ادوارد هرمن استاد بازنشسته دانشکده وارتون از دانشگاه پنسیلوانیا است، که در زمینه اقتصاد سیاسی، مطبوعات و رسانه ها صاحبنظر می باشد. وی که هم اکنون کتاب «اسطوره رسانه های لیبرال» را در دست انتشار دارد، قبلاً نیز کتابهایی چون «رسانه های جهانی»، «انتخابات نمایشی»، «شبکه واقعی ترور» و «پیروزی بازار» را به رشته تحریر درآورده است. مقاله ای که هم اکنون پیش روی شماست به قلم اوست.
جورج دبلیو بوش، رییس جمهور کو دتا از سه دوست ضعیف و بی ارتباط با هم به عنوان «محور شرارت» نام برده که به نوعی بازتاب حساسیت بالایی است که اخلاقیون به مقوله خیر و شر دارند. او بخاطر استفاده از این لحن تحکم آمیز، با انتقادات بسیاری، حتّی از سوی جریان حاکم بر مطبوعات مواجه شد، امّا براساس آنچه در دنیای فرا شبکه ای ارولِ مرسوم است، به ذهن کسی خطور نکرد که شاید این عنوان برای واضع آن و همکارانش شایسته تر باشد. در ایالات متحده، یک محور شرارت سیاسی وجود دارد که با اقتدار کامل این کشور را اداره کرده و از رژیم بوش حمایت می کند. عناصر این محور عبارتند از صنعت نفت، مجتمع نظامی صنعتی، سازمانهای فرا ملیتی جریان راست مسیحی که همگی از حامیان مالی بوش در پیروزی انتخاباتی او بودند و هر یک دارای نمایندگانی در سطوح بالا دولت هستند از جمله چنی، رامسفلد، اونیل و اشگرانت که از نزدیکان خودِ بوش هستند. این محورِ واقعی شرارت با بهره برداری از حادثه 11 سپتامبر و «مبارزه با تروریسم» درصدد اجرای برنامه های خارجی و داخلی خود به شکلی موثر و سطحی گسترده می باشد و تاکنون با مانع خاصی در داخل و خارج مواجه نشده است. نکته قابل توجه در برنامه های آنها چنین است که این اقدامات در حضور عناصری همچون دموکراسی جهانی، برابری و عدالت اقتصادی، حفاظت محیط زیست و ثبات جهانی صورت می گیرد که خود از لوازم صلح به شمار می روند. این مهم بیانگر انتخاب نخبگان یک کشور بسیار قدرتمند است که تصمیم گرفته اند با صرف تمام هزینه هایی که ممکن است برای جامعه جهانی به دنبال داشته باشد، نسبت به استحکام و انسجام اقتصادی و منافع سیاسی در کوتاه مدّت اقدام کنند. آنها در حال شتاب دادن به تمام رویه های نظامی گری و جهانی شدن هستندکه در نهایت به افزایش خشونت، قطبی شدن درآمد، اعتراضات جدی بر ضد سازمان تجارت جهانی، صندوق بین المللی پول و بانک جهانی منجر می شود.
به نکات زیر توجه کنید:
1. مسابقه جدید تسلیحاتی: حتّی پیش از حادثه 11 سپتامبر، دولت بوش درصدد تصویب بودجه نظامی بیشتری بود و این هزینه های هنگفت بیهوده و نیز تهدید نظامی تهاجمی در قالب طرح ملّی دفاع موشکی به نمایش درآمد. آنها در پی حادثه 11 سپتامبر و شکست دموکراتها، میلیاردها دلار به مجتمع های نظامی صنعتی اختصاص می دهند و با توجه به خشن تر شدن رفتار و تهدیداتشان در خارج، سایر کشورها ناگزیر به پیروی از آنها می شوند. این اقدامات نیرو و منابع بسیاری را از جامعه می گیرد و به سبب کوتاهی ها و کاستی هایی که در حق شهروندان عادی اعمال می شود، تشدید منازعات را به همراه خواهد داشت. همین نکته در عرصه جهانی نیز صادق است. از اینرو دوگانگی در درآمد ناشی از جهانی شدن به دلیل اختصاص منابع به تسلیحات، افزایش خواهد یافت. براساس نوشته های جیم لوبسا «به نظر می رسد همه امیدهایی که در اواخر دهه 1990 به همکاری جهانی برای مبارزه با فقر، بیماری و خطرات تهدید کننده محیط زیست وجود داشت بر باد رفته است.» (نشریه ] Dawnسحر]، پاکستان، 23 ژانویه 2002). بی مسوولیتی و نابخردی محض ناشی از ضربات این بودجه های تسلیحاتی آنجا روشن می شود که کم و بیش هیچ مبلغی از این بودجه صرف تهدیدات صورت گرفته از سوی بن لادن و نیروهای تحت امر او نشد. جنگ افزارهایی که برای مبارزه با تانکهای اتحاد جماهیر شوروی طراحی شده، نیز هواپیماهای پیشرفته و یک سیستم دفاع موشکی که به سختی می توانند به حملات بن لادن پاسخ دهند، همچنان تولیدشان ادامه دارد که تنها بیانگر هزینه های بیهوده مجتمع نظامی صنعتی و شتاب به سوی دستیابی به «طیف کاملی» از سیطره نظامی در عرصه جهانی است.
2. خشونت نوین: محور واشنگتن دریافته که جنگ و پنهان شدن پشت پرچم ملّی تنها راه منحرف کردن اذهان عمومی از موضوعات معیشتی است و باعث می شوند مردم از بازی جنگ لذت ببرند و این در حالی است که ما حریف کوچک دیگری را زیر ضربات سنگین خود میگیریم و آنها برایمان هورا می کشند، شاید در این راه کسان دیگری هم از ما طرفداری کنند. تورسیتن وبلن (Thorstein Veblen) اقتصاددان سیاسی، حدود یک قرن پیش به کنایه نوشت: «توسل به هیجانات ناشی از غرور میهن پرستانه، خصومت و احساس تنفر حاصل از پیروزی ها و شکست ها.... در جهت گیری علاقه مردمی نسبت به موضوعات ناب تر و کم خطرتری نسبت به توزیع ناعادلانه ثروت و نیازهای زندگی، کمک می کند. جنگ طلبی و افکار میهن پرستانه موجب تقویت غرایز وحشیانه استیلا و اقتدار تجویزی می شود. ... این همان عهد و پیمانی است که به واسطه یک سیاست ملّی پرتلاش و طاقت فرسا تداوم یافته است.» (نظریه فعالیت تجاری 1904) تیم بوش تهدید می کند هر کسی که به «تروریستها پناه دهد» و یا بدون موافقت ما قصد تولید «تسلیحات کشتار جمعی» داشته باشد، مورد حمله قرار خواهد گرفت. البته اسراییل از این قانون معاف است و در کشتار غیرنظامیان فلسطینی از آزادی عمل کامل برخوردار است. بوش و مشاورانش تعیین می کنند که چه کسانی تروریست، چه کسانی حامی تروریست و چه کسانی مجاز به تولید تسلیحات هستند. به راحتی قابل پیش بینی است کسی که در برابر فرآیند یکپارچه جهانی شدن مقاومت کردن و خواهان پیش گرفتن مسیر توسعه مستقلی باشد در حکم متجاوز به حقوق بشر، حامی تروریست و تهدید کننده «منافع ملّی» ایالات متحده خواهد بود که با پیامدهایی هولناک روبرو خواهد شد. از آنجا که فرآیند جاری جهانی شدن منجر به افزایش فقر و نابرابری شده، در نتیجه موج مخالفتها و شورش ها نیز شدت خواهد یافت. پاسخ ایالات متحده به شکلی دقیق و روشن در قالب «مبارزه با تروریسم» و تلاش همزمان برای «تجارت آزاد» و کاهش پرداخت به جامعه شهروندی در داخل و خارج بیان می شود. همچنین محور واشنگتن در پی «نبرد با فقرا» است که این مسأله را به سهولت می توان در «مبارزه با تروریسم» ادغام کرد چرا که فقرا دست به مقاومت خواهند زد و از مقاومت به «تروریسم» تعبیر می شود. موارد ذیل جزو سوابق درخشان ایالات متحده است که خود را در سطحی عالی به نمایش گذاشته اند: سرنگونی دولت مردم سالار ایران در سال 1953 و انتصاب شاه، از بین بردن مردم سالاری در گواتمالا توسط آیزنهاور دولس (Dulles) در سال 1954، جنگ بر ضد ویتنام و تغییر دولتهای مردم سالار آمریکای جنوبی در دهه های 1960 و 1970 که با کمکهای مالی ایالات متحده و بدست سازمان امنیت ملّی (سیا) صورت گرفت.
اینها به اصطلاح جنگ علیه «تهدید شوروی» بود امّا در حقیقت نبرد با فقرا و تهدید توده ها در برابر «تجارت آزاد» بود. تیم بوش نسبت به مواردی که ما در دوره پیشین شاهد آن بودیم، آشکارا تهدیدات خشونت آمیزتری اعمال می کند. با یاری رسانه های متمرکز و سودجو موفق شده اند شور و اشتیاق مردم عادی را برای ورود به وضعیت بازی جنگ تحریک کنند. آنها تعدادی از سینه چاک ترین حامیان تروریسم و جوخه های مرگ را که از بازماندگان دوران ریگان هستند به دولت بازگردانده اند کسانی مثل اتوریج(Otto ReicrR)، ریچارد پرل (Richard Perle) پائول ولفویتز ( Paul WolfowitZ)، جان نگروپونته (John negroponte) و الیوت آبراهامس (Ellit Abrams) و لینو گوتریز (Lino Gutermez) مردانی که حالا می توانند در محیطی بسیار مناسب و عالی مشغول به کار شوند.
3. افزایش حمایت از رژیمهای اقتدارگرا: ایالات متحده طی سالهای 1945 تا 1990 به بهانه تهدیدات شوروی، در به قدرت رسیدن و حمایت از رژیمهای جنایتکار بسیاری نقش فعالی داشته است، امّا حقیقت امر این بود که کشورهای فوق، مطیع محض و نوکر خوبی برای منافع آمریکا محسوب می شدند و با رضایت خاطر «مناطق بسیار مساعد و پر اهمیت برای سرمایه گذاری» را در اختیار آمریکا قرار دادند (بویژه کشورهای ورشکسته منطقه). با از بین رفتن خطر تهدید شوروی، برای مدّتی با مشکل یافتن دلایل معقول برای دشمنیهای دیرین و ریشه دار ساختاری بر ضد گرایشات توده ای و مردم سالاری مواجه بودیم، امّا حالا بهانه «مبارزه با تروریسم» را داریم که بسیار دقیق و مناسب بکار می آید. محور واشنگتن پیش تر اشتیاقش را در حمایت از دیکتاتور نظامی پاکستان، رییس جمهور ازبکستان عضو سابق رژیم استاینیستی نشان داده است و روشن است که ابراز تمایل برای خدمت در راستای «مبارزه با تروریسم» خصوصیات و ویژگیهای کثیف رهبران سیاسی را خواهد پوشاند. در همان حال، با تشدید سرکوب شارون در فلسطین و پوتین در چچن، همکاری در جنگ بر ضد تروریسم به معنای حمایت از خشونت داخلی بر ضد مخالفین واقلیتها خواهد بود، اینها اَشکالی از تروریسم دولتی هستند که بلافاصله از آن به عنوان بخشی از «مبارزه با تروریسم» تعبیر می شود. درست همانطور که نظامی کردن و براه انداختن جنگ منجر به استقرار مردم سالاری نمی شود، اثرات بسیج کشورها به منظور حمایت از جنگ علیه محور شرارتی که ساخته واشنگتن است، چیزی جز تخریب مردم سالاری در عرصه جهانی نخواهد بود.
4. اثرات متزلزل کننده: جهانی شدن یکپارچه پیامدهای بی ثبات کننده مهمی در اقتصاد جهانی داشته است؛ افزایش بیکاری، کاهش بودجه غیر نظامی، مهاجرتهای داخلی و خارجی در مقیاسی وسیع و تخریب زیست محیطی از جمله این پیامدها است. هر چه نفوذ منافع نفتی بیشتر باشد، با همدستی دولتهای محلّی در نیجریه، کلمبیا و در حال حاضر آسیای مرکزی و مبارزه جدید بر ضد تروریسم، روند بی ثبات سازی تشدید خواهد شد.
5. نبرد بر ضد مردم سالاری در داخل: تیم بوش در تمامی سطوح به مبارزه با مردم سالاری پرداخته و تلاش کرده تا اختیارات غیر قابل بازخواست دولتی را در دستان خود متمرکز کند. نظامی کردن، خود مقوله ای بر ضد مردم سالاری است، امّا این تیم تلاش داشت تا مهار سازمان سیا و پلیس را رها کرده، دسترسی عمومی را به هر نوع اطلاعاتی کاهش دهد و سخنرانی آزاد را محدود کند. آنها با ایجاد یک دولت پنهان، کشور را به سمت خودکامگی با اختیارات بیشتر می برند و اگر بتوانند به این تداوم دهند، جنگ بی پایانی که بر ضد تروریسم طراحی کرده اند، پایان خوشی خواهد داشت.
6. نظر بوش بر ضد «پایان تاریخ»: این فرآیند فرانسیس فوکویاما مبنی بر شکل گیری نظم صلح آمیز و مردم سالار نوین پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پیروزی سرمایه داری، چندان سازگار نیست. فوکویاما از سه نکته غافل مانده است. نخست پایان کار اتحاد جماهیر شوروی و خاتمه تهدیدات سویالیستی، پایان نیاز به همراهی طبقه کارگر برای بدست آوردن امتیازات رفاه اجتماعی را به همراه دارد. به عبارت دیگر می تواند بازگشتی به سرمایه داری ناب باشد همانگونه که کارل مارکس در جلد اول کتاب سرمایه توصیف کرده است. دوّم این که جهانی شدن یکپارچه و تحرک گسترده سرمایه داری به «ارتش ذخیره نیروی کار» در عرصه جهانی حمله خواهد کرد و قدرت چانه زنی و جایگاه سیاسی کارگران را تضعیف خواهد کرد. و سرانجام، او ناتوان از تشخیص این نکته است که بدون سیاست «مهارِ» اتحاد جماهیر شوروی، دست ایالات متحده برای استفاده از نیرو در خدمت موضوعات فرا ملّی بازتر خواهد بود، او کشورهای جهان سوّم را وادار به پیوستن و عضویت در «تجارت آزاد» کرده و مانعی در برآوردن خواسته های شهروندانشان می شوند. (همانگونه که با خواسته مجمع شرکتهای چند ملیتی مخالفت می کند). هنگامیکه کلّ این فرآیند بیش از پیش دچار دوگانگی قطب بندی شده و باعث بدبختی شمار بسیاری می شود، نسبت به مواجهه با محور شرارت در واشنگتن به عنوان در اختیار دارنده قدرت غالب بلامنازع «سلاحهای کشتار جمعی» که درصدد بهبود و کاربردی کردن آن است، با تفکر تفرعن آمیز و مقدس مآبی نامتعارف و بدون حضور هیچ نیروی رقیبی در اطراف کدام یک می تواند هراس انگیزتر و خطرناک تر باشد. در مقایسه با این مسایل، خطر تهدید بن لادن هیچ محسوب می شود. آنچه اهمیت بیشتری دارد این نکته است که پدیده تهدیدآمیزی همچون بن لادن، ناشی از اقدامات ایالات متحده است که نقشی اساسی در ایجاد شبکه القاعده و نیز سیاستهایی داشت که منطقه خاورمیانه را به جهنمی تبدیل کرد که و منجر به قطبی شدن ثروت و درآمد در سراسر جهان می شود. تنها زمانی حلقه خشونت شکسته خواهد شد که محور شرارت واشنگتن خنثی شده و دولت آمریکا از لوث وجود آنها پاک گردد و رژیم دیگری جایگزین آن شود که به جای نفت، مجتمع های صنعتی نظامی، شرکتهای فرا ملّی و جریان راست مسیحی، با هدف خدمت به طیف وسیع تری از مردم و طرفداران دولت باشد.
