و موضعی رساند و باید به صورت فرمولاسیون های مختلف و به شکل رقیق شده مصرف نمود.
4- شوید اکثراً به صورت تازه در موادغذایی مصرف می شود؛ چون با خشک شدن، اسانس آن به سرعت کاهش می یابد. در برگ شوید فریز شده اسانس کمتر از نوع خشک کاهش می یابد. معمولاً به برگ شوید Dill weed می گویند تا با دانه آن اشتباه نشود.
5- برای تهیه دانه شوید، وقتی کاملاً رسیدند، شاخه ها را باید چید و وارونه آویزان کرد تا پس از حدود یک هفته خشک شوند. در این صورت دانه ها به سادگی و با تکان دادن سر شاخه ها جدا می شوند که می توان آنها را از روی پارچه یا کاغذی که زیر آنها قرار گرفته است، جمع آوری نمود. دانه ها باید در ظرفی کاملاً دربسته و بدون هوا نگهداری شوند.
6- با توجه به اینکه با فریز کردن شوید و نگهداری آن تغییراتی در میزان نیتریت، نیترات و اگزالات موجود در آن به وجود می آید، توصیه می شود مدت زمان نگهداری در فریزر زیاد نباشد. مصرف مداوم و بیش از حد مواد مذکور برای سلامتی خطرناک است.
7- برای کشت موفق شوید، احتیاج به آب و هوای گرم و تابستان داغ با آفتاب زیاد است. حتی سایه های جزئی و موقت می تواند در کاهش کمیت و کیفیت مواد و خواص آن تأثیرگذار باشد.
منبع: نشریه دنیای تغذیه، شماره 108