عدالت روح و کالبد احکام الهی است .
«العدل اقوی اساس » . (2)
عدل سنگ زیرین بنیاد اسلام است .
«ان العدل میزان الله الذی وضعه للخلق و نصبه لاقامة الحق فلاتخالفه فی میزانه » . (3)
عدالت وسیله سنجشی است که خداوند برای مردم نهاد تا حق در جامعه استوار گردد . بنابراین خدا را در این میزان همراه باش و مخالفت نکن .
«العدل یضع الامور مواضعها و الجود یخرجها من جهتها، والعدل سائس عام والجود عارض خاص، فالعدل اشرفهما و افضلهما» . (4)
از حضرت سؤال شد: ارزش عدالت بیشتر و بالاتر است یا بخشش؟
حضرت فرمود: عدالت کارها را بدانجا می نهد که باید و بخشش آن را برون نماید . عدالت تدبیر کننده ای است به سود همگان و بخشش به سود خاصان، پس عدالت شریف تر و با فضیلت تر است .
«اکرم الاخلاق السخاء و اعمها نفعا العدل » . (5)
گرامی ترین خویها سخاوت است و سودمندترین آن عدل .
«فان فی العدل سعة و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق » . (6)
در عدالت گشایش است و آن که عدالت را برنتابد ستم را سخت تر یابد .
«علیک بالعدل علی الصدیق والعدو» . (7)
حضرت به فرزند خود سفارش می کند: بر تو باد که با دوست و دشمن به عدل رفتار کنی .
«ولایکونن المحسن والمسی ء عندک بمنزلة سواء فان فی ذلک تزهیدا لاهل الاحسان فی الاحسان و تدریبا لاهل الاسائة علی الاسائة و الزم کلا منهم ما الزم نفسه » . (8)
مبادا نکونکار و بدکار در دیده ات برابر آید که آن رغبت نکوکار را در نیکی کم کند و بدکردار را به بدی وادار نماید . درباره هر یک از آنان آن را عهده دار باش که او بر عهده خود گرفت .
«ثم اعرف لکل امرء منهم ما ابلی و لا تضمن بلاء امرء الی غیره و لاتقصرن به دون غایة بلائه و لا یدعونک شرف امرء الی ان تعظم من بلائه ما کان صغیرا و لا ضعة امرء الی ان تستصغر من بلائه ما کان عظیما» . (9)
اندازه رنج هر یک از کارگزاران را در نظر داشته باش و رنج یکی را به حساب دیگری مگذار و در پاداش او به اندازه تلاشی که کرده و رنجی که دیده، کوتاهی مکن . مبادا بزرگی کسی موجب شود که رنج اندک او بزرگ جلوه کند و فرودی رتبه کسی سبب شود که کوشش سترگ او خوار و کم جلوه به حساب آید .
«ولیکن احب الامور الیک اوسطها فی الحق و اعمها فی العدل و اجمعها برضی العامة » . (10)
و باید از کارها آن را پیش تر دوست بداری که نه از حق بگذرد و نه فرو ماند و عدالت را فراگیرتر و رعیت را دلپذیرتر باشد .
«و ان افضل قرة عین الولاة استقامة العدل فی البلاد» . (11)
و آن چه پیش تر دیده والیان بدان روشن است، برقراری عدالت در شهرهاست .
«فاخفض لهم جناحک و الن لهم جانبک و ابسط لهم وجهک و آیس بینهم فی اللحظة والنظرة حتی لایطمع العظماء فی حیفک لهم و لاییاس الضعفاء من عدلک بهم، فان الله تعالی یسالکم معشر عباده عن الصغیرة من اعمالکم و الکبیرة والظاهرة والمستورة فان یعذب فانتم اظلم و ان یعف فهو اکرم » . (12)
با آنان فروتن باش و نرمخو و هموار و گشاده رو و به یک چشم بنگر به همگان، خواه به گوشه چشم بنگری و خواه خیره شوی به آنان، تا بزرگان در تو طمع ستم بر ناتوان نبندند و ناتوان از عدالت تو مایوس نگردند که خدای تعالی می پرسد از شما بندگان از خرد و درشت کارهاتان و از آشکار آن و نهان . پس اگر عذاب کند شما ستمکارتر و اگر ببخشد او بزرگوارتر .
«ان الله یامر بالعدل والاحسان، العدل الانصاف والاحسان التفضل » . (13)
از معنی این آیه شریفه از حضرت سؤال شد، فرمود: عدل ستم نکردن و انصاف است و احسان نیکویی کردن و بخشش است .
«استعمل العدل واحذر العسف والحیف فان العسف یعود بالجلاء والحیف یدعوا الی السیف » . (14)
به یکی از فرمانداران خود فرمود: کار به عدالت کن و از ستم و بیداد بپرهیز که ستم رعیت را به آوارگی وادارد و بیدادگری شمشیر را در میان آرد .
