فاطمه سلام اللّه علیها از دیده گاه قرآن / گفتاری از علامه عبدالحسین امینی (ره) -بخش نخست

آیه اول:

انما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا؛ احزاب/33

خدا چنین می خواهد که رجس (هر آلایش را از شما خاندان نبوت ببرد و شما را پاک و منزه گرداند برخی را عقیده بر این است که چون این آیه شریفه بین دو آیه واقع شده که آن آیات درباره زوجات پیغمبر(ص) نازل گردیده است، بنابراین به همان نسق، این آیه هم باید در شأن زوجات آن حضرت باشد، و ما لازم می دانیم که از پنج طریق به این آیه نظر کنیم:

1 اول بررسی این که بعد از نزول این آیه، از رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله درباره آن نصی (کلام صریحی هست که آیه تطهیر در شأن چه کسی نازل شده است؟

2 دوم این که در این موضوع، از خود زنهای پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه وآله کلام معتبر و صریحی وجود دارد که دلالت می کند این آیه درباره کیست؟، آیا یکی از آنان ادّعا کرده است که آیه تطهیر در شأن ما زنان پیامبر نازل شده است؟ و یا این که عکس این مطلب را اظهار نموده است؟

3 سوم این که آیا علی سلام اللّه علیه و یا اولاد امیرالمؤمنین علیه السلام با این آیه احتجاج و مناهده کرده اند؟ آیا ادّعا کرده اند که این آیه در شأن ما اهل بیت است و در غیر ما نیست؟ و آیا در مقام احتجاج از صحابه شنیده اند؟

4 چهارم این که آیا از خود صحابه کلام معتبر و صریحی در این باره موجود است که آیه تطهیر درباره چه کسی نازل شده است؟

5 پنجم این که رجال تفسیر و حدیث در این مورد چه می گویند؟ آیا با نظر آن کسانی که می گویند آیه تطهیر (مانند دو آیه قبل و بعد آن مربوط به زوجات پیغمبر است هم رای و موافق هستند؟ یا این که می گویند نه خیر، چون درباره شان نزول این آیه، نص (کلام معتبر و صریحی وجود دارد، لذا باید تابع آن نص شد.

بنابراین آنچه درباره تطهیر بیان می شود از این پنج طریق که گفته شد، بیرون نیست.

آیه تطهیر و گفتار پیامبر صلی اللّه علیه وآله

اما آنچه نفس قضیه است: در شأن نزول این آیه روایات متواتری در دست است که حاکی است آیه تطهیر در خانه ام سلمه نازل شده است و در آن هنگام رسول اکرم (ص)، حضرت صدیقه، امیرالمؤمنین، و حسنین صلوات اللّه علیهم حضور داشته اند، جناب ام سلمه خودش از رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله تقاضا می کند که من نیز به جمع شما داخل بشوم و تحت کسا نزد شما خاندان رسالت قرار گیرم؟ حضرت او را نهی کرد و فرمود: نه، تو داخل نشو (وانت فی خیر چون این آیه مخصوص است به ما پنج تن.

نام جماعتی از صحابه که شان نزول این آیه را به همین ترتیب نقل کرده اند و روایات آنها متواتر است به این شرح می باشد:

سعدبن ابی وقاص انس بن مالک ابن عباس ابوسعید خدری عمر بن ابوسلمه واصلة بن اسقع عبداللّه بن جعفر ابوحمرا هلال عایشه ام سلمه ابوهریره معقل بن یسار ابوطفیل جعفربن حبان حبیره ابوبرزه اسلمی مقداد بن اسود.

روایاتی که صحابه مذکور نقل کرده اند، در این موضوع هم رای و هم سخن هستند که آیه شریفه تطهیر در خانه ام سلمه نازل شده، و فقط در شأن پنج تن بوده است و هیچ یک از زنان پیغمبر(ص) داخل این قضیه نیست، و این مطلب از مسلّمات است. غیر از حضرات صحابه، تقریبا 300 نفر دیگر نیز این روایت را به همان ترتیب و با ذکر این که محل نزول آیه خانه ام سلمه بوده است، نقل کرده اند. و ما مشخصات این 300 نفر را که در قرون مختلفه می زیسته اند بطور تقصیل در کتابالغدیر شرح داده ایم.

تمام این 300 نفر نصوصی از پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه وآله نقل کرده اند، که بعد از نزول آیه تطهیر از حضرت پرسیده شد که این آیه شریفه در شان کیست؟ حضرت فرمود: منم، علی، فاطمه، حسنین علیهم السلام.

پس با توجه به مطالب فوق، جای هیچ گونه تردیدی نیست که حضرت صدیقه زهراء سلام اللّه علیها نیز مشمول آیه تطهیر است و در کلمه اهل البیت او نیز مراد می باشد. گذشته از اینها، پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه وآله، برای اثبات و روشن شدن حقیقت امر کار بسیار جالبی کرده است که 9 نفر از صحابه آنرا نقل کرده اند، به این شرح که بعد از نزول این آیه، حضرت رسول صلی اللّه علیه وآله، هر روز (تا زمان وفاتش تقریب، هنگام خروج از منزل که برای اقامه نماز صبح به مسجد تشریف می برد، قبل از نمازصبح به در خانه حضرت صدیقه سلام اللّه علیها می آمد و می فرمود:

السلام علیکم یا اهل البیت، انما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا

سلام بر شما ای اهل البیت، بدرستی که خدا اراده فرموده است که هر ناپاکی را از شما خاندان نبوت دور گرداند و شما را پاک و منزه نماید

راوی دیگری می گوید: من شش ماه در مدینه بودم و این جریان را هر روز مشاهده کردم، راوی دیگر نقل می کند: من نه ماه در مدینه توقف کردم و هر روز ناظر این صحنه بودم. راوی دیگر اظهار می دارد: من 12 ماه در مدینه ساکن بودم و هر روز شاهد این روش پیامبر(ص) بودم و این جریان تا آخرین روز زندگانی رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله ادامه داشته است

پس با توجه به مطالب مذکور کاملا روشن است که آیه تطهیر مخصوص بوده است به خانه حضرت صدیقه سلام اللّه علیها، و آن اشخاصی که در آنجا ساکن بوده اند.

حضرت رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله که به این روش، به این استمرار، به این استقرار و در این مدت متوالی، هر روز بر در خانه زهرا سلام اللّه علیها می آمد، منظورش این بوده است که اگر کسی سخنان آموزنده و تعیین کننده او را دیروز نشنیده است امروز بشنود، و اگر امروز نشد فردا، و اگر فردا نشد، روزهای دیگر...

همه صحابه، چه آنانکه در مدینه حضور داشتند، و چه مسافرینی که وارد شهر می شدند، از این روش رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله، آگاه شدند که آیه تطهیر فقط و فقط در شأن خاندان پیغمبر صلی اللّه علیه وآله (پنج تن نازل شده است.

آیه تطهیر و گفتار زنان پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله

اینک بررسی این که آیا از همسران پیغمبر صلی اللّه علیه وآله در مورد آیه تطهیر ادعائی کرده است یا نه؟ در این مورد شیعیان روایاتی از زنان پیغمبر صلی اللّه علیه وآله، از جمله ام سلمه نقل کرده اند که آن احادیث را حضرات عامه نیز صحیح و معتبر شمرده اند.

یکی از آن روایات که مورد قبول فریقین (شیعه و سنی می باشد، این است که ام سلمه می فرماید: من از پیغمبر(ص) پرسیدم که این آیه تطهیر در شأن کیست؟ حضرت فرمود: درباره من، علی، فاطمه، حسنین است و توهم مشمول این آیه نیستی. ام سلمه که سرآمد زن های پیغمبر صلی اللّه علیه وآله است خودش آشکارا اعلام و اقرار می کند که من مشمول این آیه نیستم، ما همسران نبی، مورد خطاب این قضیه نیستیم، و کاملا واضح است که اگر آیه شریفه تطهیر درباره زنان پیغمبر صلی اللّه علیه وآله بود، جناب عایشه آنرا بر پیشانی جمل می نوشت و غوغائی بر پا می کرد، در صورتی که هیچیک از همسران رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله هرگز چنین ادعائی نکرده اند که این آیه در شأن آنان بوده است

آیه تطهیر

و گفتار ائمه اطهار (ع) و حضرت زهر(س)

امیرالمؤمنین علیه السلام، حضرت صدیقه سلام اللّه علیها، حسن بن علی علیه السلام، حسین بن علی علیه السلام، حضرت سجاد، حضرت باقر، و حضرت صادق علیهم السلام همگی در هنگام منقبت شماری به این آیه استناد و احتجاج کرده و برهان سخن خویش قرار داده اند.

امیرالمؤمنین علیه السلام در یوم الدار برای اثبات گفتار خود به این آیه احتجاج و استناد نموده است که آیا آیه تطهیر در مورد ما نیست؟ و تمامی صحابه و تابعین، ضمن قبول اظهارات آن حضرت عرض کرده اند: بلی، این آیه در شأن شماست، و این مطلب از مسلمات است

آیه تطهیر و گفتار صحابه

همانطوری که در قسمت اول این بخش اشاره شد، تمام صحابه و تابعین در این مطلب هم رای و هم سخن هستند که آیه تطهیر در شأن پنج تن است و از آنان کسی که مخالف این عقیده است، فقط و فقط عکرمه است که داستان سیاق از او نقل شده است

آیه تطهیر و رجال تفسیر و حدیث

علماء و رجال تفسیر و حدیث پس از بررسی روایات مذکور، همگی، متفق القول و هم عقیده اند که سند عکرمه اعتبار ندارد، و این استدلال سیاق و برهان صحیحی نیست

به ملاحظه این که ضمائر آیه شریفه تطهیر همه مذکر است و ضمائر دو آیه قبل و بعد آن مؤ نث می باشد. بنابراین سیاق آیه تطهیر که در وسط آن دو آیه است عوض شده، و تغییر کرده است در نتیجه نمی شود که مربوط به همسران پیغمبر(ص) بوده باشد، و اگر جز آیه تطهیر منقبت دیگری در شأن زهرای اطهر (ع) نبود، همین یک آیه برهانی است کافی و نشانگر این که حضرت صدیقه سلام اللّه علیها معصومه است، و عصمت از جمله شئون و مناصب ولایت است، و ما، غیر ولی که معصوم باشد سراغ نداریم. از ابتدای خلقت، آدم تا آخر، هر کسی که معصوم است ولی است، یا پیغمبر است، یا امام است، و یا صدیق است که حضرت صدیقه سلام اللّه علیها نیز یکی از آنان است

آیه دوم

فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنة اللّه علی الکاذبین؛ آل عمران/61

پس بگو (ای پیامبر بیائید ما و شما با فرزندان و زنان خود با هم با مباهله بر خیزیم (یعنی در حق یکدیگر نفرین کنیم تا دروغگویان را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.

این آیه بطور صریح و آشکارا ندا می کند بر این که پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه وآله هنگامی که با نصارای نجران مباهله فرمود، حضرت صدیقه سلام اللّه علیها نیز در این مورد شرکت داشت، و او وجود مقدسی است که میان چهار معصوم دیگر در آیه مباهله قرار گرفته است، دو معصوم: ابنائنا (حسنین علیهم السلام و دو معصوم: انفسنا (پیغمبر صلی اللّه علیه وآله و علی علیه السلام و یک معصومه: نسائنا: ما بین آنها، که از نساء منحصر است به این وجود مقدس، و با توجه به این مطلب که مباهله (ابتهال و نفرین کردن با نصارای نجران یک کار عادی نیست، و با زن و مرد عادی نمی توان اقدام به مباهله کرد و طرف مقابل را مغلوب و رسوا نمود، بلکه صلاحیت اقدام به چنین امر خطیری را افراد مقدس و شایسته ای دارا هستند که مورد نظر مرحمت حضرت حق تبارک و تعالی بوده باشند، و حضرت صدیقه سلام اللّه علیها نیز یکی از آن شخصیت هائی است که مشمول این آیه شریفه است و این از مسلمات است

آیه سوم

فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه؛ بقره/37

پس حضرت آدم علیه السلام از حضرت حق تبارک و تعالی کلمات را فرا گرفت و آن کلمات را وسیله (قبول توبه خویش قرار داد درباره این آیه احادیثی نقل شده است که بسیار فوق العاده است، و با توجه به آیه مذکور و این روایات، انسان می تواند بخوبی درک نماید که حضرت صدیقه سلام اللّه علیها علت خلقت است و یکی از اسباب آفرینش جهان می باشد، یعنی همانطور که رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله، امیرالمؤمنین و حسنین علیهم السلام سبب خلقتند، حضرت صدیقه سلام اللّه علیه نیز یکی از علل آفرینش است، و معقول نیست کسی علت خلقت باشد و ولایت نداشته باشد.

در این باره دو روایت، یکی از جناب امیرالمؤمنین سلام اللّه علیها و دیگری از جناب ابن عباس نقل می کنم: روایتی که از وجود مقدس امیرالمؤمنین علیه السلام است و جمعی از حفاظ عامه آن را ذکر کرده اند چنین است: سالت النبی صلی اللّه علیه وآله قول اللّه تعالی: فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه فقال: ان اللّه اهبط آدم بالهند، و حوا بجدة... حتی بعث اللّه الیه جبرئیل و قال: یا آدم الم اخلقک بیدی؟، الما انفخ فیک من روحی؟،... قال بلی، قال: فما هذا البکاء؟، قال: و ما یمنعنی من البکاء و قد اخرجت من جوار الرحمان. قال: فعلیک بهولاء الکلمات فان اللّه قابل توبتک و غافر ذنبک، قل یا آدم: اللهم انی اسالک بحق محمد و آل محمد، سبحانک لا اله الا انت عملت سوءا و ظلمت نفسی فاغفرلی، انک انت الغفور الرحیم، فهولاء الکلمات التی تلقی آدم

امیرالمؤمنین سلام اللّه علیه می فرماید: از پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه وآله معنای آیه شریفه فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه را سؤال کردم، فرمود: هنگامی که خدای متعال، آدم را در هند، و حوا را در جده فرود آورد... (حضرت آدم مدت ها گذشت که اشک غم بر چهره می ریخت تا این که خدای تعالی جبرئیل را نازل کرد و فرمود: یا آدم، آیا من تو را به دست (قدرت خودم نیافریدم؟ آیا از روح خود بر تو ندمیدم؟ و ملائک را به سجده کردن بر تو فرمان ندادم؟ و حوا، کنیز خود را به تو تزویج نکردم؟ حضرت آدم عرض کرد: بلی، خطاب آمد: پس این گریه (مداوم تو از چیست؟ عرض کرد: خدایا، چرا گریه نکنم، که از جوار رحمت تو رانده شده ام . خدای تعالی فرمود: اینک فراگیر این کلمات را که به وسیله آن، خدا توبه ترا قبول می کند و گناهت را می بخشد، بگو یا آدم: خدایا، پاک و منزهی تو، نیست خدائی جز تو، بد کردم و بخود ستم روا داشتم، پس به حق محمد و آل محمد، مرا ببخش، بدرستی که این توئی بسیار بخشنده مهربان. پیامبر اکرم (ص) در پایان سخن فرمود: این است آن کلماتی که خدای تعالی به حضرت آدم آموخته است، گوئی خدای تعالی حضرت آدم را با این کلمات تسلی داده است، که اگر از جوار رحمت من دور شده ای، این که ارزش فراگرفتن این کلمات گرانقدر، عوض، هم سنگ و برابر جوار رحمان و هم تراز فردوس و جنان است، و جبران آن نعمتی که از آن محروم شده ای.

حافظ ابن النجار که یکی از بزرگان عامه (س)نی است به سند خودش از ابن عباس روایت می کند:

سالت رسول اللّه صلی اللّه علیه وآله عن الکلمات التی تلقیها آدم من ربه فتاب علیه، قال: سال بحق محمد، و علی، و فاطمة، والحسن والحسین الا تبت علی فتاب اللّه علیه تبارک و تعالی

از پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه وآله سوال کردم: آیا آن کلمات که حضرت آدم از پروردگار خود فرا گرفت و به وسیله آن توبه او مورد قبول واقع شد چیست؟، حضرت فرمود: آدم (ع) با این کلمات از خدا درخواست کرد که توبه او را بپذیرد:

به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین، توبه مرا قبول فرما پس خدای تبارک و تعالی توبه او را پذیرفت.

این روایت را سیوطی در درالمنثور، بدخشانی از حافظ کبیر دارقطنی و از ابن النجار و ابن مغازلی در مناقبش، با ذکر سند نقل کرده اند، و با توجه به مطالبی که گفته شد از این آیه هم استفاده می شود که وجود مقدس حضرت صدیقه سلام اللّه علیها سبب خلقت عالم وولیة اللّه بوده است.

آیه چهارم:

واذا بتلی ابراهیم ربه کلمات فاتمهن؛ بقره/124

هنگامی که پروردگار حضرت ابراهیم را با کلماتی امتحان فرمود و آن کلمات را تمام کرد همانطوریکه در آیه قبل گفته شد که مقصود از کلمات چیست، در این آیه نیز مراد از کلمات عبارتند از رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله، امیرالمؤ منین، حضرت صدیقه و حسنین سلام اللّه علیهم

در این باره مفضل بن عمر یکی از بزرگان صحابه حضرت صادق سلام اللّه علیه، که حکیم، فیلسوف و فقیهی فوق العاده است، روایتی از آن حضرت نقل می کند و می گوید: قول اللّه عزوجل و اذا بتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن ما هذه الکلمات؟ قال هی الکلمات التی تلقیها آدم من ربه فتاب علیه، و هو انه قال: اسالک بحق محمد و علی و فاطمه والحسن والحسین الا تبت علی، فتاب اللّه علیه، انه هو التواب الرحیم. قلت له: یا بن رسول اللّه فما یعنی عزوجل بقوله: فاتمهن؟ قال یعنی: اتمهن الی القائم اثنی عشر اماما تسعة من ولد الحسین علیهم السلام از حضرت صادق سلام اللّه علیه معنی آیه شریفه (و اذا بتلی ابراهیم ربه بکلمات را پرسیدم که مقصود خدای تعالی از این کلمات چیست؟ فرمود: این کلمات، همان کلمات است که حضرت آدم، از خدای تعالی فرا گرفت و چنین عرض کرد: پروردگارا، به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین از تو درخواست می نمایم که توبه مرا بپذیری، پس توبه اش مورد قبول واقع گردید، بدرستی که خدا، بسیار توبه پذیر و مهربان است مفضل بن عم می گوید، سپس از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم مقصود خدای تعالی از (اتمهن در این آیه چیست، فرمود:

یعنی نام نه امام دیگر از اولاد حسین بن علی علیهما السلام تا قائم آل محمد علیه السلام را به پنج تن محلق نمود لذا کلماتی که حضرت ابراهیم به وسیله آنها آزموده شد، جامع تر، بالاتر، عالی تر، از کلماتی است که حضرت آدم علیه السلام فرا گرفت

این کلمات همان است که حضرت صادق سلام اللّه علیه، در رواتی می فرماید: نحن الکلمات یعنی مائیم آن کلمات که خدا در قرآن به آنها اشاره می فرماید. چهارده معصوم علیهم السلام را از این جهت کلمه نامیده اند که نام های آنها در عرش نوشته شده است و هم چنین به ملاحظه آن کلمه ای است که دوبار بر شانه آنان نقش بسته است یک بار در رحم مادر و بار دوم بعد از ولادت

هنگامی که نطفه امام سلام اللّه علیه منعقد می شود، بعد از دمیده شدن روح، بر دوش او نوشته می شود:

و تمت کلمة صدقا و عدلا، لا مبدل لکلماته

از روی راستی و عدالت کلمه پرورگارت به حد کمال رسید، هیچکس تبدیل و تغییر کلمات خدائی نتواند کرد وقتی که امام سلام اللّه علیه از مادر متولد می شود، آنگاه نیز بر شانه چپش آیه مذکور نقش می بندد و درباره این کلمات است که حضرت ولی عصر سلام اللّه علیه در دعای رجبیه اش می فرماید: لا فرق بینک و بینها الا انهم عبادک و خلقک فتقها و رتقها بیدک، بدءوها منک و عودها الیک، اعضاد و اشهاد و مناة و اذواد و حفظة و رواد...

هرگز امکان ندارد اشخاص که در منطق وحی، کلمات الهی نامیده شوند، و انبیاء به آنان متوسل شده باشند، ولی خودشان عاری از ولایت باشند، و حضرت صدیقه سلام اللّه علیها نیز داخل این کلمات است، جزء این کلمات است که (معرفت آنها را به حضرت آدم، به حضرت موسی، به حضرت عیسی و سایر انبیاء آموخته اند، و همه انبیاء به آنان متوسل شده اند و باز تکرار می کنیم، هرگز معقول نیست که کسی کلمةاللّه باشد، و انبیا به او توسل کنند، ولی مقام ولایت نداشته باشد. لذا این آیه هم از آیاتی است که می توان از آن اثبات مقام ولایت حضرت صدیقه سلام اللّه علیها را استفاده کرد.

ادامه دارد ...