خاندان شهادت را چیزی جز وصل یار زیبنده نیست و این قانونی بود که شهید محمدباقر حکیم نیز خود را مصداق آن نمود. عراق استعمار و استبدادزده امروز در هیاهوی حضور نامحرمان گوهری را از دست داد که به او نیازمند بود. آیت الله حکیم از میان ما رفت اما باید دانست، کوچ غمبار پاییزی او جز دشمنان ملت عراق هیچ کس را مسرور نساخت. چه دردها و سوزهایی که در دل داشت و فرصتی می جست تا با محرمان، بازگوید. با اینکه همچون اسلاف و نیاکان پاکش اهل عمل بود تا معاشر سخن، سال گذشته در چنین ایامی، فرصتی گرانقدر نصیبمان ساخت تا گره سکوت از گفتار این مجاهد کم سخن در محفلی ناب بازگشاییم. اکنون که با یاد و خاطره او بیاناتش را پس از قریب یکسال می نگرم هرچه هست آینده نگری ژرف و هشدارهای بجاست. شهید آیت الله حکیم آنجا که می گفت: «حکومت مورد نظر ما در آینده عراق همان حاکمیت اسلام است» و یا در فرازهایی دیگر که دردمندانه هشدار می داد: «عراق، منافع صهیونیستها ارتباط تنگاتنگی با منافع امریکا دارد و اسراییل خواستار تشکیل حکومتی در عراق است که امنیت آن را به مخاطره نیاندازد» در سخنانش حتی ماه ها قبل از وقایع اشغال عراق، سیمای پاک شهادت جلوه گر بود. از آنجا که خلا رهبری بزرگ و تاثیرگذار همچون وی سالها احساس خواهد شد، برپایه هیچ اصل علوم سیاسی و روابط بین الملل نمی توان این واقعه را یک اتفاق و حادثه دانست. شهادت مردی با چند دهه سابقه فعالیت سیاسی در معادلات پیچیده و اوضاع مبهم عراق، تحلیل و کارشناسی بسیار دقیقی را می طلبد. بنابراین به پاسداشت شهادت آیت الله حکیم و با یادمان گفت وگویمان با وی سعی خواهیم کرد در سطور پیش رو هرچند کوتاه به پیشینه علمی و مبارزاتی آن نستوه جاوید پرداخته و مجالی در علل و عوامل شهادت وی بگشاییم. شاید در حد توان به روشن سازی فضای پیرامون شهادت سی امین و بزرگ ترین شهید این خاندان نایل آییم.
روزهای نخست
شهید محمدباقر حکیم در سال 1939 م در شهر نجف اشرف دیده به جهان گشود. وی فرزند آیت الله سیدمحسن حکیم رهبر و مرجع بزرگ شیعیان عراق از سال 1955 تا 1970 بود. آیت الله حکیم از اوایل کودکی به تحصیل و فراگیری علوم حوزوی پرداخت و پس از طی مدارج ابتدایی وارد مرکز مذهبی «کلیه اصوال الدین» شد و توانست در سال 1964 از این مرکز فارغ التحصیل گردد. متعاقبا با اتمام تحصیل دروس حدیث و تفسیر موفق شد به اخذ درجه اجتهاد نایل آید. وی به عنوان یک روحانی پیش رو، مبارز و آگاه به مسایل زمانه همواره درصدد یافتن راهی جهت انطباق احکام دین با مسایل جاری دنیای اسلام بود. ماحصل تفکرات و فعالیتهایش در این حوزه فکری، کتابها و رساله هایی است که می توان از این بین به آثاری چون «نقش فرد در نظریات اقتصادی اسلام» «احکام اسلامی در نظر و عمل» و «حقوق بشر از دیدگاه اسلام» اشاره نمود. محمدباقر حکیم از سالهای جوانی علاقه و شور فراوانی جهت حضور در صحنه مبارزات و فعالیتهای سیاسی داشت و از سوی دیگر ظلم و تعدی دولتهای عراق خصوصا رژیم بعث این احساس را در او دو چندان می کرد. فضای حاکم بر نجف اشرف و اکثر شهرهای مذهبی عراق در سالهای 1960 و 1970 نیز محیطی پر تب و تاب و مشحون از رویدادها و تحولات سیاسی بود. محمدباقر حکیم ابتدا در چارچوب «جمعیت علمای نجف» فعالیت رسمی سیاسی خویش را آغاز کرد. سپس با ظهور شهید محمدباقر صدر در صحنه مبارزه، به تدریج جزو حلقه مریدان و یاران نزدیک وی درآمد. در سال 1959 که «حزب الدعوة الاسلامیه» با تلاشها و برپایه عقاید شهید صدر شکل گرفت از اولین رهبران و فعالان بلندپایه این حزب به شمار می رفت. اما به تدریج شهید محمدباقر حکیم از این حزب فاصله گرفت و در دهه 1970 به مبارزه مستقل و تدریس و آموزش مذهبی روی آورد.
با قدرت یافتن حزب بعث در سال 1968 فشارها بیش از پیش بر شیعیان عراق فزونی می یافت و این رژیم دست به جنایات هولناکی علیه شیعیان و خصوصا علماء و روحانیون زد. رژیم بعثی جهت سرکوب و مهار قدرت شیعیان عراق بهترین راه را در کنترل حوزه های علمیه و مراجع عظام می دید. بر همین اساس دستگیری، شکنجه، زندانی و اعدام روحانیون شیعه در این زمان به اوج خود رسید. برپایه همین سیاست خاندان اصیل و بزرگ حکیم که در عراق به ویژه شیعیان این کشور از شان و منزلت والایی برخوردار بود در کانون تهاجمات و تعدی سران بعثی قرار گرفت. با وقوع انقلاب اسلامی در ایران صدام و حکومت بعثی وی بهانه جدیدی علیه شیعیان به دست آوردند. حکوت عراق در این سالها هرکس که ظلم و ستم را برنمی تافت و با سیاستهای رژیم بعثی به مخالفت برمی خواست به بهانه ارتباط با ایران و تلاش جهت برپاسازی حکومت اسلامی از سر راه برمی داشت. محمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی از جمله افرادی بودند که با این اتهام به شهادت رسیدند. خاندان حکیم نیز بنا به دلایل مشابه تحت فشار و تعقیب دستگاه اطلاعاتی حکومت عراق قرار داشتند. شهید محمدباقر حکیم در این سالها به دفعات دستگیر و زندانی گردید. وی در سال 1972 برای اولین بار دستگیر و شکنجه شد اما به دلیل فشارهای مردمی آزاد گردید. پنج سال بعد رژیم بعث بار دیگر او را دستگیر و بدون محاکمه به حبس ابد محکوم کرد اما تظاهرات مردمی در سال 1979 موجب آزادی او شد. سرانجام در سال 1980 پس از آزادی از زندان به ایران هجرت نمود. این در حالی بود که رژیم بعثی در سالهای جنگ با ایران حکم غیابی اعدام وی را صادر کرده و تعداد زیادی از اعضاء خانواده وی را در عراق به زندان افکند. با این وجود این مجاهد بزرگ که به ماهیت پلید رژیم صدام پی برده بود دست از مبارزه برنداشت و در سال 1982 جمعیت «مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق» را در تهران تاسیس کرد که از سال 1984 به ریاست آن برگزیده شد. پس از تاسیس مجلس اعلاء و تمرکز مبارزات ملت مظلوم عراق در قالب فعالیتهای سیاسی و نظامی، حکومت بعثی عراق در سال 1983 جهت توقف این حرکت و به تلافی مبارزات حق طلبانه معارضین عراقی به رهبری حکیم، 125 تن از اعضای خانواده وی را بازداشت و در همان سال 29 تن از آنان را اعدام کرد. با تمام جنایات و اقدامات مذبوحانه حکومت صدام، وی از پای ننشست و به مبارزات و آرمان پاک و بلند خویش پایبند ماند و در تلاش جهت سرنگونی رژیم دیکتاتوری صدام اقدام به تاسیس سپاه بدر به عنوان شاخه نظامی «مجلس اعلاء انقلاب اسلامی عراق» نمود. پس از اشغال کویت و جنگ اول خلیج فارس آیت الله حکیم شیعیان عراق را به قیام عمومی بر علیه صدام فراخواند که در پی آن طی مدت کوتاهی اکثر نواحی شیعه نشین از تسلط حکومت بعثی خارج شد که نهایتا با خیانت دولتهای غربی متحد در جنگ و عدم حمایت و تعلل این دولتها، رژیم بعثی فرصت تجدید قوا یافته و سرکوب بسیار ویرانگر و وحشیانه ای را علیه شیعیان به مورد اجرا گذارد. با وجود تسلط مجدد دولت بعثی بر نواحی شیعه نشین جنوب عراق، آیت الله حکیم با قدرت و صلابت هرچه بیشتر به مقابله علیه صدام و رژیم پوسیده وی پرداخت. در آستانه جنگ دوم علیه عراق در مارس سال 2002 تحرکات و حضور حکیم در عرصه سیاسی عراق و منطقه به اوج خود رسید و حتی پس از اشغال عراق توسط امریکا و متحدینش تمام تلاشها جهت دور نگاه داشتن آیت الله حکیم از روند اوضاع عراق با شکست مواجه گردید. آیت الله حکیم به پشتوانه حمایت عظیم مردمی در عراق و به عنوان بزرگ ترین چهره مخالف حکومت صدام با استقبال پر شور مردم وارد عراق گردید و در شهر نجف استقرار یافت. استقبال عظیم مردم عراق از بازگشت آیت الله حکیم در شرایطی انجام گرفت که امریکاییها خود را برای مقابله با دیپلماسی او که گمان می بردند در جهت تشدید اوضاع و حرکت به سوی بی ثباتی باشد، آماده کرده بودند. اما با سپری شدن روزهای ملتهب نخستین، سیاستهای حکیم به گونه ای پیش رفت که هیچ بهانه ای برای مقابله با وی و مجلس اعلاء به وجود نیاورد. آیت الله حکیم با درایت کافی و کامل توانست ضمن همکاری با نهادهایی که از حمایت مردم عراق برخوردار بودند، جایگاه خویش را در عراق مستحکم سازد. گفتار و تصمیمات عاقلانه و توام با دوراندیشی وی تاحدود زیادی اشغالگران را وادار به تعقیب سیاست نرم تری در عراق نمود. با این حال در فواصل مختلف و به فراخور موقعیت بارها ضمن انتقاد از عملکرد اشغالگران خواستار پایان دادن هرچه سریع تر به حضور آنان در عراق گردید. شهید آیت الله حکیم اخیرا در جایگاه امام جمعه نجف اشرف با ایراد خطبه های پربار توانسته بود مظلومیت مردم ستمدیده عراق و ابعاد حضور استبداد و استعمار را در این کشور برای جهانیان روشن گرداند. وی ضمن محکوم کردن اقدامات پلید رژیم سابق معتقد بود قوای اشغالگر باید هرچه زودتر عراق را ترک کرده و اداره امور را به مردم عراق واگذار نمایند. با شروع موج اقدامات تروریستی در عراق حکیم از نیروهای امریکایی و غربی در عراق خواست لااقل به بخشی از وظیفه خود در قالب تامین امنیت اقدام نمایند. این شهید بزرگوار در آخرین نماز جمعه خویش در این مورد گفت: «نیروهای اشغالگر به وظایف حقوقی خود عمل نکرده اند، که این را باید محکوم کرد و ما این شیوه را محکوم می کنیم و نیروهای اشغالگر را مسوول فقدان امنیت در این کشور می دانیم. ما از ابتدا اعلام کردیم که آنها (نیروهای اشغالگر) باید اجازه دهند عراقیها خودشان مسوولیت امنیت را به عهده بگیرند.» سرانجام پس از سالها مجاهدت و تحمل رنجهای فراوان آیت الله حکیم در طلیعه ماه رجب و دقایقی پس از ایراد آخرین نماز جمعه عمر گرانبهایش، پس از خروج از حرم امیرالمومنین(ع) و در حالی که علاوه بر نکات فوق بر وحدت مردم عراق در شرایط حساس کنونی تاکید داشت، در انفجاری مهیب به همراه تعدادی از نمازگزاران بی گناه به فیض شهادت نایل گردید.
از آنجا که عقاید و اظهارات شهید آیت الله حکیم واضح و آشکار است، با درنگ و تامّل در نیات طرفهای ذینفع در بحران عراق باید دید چه کسانی از شهادت و نبود این چهره بزرگ، محبوب و مردمی در عراق سود می برند.
آیا دیکتاتور هنوز نفس می کشد؟
فرضیه ای که از لحظات ابتدایی وقوع جنایت ترور شهید آیت الله حکیم در رسانه های جهان مطرح و حواشی آن به بحث و مناظره گذاشته شد، دست داشتن دیکتاتور سابق عراق و عمال وی در این اقدام بود. دشمنی آیت الله حکیم با حکومت بعثی و مبارزه مستمر با آن در کنار افشاگریهای اخیر وی می تواند دلیل محکمی برای این اتهام باشد. صدام حسین سالها با سرکوب شدید شیعیان عراق مانع از شکل گیری حرکت وسیع آنان در جهت اتحاد شده بود. استحکام و شالوده رژیم بعثی بر پایه ایجاد اختلافات قومی و مذهبی در عراق استوار بود و این امر تا آنجا ادامه داشت که قوای نیروهای معارض عراقی در جهت خنثی سازی یکدیگر به هدر رفته و در موقع مقتضی این رژیم ضمن سرکوب طرفین مانع شکل گیری جبهه ای واحد در مخالفت با حکومت بعثی می گردید. در اوضاع کنونی نیز در نگاه نخست چنین به نظر می رسد، بقایای رژیم بعثی با قتل حکیم قصد دارند ضمن ایجاد شکاف بین نیروهای شیعه عراقی از یکسو و متهم جلوه دادن سایر اقلیتهای مذهبی و قومی عراق همچون سنیها و کردها، صحنه سیاسی عراق را متشنج و ملتهب گردانند. نیروهای امریکایی نیز علاوه بر متهم شدن در ماجرای ترور به بی کفایتی و عدم توانایی در استقرار امنیت متهم می باشند که در ظاهر سایه بقایای حکومت بعثی در پشت همه این قضایا دیده می شود. اما نکته اصلی در این مورد این است که اکنون بر تمام مسلمانان و حتی غربیها آشکار شده است، بسیاری از اعضاء حزب بعث و به ویژه مقامات برجسته و بلندپایه این حزب در زمانی که حتی به ظاهر به مبارزه و جنگ علیه امریکا مشغول بودند در واقع چیزی جز مهره های کاخ سفید نبودند. بزرگ ترین دلیل در تایید این ادعا می تواند نمایش مفتضحانه جنگ بغداد باشد که خبرگزاریهای غربی را هم به تعجب واداشت. بعثیها در طول سالهای اخیر بزرگ ترین خدمت را در جهت تحقق اهداف و سیاستهای امریکا در منطقه به انجام رسانده و در نهایت نیز با انجام یک نمایش از پیش ساخته مستقیما ماشین جنگی ایالات متحده را به خاورمیانه و سرزمین مقدس عراق دعوت کردند. آیا در حالی که وابستگی حزب بعث و صدام حسین به سرویسهای جاسوسی غرب و ایالات متحده به شدت در اذهان مطرح می باشد، می توان باور داشت که زائده های امریکایی در عراق، اکنون هویتی مستقل یافته و اقدامات خودسرانه انجام می دهند؟ مردم عراق و مسلمانان جهان به سختی خواهند پذیرفت که نقش و هویت مستقلی برای عناصر بعثی خدمتگذار به سیاستهای امریکا در نظر گیرند. به ویژه آنکه این گروه از سابقه ای چند دهه ای در وابستگی و سرسپردگی برخوردار است. در حالی که یکی از اتهام زنندگان به حزب بعث، دولت امریکا و سران کاخ سفید می باشند، باید دید دستگاه پیچیده تبلیغاتی امریکا در عملیات جدید روانی به چه دلیل مترسک خود ساخته را در معرض اتهام این اقدام جنایتکارانه قرار داده اند!
بازهم القاعده!
پس از شهادت آیت الله حکیم و در روزهای اولیه سپری شده از این واقعه تروریستی مطبوعات و رسانه های منطقه و جهان اخبار پراکنده ای در خصوص دخالت القاعده در حادثه شهادت آیت الله حکیم منتشر ساختند. در روزهای بعدی اطلاعاتی درخصوص دستگیری برخی از اعضا این گروه در عراق نیز منتشر گشت. درخصوص احتمال دخالت سازمان القاعده در حادثه شهادت آیت الله حکیم نیز نکات مبهم و سوال برانگیز بسیاری وجود دارد. بیشتر گمانه زنیها در مورد دخالت القاعده بر پایه برخی اطلاعیه ها و بیانیه هایی استوار است که گفته می شود از سوی این سازمان صادر شده و به صراحت مسوولیت این اقدام را بر عهده گرفته اند. اما اساسا در انتساب این اطلاعیه ها به سازمان القاعده به چه میزان می توان اطمینان داشت؟ از سوی دیگر شبه ای که در مورد حزب بعث مطرح بود در مورد القاعده نیز به قوت خود باقی است. آیا به راستی می توان سازمان القاعده را منفک از سیاستهای امریکا به شمار آورد؟ آیا سازمان سیا که به اعتراف همگان و حتی سران کاخ سفید دخالت مستقیمی در به وجود آوردن، تجهیز و گسترش این سازمان در هنگام اشغال افغانستان به وسیله شوروی داشت اکنون فاقد ابزارهای کنترل و هدایتگری در این سازمان می باشد. با نگاهی گذرا به اقدامات القاعده در طول یک دهه گذشته به سهولت می توان به این نکته پی برد که در هر مکانی که این سازمان اقدام به عملیات تروریستی نموده جای پای محکمی برای ایالات متحده به وجود آورده است. حتی در صورتی که بپذیریم چنین سازمانی مستقل از سیاستهای ایالات متحده وجود خارجی داشته باشد، در تعیین اهداف و نقش آن در عراق با مشکل مواجهه خواهیم بود. اگر واقعا سازمان القاعده با امریکا سر جنگ و ستیز دارد و با حضور نظامی ایالات متحده در عراق مخالف است به چه دلیل باید به عملیات حذف آیت الله حکیم به عنوان چهره ای مبارز علیه رژیم بعث و حضور نظامی اشغالگران امریکایی مبادرت ورزد. رسانه هایی که اکنون القاعده را متهم به انجام این عملیات می کنند، بارها از مبارزه جدی امریکا علیه این گروه و سرکوبی و انهدام آن توسط نیروهای نظامی ایالات متحده در ماه های پس از حادثه 11 سپتامبر سخن گفته اند. آیا به راستی تمام این اطلاعات نادرست بوده و ماشین عملیاتی القاعده هنوز توان انجام تحرکاتی بدین وسعت و قدرت را دارد؟ آیا خبر انهدام سیستم سازماندهی القاعده را باید پوچ و نادرست دانست یا اینکه به توان و قدرت سازمانهای جاسوسی و نظامی امریکا شک کرد؟ اگر در جایی که نزدیک به دویست هزار نیروی جنگی ارتش امریکا با ابزار و ادوات گسترده عملیاتی و پوششی حضور دارند، سازمانی که بنابر گفته مقامات کاخ سفید زمین گیر شده و توان هیچ گونه تحرکی را ندارد، چنین عملیاتی را اجرا کند چگونه می توان به تناقضات به وجود آمده پاسخ گفت. ابررسانه های سلطه گر غربی و دستگاه های تبلیغاتی یکسویه آنها با نشانه رفتن انگشت اتهام به سوی القاعده سعی در خلاص کردن امریکا از بار مسوولیت این واقعه و مشکل امنیت درعراق دارند. از این هدف کوتاه مدت که بگذریم، به این نکته پی خواهیم برد که در بلندمدت ایالات متحده سعی دارد هرچه بیشتر بر وجود القاعده در عراق اصرار نماید چرا که این مساله بر یکی از پیش فرضهای امریکا در حمله به عراق تاکید خواهد کرد. حضور القاعده در عراق و همکاری آن با رژیم صدام حسین یکی از بهانه های اصلی امریکا در حمله به عراق بود. در هر صورت این بار هم القاعده به فریاد امریکا رسید تا بار دیگر سپر بلا و توجیه گر سیاستهای این دولت باشد.
ردپای منافقین
تضاد موجود بین گروهک تروریستی منافقین و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق بر هیچ کس پوشیده نیست. منافقین به عنوان آلت دست و عمله جور در زمان حکومت صدام حسین نه تنها به مقابله با معارضان عراقی پرداختند بلکه از هیچ گونه ظلم و تعدی بر مردم عراق اعم از شیعه و سنی، کرد و عرب دریغ نورزیدند. تاریخ یک دهه گذشته عراق خصوصا مقطع زمانی پس از جنگ 1991 کویت و قیام شیعیان عراق مشحون از جنایات این گروه وابسته و تروریستی می باشد. با حذف صدام از صحنه قدرت عراق این گروه بزرگ ترین حامی خود را از دست داد و از سوی دیگر ایالات متحده به خلع سلاح نسبی منافقین اقدام کرده و تا حدود زیادی تحرکات آنان را تحت کنترل خویش درآورد. همچنین، وقایع اخیر در عراق و اشغال آن توسط قوای امریکایی باعث سرخوردگی اعضا و سرکردگان این گروهک و متواری شدن جمع زیادی از آنان گردید. در حالی که منافقین در ضعیف ترین، موقعیت به سر می برند، منتسب کردن این اقدام به آنان جای تامل و بررسی بیشتری دارد. از سوی دیگر وارد کردن منافقین به ماجرای ترور شهید محمدباقر حکیم ارتباط مستقیمی با سیاستهای ایالات متحده در عراق ایجاد خواهد کرد. در حالی که ایالات متحده ادعا می کند به خلع سلاح تمام گروه ها در عراق پایبند می باشد، این اتهام دلیلی بر ضعف عملکرد امریکا در خلع سلاح و کنترل گروه های مسلح در عراق از جمله منافقین شمرده می شود. در غیر این صورت باید این احتمال را در نظر داشت که منافقین به قیمت حفظ موجودیت و حیات خود تحت نفوذ ایالات متحده و در خدمت اجرای سیاستهای آن درآمده اند. متعاقبا اصرار بر متهم کردن این گروه، این نتیجه را در پی دارد که در ترور آیت الله حکیم منافقین صرفا در جهت اجرای سیاستهای اربابان جدید خود بوده اند، چرا که این گروه علاوه بر سابقه طولانی در سرسپردگی بدون اجازه و امکانات اربابان جدید خود اصولا قادر به انجام چنین عملیاتی نمی باشند. تنها پاسخ در فضای پارادوکسیکال حاکم بر این فرضیه این است که در اوضاع کنونی عراق و با در نظر گرفتن موقعیت گروهک منافقین هیچ گونه نقش مستقلی برای این گروه نمی توان در نظر گرفت و منافقین در ترور حکیم صرفا می توانند نقش واسطه ای و مجریانه و نه تصمیم گیر داشته باشند. در این صورت تصمیم گیرندگان و دستوردهندگان اصلی چه کسانی خواهند بود؟!
رقابت به چه قیمتی
فرضیه دیگری که پس از شهادت آیت الله حکیم تاحدودی قوت گرفت، امکان دخالت گروه های رقیب شیعی و یا اقلیت سنّی در این ترور بود. از همان لحظات نخست شهادت آیت الله حکیم، برخی رسانه ها که اغلب مطبوعات و بنگاه های خبرپراکنی غرب را در بر می گرفت سعی در وارد کردن پای نیروهای موجود در صحنه سیاسی عراق به این ماجرا داشتند.
در حالی که آیت الله حکیم مدبرانه ترین سیاستها را پس از حضور در عراق اتخاذ کرده و هیچ گونه تعارض عمده ای در عملکرد وی با سایر گروه های عراقی مشاهده نمی شد، توجیه فرضیه فوق با مشکل جدی مواجهه خواهد بود. آیت الله حکیم به عنوان چهره محبوب و پذیرفته شده در عراق و با سابقه طولانی در مبارزه و جهاد، کوچک ترین بهانه ای برای مخالفت و یا ایجاد اختلاف باقی نگذارده بود. همنوایی در اعتراض به حضور قوای امریکایی، درخواست وی برای پررنگ تر شدن نقش نیروهای مردمی در کنترل اوضاع کشور، ارتباط گسترده وی با مردم و حوزه های علمیه و مراجع عظام عراق، مواردی است که احتمال دخالت سایر گروه های مبارز عراقی در ترور آیت الله حکیم را غیرقابل باور جلوه می کند. از سوی دیگر شناخت دقیق روحانیت شیعه و گروه های مختلف شیعی در عراق و ماهیت آنها بر این واقعیت تاکید خواهد داشت که اصولا اختلاف این گروه ها در موارد جزئی و سیاستهای زیرمجموعه ای بوده و هرگز اختلاف سلیقه ای که نتوان با گفت وگو و مباحثه آن را رفع کرد و احتیاج به حذف فیزیکی طرف مقابل داشته باشد بین گروه های شیعه و حتی سنّی مبارز در عراق وجود ندارد. ابعاد گسترده و تاسف بار این جنایت هولناک چیزی نیست که بتوان آن را به گروه های مبارز و مسلمان عراق منتسب کرد. در شرایطی که عراق بیش از هر زمانی به اتحاد و همدلی نیازمند است و در صورتی که تمام گروه های مسلمان در عراق این اقدام تروریستی را محکوم نموده اند، ترویج و تبلیغ احتمال دخالت گروه های رقیب شیعی عراق در شهادت آیت الله محمدباقر حکیم تنها به سود اشغالگران خواهد بود.
شیطان خاورمیانه
از دشمنی آشکار رژیم صهیونیستی با ملتهای مسلمان و حرکتهای اصیل اسلامی که بگذریم، اسراییل تحت هیچ شرایطی قدرت گرفتن نیروهای اسلامی و خصوصا شهید آیت الله حکیم در عراق را نمی پذیرفت. از سوی دیگر این شهید به عنوان چهره برجسته و بزرگ عراق موضعی را در قبال این رژیم اتخاذ کرده بود که در تقابل کامل با سیاستهای منطقه ای رژیم صهیونیستی در نظر گرفته می شد و با تاکید بر نامشروع بودن رژیم صهیونیستی در صف مقدم حمایت از مردم مظلوم فلسطین قرار داشت. وی بارها سیاستهای تجاوزگرانه رژیم صهیونیستی در سرزمینهای اشغالی را محکوم کرده و نسبت به بسط نفوذ این رژیم در منطقه هشدار داده بود. در داخل عراق نیز آیت الله حکیم از موضعی اصولی نسبت به رژیم صهیونیستی برخوردار بود و مانع از آن می شد که نیات و خواسته های اسراییل در عراق به اجرا درآید. حکومتی که حکیم خواستار شکل گیری آن بود، عراقی است که واقعا از مردم فلسطین حمایت کند نه عراق صدام حسین که برای خوش آمد امریکا و اسراییل علیه ایران به جنگ پرداخت و با حمله به کویت موجب ویرانی عراق و زمینه ساز حضور نیروهای امریکایی در منطقه گردید. رژیم صهیونیستی آشکارا و به دور از هر پرده پوشی بارها اعلام کرده است که تحمل یک کشور مسلمان قدرتمند را در منطقه ندارد. این رژیم تنها خواستار تداوم حیات دولتهای ضعیف و سرسپرده که هیچ گونه خطری برای بقای رژیم صهیونیستی ندارند، می باشد. برهمین اساس اسراییل و سازمانهای جاسوسی آن به ویژه شبکه تروریست موساد در سیاستهای جدید خود اقدام به حذف زودرس چهره های مطرح و مبارز ضد صهیونیسم می نماید. تجربه به اسراییل نشان داده است که چهره های بزرگ و نستوه مسلمان قادرند ملتها را به خروش درآورده و مشکلات عدیده ای در برابر اهداف و نیات پلید این رژیم ایجاد نمایند. آیا آیت الله حکیم که در بزرگی، شهامت و سیاستهای ضد صهیونیستی او شکی وجود ندارد و از سوی دیگر به عنوان بزرگ ترین چهره ملی و مذهبی آینده عراق از او نام برده می شد نمی تواند هدف استراتژیکی برای شبکه تروریستی اسراییل باشد. برخی رسانه های غربی تلاش دارند همسویی سیاستهای امریکا و اسراییل را دلیلی بر برائت این رژیم به حساب آورند. این گروه معتقدند از آنجا که ترور حکیم اتهامات بی شماری را متوجه امریکا می نماید، اسراییل به علت همراهی و هماهنگی با امریکا هرگز دست به این اقدام نمی زند. اما باید دانست از یکسو بهره مند نبودن امریکا از ترور آیت الله حکیم محل ابهام و تردید است و از سوی دیگر سابقه رژیم صهیونیستی نشان داده اسراییل جهت حفظ و بقای خود و برای نابودی مخالفانش به هر اقدامی دست می زند. اسراییل به کرات در این جهت اقداماتی را مرتکب شده که نه تنها در هماهنگی با سیاستهای امریکا نبوده بلکه در مواردی صدمات و زیانهای مادی و تبلیغی بسیار بزرگی به ایالات متحده وارد ساخته است. دستگیری چندین جاسوس اسراییلی در امریکا می تواند موید این مطلب باشد که اسراییل خواهان کنترل جریان اطلاعات در امریکاست و بیش از اینکه اسراییل در صدد هماهنگی با سیاستهای امریکا باشد، ایالات متحده مجبور است با اقدامات و سیاستهای رژیم صهیونیستی خود را همساز گرداند. اتهام اسراییل در زمینه ترور آیت الله حکیم زمانی قوت بیشتری می گیرد که به ماهیت و پیچیدگیهای تکنیکی این حادثه دقت نماییم. اصولا عملیاتی چنین گسترده و با حجم ویرانگری وسیع از عهده گروه های کوچک و نوظهور در عراق خارج است و عملا از سرویسهای امنیتی و نظامی کشورهای با سابقه در این زمینه انتظار چنین عملیاتی می رود. باتوجه به گذشته تروریستی رژیم صهیونیستی و همچنین مخالفت صریح آیت الله حکیم با اسراییل و سیاستهای منطقه ای این رژیم، احتمال دخالت اسراییل در این حادثه نزدیک ترین فرضیه به واقعیت به نظر می رسد. حذف چهره محبوب و مردمی در عراق همچون آیت الله حکیم مساله ای نیست که به سادگی و به زودی جبران پذیر باشد. شهادت حکیم علاوه بر ایجاد خلاء در فضای رهبری عراق، احتمالا تعارضاتی را بین گروه های مختلف عراقی در پی خواهد داشت. در چنین موقعیتی است که شکل گیری دولتی مستقل و اسلامی در عراق سالها به طول خواهد انجامید و زمینه حضور حامی و شریک بزرگ رژیم صهیونیستی در عراق یعنی دولت ایالات متحده تداوم خواهد یافت. آیا موارد فوق جزء سیاستهای اسراییل و مطلوب این رژیم نیست؟ وقتی این واقعیات را در کنار خبر حضور و تحرک عوامل موساد در عراق در آستانه ترور شهید آیت الله حکیم قرار دهیم فرضیه دخالت اسراییل در ترور شهید آیت الله حکیم قوت بیشتری می یابد. از سوی دیگر دوستی و نزدیکی آیت الله حکیم با دولت و ملت مسلمان ایران امری نبود که اسراییل تاب تحمل آن را داشته باشد. نزدیک و همکاری دو ملت بزرگ ایران و عراق قطعا باحضور این شهید در فضای سیاسی اجتماعی عراق امری محتوم به نظر می رسد.
مجرم یا بی کفایت
هنگامی که سرزمینی اشغال می گردد آرزوی همه ساکنان آن رهایی و آزادی از سلطه اشغالگران خواهد بود. هیچ انسان آزاده و غیوری نمی پذیرد وطن و مردم سرزمینش تحت سلطه و نفوذ خارجی قرار گیرند. نتیجه بدیهی این مساله را می توان ایجاد حس مقاومت و مبارزه علیه متجاوز دانست. شهید محمدباقر حکیم نیز به فراخور قانون فوق هرگز در برابر اشغال عراق ساکت ننشست و در شرایطی که مبارزه مسلحانه تقریبا غیرممکن بود اقدام به فعالیتهای سیاسی و تبلیغی نمود. وی به عنوان یک رهبر بزرگ و پذیرفته شده در عراق بحران زده امروز و با احساس مسوولیت خطیر نسبت به مردم و سرزمینش بارها از اشغالگران خواست که هرچه زودتر عراق را ترک کرده و مسوولیت اداره کشور را به عراقیها واگذار نمایند و این گفتاری نبود که امریکا مایل به شنیدن آن باشد چرا که اشغالگر همواره به دنبال ایجاد حالتی است که حضورش را تداوم بخشد. برای درک بهتر خواستهای کنونی امریکا در عراق بهتر است به اوضاع به وجود آمده پس از واقعه شهادت آیت الله حکیم رجوع نماییم. حذف یک چهره بزرگ و رهبر مبارزات مردم عراق که سیاستهای ضد اشغالگرانه نیز داشت، ایجاد اختلاف بین نیروهای عراقی و متعاقبا به وجود آمدن شکاف در صفوف آنها، حذف و تضعیف جریانهای اسلامی در عراق، القاء جو وحشت و ناامنی جهت توجیه حضور یک نیروی خارجی، و... همگی از مواردی است که ایالات متحده سخت در تعقیب آنهاست. آیت الله حکیم به دلیل اعمال مدیریتی استوار بر عقلانیت در عراق نه تنها موجب رفع اختلافها شد بلکه می رفت تا وحدتی فراگیر در عراق به وجود آورد. این در حالیست که امریکا از اتحاد بین گروه های قومی و مذهبی در عراق بسیار ناراحت و عوامل ایجاد همنوایی در بین مردم عراق را مخلّ تداوم حضور خود می داند. حکیم با مواضع دقیق و متوازن خود علاوه بر تعقیب خواستهای مردم ستمدیده شیعه عراق به عنوان یک شخصیت ملی در جست و جوی تحقق آمال مردم عراق از هر مذهب و نژاد بود. گذشته درخشان وی، رابطه نزدیک و مستحکم با همه نیروهای ملی و مذهبی، مناسبات بسیار گسترده با مراجع عظام از حکیم چهره های بی نظیر و مقبول ساخته بود. توانمندیهای مذکور وی را به یک سمبل ملی کم نظیر در تاریخ عراق تبدیل کرده که می توانست در شکل گیری نظام آتی عراق نقشی موثر ایفا نماید. تنها دلیلی که می توان برای حذف چنین فردی از صحنه سیاسی عراق یافت، ماهیت نظریات و اهداف این شهید بزرگ است. اگر تمام ویژگیها و امتیازات آیت الله حکیم در خدمت آرمان تجاوزگران و ایادی سرسپرده آنها قرار می گرفت هرگز شاهد بروز چنین فاجعه ای نبودیم. محمدباقر حکیم در مدت اقامت نسبتا کوتاه خود در عراق، با در پیش گرفتن اقدامات سنجیده و دوراندیشانه به روشنی این واقعیت را نمایان کرد که از قابلیتها و پتانسیل فراوانی جهت نقش آفرینی در تکوین آینده عراق برخوردار است. پرهیز از هرگونه موضعگیری تنش زا در روابط با اشغالگران و در عین حال تاکید بر لزوم خروج هرچه سریع تر آنها از عراق، و دوری جستن از تحرکات قوم گرایانه نگاه وحدت آفرین وی به مسایل عراق را یادآور بود. استقبال مردم مظلوم عراق از حضور و متعاقبا پذیرش گسترده عملکرد و سیاستهای شهید آیت الله حکیم نیز حاکی از عمق نفوذ معنوی وی در میان بخش گسترده ای از ملت عراق بود. لازم به توضیح نیست، استمرار و تداوم این حرکت چیزی نبود که پیامدهایش برای نیروهای اشغالگر نامعلوم و از سوی دیگر پذیرفتنی باشد. حذف علمای دینی و روحانیت پیشرو، ایجاد جنگ داخلی و فرقه ای، تجزیه و متلاشی کردن تمامیت ارضی عراق و ایجاد خلاء رهبری در نهضت مقاومت مردم عراق همگی از نتایج شهادت آیت الله حکیم است که رابطه مستقیمی با تقویت موضع نیروهای اشغالگر در عراق دارد. با حذف حکیم شیعیان از دیپلماسی پویا و فعال وی محروم شده و از سوی دیگر قدرت چانه زنی و رقابت آنها تا حدودی کاهش یافت. از تمام موارد فوق که بگذریم نباید یک اصل بزرگ را در این واقعه در نظر نگرفت. امنیت عراق طبق اکثر کنوانسیونهای جهانی مربوط به دوران جنگ و اشغال و همچنین براساس قطعنامه 1443 و کنوانسیون ژنو بر عهده ارتش ایالات متحده امریکاست. اگر با چشم پوشی از بسیاری از واقعیات، امریکا و همدستانش را در واقعه ترور آیت الله حکیم مبرا بدانیم، این گونه حوادث نشان می دهد که امریکا فاقد توان اداره عراق و تامین امنیت در این کشور بوده و یا اصولا علاقه ای به انجام مسوولیتهایش در عراق ندارد. نتیجه قطعی این وضعیت، تکرار حوادث مشابه و ترور شخصیتهای ملی و مذهبی در عراق خواهد بود. در طراحی و اجرای ترور آیت الله حکیم امریکاییها چه عامل اصلی باشند و چه نباشد مسوولیت وقوع این حادثه تاسف بار برعهده آنان خواهد بود. در خوشبینانه ترین صورت اگر یکی از عوامل رژیم سابق، اعضاء پراکنده القاعده، گروه های رقیب عراقی و ... را عامل اصلی این ترور فرض کنیم باید بپذیریم این عملیات در فضای حضور نیروهای امریکایی در عراق که به قیمت پایمال کردن استقلال این کشور حاصل شده به وقوع پیوسته است. اما آیا به راستی باید بر واقعیتها چشم پوشید، آیا سیاست تفرقه بیانداز و حکومت کن به عنوان ترفند استعماری امریکا را باید نادیده گرفت. سابقه استعماری امریکا در جهان نشان داده است که این کشور حتی با پذیرفتن اتهامات بسیاری خواستار تحقق اهداف آمال خود می باشد. در عراق امروز نیز امریکاییها حتی با به جان خریدن اتهام بی کفایتی و عدم لیاقت در کنترل امور و حفظ امنیت به خواست و نیت خود دست یافتند. آینده نشان خواهد داد که تجاوزگران به قیمت حفظ حضور خود در عراق باز هم اقدام به ابهام سازی در فضای سیاسی عراق خواهند کرد. با این وجود هیچ دلیلی وجود ندارد تا هر ابهام و بغرنج سازی در مسایل عراق به نفع امریکا تمام شود. شهادت آیت الله حکیم نشان داد، هرچند خلاء حاصل از فقدان حکیم معادلات عراق را پیچیده تر ساخت اما خون پاک وی و شهادت مبارکش باعث بیداری و خروش بیشتر مردم و خودآگاهی آنان خواهد گردید.
نه امریکا، نه صدام، فقط اسلام
آیت الله حکیم با حرکت متعادل و سنجیده خویش در ستیز با نیروهای حزب بعث مانع از این مساله شد که دشمنی و نبرد مردم عراق با صدام حسین در خدمت نیروهای اشغالگر درآید. اشغالگران به پشتوانه گذشته حکومت صدام حسین و جنایات گسترده این رژیم علیه شیعیان عراق می پنداشتند، مردم مظلوم عراق و به ویژه شیعیان به عنوان بازوی اجرای نیروهای امریکایی درخواهند آمد. اما شهید آیت الله حکیم به عنوان عنصر توازن بخش و رهبری با درایت مانع از این شد که خشم شیعیان از رژیم بعثی در اختیار مطامع و سیاستهای تجاوزگران قرارگیرد. سیاستهای مدبرانه این شهید تا آنجا پیش رفت که بسیاری از آگاهان مسایل سیاسی احتمال به قدرت رسیدن حکیم را حتی در یک رقابت دمکراتیک به شیوه غربی مطرح و آن را قریب الوقوع بدانند. این بار هم ایالات متحده نشان داد که یک حکومت فاسد و یا دست نشانده را بر یک دولت مستقل که حتی با شیوه های خودساخته غربی به قدرت رسیده باشد ترجیح خواهد داد. اشغالگران می دانستند که حضور پررنگ و برجسته آیت الله حکیم در آینده عراق امری محتوم و گریزناپذیر است و براساس تمام الگوهای سیاسی پذیرفته شده در شرق و غرب، وی در صحنه آینده سیاسی عراق باقی خواهد ماند. به نظر می رسد گزینه حذف فیزیکی در صورت عدم توان کنترل و یا میل به امتیاز دهی اصل ثابتی در سیاستهای ایالات متحده باشد. واقعه ترور شهید آیت الله حکیم را باید در کنار این واقعیت تحلیل کرد که غولهای رسانه های امریکا همواره گوش به زنگ و آماده به خدمت در جهت سیاستهای سران ایالات متحده هستند و یکی از کلی ترین وظایف این مراکز، دشمن تراشی، اتهام سازی و ابهام آفرینی در مورد واقعیتهایی است که امریکا در آنان نقش اساسی داشته است. راه اندازی سلسله عملیات مخفی و پیچیده شامل فضاسازیهای روانی و ذهنی با بهره گیری از شبکه های عظیم و گسترده خبری و تبلیغاتی همواره توام با اعمال تروریستی امریکا بوده است. در زمانی که امریکا و اسراییل متهمان اصلی پرونده شهادت آیت الله حکیم محسوب می شوند، ارایه گمانه زنیهایی مبنی بر دخالت سازمانهایی نظیر القاعده؛ عناصر حزب بعث و یا گروه های رقیب عراقی می تواند در پردازش فضای ذهنی جدید در عراق شامل انحراف افکار عمومی از عامل اصلی از یکسو و القاء و توجیه حضور هرچه بیشتر و طولانی تر اشغالگران در عراق از سوی دیگر موثر واقع گردد.
هرچند ترور آیت الله حکیم عراق را در معرض تندبادهای سهمگین و خطرناکی قرارداد اما باید دانست که این شهادت با تمام دردناکی و مظلومیت اثری جاوید در آینده عراق باقی گذارد. فقدان شهید آیت الله حکیم توام با پرسشهای جدیدی درخصوص توانایی امریکا در ایجاد ثبات در عراق، ناشکیبایی شیعیان را به اوج خود رسانیده است. اکنون مردم عراق می اندیشند، نیروهای متجاوز با این ترور چه اهدافی را تعقیب می کنند و از سوی دیگر آیا اصولا ایالات متحده قادر خواهد بود خدمات زیربنایی از جمله تامین امنیت عمومی را در عراق محقق سازد. کسانی که نقشه شوم ترور حکیم را طراحی و اجرا کردند نمی دانند با حذف وی از صحنه سیاسی عراق هرگز به اهداف خود دست نخواهند یافت. به نظر می رسد تنها نتیجه ملموس این واقعه، ایجاد موجی از بیداری در توده های مظلوم عراقی و وحدت شیعه و سنّی در عراق باشد. ملت عراق با شهادت آیت الله حکیم و به برکت خون مقدس و پاک وی به درجه بالایی از خودآگاهی رسیده و بیشتر و بهتر از هر زمانی به ماهیت عملکرد امریکا و اسراییل در منطقه و کشورشان واقف گردیده اند. سرزمین مقدس عراق به لطف مجاهدانی نظیر حکیم که حضور و عروج خود را وقف آن نموده بودند همواره سربلند و عزیز خواهد ماند و مردم عراق با یاد روح بلند این شهید و با تداوم راه پاک وی هرگز تحت سلطه و انقیاد اشغالگران در نخواهند آمد چرا که تاریخ نشان داده است هیچ قدرت متجاوزی در رویارویی با اراده یکپارچه و متحد مردم تاب مقاومت ندارد. با رفتن مردان بزرگ هرگز راه آنها فراموش نخواهد شد، زیرا حرکت آنها صرفا یک جوشش مقطعی و محدود نیست. مجاهدانی همچون حکیم با اقدامات خود، موجی ایجاد می نمایند که از درون آن ده ها چهره و عنصر مبارز و معتقد ظهور می یابد. برهمین اساس امروز نیز در عراق عبدالعزیز حکیم پرچمدار حرکت برادر شهید خویش گشته و در مسیر آرمانهای بلند وی حرکت می کند. باحضور جانشینانی چون وی یاد و راه شهید آیت الله حکیم جاوید مانده و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نیز هرچه مستحکم تر در آینده عراق به ایفای نقش خواهد پرداخت. ضمن درخواست از تمام مراجع مسوول در سیاست خارجی خصوصا وزارت امور خارجه جهت همکاری بیشتر با ملت عراق و مراکز مردمی نظیر مجلس اعلا و رهبری جدید آن و آرزوی توفیق، برای عبدالعزیز حکیم سخن در این مقوله را با بیانات رهبر معظم انقلاب به مناسبت شهادت آیت الله حکیم به پایان می رسانیم که نیکوتر از آن پیامی در این خصوص نیافتیم: «دشمنان عراق مستقل و مسلمان بدانند که با این شهادت مظلومانه، عزم و مقاومت ملت عراق در برابر نقشه ها و هدفهای استکبار و صهیونیسم و ایمان و وفاداری آنها به خط اسلام و رهبری دینی ضعیف نمی گردد و به عکس خواسته آنان، پایدارتر خواهد گشت.»
