اشاره
بی شک عظمت پیامبر گرامی اسلام، محمد مصطفی(ص) هم عشق و علاقه گروندگان و هم شگفتی و تحسین بیگانگان را برانگیخته، در طول تاریخ اسلام همواره استوار و برقرار مانده است، که کاروان بشر را به سرمنزل رشد و هدایت خواهد رساند و بیش از هر چیز از انسانیت و شخصیت معنوی عظیم او سرچشمه گرفته است.
او در لباس خاکیان درآمد تا برانگیخته شود و اخلاق کریمه را به اوج برساند. جلوتر از گفتار، کردار رسول خدا(ص) همچون جامی جهان نما جلوه گر و بازتاب دهنده شعاع های نیرومند انسانیت متعالی و کرامات الهی بود. زنگ حوادث و وقایعی که مقارن با میلاد نبی اکرم اسلام رخ داد، گوش عرب و عجم را نواخت و آنان را برای استفاده از نعمت وجود آخرین حامل وحی الهی، بیدار ساخت.
پس از قرآن، سخن و سیره او نه تنها برای مسلمانان که برای تمام بشر محک و میزانی شد جهت سنجش انسانیت. اساسا قدر و ارزش هر مسلمانی، به اندازه آراستگی به اخلاق نبی و براساس مقدار پیروی از سیره نبوی ارزیابی می شود. به همین جهت مشتاقان، گِرد شمع وجود حضرتش، همواره مراقب سخنان و احوال و اشارات او بودند و از ثبت و نقل هیچ نکته ای فروگذار نمی کردند.
به برکت عشق و علاقه ای که مسلمانان به پیامبر داشتند و اهتمامی که در ثبت و نقل گفتار و کردارش می ورزیدند، امروزه اطلاعات قابل توجه و شفافی از وقایع زندگی ایشان وجود دارد، که نسبت به پیامبران دیگر، تاریخ زندگی او از روشنی فوق العاده بیشتری برخوردار است. بدین ترتیب سیره نویسی و نگارش شرح حال پیامبر(ص) سهم عمده ای از فعالیت علمی عالمان و دانشمندان دینی را به خود اختصاص داد. هنوز این رویکرد با نگرش های سنتی و مدرن ادامه دارد. انبوهی از منابع و آثار با ارزش و پر محتوا در این زمینه بیانگر رویکرد جدی و پیوسته پژوهشگران و نویسندگان مسلمان به این مهم است.
در این نوشتار کوتاه، تعدادی کتب در سه بخش «سیره اخلاقی و تربیتی، شرح حال و سیره خانوادگی پیامبر» تقدیم خوانندگان محترم می گردد. گفتنی است کتب معرفی شده در هر بخش بی ارتباط با سایر بخش ها نمی باشد، از این رو با اندک تسامحی، کتابشناسی حاضر در سه موضوع جداگانه فراهم آمده است.
بی تردید منابع برشمرده، از میان دهها کتاب، برای معرفی انتخاب شده اند. کتاب های ارزشمند و قابل توجه دیگری نیز در این موضوعات وجود دارد که از دید نویسنده پنهان مانده و یا در دسترس نبوده اند. از آنجا که انگیزه معرفی این مجموعه، توصیف تمام منابع موجود در این موضوعات نبوده، جای خرده گیری نخواهد بود. ضمن اینکه توصیف افزون تر برخی کتاب ها به معنای اهمیت بیشتر آن نیست. همچنین معرفی آثار یاد شده به معنای تأیید مطالب و دیدگاههای آنها نمی باشد.
* *
أ ـ سیره اخلاقی و تربیتی
1ـ الگوی کامل: نگاهی به سیره اخلاقی پیامبراکرم(ص)
سهراب پور، همت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 96 صفحه، پالتویی.
نیاز انسان به الگوی سالم ناشی از ویژگی تأثیرپذیری اوست. این ویژگی نقش مهمی در تربیت فردی و اجتماعی او دارد. در این راستا خداوند در قرآن به معرفی اسوه های حسنه می پردازد که پیامبر اسلام(ص) احسن آن شمرده شده است.
کتاب «الگوی کامل» با استفاده از آیات و روایات و با قلمی روان و شیوا به بحث در باره شخصیت فردی و اجتماعی پیامبر پرداخته است.
از مباحث کتاب: زهد و ساده زیستی، آرایش ظاهری، احترام به بانوان، مزاح و شوخی، حیا و عفت، گذشت و ایثار، مشارکت در مشکلات، استقامت در راه هدف، تواضع، محبت و سخاوت و ... .
2ـ الانوار فی شمائل النبی المختار (جلد1 ـ 2)
بغوی، حسین بن مسعود، با تحقیق: ابراهیم یعقوبی، دمشق، دارالمکتبی، چاپ دوم، 1999م، 480 + 405 صفحه، وزیری، عربی.
این کتاب پژوهشی روایی در باره سیر و سلوک پیامبر(ص) از هنگام تولد تا وفات، نیز نسب و نیاکان اوست. این پژوهش با هدف آشنا کردن مردم با شیوه و شمایل پیامبر و تشویق آنان به الگوگیری و پیروی از او سامان یافته است.
نویسنده با تکیه بر 1257 حدیث صحیحی که در این باره از طریق اهل سنت روایت شده، طی 102 باب به معرفی شمایل و صفات پیامبر(ص) پرداخته است. در این ابواب، ویژگی های اخلاقی پیامبر مانند: بردباری، مهربانی، حیا، شجاعت، نماز، روزه، ویژگی های ظاهری، طرز لباس پوشیدن، غذا خوردن، چگونگی مسافرت و بازگشت او از سفر، بیماری، وصیت و سرانجام درگذشت ایشان توصیف شده است.
نویسنده ضمن دسته بندی احادیثی که در این باره وارد شده، هر دسته ای را زیر یکی از عناوین آورده است.
3ـ تربیت نبوی
اسماعیلی، ذبیح اللّه ، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ اول، 1380، 223 صفحه، رقعی.
این اثر در بیان نکته های تربیتی از زندگی پیامبر اسلام(ص) است. هدف نویسنده آشنا ساختن مردم با تاریخ زندگی پیامبر به منظور الگو گرفتن آنها از زندگی حضرت است.
مؤلف با بهره گیری از منابع معتبر تاریخی، حدیثی و تفسیری، عناوین زیر را به عنوان نکته های آموزنده از زندگی پیامبر به بحث گذاشته است: تربیت نیکو، ارمغان و وارستگی پدران و پیشینیان، خوشرفتاری و اخلاق نیکو، قناعت و تواضع، ادب و اخلاق، توکل و یقین، قانون مداری، مشورت با یاران و احترام به افکار دیگران، همکاری و تعاون اجتماعی، راستگویی و وفای به عهد.
4ـ تربیت فرزندان از دیدگاه پیامبر همراه با نمونه های تطبیقی از زندگی سلف صالح
سوید، محمدنور، ترجمه: محمدصالح سعیدی، سنندج، محمدصالح سعیدی، چاپ اول، 1378، 608 صفحه، وزیری.
در مجموعه حاضر از منظر احادیث و روایات رسول اکرم(ص) شیوه تربیت فرزندان توضیح داده شده است. این احادیث و روایات از نخستین مراحل تربیت کودک تا مرحله رشد و بلوغ را شامل می شود. شرح و توضیح این احادیث با نظریات و روش های تربیتی دیگر اندیشوران و نیز مشاهدات و تجربیات مربیان اخلاقی همراه گشته است. مباحث کتاب عمدتا راجع به مبانی عقیدتی، عبادی، اجتماعی، اخلاقی، عاطفی، فکری و جسمی کودکان است.
5ـ پیامبر و بچه ها
نبشاسته، محسن، قم، نبشاسته، چاپ اوّل، 1383، 42 صفحه، جیبی.
در این کتاب احادیث و روایاتی از پیامبر اکرم(ص) در خصوص برخورد با اطفال آمده، همچنین نمونه هایی از رفتار حضرت با کودکان بازگو شده است. مطالب کتاب ذیل عناوینی از این دست سامان یافته است: بچه ها را گرامی بدارید؛ رعایت عدالت و مساوات بین بچه ها؛ هر گاه به بچه ها وعده ای دادید، به آن وفا کنید؛ انس و الفت با بچه ها؛ کوشش برای تعلیم و تربیت بچه ها.
6ـ حدیث آفتاب: خلاصه داستان دلنشین زندگی خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) ویژه نوجوانان و جوانان
کشوردوست، حسن، تهران، ندای مصلین، چاپ اوّل، 1378، 144 صفحه، رقعی.
این کتاب از مجموعه کتاب های «در محضر نور» است، که به منظور آشنایی نوجوانان با ویژگی ها و رفتارهای رسول اکرم(ص) تهیه شده، در بردارنده زندگینامه پیامبر است. مطالب کتاب در سه بخش تنظیم شده است: در بخش نخست زندگانی پیامبر از تولد تا بعثت تشریح شده و در آن رفتارهای حضرت در دوره کودکی و نوجوانی (که بیانگر پاکی و صداقت و عدالت و حُسن خلق و امانتداری است توصیف می شود) و ... .
7ـ خاتم پیامبران (جلد 1 ـ 3)
ابوزهره، محمد، ترجمه: مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوّم، 1375، وزیری.
پژوهشی است تحلیلی از تاریخ زندگانی و سیره پیامبر. نویسنده، با بهره گرفتن از آیات قرآن و منابع تاریخی با نگاهی نو، نه تنها به بررسی زندگانی پیامبر اسلام(ص) در دوران جاهلیت تا درگذشت آن بزرگوار پرداخته، بلکه تصویری فراگیر از سیر تاریخی نزول قرآن و تشریع آیات الاحکام قرآن را نیز ارائه داده است.
ابوزهره با روش نقل و تحلیل، با بیان و تشریح احکام و تبیین نزول قرآن، خواننده را از همین گذرگاه به فضای واقعی عصر رسالت رهنمون می کند. کتاب، در سی و هشت فصل همراه با مقدمه ای تنظیم شده، موضوعاتی را در بردارد: نسب و خاندان پیامبر، ولادت، کودکی، جوانی، ویژگی های فردی و خصوصیات اخلاقی و خصایص انسانی پیش از بعثت. این مباحث فصل های سوم تا ششم کتاب را به خود اختصاص داده است.
8ـ خوب باشیم: شرحی بر اخلاق و فضایل دهگانه پیغمبر اکرم(ص)
بابایی، علی، تهیه و تنظیم: کاظم مقدم، نشر قدس، چاپ اوّل، 1381، 240 صفحه، رقعی.
کتاب شرحی است بر حدیث مکارم الاخلاق که امام صادق(ع) مکارم اخلاق پیامبر(ص) را در ده بند بیان می کند و همگان را تشویق می کند که از آن الگو بگیرند. اصول اخلاقی فوق عبارتند از: یقین، شکر، صبر، رضا، حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت و مردانگی.
نویسنده در شرح و توضیح هر یک از اصول اخلاقی، با نقل روایات و داستان ها و لطایف و نکاتی، بر غنای بحث افزوده است. وی با اشاره به حدیثی از پیامبر(ص) فلسفه بعثت را تکمیل فضایل اخلاقی می داند و ایشان را الگویی کامل در اخلاق و اصول دهگانه فوق می داند و حدیث مزبور را ملاکی برای سنجش انسان ها در آراستگی به اخلاق الهی ذکر می کند.
9ـ الرسول فی القرآن
ابن شریف، محمود، بیروت، دار و مکتبة الهلال، چاپ اوّل، 2000م، 134 صفحه، وزیری، عربی.
شرح و توصیف اخلاق و رفتار رسول خدا است. نویسنده با استفاده از آیات قرآن و به شیوه نقلی ـ تحلیلی، اخلاق و رسالت های رسول خدا و چگونگی شکل گیری آنها، خلق عظیم، شجاعت، صبر و انذار حضرت را توضیح داده، عنایت های خداوند نسبت به او مثل اسرا و معراج، هجرت، اجازه جهاد و فتح مکه توسط او را بیان کرده است.
10ـ رسول اللّه (ص)، الگوی زندگی
احمدی، حبیب اللّه ، قم، انتشارات فاطیما، چاپ دوم، 1379، 255 صفحه، رقعی.
تبیین رفتارهای تربیتی و اجتماعی پیامبر و بیان اعتقادات و اخلاق رسول اللّه است. نویسنده ابتدا به اهمیت سیره نگاری پرداخته، آنگاه الگو بودن حضرت را از دیدگاه قرآن بررسی کرده است. برخی از عناوین کتاب عبارتند از: رویدادهای پیش از بعثت (ابراهیم و خانه کعبه، نسب رسول اللّه ، ولادت، ازدواج و شخصیت حقوقی او)، رسالت پنهان و آشکار پیامبر(ص)، اهداف رسالت (تزکیه، اتمام حجت و مدیریت سیاسی)، رسول اللّه و آزادی.
11ـ سالنمای تربیتی: سیمای تربیت نبوی(ص)
اسماعیلی، ذبیح اللّه ، قم، سازمان حوزه ها و مدارس علمیه خارج از کشور، 1378، 97 صفحه، رقعی.
برجسته ترین تاریخی که می تواند الگویی اطمینان بخش و درخشنده در راه زندگی سودمند باشد، سرگذشت پیامبران است که پرجاذبه ترین آنها، تاریخ حیات آخرین رسول ربّ، پیامبر اسلام(ص) می باشد که با فراز و نشیب هایش، درس های فراوانی را به همراه دارد، که هر یک یکِ آن می تواند سند ثبات بخش زندگی فردی و اجتماعی ما قرار گیرد.
نوشتار حاضر، تنها در صدد آن نیست که به گزارشی از زندگی پیامبر بسنده کند، بلکه جهت گیری بحث بیشتر به پیام ها و نکته های تعلیمی و تربیتی نهفته در بستر دوره های حیات آن بزرگوار است.
کتاب که از یک مقدمه و پیشگفتار و دو بخش تشکیل شده، ابتدا شرحی کوتاه در باره خاندان پیامبر و نیاکان او به ویژه عبدالمطلب جدّ رسول خدا و عبداللّه (پدر) و نیز آمنه (مادر) رسول خدا آمده است.
مهم ترین موضوعات کتاب بدین قرار است: (دوران ولادت و کودکی) تولد پیامبر گرامی، نحوه ولادت رسول خدا، اخلاق کودکی رسول خدا (نمای تربیت) غم دیگران داشتن، طهارت و نظافت فوق العاده، عاطفه و مهربانی، ادب و اخلاق، (دوران نوجوانی و جوانی) شکوه شخصیت، خانه و خانواده، فرزندان و تربیت آن، حق شناسی در باره خویشان، عبادت و نیایش، عهد و امانت.
یادآور می شود در پایان کتاب مطالبی در باره جنبه های برجسته زندگی «دوران نوجوانی و جوانی پیامبر» در قالب یازده درس فراهم آمده است، که عناوین آن عبارتند از: کار و تلاش، امید و لیاقت، وظیفه شناسی در خانه، همگامی با خانواده، فرزندان و تربیت، ارزش پاکیزگی و نشاط زندگی، قناعت و تواضع، همکاری و تعاون اسلامی، دادخواهی مظلومان، حق شناسی و قدردانی، تعهد داشتن در برابر عهدها و امانت ها، راستگویی و وفای به عهد و تبلیغ در پرتو عبادت و خودسازی.
12ـ سنن النبی(ص)
طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه: محمدهادی فقهی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ هفتم، 1378، 414 صفحه، وزیری.
این کتاب بیان سیره پیامبر اسلام(ص) در امور فردی و اجتماعی است. نویسنده به منظور دستیابی به آداب و سنن عملی اسلام در زندگی فردی و اجتماعی انسان، رفتار و گفتار پیامبر را مورد کاوش قرار داده، از لابه لای احادیث، تاریخ و سیره پیامبر و ... قسمتی از شیوه ها و سنن او را به دست آورده است.
موضوعات کتاب به طور کلی در سه بخش آداب عبادات و دعاها، آداب معاشرت و مسائل فردی، تنظیم گردیده است. اثر حاضر شامل متن اصلی به همراه ترجمه فارسی آن است و مترجم پس از ذکر هر باب، باب دیگری تحت عنوان ملحقات گشوده، در آن تعدادی از روایات را که در متن مؤلف نیامده، ذکر کرده است. اصل کتاب 21 باب و 411 حدیث دارد و ملحقات آن شامل 23 باب و 507 حدیث می شود.
13ـ سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر اعظم(ص)
محدثی، جواد، قم، انتشارات ام ابیها، چاپ دوم، 1385، 98 صفحه، رقعی.
این کتاب به گوشه ای از خلق و خوی نبوی و سیره رفتاری پیامبرخدا(ص) در زندگی شخصی و اجتماعی پرداخته است. مؤلف کتاب، آشنایی با پیامبر را چون آینه تشبیه کرده که نگاه در این آینه، بسی آموزنده و سودمند است. وی در ابتدای کتاب می نویسد:
آشتی با آینه، ما را با «زیبایی» پیوند می دهد. آنان که به زندگی «محمدگونه» می اندیشند و در پی «اخلاق پیامبرانه»اند، بیشتر در این آینه بنگرند. اگر او اسوه و الگوست، از ما چه چیزی سزاوار است، جز تأسی و پیروی؟!
مهم ترین و اصلی ترین عناوین کتاب بدین قرار است: نقش الگو در خودسازی، رسول خدا(ص) اسوه کامل، شمایل پیامبر در خانه و در اجتماع، جلسات پیامبر، سخن گفتن، راه رفتن، آراستگی، لباس و پوشش، خوردن و آشامیدن، ادب عبودیت و سنن گوناگون.
14ـ سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) جلداوّل: تربیت فرزند
حسینی زاده، سیدعلی، زیر نظر: علیرضا اعرافی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم، 1384، 197 صفحه، وزیری.
این کتاب در بردارنده مباحثی در باره تربیت کودکان براساس سنت و دستورهای پیامبر و امامان است. نویسنده با هدف گردآوری سیره های تربیتی و بررسی روشمند آنها و زمینه سازی برای کشف قوانین حاکم بر سیره (با استناد به منابع تاریخی، روایی، تفسیری، اخلاقی و پژوهش های تربیتی و روان شناسی) به بررسی این موضوع در سیره پیامبر و اهل بیت پرداخته است.
کتاب به منظور تأمین منبع درسی برای دانشجویان رشته های علوم تربیتی، الهیات و معارف اسلامی تألیف شده است.
مؤلف ابتدا به تعریف واژه های به کار رفته در این نوشتار مانند: سیره، سنت و اهل بیت(ع) پرداخته، حجیت، اعتبار و نقش تربیتی سیره را بیان کرده، برخی از نیازهای اساسی کودک مانند محبت، امنیت و شیوه های گرامیداشت و احترام را بیان نموده، نیز برخورد با کودکان و آموزش آنها را از نگاه پیامبر و اهل بیت بررسی کرده است.
سرفصل های کتاب عبارتند از: کلیات و مبانی، زمینه سازی برای تربیت فرزند، توجه به نیازهای اساسی کودک، اصول و روش های تربیتی و آموزش فرزند. اثر، در سال 1380 در سومین کنگره دین پژوهان کشور برگزیده شده است.
15ـ سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، جلد دوم: تربیت دینی
داوودی، محمد، زیرنظر: علیرضا اعرافی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1383، 299 صفحه، وزیری.
این اثر، دومین جلد از طرح «پژوهشی سیره پیامبر و اهل بیت است که به عنوان منبع درسی دانشجویان رشته های مشاوره و روان شناسی تربیتی در مقطع کارشناسی تهیه شده، راه و رسم رسول خدا و اهل بیت در تربیت اعتقادی و عبادی در چهار بخش تنظیم شده است.
در بخش اوّل با توجه به چگونگی تربیت اعتقادی در سیره نبی اکرم و اهل بیت، روش آشنا کردن تربیت شوندگان با خداوند، نبوت حضرت محمد(ص) امامت و جانشینان حضرت، معاد و نیز چگونگی ایجاد نگرش مثبت و ایمان قلبی به این امور در سیره معصومان(ع) بررسی شده است. در بخش دوم به تربیت عبادی در سیره معصومان پرداخته شده، چگونگی آموزش نماز، روزه، تلاوت قرآن، دعا و راز و نیاز با خداوند، نیز شیوه های پایبند کردن تربیت شوندگان به این عبادات پژوهش شده است.
در بخش سوم، روش های تربیتی در سیره معصومان(ع) بررسی شده است. از جمله: ترغیب، ترهیب، موعظه، ارشاد، راهنمایی، تذکر، امر و نهی.
در بخش چهارم نیز نقش و کارکرد رفق و مدارا در تربیت دینی بررسی شده، نقش والدین، آداب و رسوم فرهنگی در تربیت دینی در سیره پیامبر و اهل بیت تبیین گردیده است.
یادآور می شود اثر فوق در سال 1382 در پنجمین دوره کنگره دین پژوهان کشور برگزیده شده است.
16ـ سیمای پیامبر اکرم(ص) در نهج البلاغه
زهادت، عبدالکریم، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اوّل، 1383، 304 صفحه، رقعی.
این اثر با انگیزه ارائه شمایی از زندگی و شخصیت تابناک و والای رسول گرامی اسلام(ص) از منظر امیرمؤمنان (ع) نگاشته شده، این مهم، با شرح سخنان امام علی(ع) در نهج البلاغه با تأکید بر آیات و روایات انجام پذیرفته، در لابه لای مباحث به مسائل تاریخی و اعتقادی، با اختصار و نثری روان و ساده پرداخته است.
کتاب از چهار فصل تشکیل شده، نویسنده در فصل نخست ابتدا به طرح شخصیت نبی گرامی اسلام(ص) می پردازد و ضمن آوردن خطبه 94 نهج البلاغه شخصیت خانوادگی پیامبر را از نگاه امیرمؤمنان علی(ع) بررسی می کند. در این قسمت، نسل پاک پیامبران، دودمان پاک پیامبر(ص) و ایمان اجداد ایشان مورد توجه واقع شده است.
اما دومین مورد، بحث ولادت پیامبر است که در این قسمت، دوران بارداری حضرت آمنه، ولادت آن مولود باعظمت، حوادث آسمانی هنگام ولادت، شگفتی های رخ داده در زمین به هنگام میلاد، نیز دوران کودکی حضرت بررسی شده است.
17ـ سیمای شخصیتی حضرت محمد(ص) در قرآن
مطیعی، مرتضی، پایان نامه، دانشگاه: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1379، استاد راهنما: ممدوحی.
پایان نامه از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل یافته است:
مقدمه: عهد جاهلیت، اخلاق عمومی، وضع فرهنگی، وضع مذهب، وضعیت اجتماعی، وضع حکومت، عظمت حضرت محمد(ص) از نظر غیر مسلمانان.
فصل اول، کلیات: تبیین موضوع، مفردات موضوع، اهداف، پیشینه تحقیق، ضرورت تحقیق، روش تحقیق، سؤال های تحقیق.
فصل دوم: سیمای فردی، نام های پیامبر در قرآن، صفات حضرت، مؤدب به تأدیب الهی، اخلاق شخصی حضرت، عبادت و عبودیت، زهد و دنیاگریزی، جهاد و شجاعت حضرت.
فصل سوم: سیمای اجتماعی، سیره پیامبر در رفتار با خانواده و خویشان، سیره پیامبر در برخورد با مؤمنان، سیره پیامبر در رفتار با مشرکان و کافران، سیره پیامبر در رفتار با اهل کتاب، سیره پیامبر در رفتار با منافقان و بیماردلان.
فصل چهارم: فضایل و مناقب؛ بعثت حضرت به رسالت و نحوه تلقی وحی، اعجاز، عصمت، تبلیغ و دعوت، وجوب اطاعت از حضرت، شفاعت، مقامات عالیه وجودی حضرت محمد(ص)، امدادهای غیبی به حضرت.
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها.
18ـ محمد(ص) فرزانه آفرینش: سیری در زندگانی پیامبر(ص)
نجفی یزدی، سیدمحمد، قم، انتشارات نصایح، چاپ اوّل، 1380، 272 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر، پژوهشی در باره زندگانی حضرت محمد(ص) و رسالت حضرت است. انگیزه نگارش، پرداختن به شخصیت پیامبر به عنوان برترین الگو برای زندگی انسان هاست. نویسنده که به شیوه توصیفی و با بهره گرفتن از آیات، روایات و منابع تاریخی، کتاب را به نگارش در آورده، آن را در یک مقدمه و سیزده فصل به سامان رسانده، در آن به بررسی زندگانی پیامبر از ولادت تا رحلت پرداخته است.
نگارنده ابتدا آفرینش نور حضرت پیش از ولادت جسمانی وی را تشریح کرده، با اشاره به یکتاپرست بودن اجداد پیامبر، به ولادت و حالات حضرت هنگام ولادت، سیمای او، حوادث و پیشامدهای زمان ولادت از جمله فرو ریختن ایوان مداین، خشک شدن دریاچه ساوه و خاموش شدن آتشکده فارس را بررسی کرده است.
کودکی پیامبر(ص)، ازدواج با خدیجه، بعثت حضرت و دعوت پنهانی و آشکار، از دیگر بخش های کتاب است. بررسی ویژگی ها و خصوصیات اخلاقی و معجزه های پیامبر و ... از دیگر موضوع های مطرح شده در این پژوهش است.
19ـ محمد تصویر جمال خدا (جلد 1 ـ 2)
بدرالدین، حسین، تهران، نشر علم، چاپ اول، 1380، 1598 صفحه، وزیری.
این اثر، گزارش و تحلیلی از زندگانی پیامبر عظیم الشأن اسلام از آغاز تا رحلت، به ویژه حوادث عصر نبوت و بعثت است.
نویسنده با قلمی شیوا، ادیبانه و با استناد به منابع متنوع تاریخی، روایی و سیره نگاری کهن و معاصران، به گوشه هایی از زندگی، سیره و خاطرات تلخ و شیرین آن عرشیِ خاک نشین اشاره کرده، در بخش های سیزده گانه اثر خود، تاریخ حیات 63 ساله حضرت را به ترتیب سیر تاریخی تبیین می کند.
نگارنده در دو بخش نخست این اثر (که شامل یک سوم اول کتاب است) به زندگی و فضایل پیامبر و ویژگی های ایشان به عنوان یک انسان کامل و «اوّلین موجودی که خدا آفرید» پرداخته، با شیوه عرفانی از چگونگی آفرینش و جایگاه او سخن گفته است.
20ـ من اخلاق الرسول(ص)
جبر، عدلی، طنطا، دارالبشیر، چاپ اول، 1416ق، 240 صفحه، وزیری، عربی.
اثر، گزارشی است از اخلاق و رفتار پیامبر و نحوه زندگی او همراه با ذکر آیات و روایت های مناسب هر موضوع.
نویسنده معتقد است بسیاری از کسانی که خود را مسلمان می نامند و حتی نماز و زکات و حج و روزه به جا می آورند، در کارهای خود، دورویی و حسد و غیبت و بسیاری از اخلاق زشت را روا می دارند. از این رو لازم است سیره و اخلاق پیامبر را برای آنان گوشزد کرد، تا شاید با پیروی از آن، جامعه اسلامی روی خوشبختی ببیند.
نگارنده در بیان رفتار پیامبر به ذکر روایت های مخصوص هر فصل بسنده می کند و خود هیچ گونه سخنی بر آن نمی افزاید.
اخلاق پیامبر اسلام(ص) قرآنی و ادبش خدایی بود و عطوفت و رأفت او نسبت به همسرانش و دختران کوچک و خردسالان و کودکان یتیم و ضعیفان و فقرا و پیرمردان و پیرزنان مثال زدنی، چنان که برخوردش با بیماران و خدمتکاران، حیوانات و پرندگان و حتی دشمنانش نمونه بود؛ به گونه ای که در همه این امور زبانزد مردم زمان خود و همه زمان ها شده است.
پیامبر زاهدترین مردم، باحیاترین، بخشنده ترین و متواضع ترین بود. او بسیار از خدا می ترسید و همیشه یاد او را در دل و نام او را بر لب داشت.
21ـ و إنک لعلی خلق عظیم
دبس، ناصح، دمشق، دارالبشائر، چاپ اوّل، 1998م، 159 صفحه، وزیری، عربی.
این کتاب گزارشی از دستورها و مکارم اخلاقی پیامبر است. نویسنده با استفاده از کتب اخلاقی، پس از توضیح مفهوم اخلاق، به بیان صفات اخلاقی حضرت می پردازد، از جمله: امانتداری، بُردباری، صبر، وفای به عهد، فروتنی، مهربانی، بخشندگی، زهد و قناعت. سپس به سلوک و مَنش اخلاقی پیامبر در ارتباط با همسران، فرزندان، نوه ها و خدمتکاران اشاره می کند.
مؤلف، در پایان به رذایل اخلاقی که پیامبر، ما را از آن برحذر داشته می پردازد، از جمله: ظلم، تکبر، کینه، حسادت، غیبت، دروغ، اسراف، عجله، غضب، شهوات، فواحش، نگاه به ناموس مردم، سرقت، رشوه، ربا و خدعه.
22ـ همنام گل های بهاری؛ نگاهی نو به زندگی و شخصیت پیامبر گرامی(ص)
سیّدی ساروی، حسین، قم، نشر نسیم اندیشه، چاپ اول، 1383، 295 صفحه، پالتویی.
نویسنده در این کتاب با نثر ادبی و دلنشین و با استناد به روایات امامان معصوم(ع) سیمای ظاهری، زندگی و شخصیت پیامبر اکرم را به تصویر می کشد. وی صفات و ویژگی های حضرت را در چهار بخش: خویشتن، خدا، دیگران و طبیعت معرفی کرده است.
از خودگذشتگی، امانتداری، پارسایی و بردباری، حق گرایی، خردورزی، خوش خُلقی، ایمان پذیری، خداباوری، روزه داری، قرآن خوانی، معاداندیشی و نیایش از جمله ویژگی های شخصیتی پیامبر هستند که در این نوشتار معرفی شده اند. یادآور می شود کتاب فوق در هفتمین همایش کتاب سال حوزه (1384) برگزیده شده است.
ب) شرح حال (ولادت، کودکی، نوجوانی، جوانی و ...)
23ـ پیامبر: از کودکی و نوجوانی تا حراء (جلد 2)
امیرفجر، میثاق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل، 1378، 354 صفحه، رقعی.
«از کودکی و نوجوانی تا حراء» عنوان دومین جلد از مجموعه بیست جلدی کتاب «پیامبر» است که به شرح و بررسی بخش هایی از تاریخ اسلام و زندگانی حضرت از دوران کودکی و نوجوانی تا آغاز وحی در غار حرا و حوادث مهمی که در این دوره اتفاق افتاده، نیز مباحث دیگری چون: ماجرای اصحاب فیل، آداب و رسوم عرب و ویژگی های حضرت خدیجه(س) و ... می پردازد.
24ـ تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت
دوانی، علی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1374، 312 صفحه، وزیری.
نویسنده در این کتاب به بیان رویدادهای تاریخ اسلام از آغاز بعثت رسول خدا(ص) تا هجرت حضرت به مدینه پرداخته است. وی در بخش هایی از کتاب به موضوعات زیر می پردازد:
نیاکان پیامبر، داستان ساختگی نذر عبدالمطلب و عبداللّه پدر حضرت رسول، ولادت و پرورش پیامبر، سفر حضرت به شام، شرکت ایشان در جنگ فجار، شرکت در پیمان جوانمردان قریش (حلف الفضول) و ازدواج با خدیجه(س).
25ـ تاریخ پیامبر اسلام
حسینی ادیانی، ابوالحسن، قم، انتشارات انوار الهدی، چاپ اول، 1375، 300 صفحه.
نویسنده در این کتاب زندگانی رسول خدا را تا مقطع هجرت در چند بخش بیان کرده است. وی در بخش سوم، اجداد و نیاکان پیامبر و ایمان حضرت و والدین ایشان به توحید را مطرح می کند. در بخش چهار و پنجم به تبیین موضوعات زیر پرداخته است: میلاد رسول خدا، رحلت مادر و جدّ پیامبر، سفر اول حضرت به شام، حلف الفضول، سفر دوم به شام و تحلیلی در باره این دو مسافرت، ازدواج با خدیجه(س) و عوامل آن، شخصیت حضرت خدیجه و ... .
26ـ جستار و پژوهشی در باره زندگانی پیامبر اسلام(ص)
امامزاده، مهرو، تهران، انتشارات خاقانی؛ تابان، چاپ اول، 1378، 156 صفحه، رقعی.
کتاب پژوهشی در زندگانی پیامبر از پیش از تولد تا آغاز رسالت است. نویسنده از قرآن، تورات، انجیل و برخی منابع دیگر استفاده کرده است. مطالب کتاب در چهار فصل تدوین شده است. فصل اول به بت پرستی و رسالت و فرزندان حضرت ابراهیم می پردازد و در فصل های بعدی، به ترتیب این عناوین مطرح گردیده است: ولادت پیامبر، دوران کودکی و نوجوانی، اولین انقلاب حضرت محمد، آشنایی با خدیجه، ازدواج و ... .
27ـ داستان پیامبران (حضرت محمد(ص)) جلد 2
موسوی گرمارودی، علی، تهران، مؤسسه انتشارات قدیانی، چاپ سوم، 1374، 240 صفحه، رقعی.
نویسنده در (جلد دوم) از مجموعه دوجلدی داستان پیامبران به زندگانی رسول خدا(ص) پرداخته، از میلاد حضرت تا رحلت ایشان را به شکلی بسیار جذاب بیان کرده است. وی به تناسب کتاب و شیوه نگارش، پاره ای از رویدادهای دوران پیامبر و زندگانی حضرت را گزینش کرده و در کتاب آورده است.
از جمله موضوعاتی که در این جلد مطرح شده عبارتند از: میلاد پیامبر، کودکی حضرت، در کنار مادر، در راه یثرب، نوجوانی حضرت، نخستین سفر ایشان به شام، چوپانی، جنگ فجار، احیای پیمانی باستانی و انسانی (حلف الفضول)، سفر دوم به شام، ازدواج و ... .
28ـ زندگانی پیامبر اکرم(ص) در قرآن: اعراب پیش از اسلام، نیاکان محمد(ص)، میلاد محمد(ص) (جلد 1)
زین، سمیح عاطف، ترجمه: علی چراغی، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ اول، 1381، 160 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر، ترجمه نخستین جلد از مجموعه هشت جلدی «زندگی پیامبر اکرم(ص) در قرآن» نگاشته «سمیح عاطف الزین» است که طی آن سیره رسول گرامی با استناد به آیات قرآن کریم تفسیر شده است.
در این اثر، نویسنده با بهره گیری از آیات، گوشه ای از زندگانی رسول خدا(ص) را گزارش کرده است. این گزارش با معرفی حضرت به عنوان انسانی کامل شروع می شود که طبق اراده خدا باید ظهور کند و کارهای نیمه تمام رسولان پیشین را کامل کند.
سپس اعتقادات اعراب پیش از اسلام و از جمله باورهای دینی نیاکان رسول خدا(ص) و موقعیت اجتماعی آنان بررسی می شود. وی در همین قسمت به مناسبت تصدی مقام پرده داری کعبه از سوی عبدالمطلب، حادثه عام الفیل را شرح می دهد و با گزارشی از میلاد رسول خدا آن را به پایان می برد.
29ـ زندگانی پیامبر اکرم(ص) در قرآن: شیرخوارگی، کودکی و نوجوانی، ازدواج محمد(ص)، بعثت (جلد 2)
زین، سمیح عاطف، ترجمه: محمدحسین احمدیار، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، چاپ اول، 1381، 120 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر، ترجمه جلد دوم «زندگانی پیامبر اکرم(ص) در قرآن» است که طی آن سیره رسول گرامی اسلام با استناد به آیات، شرح و تفسیر شده است. در جلد حاضر، نویسنده ضمن تبیین دوران شیرخوارگی و کودکی پیامبر(ص) به بررسی دوران جوانی و سپس به ازدواج با خدیجه، نیز واقعه بعثت و نزول آیات قرآن کریم بر آن بزرگوار پرداخته است.
30ـ زندگانی پیامبر اسلام(ص)
صرفی، محمدتقی، قم، انتشارات ناصر، چاپ اول، 1381، 152 صفحه، رقعی.
نخست خلاصه ای از ماجرای ولادت پیامبر بیان شده، سپس شرحی از آداب و رسوم و صفات ناپسند جاهلیت عرب فراهم آمده است. کتاب با حکایت هایی از دوران کودکی پیامبر، ماجرای ازدواج حضرت با خدیجه و چگونگی بعثت پی گرفته می شود. به دنبال آن، مهم ترین رخدادهای پس از بعثت و ... تشریح می شود.
بخشی از کتاب به شرح صفات و ویژگی های اخلاقی پیامبر اکرم(ص) اختصاص دارد. کتاب با معرفی همسران دایمی و اصحاب حضرت به پایان می رسد.
31ـ زندگانی حضرت محمد خاتم النبیین(ص)
رسولی محلاتی، سیدهاشم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سیزدهم، 1379، 667 صفحه، وزیری.
کتاب حاضر، دربردارنده تاریخ زندگانی پیامبر است که با بهره گیری از منابع تاریخی و حدیثی اهل سنت و شیعه به نگارش در آمده، بیشتر گزارشی و نقلی است. در مواردی نویسنده دیدگاه تحلیلی خود را بیان و آن را در پانزده فصل تنظیم کرده است. در آغاز، نَسَب رسول خدا، نیز شرح حال عبدالمطلب به تفصیل آمده، به ولادت، و شرح حال حضرت تا ازدواج با خدیجه پرداخته شده است.
در همین فصل، بشارت به ولادت حضرت توسط پیامبران پیشین و کاهنان، نیز مباحثی مربوط به دوران کودکی حضرت تشریح شده است. ازدواج پیامبر با خدیجه کبرا و ماجراهای پس از آن، تا بعثت بیان شده، به مناسبت، شرح حال کوتاهی از خدیجه(س) نگاشته شده است.
32ـ سرگذشت های پیامبر(ص) و کودکان و کودکی پیامبر(ص)
جویباری، محمود، قم، انتشارات ام ابیها(ص)، چاپ اول، 1379، 80 صفحه، رقعی.
در این نوشتار ضمن مروری بر زندگی پیامبر(ص)، مطالبی در باره سیره عملی ایشان بیان می شود. در قسمت نخست کتاب این مطالب آمده است: داستان هایی از پیامبر و کودکان، سفارش های حضرت در باره کودکان و سیره ایشان در باره کودکان. قسمت دوم با عنوان «کودکی پیامبر اسلام» شامل حکایات و داستان هایی از دوره کودکی و خصوصیات اخلاقی ایشان است.
33ـ سیره معصومان(1) پیامبر خاتم الانبیاء(ص)
امین، سیدمحسن، ترجمه: علی حجتی کرمانی، تهران، انتشارات سروش، چاپ دوم، 1376، 312 صفحه، وزیری.
این اثر، پژوهشی است توصیفی در باره تاریخ زندگی و سیره پیامبر که با استناد به منابع تاریخی و روایی شیعه و سنی نوشته شده است.
نویسنده با بهره گیری از منابع حدیثی کوشیده است گوشه هایی از زندگی و رخدادهای زندگی حضرت را به نگارش در آورد. مباحث مطرح شده در باره سیره پیامبر در این اثر، نُه محور کلی دارد که مهم ترین مطالب آن بدین قرار است: نسب، دوران جنینی، تولد و دوران شیرخوارگی، سرپرستی عبدالمطلب از پیامبر، حلف الفضول، ازدواج با خدیجه، خلقت و شمایل، اخلاق و حالات و آداب رسول خدا، فرزندان، عموها، عمه ها و ... .
34ـ فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام
سبحانی، جعفر، تهران، انتشارات مشعر، چاپ یازدهم، 1378، 536 صفحه، وزیری.
این اثر، نوشتاری گذراست در تاریخ زندگانی پیامبر که به شیوه گزارشی نگاشته شده، مؤلف ابتدا با اشاره به وضع عمومی و جغرافیایی شبه جزیره عربستان و تاریخچه شهر مکه، نیز ارائه نمایی کلی از اوضاع عرب پیش از اسلام و افکار و عقاید آنها، به بحث در باره نیاکان پیامبر می پردازد. سپس از چگونگی میلاد پیامبر، دوران کودکی، سرپرستان رسول اکرم، دوران جوانی و شغل حضرت در آن ایام، و ازدواج با خدیجه(س) گزارش می دهد.
35ـ کودکیِ آخرین پیامبر
خلیلی، سپیده، تهران، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، چاپ اول، 1382، 32 صفحه، رحلی.
در این کتاب که با تصاویر کارتونی همراه است، داستان دوران کودکی پیامبر برای گروه سنی «ب» و «ج» بازگو شده است. از جمله در این داستان به چگونگی گفتن لقب امین به پیامبر، همچنین بشارت «بحیرا» (راهب مسیحی) به پیامبری محمد(ص) اشاره شده است.
36ـ گزارش لحظه به لحظه از ولادت پیامبر(ص)
انصاری، محمدرضا، تهران، نوزدهمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران؛ اتحادیه شرکت های تعاونی ناشران ایران، چاپ چهارم، 1385، 72 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر گزارشی است به صورت لحظه به لحظه با تمام جزئیات که ولادت پیامبر را در قالب داستانی بیان می دارد تا مطالعه کنندگان بدانند در ماههای بارداری آمنه، مادر پیامبر چه گذشت، نیز در شب ولادت در آسمان ها و زمین چه اتفاقاتی افتاد و پیامبر چگونه در این جهان قدم گذاشت و تا یک هفته پس از میلاد چه وقایعی به وقوع پیوست.
نویسنده کتاب، گزارش لحظه به لحظه از ولادت پیامبر را با استناد به منابع و مآخذ مختلف در هفت بخش تدوین کرده، موضوعات اصلی عبارتند از: وقایع نزدیک ولادت، پیشگویی از ولادت، توطئه قبل از ولادت، جهان در شب ولادت، ادیان در شب ولادت، لحظات ولادت و هفته اول ولادت.
37ـ نگرشی کوتاه به زندگی پیامبر اسلام
هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ نهم، 1380، 160 صفحه، رقعی.
این کتاب خلاصه ای از زندگانی حضرت و تاریخ اسلام است که با هدف گسترش معارف اسلامی و به روش تاریخی و با استفاده از کتاب های تاریخ اسلام و روایات شیعه و سنی تهیه و تدوین گردیده است.
برخی عناوین آن عبارتند از: جهان پیش از اسلام، تولد و دوران کودکی حضرت محمد، خاطراتی از کودکی و دوران جوانی، نخستین ازدواج، فلسفه ازدواج های حضرت و شخصیت حضرت محمد(ص) پیش از بعثت.
38ـ و آن ستاره که دنباله دار می آید ... (داستان تولد پیامبر) (جلد 3)
رهگذر، رضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، انتشارات پیام آزادی، چاپ اول، 1380، 32 صفحه، رقعی.
سومین کتاب از مجموعه کتاب های «از سرزمین نور» به داستان تولد پیامبر اختصاص دارد. اوضاع و احوال عربستان در آستانه تولد پیامبر، رؤیای صادقه، آمنه از تولد فرزندی که نامش را «محمد» بگذارد، خبر راهبان مسیحی در مورد ظهور پیامبری از مکه، حوادث پس از تولد پیامبر از جمله: فرو ریختن بخشی از طاق کسرا و خاموش شدن آتشکده زرتشتیان در پارس، شادمانی عبدالمطلب از تولد نوه اش و چگونگی نامگذاری و مراسم ولیمه از موضوعات داستان به شمار می آید.
داستان از زبان شخصیت های مختلف و براساس روایات مستند تاریخی و دینی بازگو می شود و در پایان، فهرست منابع درج می گردد.
39ـ یتیم نظرکرده ... (داستان خردسالی پیامبر(ص)) (جلد 4)
سرشار، محمدرضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، انتشارات پیام آزادی، چاپ اول، 1380، 40 صفحه، وزیری.
در چهارمین کتاب از مجموعه کتاب های «از سرزمین نور» داستان دوران نوزادی و کودکی پیامبر از زبان حلیمه، حارث و عبدالمطلب بازگو می شود. پیامبر پس از تولد برای نگهداری به حلیمه سپرده می شود، در حالی که قبیله حلیمه در اثر خشکسالی به شدت در تنگنا هستند؛ از یک سو، گوسفندان شان تلف می شوند و از سوی دیگر زمین های کشاورزی شان خشک و بی حاصل است. اما با ورود پیامبر به جمع آنها، خیر و برکت و نعمت به قبیله باز می گردد. پیامبر تا پنج سالگی در قبیله می ماند، سپس به رغم میل باطنی حلیمه، نزد پدربزرگش عبدالمطلب و مادرش آمنه باز گردانده می شود.
ج) سیره خانوادگی (نیاکان، پدر و مادر، ازدواج، همسران و ...)
40ـ آمنه مادر پیامبر(ص)
بنت الشاطی، عایشه؛ ترجمه: سیدمحمدتقی سجادی، تهران، انتشارات نبوی، چاپ اول، 1379، 203 صفحه، رقعی.
کتاب، ضمن بررسی شخصیت زن و مقام مادر، تاریخچه ای از زندگانی مادران پیامبران و از جمله آمنه، مادر پیامبر اسلام را ارائه می دهد.
نویسنده نقش مادرانی را که علاوه بر وظیفه مادری، نقش پدر را نیز در سرپرستی فرزندان شان ادا کرده اند، بیان کرده است. وی مادر اسماعیل و موسی و عیسی و محمد(ص) را نمونه ای از این مادران می داند.
به اعتقاد نویسنده، نقش وراثت و خانواده در شکل گیری شخصیت انسان تعیین کننده است. او نقش زن در جامعه جاهلی را ارزیابی کرده، نام قبایلی را که برگرفته از اسم زنان است، ذکر کرده است. در ادامه به چگونگی ازدواج آمنه و عبداللّه و درگذشت وی می پردازد و سرانجام به یتیمیِ پیامبر و مرگ آمنه اشاره می کند. عنوان اصلی کتاب «ام النبی» است که با ترجمه روان و ادبی و با شرح و توضیح در پاورقی همراه گردیده است.
41ـ ام المؤمنین زینب الصالحة العابدة، ام المساکین
خراط، امینه عمر، دمشق، دارالقلم، چاپ اول، 1998م، 156 صفحه، رقعی، عربی.
هدف این کتاب، ارائه تاریخ زندگی و فضایل زینب بنت خزیمه، همسر پیامبر است. نویسنده طی چند فصل مطالبی در باره نام، قبیله، بستگان، صفات شخصی، اسلام آوردن، هجرت، تولد و وفات زینب بیان داشته است. شوهران قبلی زینب و ازدواج او با پیامبر اسلام و شبهات مطرح شده بحث و بررسی شده است. در پایان، آیاتی را با این عنوان که زینب سبب نزول آنها بوده، نیز روایاتی را که او از پیامبر نقل کرده، آورده است.
42ـ ام سلمه ام المؤمنین (جلد 1 ـ 2)
حسینی، امینه امزیان، مغرب، وزارة الأوقاف و الشؤون الاسلامیة، چاپ اول، 1998م، 390+670 صفحه، وزیری، عربی.
این کتاب پژوهشی است تاریخی ـ تحلیلی در باره زندگانی و مقاطع حساس زندگی ششمین زن پیامبر، هند دختر ابی امیه مخزومی، معروف به ام سلمه.
در این پژوهش، زندگی ام سلمه شامل تولد، ازدواج اول و دوم، نیز حوادث و مواضع تاریخی او و تأثیر آن در نقل سنت و روایات آمده است.
نویسنده به این نتیجه می رسد که ام سلمه، زنی فاضل، پرهیزکار، فقیه و مجاهد بود. وی دو بار هجرت کرد و جایگاه بلندی نزد پیامبر و صحابه داشت.
پس از عایشه، دومین زن راوی از زنان پیامبر است که 788 حدیث نقل کرده است. وی از نظر سیاسی نیز نقش برجسته ای داشته است، به طوری که پیامبر در حدیبیه و دیگر موارد، از او مشورت خواست. عثمان را نسبت به کارهایش و عایشه را از شورش بر ضد امام علی هشدار داد، معاویه را نیز از دستور دادن بر لعن علی بر منبرها و جنگ با او باز داشت.
نویسنده، داستان خبر دادن ام سلمه از شهادت امام حسین و احادیث قاروره و لعن قاتلان حضرت را نیز آورده است. وی به بیش از بیست منبع معتبر اهل سنت در حدیث و تاریخ استناد می کند.
43ـ ام سلمه و نقش او در تاریخ اسلام
محمدزاده، مرضیه، تهران، انتشارات سعید محبی، چاپ اول، 1379، 411 صفحه، وزیری.
کتاب، زندگینامه یکی از همسران پیامبر است. نویسنده در این گزارش تاریخی، نخست تعدد زوجات پیامبر و آیات مربوط به آن و زندگانی اجمالی همسران حضرت از خدیجه تا ماریه قبطیه را بیان می کند. سپس به تفصیل از زندگانی ام سلمه سخن می گوید و این عناوین را بحث می نماید: شرکت ام سلمه در غزوات همراه پیامبر، نزول آیات در خانه ام سلمه، ام سلمه پس از رحلت پیامبر، ام سلمه و امام علی و حضرت فاطمه(س)، مقام علمی ام سلمه، احادیث ام سلمه در باره برخی مسائل اخلاقی، فقهی و فضایل امام علی(ع) و شهادت امام حسین(ع).
44ـ ام المؤمنین خدیجة بنت خویلد، المثل الأعلی لنساء العالمین
جمل، ابراهیم محمدحسن، قاهره، دار الفضیله، [بی تا]، 240 صفحه، وزیری، عربی.
مؤلف، نخست تاریخچه ای از شهر مکه و شرح حال پدر و مادر و اجداد حضرت خدیجه(ع) را بازگو کرده است. سپس چگونگی آشنایی پیامبر با خدیجه و ازدواج با او و خدمات خدیجه به اسلام و رسول خدا و جایگاه و شخصیت او در اسلام را بحث کرده است. وی خدیجه را به عنوان الگوی شایسته زن مسلمان معرفی می کند.
45ـ ام المؤمنین خدیجه بنت خویلد
هاشمی، عبدالمنعم، بیروت، دارالبحار، دارالتیسیر، چاپ اول، 1421ق، 119 صفحه، وزیری.
گفتاری است در باره شخصیت، زندگی و ویژگی های حضرت خدیجه و فداکاری های او در راه اسلام. نویسنده ضمن بیان دوران کودکی خدیجه، اصالت و نجابت او را از ابتدای کودکی شرح می دهد، نیز شایستگی اش برای ازدواج با پیامبر را اثبات می کند.
کتاب به روش توصیفی و شیوه تاریخ نقلی است. منابع کتاب متون روایی اهل سنت و کتب تاریخی است. کودکی خدیجه، آشنایی او با پیامبر، ازدواج های او، ازدواجش با پیامبر و فرزندان از جمله مباحث کتاب است.
46ـ الأنوار الساطعة من الفراء الطاهرة، خدیجه بنت خویلد(س)
سیلاوی، غالب، [بی جا]، غالب سیلاوی، 1421ق، 507 صفحه، وزیری، عربی.
کتاب با ذکر مقدمه ای در بیان شرح زندگانی حضرت خدیجه به نقل از منابع تاریخی و روایی اهل سنت آغاز می شود.
نویسنده با استناد به روایات شیعه و اهل تسنن، به تفصیل، چگونگی ازدواج او با رسول خدا را بیان می کند. آنگاه به موضوع باردار شدن حضرت خدیجه و منشأ بهشتیِ وجود فاطمه(س) می پردازد.
وی به محبت میان خدیجه و پیامبر و همراهی اش با حضرت در سختی ها و ناملایمات اشاره کرده است.
نویسنده خدیجه را برترین زنان رسول اکرم برشمرده، با عنوان «فضایل خدیجه»، وی را دومین مسلمان پس از امام علی(ع) معرفی کرده، علم و عبادت او را ستوده است.
کتاب با اشعاری چند در مرثیه خدیجه و زیارتنامه او پایان یافته است. در این کتاب همچنین از موضوعاتی مانند معراج، نشوز زنان، اجماع، خلافت و امامت و زنان بهشتی بحث شده است.
47ـ داستان زمزم ... (داستان زندگی نیای پیامبر) (جلد 1)
رهگذر، رضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، 1380، 48 صفحه، رقعی.
«از سرزمین نور» عنوان مجموعه ای از چند داستان کوتاه در باره زندگی پیامبر به ویژه اوضاع و احوال عربستان و محیط زندگی ایشان پیش از بعثت است. در عین حال، هر یک از کتاب های این مجموعه، موضوع و داستانی مستقل دارد.
شیوه بیان این مجموعه «ترکیبی» است. توضیح این شیوه داستان نویسی در ابتدای هر کتاب آمده است. در این نوع بیان داستانی، اشخاص مختلف (که اغلب از قهرمانان داستان اند) به همراه نویسنده، داستان را بیان می کنند و به پیش می برند.
در نخستین کتاب از مجموعه یاد شده با عنوان «داستان زمزم» گوشه ای از زندگی عبدالمطلب، جدّ پیامبر و ماجرای حفر مجدد چاه زمزم بازگو می شود. داستان، گاه از زبان عبدالمطلب و فرزندش «حارث» روایت می گردد و اینکه چگونه به حفر مجدد چاه دست زدند و با چه موانعی برخورد کردند. منابع داستان در پایان ذکر گردیده است.
48ـ با من سخن بگو مادر! (داستان زندگی مادر پیامبر) (جلد 6)
رهگذر، رضا، نقاش: محمدحسین صلواتیان، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، 1380، 52 صفحه، رقعی.
در این کتاب از مجموعه «از سرزمین نور» چهار داستان کوتاه در باره زندگی مادر پیامبر به شیوه ای نو برای مخاطبان گروه سنی «د» نگارش یافته است.
نخستین داستان با نام «شهر یادها و یادگارها» روایت سفری است که آمنه همراه پسر خردسالش (محمد) به یثرب می روند. این سفر به درخواست محمد(ص) خردسال برای زیارت قبر پدرش صورت می گیرد. محمد(ص) در یثرب به دیدار دایی ها و اقوام مادرش می رود، نیز همراه مادر به قبرستان محل دفن عبداللّه . در آنجا آمنه گذشته خود را به یاد می آورد؛ زمانی که به همسریِ عبداللّه انتخاب می شود تا هنگامی که خبر درگذشت شوهرش در بازگشت از سفر شام را به او می دهند.
داستان با درد دل های آمنه بر سر مزار عبداللّه به پایان می رسد و بدین ترتیب جنبه هایی از زندگی مادر پیامبر روشن می گردد. داستان های دیگر کتاب عبارتند از: روزهای شادمانی و غم، بازگشت، و ابواء.
49ـ بررسی تاریخی منزلت زن از دیدگاه اسلام و تطبیق الگوی صدر اسلام با جامعه کنونی
مکنون، ثریا، صانع پور، مریم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1374، 240 صفحه، رقعی.
در این اثر نویسندگان، با استناد به آیات و منابع تاریخی و روایی، ضمن بررسی تاریخی جایگاه زن از دیدگاه اسلام به موضوعاتی چون: وضع زن و خانواده پیش از اسلام در یونان، روم قدیم، هند، چین، ژاپن، ایران باستان و نظام خانواده در عربستان اشاره کرده و به طور مبسوط به حقوق زن در اسلام، زنان پیامبران، خانواده و زنان پیامبر و امامان معصوم(ع) نیز زنان برجسته تاریخ پرداخته، برخی عناوین و موضوعات کتاب عبارتند از: آمنه بنت وهب، فاطمه(س) از نظر قرآن، خدیجه همسر پیامبر، خدیجه و بعثت پیامبر، فرزندان خدیجه و محمد(ص)، وفات خدیجه، پیامبر پس از مرگ خدیجه، ام سلمه پشتیبان فاطمه(س) و امام علی(ع)، وفات ام سلمه، میمونه همسر پیامبر، زینب، ماریه، صفیه، سوده، جویره، ام شریف، ام حبیبه، حفصه، عایشه همسران پیامبر، عایشه در زمان حیات پیامبر، خصوصیات عایشه و ... .
50ـ بزرگ زنان صدر اسلام
حیدری، احمد، قم، انتشارات زمزم هدایت، چاپ اول، 1383، 336 صفحه، رقعی.
نگارنده در این کتاب شرح حال و سیره سیاسی، اجتماعی زنان صدر اسلام در دوران نبوت و امامت را در قالب این عناوین فراهم آورده است: بانوان برگزیده جهان، پرورش دهندگان پیامبر در کودکی، همسران رسول خدا، مادران امامان علیهم السلام، همسر امامان، دختر معصومان و سایر بانوان خاندان اهل بیت و نقش زنان در صحنه های مختلف.
51ـ حضرت خدیجه(س)
دخیّل، علی محمدعلی، ترجمه: فیروز حریرچی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، 1363، 38 صفحه، وزیری.
در این نوشتار، ابعاد مختلف زندگی، شخصیت و عظمت حضرت خدیجه(س) همسر گرامی رسول اکرم با این عناوین بررسی می گردد: معرفی خدیجه در چند سطر، اسلام خدیجه، در دوره رسالت، سیرت خدیجه، خدیجه در احادیث رسول گرامی، منزلت خدیجه نزد رسول، سخنان بزرگان و دانشمندان در باره خدیجه.
52ـ زن در زندگی پیامبر اکرم(ص)
صدر، بنت الهدی، ترجمه: محمود شریفی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، 1383، 88 صفحه، رقعی.
در این نوشتار نقش زنانی که در زندگی پیامبر(ص) سهمی بر عهده داشته اند، بررسی شده، بخشی از کتاب به معرفی همسران حضرت اختصاص یافته، همچنین در کتاب نظریات و دیدگاههای حضرت محمد(ص) در باره زنان و دختران درج شده است.
53ـ زنان پیامبر اسلام
اصفهانی، عمادالدین حسین، تهران، نشر محمد، چاپ ششم، 1368، 456 صفحه، رقعی.
در این کتاب موضوع زن در ابعاد مختلف و در ادیان متعدد به ویژه از دیدگاه اسلام، نیز ازدواج و همسران پیامبران و امامان معصوم(ع) و همسران پیامبر و تعدد زوجات در اسلام با این موضوعات بررسی و تبیین گردیده است: زن در آفرینش و تاریخ و فطرت، زن محور زندگی و تساویش با مرد، زن در ابعاد گوناگون، زن در ادیان و کشورها، زنان و مادران پیامبران، اسلام و زن، نکاح و آداب زناشویی، اسلام و تعدد زوجات، حجاب در سایر ملل، حجاب در اسلام، مقایسه زن و مرد، چگونگی مباشرت با زنان، چند حکایت از زن در اسلام، زنان اهل بیت پیامبر، زنان پیامبر، خدیجه(س)، کنیزان پیامبر، زنان صحابه، امام علی(ع) و زنان متعدد، امام حسن(ع) و تعدد زوجات، زنان امام حسین(ع) و زنان سایر ائمه(ع).
54ـ زنان پیغمبر
بنت الشاطی، عایشه، ترجمه: محمدعلی، خلیلی، تهران، انتشارات دنیای کتاب، چاپ اول، 1383، 268 صفحه، رقعی.
در این کتاب شرح حال دوازده تن از زنان پیامبر درج شده است، که عبارتند از: خدیجه دختر خویلد، سوده دختر زمعه، عایشه دختر ابوبکر، حفصه دختر عمر، زینب دختر خزیمه، ام سلمه، زینب دختر جحش، جویریه دختر حارث، ام حبیبه، ماریه قبطیه و میمونه دختر حارث.
55ـ زوجات الرسول(ص)
عوض، محمد صالح، قاهره، المختار، چاپ اول، 2001م، 168 صفحه، وزیری، عربی.
شرح زندگی برخی از همسران رسول خدا است. مؤلف که از نویسندگان اهل سنت است، با استفاده از آیات و تاریخ اسلام، زندگی یازده زن رسول خدا را شرح می دهد.
وی بعد از تبیین حکمت تعلیمی، تشریحی، اجتماعی و سیاسی تعدد همسران پیامبر، زندگی و شخصیت زنان رسول خدا را شرح کرده است.
56ـ زوجات النبی(ص): قراءة فی تراجم أمهات المؤمنین فی حرکة الدعوة
ایوب، سعید، بیروت، دار الهادی، چاپ اوّل، 1997م، 122 صفحه، وزیری، عربی.
مؤلف با استناد به کتاب های حدیثی اهل سنت، شرح حال سیزده همسر پیامبر را تدوین کرده است. در هر شرح حال پس از بیان اصل و نسب هر یک از زنان، زمان مسلمان شدن او، زمان ازدواج، فضایل و نظر پیامبر نسبت به وی و زمان فوت او شرح شده است.
در مقدمه، حکمت تشریع جواز ازدواج دایم با چهار زن، حکمت تعدد ازدواج های پیامبر، دستورهای الهی خطاب به زنان پیامبر، لقب ام المؤمنین زنان پیامبر و معنا و نتیجه آن، نقش تعدد زوجات در جامعه و شرایط آن آمده است.
57ـ الشجرة النبویة فی نسب خیر البریة(ص)
ابن مبرد، یوسف بن حسن، شرح و حاشیه: احمد صلاح الدین احمد، قاهره، دار حراء، 1997م، 171 صفحه، وزیری، عربی.
این کتاب به معرفی خاندان و نیاکان پیامبر از عبداللّه (پدر وی) تا حضرت آدم(ع) و ذکر برخی حوادث عصر ایشان پرداخته است. مؤلف به روش تاریخی و با استناد به کتاب های تاریخ و سیره و قصص و مناقب، کتاب را نوشته است.
وی علاوه بر معرفی نسب پیامبر، به معرفی زنان و اولاد و عمه ها و عموها و دایی ها و برادرهای رضاعی او پرداخته است. همچنین از اذان گویان، بندگان، خدمتکاران، نمایندگان، قاضیان، شاعران و نویسندگان مرتبط با پیامبر سخن گفته است و ... .
58ـ شیوه همسرداری پیامبر(ص) به گزارش قرآن و سنت
عابدینی، احمد، تهران، انتشارات هستی نما، چاپ اول، 1380، 159 صفحه، رقعی.
نویسنده در این کتاب با استناد به آیات و روایات شیعه و اهل سنت، به بررسی چگونگی رفتار پیامبر با همسران خود پرداخته، با توجه به همسران متعدد حضرت و روحیه متفاوت و احیانا ناسازگار آنان کوشیده است نوع برخورد پیامبر را به عنوان الگوی تربیتی برای دیگران بیان کند.
نگارنده نمونه هایی از ناسازگاری های بعضی از همسران پیامبر را نقل کرده، به علت تعدد همسران پیامبر و فلسفه آن پرداخته، در پایان، با بیان نوع و شیوه برخورد پیامبر با همسران خویش، به مسائلی چون: عدالت، مدارا، سازگاری و گذشت در محیط خانواده اشاره کرده است.
59ـ فروغ آسمان حجاز، خدیجه علیهاالسلام
کرمی فریدنی، علی، قم، نشر حاذق، چاپ اول، 1382، 584 صفحه، رقعی.
تحقیقی است در باره زندگینامه، فعالیت ها و شخصیت حضرت خدیجه(س). نویسنده، نخست به ترسیم کلی سیمای حضرت خدیجه، مراحل زندگی، نام های ایشان و خاندان وی پرداخته، رابطه عاطفی و ازدواج با پیامبر را تحلیل کرده است.
سیره خانوادگی خدیجه، دفاعیات او از پیامبر، مقام معنوی و روحانی خدیجه، از مباحثی است که نویسنده با تشریح آنها سعی دارد نقش حضرت را در دفاع از آزادی در آینه حق و عدالت و گسترش اسلام نشان دهد. در بخش دیگر نوگرایی و روشنفکری، قدرت مدیریت، فداکاری، پاکدامنی، خردمندی خدیجه و در نهایت، سخنان برخی از امامان معصوم(ع) را در باره وی تحلیل کرده است.
60ـ فلسفه اختصاصات پیامبر(ص) در قرآن و حدیث
حسینی، زهرا، پایان نامه، دانشگاه آزاد اسلامی فسا، 1380، استاد راهنما: ولی اللّه نقی پورفر.
ارائه تفسیری صحیح از آیه اسوه (و لکم فی رسول اللّه اسوة حسنة) و پاسخ به نقدهایی است که بر اختصاصات پیامبر(ص) وارد شده است. از دیدگاه نویسنده، خداوند به دلیل موقعیت ویژه رسول خدا، نماز شب را بر او واجب ساخت؛ رسالتش را به ایشان ختم نمود و او را از میان توده های ناخوانا و نانویسا برگزید.
نویسنده بر آن است که جواز ازدواج رسول خدا با بیش از چهار زن به طور دایم نیز زاییده اوضاع زمانی و مکانی بوده است و این گونه امور منافاتی با الگو بودن رسول خدا ندارد.
سرفصل های پژوهش به این شرح است: فضایل پیامبر، اختصاصات شامل: خاتمیت، امی بودن، تعدد زوجات، حقوق و احکام ازدواج و واجب بودن نماز شب.
61ـ مادران چهارده معصوم(ع)
مظفری (ورسی)، حیدر، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، 1382، 243 صفحه، وزیری.
بررسی زندگی مادران معصومان(ع) که شایستگی و لیاقت داشته اند، می تواند برای همه انسان ها در تمامی زمان ها و مکان ها به ویژه برای بانوان و مادران مسلمان و حتی غیر مسلمان، الگویی کامل و مناسب بوده، به کارگیری خصوصیات اخلاقی در رفتارهای اجتماعی و خانوادگی آنها بسیار تأثیرگذار و سرنوشت ساز است.
کتاب حاضر که از سیزده فصل تشکیل شده، «تلاشی است در همین راستا به منظور شناساندن هر چه بیشتر این بانوانِ بافضیلت و نمونه کامل زن مسلمان.
بخش اول و دوم اختصاص به آمنه (مادر پیامبر) و خدیجه (مادر فاطمه زهرا و همسر رسول خدا) دارد که عناوین موضوعات آن عبارتند از: آمنه ـ مادر پیامبر، مقدمه، نام و نسب، عظمت آمنه در کتاب های آسمانی، آمنه در روایات، جایگاه آمنه نزد علمای شیعه، جایگاه آمنه نزد اهل سنّت، سرگذشت عبداللّه و آمنه، مقدمه ازدواج، پیشنهاد وَهَب، مراسم خواستگاری، انتقال نور محمدی به آمنه، محمد(ص) در شکم مادر، مسافرت شوهر، درگذشت عبداللّه ، طلوع خورشید مکه، بشارت آمنه به عبدالمطلب، مسافرت آمنه، پیشگویی آمنه، محمد(ص) در فراق مادر.
خدیجه ـ مادر فاطمه زهرا، مقدمه، نام و نسب، ازدواج با پیامبر، سن خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر، کناره گیری زنان مکه از خدیجه، مونس خدیجه، خدیجه و بعثت رسول اکرم، ایمان خدیجه آگاهانه بود، اقتدا به نماز پیامبر، حمایت از پیامبر، جایگاه خدیجه نزد پیامبر، امام حسین(ع) در کنار قبر خدیجه، جایگاه خدیجه نزد بزرگان، در بستر بیماری، گریه برای فاطمه(س)، کفن خدیجه، در آغوش خاک و یاد مادر.
62ـ مع المفسرین و المستشرقین فی زواج النبی(ص) بزینب بنت جحش، دراسة تحلیلیة
المعی، زاهر عواض، ریاض، مکتبة الطالب الجامعی، چاپ چهارم، 1983م، 127 صفحه، وزیری، عربی.
پژوهشی تحلیلی و مستند در قضیه تاریخی ازدواج رسول اکرم و زینب بنت جحش، به همراه نقد و بررسی و جرح و تعدیل روایات، اقوال مفسران و تهمت های خاورشناسان و پیراستن دامن پیامبر از تهمت های ناروای آنان است.
مؤلف موضوع فوق را که بهانه ای به دست مخالفان پیامبر و کافران داده، براساس آن پیامبر را شهوتران معرفی کرده اند؛ بررسی کرده است. ابتدا روایات قابل خدشه و ضعیف را از حیث سند و دلالت متن (شامل روایات ابن سعد و ابن جریر طبری) بررسی و ردّ کرده است.
نویسنده با جستجوی منابع تاریخی و روایی، سرچشمه و منشأ روایات را پیگیری کرده، اشخاص دخیل در این جریان (که عمده ترین آنها یوحنا دمشقی بود) و دروغ های پیرامون آن را معرفی نموده است.
در لابه لای مباحث مزبور به تهمت های خاورشناسان غرض ورز، مانند امیل درمنگم، مونتگمری وات، گوستاولوبون و مارگلیوث پاسخ داده است.
بخش دوم کتاب به نقل صحیح و دقیق داستان ازدواج پیامبر با زینب و علل آن با استناد به آیات و سیره صحیح و روایات قابل قبول پرداخته، ضمن پاسخگویی به شبهات مطرح شده، به اثبات عصمت انبیا و دوری آنها از خطا و گناه همت گمارده است.
63ـ مَن هُنّ زوجات الرسول المصطفی(ص) فی الآخرة
انصاری، محمدرضا؛ تهران، نشر ژرف، چاپ اول، 1381، 414 صفحه، وزیری، عربی.
این اثر به معرفی شخصیت زنان پیامبر و برترین آنها به عنوان همسر رسول خدا در آخرت پرداخته است.
مؤلف در این اثر، به شرح حال همسران رسول خدا و نیز زنانی همچون آسیه و مریم که در قرآن و گفته های پیامبر مورد تکریم قرار گرفته اند، پرداخته و در پایان جایگاه آنان را در نگرش رسول خدا(ص) بیان داشته است.
64ـ منهج امهات المؤمنین فی الدعوة الی اللّه
علمی، خالد بن محمد حافظ، مدینه، مکتبة دارالزمان، چاپ اول، 2002م، 799 صفحه، وزیری، عربی.
تبیین نقش و شیوه زنان پیامبر(ص) در ترویج و تحکیم اندیشه های اسلامی است. اسلوب و انواع شیوه های تبلیغ و نشر اندیشه ها و اهمیت بررسی این موضوع در صدر اسلام و چگونگی انجام این مهم توسط همسران رسول خدا(ص)، موضوعاتی هستند که مؤلف در مباحث آغازین کتاب به آنها پرداخته، ضمن معرفی شخصیت زنان پیامبر، خدمات و شیوه آنان در شکوفایی قرآن و سنت، اندیشه ها و اخلاق اسلامی را بیان داشته است.
پرسش های همسران از پیامبر، پاسخ های ایشان (که به شیوه های مختلف و در قالب های گوناگون صورت گرفته است) و نیز پرسش هایی که مردم از همسران کرده اند و پاسخ هایی که آنان داده اند، از عمده منابع مؤلف در معرفی نقش همسران پیامبر در ترویج و پایه گذاری اندیشه ها و اخلاق اسلامی است.
65ـ نساء حول الرسول(ص) و الرد علی مفتریات المستشرقین
استانبولی، محمود مهدی، شلبی، مصطفی، دمشق، دار ابن کثیر، چاپ ششم، 1417ق، 386 صفحه، وزیری، عربی.
معرفی برخی از همسران و خاندان پیامبر(ص) و برخی از زنان نمونه صدر اسلام، هدف نوشتار است. نویسنده سنی مذهب کتاب به منظور شناساندن الگوهای زن مسلمان و دفع شبهات خاورشناسان و معرفی عظمت پیامبر، به روش توصیفی و با استناد به دلایل نقلی به ویژه آیات و برخی از آثار تاریخی ـ حدیثی اهل سنت، دست به تدوین اثر زده است.
مقام زن در عصر قدیم و نزد یهود و مسیحیت و عرب جاهلی، معرفی همسران پیامبر به عنوان مادران مؤمنان، حکمت تعدد زوجات و حکمت جواز طلاق، فضایل و مقامات برخی از زنان صدر اسلام از مباحث اصلی کتاب است.
یادآور می شود اثر با این مشخصات به فارسی برگردانده شده است: «زنان پیرامون پیامبر(ص) و نقد و بررسی ادعاهای خاورشناسان، مترجم: شهربانو دلبری، مشهد، انتشارات سخن گستر، چاپ اول، 1384، 264 صفحه، وزیری.»
66ـ همسفر آفتاب
واحد مطالعات و تحقیقات زنان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیمای قم، 1377، 46 صفحه.
نوشتار، ویژه نامه ای است که به مناسبت درگذشت بزرگ بانوی اسلام حضرت خدیجه(س) تدوین گشته، به روشن کردن شخصیت والای وی و نقش ایشان در گسترش پیام الهی و آسمانی و استحکام پایه های اسلام با این عناوین می پردازد: حضرت خدیجه در تاریخ، زندگانی حضرت، فضایل ایشان، حمایت های اجتماعی و عملی و مالی از پیامبر، نخستین خانواده اسلامی و برگزیده ای از ادب فارسی.
67ـ یک بحث تحلیلی و تاریخی در باره همسران رسول خدا(ص)
عقیقی بخشایشی، قم، دارالتبلیغ اسلامی، چاپ سوم، 1352ش، 132 صفحه، جیبی.
تحقیقی است در باره زندگینامه پیامبر که به شیوه تحلیلی با بهره گیری از منابع تاریخی به بررسی ازدواج و فلسفه ازدواج های پیامبر پرداخته، نظریات دانشمندان اسلامی در خصوص تعدد زوجات رسول خدا بیان شده است. عناوین مطرح شده بدین قرار است: همسران پیامبر: خدیجه، سوده، عایشه، زینب بنت خزیمه، حفصه دختر عمر، ام سلمه، زینب دختر جحش، جویریه، ام حبیبه، صفیه، میمونه، ماریه قبطیه، ازدواج پیامبر و مصلحت اسلام، محمد رشیدرضا و ازدواج پیامبر، کاشف الغطاء و ازدواج پیامبر، علامه طباطبایی و ازدواج پیامبر، خوشرفتاری و مساوات پیامبر با همسران ... .