مقدّمه
به طور قطع، می توان گفت: در دنیای کنونی، غیر از کشور ایران، هیچ دولتِ اسلامی که قانون و مقرّرات حاکم بر آن کشور، برخاسته از قرآن و سنّت صحیح (متجلّی در تشیّع اثنا عشری) باشد، وجود ندارد. در این میان، کشور عربستان به جهت قداستی که حرمین شریفین به آن بخشیده و در نگاه مسلمانان جهان به عنوان مهبط وحی و کانون نزول قرآن و سرزمین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در دوره 23 ساله شناخته شده جایگاه ویژه ای دارد.
این کشور از گذشته ای نسبتا دور، تحت حاکمیت ترکان عثمانی قرار داشته و پس از جنگ جهانی اول و دوم با تلاش حاکمان محلّی و با حمایت بریتانیا و امریکا خاندان آل سعود بر سر کار آمدند و تاکنون بر این سرزمین شریف حکم رانی می کنند و در پرتو حکومت این خاندان است که مذهب وهابیّت در این کشور رواج یافته است.در رأس برنامه های فکری وهّابیان مبارزه با افکار و اندیشه های ناب تشیّعِ دوازده امامی قرار دارد که کانون آن، کشور ایران با سرمایه عظیم و گران سنگ حوزه های علمیه و مراجع و علمای بزرگ است.
یکی از ابزارهای مهم حاکمان عربستان سلاح نفت و ثروت حاصل از فروش آن به سراسر جهان و سعی و تلاش زیاد مبنی بر معرفی اسلامِ سلف صالح به مسلمانان کشورهای اسلامی در آسیا، افریقا، اروپا و امریکا می باشد که این مسأله پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران گسترش زیادتری پیدا کرد.
چاپ کتاب های پیشوایان سلفیه و وهّابی مانند ابن تیمیه، ابن قیّم، محمدبن عبدالوهّاب و خاندان او و صدها کتاب(1) و مجله دیگر در عربستان و خارج از آن، بر علیه تشیّع، انقلاب اسلامی، رهبری و مردم ایران با به کارگیری جدیدترین فناوری تبلیغاتی و همچنین تربیت مبلّغان وهّابی و تأمین هزینه های مالی آن ها، ساختن مساجد متعدّد در سراسر جهان، کمک های بلا عوض و سرمایه گذاری های کلان در راه نشر و گسترش اسلام سعودی، گوشه ای از فعالیت های حاکمان وهابی به شمار می آید.البته وهّابیت در زمان حاضر، دیگر آن وهّابیت خشن اولیه در دهه های نخستین قرن بیستم (1913 م) نیست که در راه استقرار حاکمیت خود، با کمک اربابان قدرتمند مانند انگلستان، هرگونه صدای مخالف مانند آل رشید در کویت (مورد حمایت عثمانیان) و شرفای مکّه را سرکوب نمود، بلکه وهّابیت کنونی حاکمیتی به ظاهر مهربان با مردم و متمایل به دست رسی به آخرین پیشرفت های علمی و صنعتی جهان و مظاهر نوین تمدن و رفاه می باشد که البته این ها همه از قدرت نفت و ثروت فراوان کشور عربستان می باشد که بنا به اعتراف کشورهای صنعتی دنیا، بر بیش ترین و بزرگ ترین انبارهای نفت جهان (41) تسلط دارد.(2)در مرکزیت وهّابیان عربستان، پادشاه (مَلِک) حاکم مطلق است و هیچ کس حق عزل او را ندارد و تاکنون که بیش از هفتاد سال از تأسیس حکومت آل سعود می گذرد، هیچ گونه قانون مدوّنی که در برابر اراده و خواست پادشاه قرار داشته باشد، وجود ندارد. امروزه منافع مردم عربستان با خاندان سعودی گره خورده است. از این رو، حفظ آل سعود و تسلّط آنان بر امور کشور و شؤون مملکتی با هر قیمت، در درجه اول اهمیت قرار دارد. جمعیت خاندان آل سعود، که بیش از چهار هزار نفر می باشند، عمده مشاغل و پست های کلیدی را در سراسر کشور وسیع و پهناور عربستان در دست دارند.مذهب رسمی کشور عربستان سنّی حنبلی است که بر اساس تعالیم محمدبن عبدالوهّاب اداره می شود و اقلیّتی (15%) در منطقه شرقی، قطیف، احساء، دمام و ظهران شیعه می باشند. خاندان محمدبن عبدالوهّاب که به «آل الشیخ» معروف شده اند، پست های مهم افتا، ارشاد، تبلیغات، آموزش مذهب وهّابیت و مانند آن را در دست دارند.
در ذیل، به ساختار مذهبی، فرهنگی و سیاسی کشور عربستان سعودی و عملکرد آن در دوره های اخیر، پس از تأسیس کشور و استقرار قدرت وهّابیان اشاره می شود:
الف. مذهب وهّابی گری
محمدبن عبدالوهّاب نجدی تمیمی در سال 1115 ه ./ 1703 م. در عُیینه (یکی از مناطق نجد در جزیرة العرب) به دنیا آمد. او مدت ها زیر نظر پدر، برادر و استادان خود، علوم حدیث، تفسیر قرآن و تاریخ را فرا گرفت تا این که پدرش در سال 1153 ه . از دنیا رفت. او مسافرت های متعددی انجام داد و سرانجام در سال 1160 ه. رهسپار درعیه شد و با محمدبن سعود (حاکم منطقه) آشنا و آراء و پندارهای خود مبنی بر دعوت به توحید خالص و سلفی گری را مطرح و او را مجذوب خود کرد و پیمان محکمی با هم امضا نمودند.براساس این پیمان تقسیم کاری صورت گرفت؛ یعنی سمت سازمان دهی و رهبری نیروها (جیش و سپاه) و نصب والی و حاکم برای مناطق، به عهده محمد بن سعود و سِمَت فتوا دادن، قضاوت و نصب قاضی برای مناطق و اجرای حدود، تعزیرات و جمع و نظارت بر توزیع بیت المال بر عهده محمدبن عبدالوهّاب گذاشته شد.(3)در سایه این پیمان و اتحاد بین محمدبن عبدالوهّاب به عنوان «امام الدین» (العقیدة) و محمدبن سعود به عنوان «امام السیف» (الجیش)، با هدف گسترش توحید و مبارزه با بدعت ها، حمله به مردم روستاها و شهرها آغاز شد و قریب شصت سال این وحدت و همکاری ادامه پیدا کرد.در طول این مدت، محمدبن عبدالوهّاب با تمسّک به ظواهر بعضی از آیات و احادیث، تمامی مخالفان خود را کافر و مشرک خطاب می کرد و فتوای قتل آنان و مصادره اموالشان را صادر می نمود. او پس از تألیف کتاب های متعدد و تربیت شاگردان و طرف داران زیادی در سال 1206 ه. درگذشت و در درعیه به خاک سپرده شد. اینک به طور خلاصه، به بخشی از آراء و پندارهای محمدبن عبدالوهّاب اشاره می شود:
توحید: معنای «لااله الاالله» برائت جستن از هر معبودی غیر از الله و اخلاص کامل به خدای یگانه است و هرکسی که به غیر خداوند متوسّل شود، مشرک می باشد؛ چون از غیر خدا (مخلوقان) طلب کمک و یاری کرده است.
شفاعت: درخواست شفاعت از پیامبر و اولیای الهی جائز نیست و بدعت است.
قبور: ساختن بناها روی قبور و نذر و نیاز و مانند آن شرک و بدعت است.
اعلان جنگ و جهاد: هر کسی که دعوت به توحید خالص را نپذیرد و با آن مخالفت کند، مال او حلال و خونش هدر است و جنگ های حکّام آل سعود و وهّابیان در حمله به مکّه، مدینه، عراق، یمن و سوریه بر این اساس بوده است. البته علما و دانشمندان شیعه پاسخ های مناسبی به ادعاهای وهّابیان داده اند.(4)
درباره سایر آراء و پندارهای محمدبن عبدالوهّاب مانند مخالفت با اختراعات و اکتشافات جدید، مسأله دخانیات و مانند آن بحث های زیادی مطرح می باشد که از آن ها صرف نظر می شود.(5)
ب. آثار و عملکردهای فرهنگی، علمی وهّابیان
پس از آغاز و استمرار دعوت وهّابیان و استقرار حاکمیت آل سعود، بیش تر سرزمین های مردم مسلمان جزیرة العرب مانند شهرهای مکّه، مدینه، طائف، دمام، نجران، بریده، الکبار، هفوف، جدّه، تبوک، ریاض (نجد) قطیف، الأحساء و مناطق دیگر به تصرف و اشغال حاکمان سعودی در آمد و با اجبار، آیین وهّابیان رسمیت یافت، ولی تعدادی از مسلمانان مناطق شرقی مانند قطیف، احساء عسیر و نجران، که قبلاً شیعه اثنا عشری بودند، تسلیم نشدند و هنوز هم مراسم دینی و مذهبی را طبق اعتقاد خود عمل می کنند.
وهّابیان نسبت به آیین ها و شعایر مذهبی سخت گیری زیادی می کنند و با تعمیر و ساختن قبور پیامبران، زیارت قبور اموات، توسّل به اولیای الهی، نذر برای مردگان، طلب شفاعت و بزرگداشت آن ها، به طور جدّی، برخورد می کنند!تمامی کتب، مجلات و سخنان خطبا در مساجد، به ویژه مسجدالحرام و مسجدالنبی، که چاپ، منتشر و ایراد می شود، درباره مباحث توحید و شرک، بدعت و نهی مردم در استفاده از دعا و توسّل و شفاعت می باشد. اینک شرح مهم ترین مراکز و دستگاه های فرهنگی تبلیغاتی وهّابیان:
1. تبلیغ وهّابی گری در داخل عربستان
1 وزارت حج و اوقاف و ارشاد و شؤونات اسلامی: به دلیل اهمیتی که مسأله حج در بین مسلمانان جهان دارد و همه ساله میلیون ها زن و مرد مسلمانِ عاشق حضور در مراسم عبادی سیاسی حج بیت اللّه الحرام و زیارت قبر مقدّس پیامبرگرامی و صحابه ایشان و بازدید از امکنه تاریخی، عازم عربستان می شوند، حاکمان سعودی وزارت خانه مستقلی به نام «حج» تشکیل داده اند که وظیفه اساسی و مهم آن، رسیدگی به مسائل حج و حجّاج می باشد. تمامی علما و دانشمندان وهّابی، باید آمادگی کامل در جهت برگزاری مراسم را داشته باشند و احکام و سؤالات شرعی حاجیان را طبق مذهب وهّابیت پاسخ گویند.
اداره حرمین شریفین (مکّه و مدینه) از وظایف عمده وزارت حج و شؤونات اسلامی است. این وزارت خانه به طور منظّم، کتب، مجلاتی برای معرفی مکان های تاریخی و اعمال مذهبی مسلمانان طبق مذهب وهّابیت چاپ، منتشر و توزیع می کند.(6) لازم به ذکر است که مؤسسات و نهادهای متعددی مانند «مجلس شورای الدعوة والارشاد»، «المجلس الاعلی و الشؤون الاسلامیة»، «ریاسة شؤون الحرم المکّی والحرم المدنی»، «دور الحج فی نشره الدعوة»، «هیئة الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر»، «الرسالة العالیة لادارة الهجرة العلمیة والاِفتا»، «الجماعة الخیریة لتحفیظ القرآن الکریم» و «هیئة کبار العلماء» زیرنظر وزارت حج فعالیت می کنند که هر کدام به سهم خود با برپایی جلسات، سخن رانی ها در داخل و خارج، تألیف کتب و چاپ نشریات و توزیع و اهدای آنان، به ویژه در ایام حج (ماه های ذی القعدة و ذی الحجة)، به وظایف خود عمل می کنند.
2 دانشگاه ها و مراکز علمی، مذهبی
1) «جامعة ام القری» بمکة المکرمة: این دانشگاه در سال 1369 ه. ابتدا به صورت دانشکده «الشریعة» تأسیس و در سال 1401 ه. با موافقت مجلس الوزراء به دانشگاه ام القری تغییر نام داد. هدف از تأسیس این دانشگاه، آموزش زبان عربی و گسترش فرهنگ اسلامی برای برادران و خواهران می باشد و در شهرهای جدّه و طائف نیز شعبه دارد.
دانشکده های «کلیة الشریعة»، «مرکز البحوث العلمی»، «احیاء التراث الاسلامی»، «مرکز البحوث النفسیة والتربویة»، «مرکز ابحاث الحج»، «معهد تعلیم اللغة العربیة» و «المرکز العالمی للتعلیم الاسلامی» زیرنظر این دانشگاه فعالیت می کنند.
این دانشگاه تاکنون کتاب ها و مجلات متعددی را چاپ و منتشر کرده است.(7)
2) الجامعة الاسلامیة بالمدینة المنوّرة: این دانشگاه در سال 1380 ه. برای خدمت به جهان اسلام و کمک به آموزش و تربیت علما و خطبا و مبلّغان مذهبی در شهر مدینه تأسیس شد که تاکنون فعالیت های مهمی در زمینه چاپ و نشر کتاب و مجله انجام داده است.
3) «جامعة الامام محمدبن سعود الاسلامیة»: این دانشگاه در سال 1394 ه. با هدف خدمت به جهان اسلام در زمینه بحث های اسلامی و گسترش و تبلیغ آن در کشورهای گوناگون تأسیس شد. دانشکده های مهم «کلیة اللغة العربیة»، «کلیة اصول الدین»، «کلیة العلوم الاجتماعیة»، «المعهد العالی للقضاء» و «مرکز البحوث» وابسته به آن هستند که کتاب ها و مجلّات گوناگونی در زمینه اهداف خود، چاپ و توزیع نموده اند.(8)
4) جامعة الملک سعود: این دانشگاه از سال 1398 ه. در زمینه مباحث تربیتی، اقتصادی، ادبی، اداری، بیمارستانی و سایر علوم فنی مانند زراعت و هندسه تأسیس شد و آثار و تألیفات گوناگونی به زبان های عربی و انگیسی منتشر نموده است.(9)
5) جامعة الملک عبدالعزیز: این دانشگاه از سال 1405 ه. تأسیس و در زمینه مباحث اقتصادی و اداری و آداب و علوم انسانی و زمین شناسی، هندسه و مانند آن فعالیت می کند. از مهم ترین مراکز علمی این دانشگاه، «مرکز أبحاث الاقتصاد الإسلامی» می باشد که تاکنون 207 کتاب و 20 نشریه مهم منتشر نموده و با «سازمان کنفرانس اسلامی» نیز همکاری دارد.(10)
3 رابطة العالم الاسلامی: این مرکز در سال 1381 ه./ 1962 م توسط ملک سعود در مکّه افتتاح شد و تاکنون 38 سال از تأسیس آن می گذرد و از پرقدرت ترین سازمان های مذهبی در عربستان محسوب می شود.
وظایف مهم این مرکز عبارتند از: آموزش های اسلامی، چاپ و توزیع قرآن و کتب اسلامی، آموزش زبان عربی، کمک مالی به کشورها و اداره مؤسسات خیریه در سراسر جهان.
مجموعه ای از مجامع و ادارات دینی وابسته به این سازمان عبارتند از: 1. مجمع فقه اسلامی؛(11) 2. شورای عالی جهانی مساجد؛ 3. مؤتمر (کنفرانس) تربیت اسلامی؛ 4. جمعیت اسلامی جوانان.این سازمان طی 10 سال گذشته قریب یک میلیارد ریال صرف ساختمان بناهای اسلامی و ترویج اسلام سعودی نموده و دولت عربستان مبلغ 35 میلیون ریال به سازمان های خیریه، بیمارستان ها و درمانگاه ها در خارج از کشور، 20میلیون ریال به نشر و حفظ قرآن و ارشاد اسلامی کمک کرده است.تاکنون بیش از یک هزار مسجد و صدها مرکز اسلامی در سراسر جهان زیر نظر این سازمان مشغول فعالیت هستند.
کمک های این مرکز در کشورهای دیگر برای احداث 2 مؤسسه اسلامی، 1259 مسجد، 1069 مدرسه، 200 مؤسسه مذهبی، 134 دانشگاه، 41 درمانگاه، 76 بیمارستان و یک دانشکده جهان عرب در پاریس هزینه شده است.(12)
4 رئاسة ادارات البحوث العلمیة والافتاء و الدعوة والارشاد(هیئة کبار العلماء): در سال 1391 ه. به دستور ملک خالدبن عبدالعزیز، فرمانی خطاب به شیخ ابراهیم بن محمد آل الشیخ (از نوادگان محمدبن عبدالوهّاب) صادر و قرار شد، گروهی از علما و دانشمندان وهّابی عربستان متشکّل شوند تا ضمن بحث و بررسی، (به صورت گروهی و دسته جمعی) فتواهای لازم برای احکام شرعی بدون توجه به مذاهب فقهی مشهور اهل سنّت (حنبلی، شافعی، حنفی و مالکی) را صادر نمایند و مردم نیز موظّف به پیروی و اطاعت باشند.
در سال 1395 ه. پس از مرگ شیخ ابراهیم بن محمد آل الشیخ، ریاست این اداره به شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز (آل الشیخ) منتقل گردید.
شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز در سال 1330 ه. در شهر ریاض متولد شد. دروس دینی و اسلامی را از استادانی مانند الشیخ محمد بن عبداللطیف بن عبد الرحمان آل الشیخ و الشیخ محمد بن ابراهیم آل الشیخ فرا گرفت. سپس سال ها امور قضا، تدریس، سخن رانی و ریاست دانشگاه اسلامی در مدینه را عهده دار بود. بن باز در سال 1346 ه. در اثر بیماری از دو چشم نابینا گردید، ولی مشکل کوری نتوانست او را از فعالیت علمی و سیاسی باز دارد.
5 سایر مراکز و مؤسسات مذهبی: مؤسسات و سازمان های دیگری که در عربستان، به فعالیت های مذهبی دینی و خیریه می پردازند، عبارتند از:
1. «هیئة الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر» 2. «الجماعة الخیریة لتحفیظ القرآن الکریم»؛ 3. «مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف»؛ 4. الندوة العالمیة للشباب الإسلامی»؛ 5. «المجلس الأعلی للشؤون الاسلامیة»؛روشن است به دلیل آن که کشور عربستان از قدیم یک کشور تاریخی، اسلامی و مذهبی بوده، همواره فرهنگی آمیخته به دین و آداب و رسوم مذهبی داشته و مردمان این کشور نیز پای بندی زیادی به انجام فرایض دینی، آداب و سنن مربوط به مذهب دارند. البته در کنار فرهنگ دینی، فرهنگ و آداب و رسوم قبیله ای و نژادی نیز در مردم تأثیر داشته است.(13)
6 حوزه های علمیه و مراکز آموزشی دینی: در کشور عربستان، چیزی بنام حوزه های علمیه، آنطوری که در کشورهای شیعه نشین مرسوم بوده و هست، وجود ندارد. پس از استقرار دولت عربستان سعودی (به ویژه در مرحله سوم آن بدست ملک عبدالعزیز بن سعود در سال 1353 ه.) دولت تلاش زیادی به عمل آورد تا غیر از مراکز دانشگاهی، مرکزیتی به عنوان حوزه های علمی مانند حوزه های علمی شیعه و یا مدارس امام خطیب (الجامعات الاسلامیة در عثمانی و جامع الأزهر در مصربوجود نیاید.
در واقع، حوزه های علمی دینی عربستان، شکل دانشگاهی تکامل یافته است، به طوری که مروّج آیین و مذهب رسمی وهّابیت هم هستند. از گذشته های دور تاکنون، از داخل و خارج عربستان علاقه مندان به تحصیل در رشته های دینی مانند قرآن، تفسیر، حدیث، تاریخ اسلام و فقه جذب دانشگاه های این کشور مانند «جامعة ام القری»، «جامعة الملک سعود»، «جامعة الملک عبدالعزیز» و «جامعة الاسلامیة فی المدینة» می شوند.
برای نمونه، دانشگاه اسلامی در مدینه (تأسیس در سال 1381 ه.) با 5 دانشکده تخصصی و بخش های گوناگون وابسته، به آموزش دانش جویان در شریعت اسلامی، تبلیغ و ارشاد، اصول دین، قرآن و حدیث، حدیث و روایات شریفه، مطالعات اسلامی، زبان عربی و مانند آن می پردازد. فارغ التحصیلان این مراکز علمی به اقامه نماز جماعت در مساجد و تبلیغ مسائل شرعی و دینی در داخل و خارج عربستان مشغول می شوند.(14)
در کشور عربستان، هرگونه فعالیت مذهبی خارج از آیین وهّابیت ممنوع است و به شدت با آن برخورد می شود. البته در میان وهّابیان نیز گرایش های مختلف تندروی افراطی (متعصّب)، سنّت گرا، معتدل و میانه رو وجود دارند.ارتباط و وابستگی شدید سیاسی، نظامی، اقتصادی کشور عربستان به امریکا، انگلستان، مسأله فلسطین، مسائل حج و برخورد با حجاج ایرانی در سال 1407 ه./ 1366 ش، جنگ ایران و عراق، مسأله افغانستان، گروه «سپاه صحابه» و گروه «طالبان»، باعث اعتراض و شورش های متعددی در شهرهای مکّه، مدینه و مناطق دیگر، به ویژه مناطق شیعه نشین، شده است.دولت سعودی در نصب مسؤولان دینی، سیاسی و اقتصادی کشور دقت زیادی صرف می کند تا مبادا مخالفان سیاست های آل سعود میدان و فرصت فعالیت پیدا کنند.
7 مراکز انتشاراتی، رسانه ای و کتاب خانه ای: حکام وهّابی آل سعود از تمامی امکاناتی که از استخراج بی حدّ و حساب نفت به دست می آید، در راه تبلیغ حکومت استبدادی سعودی و آیین منحرف وهّابیت استفاده می کنند. یکی از مهم ترین فعالیت هایِ مراکز فرهنگی، رسانه ای (رادیو، تلویزیون و مطبوعات) تلاش در معرفی نظام حکومتی آل سعود و آیین وهّابیت به عنوان بهترین تشکیلات اداری و مذهب مورد علاقه مردم و هماهنگ با قرآن و سنّت نبوی است. هرگونه تحقیق و پژوهشی که همگام این برنامه ها باشد، تهیه، تنظیم، منتشر، نگه داری و تبلیغ می گردد و هرگونه تألیف و تحقیقی که موافق با مذاهب دیگر (به ویژه مذهب تشیّع دوازده امامی) باشد، به عنوان انحراف از دین اسلام و بدعت و کفر معرفی و مردم را از نزدیک شدن به آن منع می کنند.
برای نمونه، تعدادی از کتابخانه ها، مراکز انتشاراتی، آثار منتشره و رسانه های تبلیغاتی کشور عربستان ذیلاً معرفی می شود.
الف) کتاب خانه ها:
1. کتاب خانه دانشگاه ملک سعود در شهر ریاض دارای بیش از 11 میلیون جلد کتاب عربی و فارسی، 3000 نشریه ادواری، 8600 نشریه دولتی و منابع کمیاب خطی فراوان؛
2 کتاب خانه عمومی ملک عبدالعزیز دارای 200000 جلد کتاب عربی، انگلیسی و مجموعه زیادی از نسخه های خطی کمیاب و نشریات ادواری در موضوعات گوناگون؛
3 کتاب خانه دانشگاه اسلامی مدینه منوّره دارای 334000 جلد کتاب، نشریه، پایان نامه، اسلاید و میکرو فیلم در موضوعات گوناگون؛
4 کتاب خانه انجمن اداره عمومی دارای بیش از 1770000 جلد کتاب عربی، انگلیسی و مجلات دوره ای و نشریات دولتی؛
5 کتاب خانه ملی ملک فیصل دارای 37000 جلد کتاب به زبان عربی، انگلیسی و فرانسه؛
6 کتاب خانه ملی ملک فهد در حال حاضر، بیش از 30 هزار مدرک و سند پیرامون تاریخ عربستان و توسعه کشور سعودی را نگه داری می کند.
ب) مؤسسات انتشاراتی و چاپ خانه ها:
بیش از 117 مرکز انتشاراتی و چاپ خانه در زمینه چاپ و انتشار کتاب و مجله در عربستان تأسیس شده که مهم ترین آن ها به شرح ذیل است:
1. دار ابن الجوزی، دمام؛ 2. مؤسسة اُسام، الریاض 3. مکتبة الأوس، المدینة؛ 4. مکتبة الباز، مکّة؛ 5. دارالشروق للنشر والتوزیع، جدّة؛ و...
ج) کتاب های منتشرشده ضد شیعه:
بخش مهمی از کتاب های منتشرشده به زبان های عربی، انگلیسی، فارسی و اردو در این چاپ خانه ها غیر از کتب قدیمی پیشوایان سلفی گری مانند ابن تیمیه، ابن القیم، ابن کثیر و محمدبن عبدالوهّاب اختصاص به ردّ عقاید مذهب شیعه و دشمنی و ضدیت با آن، به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران، دارد که ناشران با دستور حاکمان وهّابی با جدیّت زیادی آن ها را چاپ و در داخل عربستان و خارج آن در میان مسلمانان و غیر مسلمانان (بیش تر به صورت اهدایی) توزیع می کنند.(15)
برخی از کتاب های ضد شیعه، که در عربستان چاپ و در سراسر دنیا توزیع می شود، از این قرار است:
1 الشیعة و تحریف القرآن، محمد مال الله؛
2 کلمات فی کشف الاباطیل والافترائات، عبدالفتاح ابوغدّه، الاستاذ فی جامعة الملک سعود بالریاض؛
3 وجاء دور المجوس، عبدالله محمد الغریب (این کتاب پر از افترا و تهمت به شیعه و انقلاب اسلامی ایران است)؛
4 و جاؤوا یرکضون، ابوبکر جابرالجزایری، المدّرس بالجامعة الاسلامیة؛
5 مهلاً یا دعاة الضلالة، الواعظ بالمسجد النبوی الشریف؛
6 حوار هادیٌ بین السنّة والشیعة، عبدالله بن سعید ابوالجنید؛
7 مسألة التقریب بین الشیعة والسنّة، ناصربن عبدالله بن علی؛
8 تبدید الظلام و تنبیه النیام الی خطر التشیع علی المسلمین والاسلام، ابراهیم سلیمان الجبهان؛
9 بطلان عقاید الشیعة و بیان ضیق معتنقیها و مفتریاتهم علی الاسلام من مراجعهم الاسلامیة، محمد عبدالستار التونسی؛
10 الشیعة والمتعة، محمد مال الله؛
11 عقیدة الامامیة عند الشیعة الاثنی عشریة؛ دراسة فی ضوء الکتاب والسنّة، علی السالوس؛
12 الخطوط العریضة، محب الدین الخطیب (این کتاب مکرّر به چاپ رسیده است)؛
13 الثورة الایرانیة فی میزان الاسلام، محمد منظور النعمانی؛
14 عبدالله بن سبا واثره فی احداث الفتنة فی صدر الاسلام، سلیمان بن حمد العود؛
15 المؤامرة علی الکعبة من القرامطة الی الخمینی؛ تاریخ و وثائق، الدکتور عبدالمنعم النمر، مکتبة التراث الاسلامی، القاهرة، 1988 م؛
16 الشیعة واهل البیت، دکتر احسان الهی ظهیر، ادارة ترجمان السنة، اللاهور، پاکستان، 1403ه.؛
17 الشیعة والقرآن، دکتر احسان الهی ظهیر؛
18 مفاهیم یجب ان تصحّح، السید محمد بن علوی المالکی، دائرة الاوقاف والشؤون الاسلامیة، دبی، 1415ه.؛
19 رسالة الردّ علی الرافضة، محمدبن عبدالوهاب.
و...
یکی از مسائل مهمی که در بیش تر این کتاب ها به چشم می خورد و نویسندگان وهّابی آن را مطرح می کنند، مسأله اختصاصی دانستن تفسیر اسلام و سنّت نبوی صلی الله علیه و آله به مرکز وحی (حرمین شریفین) و علما و ساکنان آن است و هر گونه عقیده و فکری را که خارج از محیط حرمین در سراسر جهان مطرح شود، باطل می دانند. دانشمندان وهّابی خود را متولّیان و مفسّران جهان اسلام می دانند و داعیه رهبری آن را دارند. آنان با فراخوانی متفکران و دانشمندان جهان اسلام و با در اختیار گذاشتن امکانات (کتاب خانه و بودجه) در راه این هدف تلاش می کنند.بخش عمده آثار منتشره (غیر از ضدیت با عقاید تشیّع و ایران اسلامی) درباره جنبش و دعوت سلفی گری و وهّابی گری مطابق با آثار ابن تیمیه، محمدبن عبدالوهّاب و مبارزه با هرگونه نوآوری و مخالفت با افکار پیشوایان سلفی می باشد که برای نمونه می توان به انتشار کتابی با عنوان حوارٌ هادیٌ مع محمد الغزالی، وقفات مع کتاب السنّة النبویة چاپ دارالوطن، الریاض تألیف سلمان بن فهد العودة اشاره کرد که در مخالفت با افکار نویسنده پرآوازه معاصر مصری (الشیخ محمد الغزّالی) نوشته شده، نویسنده ای که به بحث های عقلی و علمی پرداخته و طرف دار نوآوری فرهنگی در جهان امروز، دفاع از انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی قدس سره و مخالف وهّابیان است.
به هرحال، این ها بخشی از فعالیت ها و تلاش های وهّابیان سعودی می باشد. البته بحث های فقهی که در بعضی مجلّات علمی مانند مجلة البحوث الفقهیة، از انتشارات مجمع الفقه الاسلامی وابسته به رابطة العالم الاسلامی چاپ و منتشر می شود قابل توجه و امیدوار کننده است.(16)
د) مطبوعات و رادیو و تلویزیون و خبرگزاری ها:
1. مطبوعات: در کشور عربستان، تمامی مطبوعات در داخل و خارج کشور به زبان های عربی و انگلیسی با شمارگان بالا، زیر نظر دولت (وزارت تبلیغات) و با بودجه دولتی فعالیت می کنند. در واقع، رسانه ها بازگوکننده خط فکری و سیاسی حاکم بر کشور هستند که دولت آن را ترسیم می کند.مهم ترین روزنامه ها و مجلات عربی و انگلیسی عبارتند از: الجزیرة، الریاض، المدینة المنوّرة، عُکاظ، الیوم، البلاد، الشرق الاوسط، الحیات، المجلة، المستقبل، الندوة، الدعوة، المجتمع، المسلمون، اخبار العالم الاسلامی، الیمامة و...
Saudi Business, Arabian sun, News from Saudi Avabia, Saudi Economic Surrey , Saudi Arabia Business Week. Arab News.
2. خبرگزاری (داخلی و خارجی): خبرگزاری داخلی در سال 1970 م تأسیس شده است و با عنوان عربی «وکالة الأنباء السعودیة» و عنوان لاتین «S.P.A» فعالیت می کند.
خبرگزاری اسلامی «I.P.A»؛
خبرگزاری خارجی رویتر و آسوشیتدپرس.
3. رادیو و تلویزیون: رادیو و تلویزیون عربستان در سال 1967 م راه اندازی شده و زیرنظر دولت، به ویژه وزارت اطلاعات، قرار دارد و به زبان های عربی، انگلیسی، فارسی، فرانسوی، ترکی، اردو در جهت سیاست های فرهنگی، سیاسی کشور برنامه های درون مرزی و برون مرزی تهیه و پخش می کنند.
فعالیت فرهنگی، رادیویی و تلویزیونی برای مردم آزاد نیست و تمام مردم طی فرمانی از اظهار نظر مطبوعاتی و رسانه ای ممنوع شده اند، ورود نشریات خارجی به دلیل انتقاد از برنامه های حکومتی سعودی به داخل کشور ممنوع می باشند و اعضای حاکم بر کشور که تماما از خاندان سعودی و وابستگان آنان می باشند، شدیدا بر برنامه های رسانه های نظارت دارند.
2. تبلیغ وهّابی گری در خارج از عربستان
تبلیغ وهّابیت در کشورهای اسلامی مسأله ای جدّی است. غیر از انحرافات اساسی این فرقه، که از آراء و پندارهای پیشوایان سلفی گری (ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهّاب) نشأت گرفته است، از سوی دیگر، به عنوان ابزاری در دست استعمارگران و سیاست های شیطانی امریکا و انگلستان قرار دارد و یکی از عوامل اصلی ایجاد اختلاف و تفرقه بین مسلمانان محسوب می شود.تفرقه و تشتّت در دنیای اسلام، خواست استکبار جهانی به سرکردگی امریکا می باشد و در اثر همین اختلاف و تشدید آن، دشمنان اسلام و مسلمانان بیش ترین بهره برداری را از ذخایر مادی و معنوی کشورهای اسلامی و از سلطه و نفوذ بر مناطق مسلمان نشین کرده اند.دشمنی و خصومت وهّابیان با تشیّع دوازده امامی و انقلاب اسلامی، که به رهبری امام خمینی قدس سره در سال 1357 ه./ 1978م به پیروزی رسید، قابل کتمان نیست.(17)پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، از سوی دستگاه های تبلیغاتی و انتشاراتی و مراکز علمی و تبلیغی وهابیّت صدها و هزاران جلد کتاب و نشریه در تبلیغ وهّابیت و دشمنی با تشیع و اهل بیت علیهم السلام چاپ و در کشورهای ایران (مناطق سنّی نشین شرق و غرب) پاکستان، عراق، سوریه، لبنان، هند، اردن و افغانستان، مصر، لیبی الجزایر، مغرب، ترکیه، کشورهای آسیای میانه، تاجیکستان و کشورهای قاره اروپا و امریکا توزیع و تبلیغ شده و می شود.تربیت مبلّغان مذهبیِ داخلی و خارجی در دانشگاه های عربستان جایگاه ویژه ای دارد؛ مبلّغانی که پس از طی دوره های لازم، آیین و مرام وهّابیت را فراگرفته و برای معرفی وهّابی گری و مبارزه با افکار تشیّع و ایران اسلامی، به سراسر دنیا اعزام می شوند. فعالیت های تبلیغی وهّابیان در مناطق شیعه نشین منطقه شرقی عربستان مانند قطیف، احساء، دمام و ظهران نیز کم نیست. در این مناطق، تمام مسؤولان اداری سیاسی و فرهنگی از طرف داران حکومت سعودی انتخاب می شوند و حتی معلمانِ مدارس و امامانِ مساجد نیز باید گرایش به آیین وهّابیت داشته باشند.شیعیان حق تبلیغ فرهنگ و آداب و رسوم شیعی در عبادات دینی و آموزش آن را ندارند و در صورت مشاهده به سخت ترین نوع با آن ها برخورد می شود.(18)
اکنون بعضی از کشورهایی که وهّابیان به تبلیغ آیین وهّابی گری در آن ها موفق بوده اند، ذکر می شوند:
1 پاکستان
کشور اسلامی پاکستان با چهار ایالت پنجاب، سرحد، سند و بلوچستان در همسایگی شرقی ایران با فرهنگ سنّتی اسلامی و حاکمیتی حزبی، همواره مورد طمع و تجاوز استعمارگران خارجی بوده است.
مهم ترین احزاب این کشور حزب «مردم»، «جماعت اسلامی»، «استقلال» و «نهضت اجرای فقه جعفری» می باشند و این کشور به دو دلیل (فقر فرهنگی و نفوذ روحانیان متعصّب و مخالف شیعه) یکی از عمده ترین مراکز تبلیغ وهّابیت در بین کشورهای اسلامی است. گروه های پاکستانی وهّابی مذهب گاه به صورت حزب سیاسی، با نفوذ در دولت و گاه به صورت گروه های فرقه گرای تروریستی و گاه به صورت فعالیت های فرهنگی عمل می کنند.
بخش زیادی از روحانیان طرفدار آیین وهّابیت در پاکستان، دروس دینی خود را در کشور عربستان گذرانده و یا با حمایت مالی و سیاسی و فرهنگی سعودیان به مسؤولیت ها و مناصب مهم دست پیدا کرده اند.(19)سفارت و نمایندگی های عربستان سعودی در پاکستان همواره از فعالیت های گروه های فرقه گرا و مخالف شیعیان، حمایت می کند و تعداد زیادی از جوانان این کشور را برای تحصیل در دانشگاه ها و مراکز علمی عربستان، جذب می کند و از تأسیس گروه های تروریستی و حمایت مالی و سیاسی آنان غافل نیست، که نمونه هایی آورده می شود:
الف. گروه سپاه صحابه: «سپاه صحابه» نمونه کامل یک حزب تفرقه گرا و مورد حمایت عربستان در پاکستان می باشد. این حزب در سال 1984 م، توسط فردی به نام حق نواز جهنگوی در شهر جهنگ (ایالت پنجاب) در زمان حکومت ژنرال ضیاءالحق تأسیس و با سرعتی بی سابقه در سراسر کشور گسترش یافت.مراکز فعالیت «سپاه صحابه» (شهرهای سیالکوت، فیصل آباد، جهنگ و مانند آن) مناطقی هستند که قبلاً محل فعالیت فئودال های شیعه مذهب بوده و تأسیس «سپاه صحابه» یکی از ابزارهای فئودال های سنّی مذهب در مبارزه با شیعیان می باشد.(20)
از سوی دیگر عربستان سعودی که پشتیبان سرسخت ضیاءالحق بود، از «سپاه صحابه» و فعالیت های آنان حمایت مالی و سیاسی می کرد. یکی از شعارها و اهداف تأسیس «سپاه صحابه» دفاع از احترام به صحابه (گرایش وهّابیان) و مبارزه با افکار شیعیان (به بهانه مخالفت با صحابه) و انقلاب اسلامی ایران است. تبلیغات گسترده و گم راه کننده آن ها و کارهایی مانند آدم ربایی، سرقت مسلّحانه، ترور، کشتار جمعی (بمب گذاری) و اعمال وحشیانه دیگر، باعث ایجاد وحشت و دلهره در بین شیعیان شده است.(21)لازم به ذکر است که «سپاه صحابه» گروهک های وابسته دیگری را که در جهت اهداف آن ها تلاش می کنند مانند گروه «سوار اعظم» به رهبری مولانا اسفندیار و سلیم الله خانی و گروه «حرکة الانصار» و «تنظیم الدعوة» تأسیس نموده است.
ب. دکتر احسان الهی ظهیر: نام برده، که متولد پاکستان بود و تحصیلات خود را در عربستان و با حمایت های مالی وهّابیان سعودی طی کرد، یکی از مهره های تفرقه انگیز و مبلّغان فرقه وهّابی و عامل قتل عام تعداد زیادی از شیعیان در مراسم عزاداری در پاکستان و کشورهای دیگر است. نمونه هایی از آثار و تألیفات او در تبلیغ آراء و سیاست های وهّابیان و مبارزه با عقاید تشیّع عبارتند از:
- الشیعة واهل البیت؛ الشیعة والتشیّع؛ الشیعة والقرآن؛ الشیعة والسنّة.
ج. تأسیس مراکز فرهنگی، آموزشی و خیریه در ایالت بلوچستان پاکستان: رژیم آل سعود وهّابی از شهریور ماه 1368 به بهانه کمک های آموزشی و انسان دوستانه به مهاجران افغانی در ایالت بلوچستان، مراکز متعددی را به نام های «مؤسسه الدعوة الاسلامیة»، «ادارة الاسراء»، «مؤسسه مکة المکّرمة الخیریة» و «مؤسسة مسلم» تأسیس و از طریق کمک های مالی، فرهنگ ضد شیعی وهّابیت و سیاست های ضد ایرانی را نیز از طریق توزیع کتاب، جلسات سخن رانی، فیلم و نوار و عکس به آوارگان و مهاجران سنّی مذهب مقیم در این ایالت منتقل می کند.طبق گزارش های به دست آمده، مهم ترین فعالیت های این مراکز عبارتد از: پرداخت حق التدریس به کسانی که به کودکان افغانی قرآن تعلیم می دهند، تغذیه فرهنگی (کتاب و جزوه و تصویر) پرداخت مستمری به گردانندگان اردوگاه های آوارگان افغانی و روحانیان وابسته به افکار وهّابیان، چاپ و نشر و توزیع کتاب (کتاب های اهل سنّت و کتاب های ضد تشیّع) برای مهاجران و آوارگان افغانی به زبانهای فارسی اردو پشتو و... .
2. افغانستان
گروه «طالبان»(22) از قوم پشتون (بزرگ ترین قوم افغانستان) هستند، که به دست ارتش (23)I.S.I، «سپاه صحابه»، «جمعیت العلما»ی پاکستان و مدارس دیوبند، (محل آموزش اندیشه ها و پنداری های وهّابیان) شکل گرفت.
هرچند طالبان، مدعیِ استقرار شریعت غرّای محمدی صلی الله علیه و آله هستند و خود را حنفی مذهب و صوفی مشرب قلمداد می کنند، ولی اعمالشان نشان دهنده احیای سنّت های قومی و قبیله ای 250 سال گذشته پشتون ها می باشد. این باورها و سنّتها شباهت زیادی با عملکرد وهّابیان دارد، به طوری که شواهد موجود نشان از حمایت کامل سیاسی، فکری و اقتصادی عربستان از آن ها دارد.(24)نام این گروه در دوازدهم اکتبر 1994 م برای اولین بار روی تلکس خبرگزاری ها در جهان مطرح شد، آن ها با یک دسته دویست نفره به طور سریع، در سایه حمایت مالی و نظامی دولت پاکستان، امریکا، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، توانستند مناطق وسیعی را از دست دولت اسلامی افغانستان خارج کنند و به تصرّف خود درآورند.(25)
نقش عربستان سعودی در ظهور و رشد طالبان:
عربستان از زمان های گذشته، به ویژه در زمان اشغال کشور افغانستان، توسط شوروی (سابق) به چند دلیل عمده به مسائل این کشور توجه داشت:
1 ممکن است در صورت ادامه اشغال، شوروی بتواند برای رسیدن به منافع نفتی خلیج فارس، اقداماتی صورت دهد.
2 ادامه اشغال و گسترش نظام کمونیستی، اعتقادات مسلمانان جهان و افغانستان را در معرض خطر قرار می دهد.
3 ادامه اشغال افغانستان و حمایت ایران از گروه های جهادی شیعه، با ایفای نقش اُمّ القرایی عربستان سازگار نیست.
4 رقابت با نفوذ رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران در کشورهای آسیای میانه، به ویژه پس از فروپاشی شوروی و نظام کمونیستی.
با توجه به دلایل مزبور، عربستان به طور جدّی و به صورت های گوناگون در مسائل افغانستان دخالت نمود:
الف. مبلغ دو میلیارد دلار در سال های 1992 تا 1994 م، به پشتون ها (گلبدین حکمتیار) کمک مالی کرد.(26)
ب. در حمایت از گروه های جهادی مخالف ایران، مبلغ 150 میلیون دلار به دولت ربّانی مسعود(27) کمک کرد.
ج. دولت عربستان در کنار پاکستان، به حمایت مالی و نظامی از جنبش «طالبان» پرداخت. در یک رقم، برای خرید تسلیحات نظامی «طالبان» از اوکراین، بخش عمده مبلغ هفتاد میلیون دلاری را پرداخت نمود.(28)
دکتر حمید احمدی می نویسد: «عربستان در پشتیبانی از طالبان، دو انگیزه اساسی داشته است: نخست آن که عربستان خود را اُمّ القرای جهان اسلام می داند و کمک به مسلمانان را نوعی وظیفه دینی و الهی برای خود در نظر می گیرد. انگیزه دوم، رقابت با نفوذ رو به رشد ایران در افغانستان و آسیای مرکزی و منزوی ساختن جمهوری اسلامی ایران، که خود را اُمّ القری جهان اسلام می داند، بوده است.»(29)انورالحق احدی می گوید: «با وجود این که عربستان هیچ منافعی در آسیای مرکزی ندارد، امریکا و پاکستان را متحدین استراتژیک و ایران را رقیب منطقه ای خود می پندارد.»(30)دولت عربستان در تاریخ 26/ 5/ 1997 م به شکل صریح، با به رسمیت شناختن حکومت خودخوانده گروه «طالبان»، سفارت ریاض در افغانستان را تحویل آن ها داد.
3. کشورهای دیگر:
کشور بزرگ هندوستان (دومین کشور جهان از نظر جمعیت) که دارای نژادهای جمعیتی و گرایش ها و مذاهب گوناگون می باشد(31)، یکی از مناطقی است که به ویژه پس از استقلال پاکستان و رسمیت یافتن مذهب و زبان هندو، از فعالیت های تبلیغاتی وهّابیت در امان نمانده است.در سایه کمک ها و حمایت های مالی و تبلیغاتی وهّابیان سعودی، به دلیل فقر شدید مسلمانان، گرایش به آیین وهّابیت در بین مردم مسلمان هند زیاد دیده می شود.
در ایران اسلامی و بین مردم سنّی مذهب ساکن در مناطق مرزی(32) از تبلیغات سعودیان وهّابی در امان نمانده و این مسأله پس از پیروزی انقلاب اسلامی تشدید شده است. در مدارس علمیه اهل سنّت، دیده شده است که کتاب های ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهّاب به صورت آشکار برای طلاب تدریس و دیگر کتاب های وهّابیان به صورت اهدایی بین طلاب و روحانیان منطقه توزیع می شود.
جزایر قشم و کیش به دلیل نزدیک بودن به کشورهای خلیج و شنیدن و دیدن صدا و تصویر رادیوها و تلویزیون های منطقه، که آیین وهّابیت را تبلیغ و از نظام شیعی حاکم بر ایرانِ اسلامی انتقاد و بدگویی می کنند، نیز در معرض آسیب و حتی خطر گرایش قرار دارند.مسلمانان شوروی سابق (قریب 70 میلیون نفر) و کشورهای تازه استقلال یافته آسیای میانه مانند ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، آذربایجان، ارمنستان و چچن همچون زمان های گذشته، مورد طمعِ سیاست های تبلیغاتی وهّابیان بوده و هستند. سالانه میلیون ها جلد قرآن با چاپ نفیس، اهدایی پادشاهان سعودی در بین مردم به صورت رایگان توزیع می گردد.(33)
تأسیس مسجد، مراکز مذهبی، کمک های مالی برای مسلمانان و ارسال و اهدای کتاب ها و نشریات و مبلّغان مذهبی و قاریان قرآن برای اقامه جماعت و سخن رانی و قرائت قرآن از دیگر برنامه های وهّابیان سعودی برای مسلمانان شوروی (سابق) می باشد که به طور مرتّب، به ویژه پس از فروپاشی شوروی (سابق) و ایجاد کشورهای مستقل مسلمان و فراهم شدن زمینه تبلیغات اسلامی در کشورها و امکان سفر به عربستان برای مراسم حج صورت می گیرد.کشور آلبانی با قریب سه میلیون مسلمانِ حنفی مذهب، علی رغم همه فشارهای قرون وسطایی دوران سلطه کمونیست ها، پس از فروپاشی شوروی (سابق) آمادگی زیادی برای پذیرفتن تبلیغات اسلامی را دارد که دستگاه های سعودی با اهدای قرآن، کتب و نشریات، تأسیس و تکمیل مساجد و دعوت مسلمانان برای بازدید از اماکن مقدّسه مکّه و مدینه در ایام حج و غیر آن و پذیرش دانشجو از فرصت پدید آمده استفاده می کنند.
جزایر مالدیو، سری لانکا در اقیانوس هند، کشورهای کنیا، اتیوپی، اوگاندا، غنا، نیجریه، مالی، سنگال، لیبی، استرالیا، کانادا،امریکا، آرژانتین، فیلیپین، سنگاپور، اندونزی، مالزی، چین و ژاپن از دیگر مناطقی هستند که رژیم آل سعود با شیوه های گوناگون در این کشورها به تبلیغ اسلام وهّابی (اسلام سلفی) می پردازد.
··· پی نوشت ها
1 البته وهّابیان سعودی از چاپ قرآن کریم با زیباترین خط و کاغذ و اهدای آن به حاجیان و زوّار مکّه و مدینه در ایام حج و در طول سال نیز غافل نیستند.
2 روزنامه بورس تاریخ 29 مرداد 1365 به نقل از: سید داوود آقایی، سیاست و حکومت در عربستان سعودی، ص 15
3 حافظ وهبة، جزیرة العرب فی القرن العشرین، ص 307 / شوقی ضیف، تاریخ الأدب العربی، ص 183؛ اتحاد ابن سعود و ابن عبدالوهّاب به تصویر مسترهمفر ساخته و پرداخته پیشنهادی یا دستوری استعمار بریتانیای کبیر بوده است، گرچه انتساب یادداشت ها، چندان دقیق نباشد، اما بنابر قراین تاریخی و سیاسی تصویری بجا و متین است.
4 جزیرة العرب فی القرن العشرین، ص 310 / سید محسن امین عاملی، کشف الارتیاب فی اتباع محمدبن عبدالوهاب، ص 10
5 لازم به ذکر است که وهابیان و آل سعود در دوره های اخیر، نه تنها با اختراعات و اکتشافات بشری مخالفت نکردند، بلکه بیش ترین سعی و تلاش خود را در راه استفاده و به کارگیری از آن ها در سایه ثروت انبوه نفت به کار برده اند.
6 مؤلف کتاب تاریخ الجزیره العربیة فی عصر الشیخ محمدبن عبدالوهّاب، ص 341 می گوید: «از شیخ 6 فرزند پسر به نام های: ابراهیم، عبدالعزیز، عبدالله، حسن، حسین و علی و 6 دختر به نام های سلمی، صفیه، فاطمه، سعدی، عایده و حبیبه باقی ماند.»
7 فهد بن محمد الدرعان، النشر فی الجامعات السعودیة، دراسة تحلیلیة نقدیه، الریاض مطبوعات مکتبة فهد الوطنیة، 1423 ه.؛ نویسنده در این کتاب آمار انتشارات این دانشگاه را بالغ بر 103 کتاب و 11 نشریه نوشته است.
8 آمار انتشارات این دانشگاه بر 147 کتاب و 19 نشریه فصلی بالغ شده است. (النشر فی الجامعات السعودیة) ص 460
9 همان،این کتاب آمار انتشارات را بالغ بر 288 کتاب و 31 نشریه نوشته است.
10 همان، ص 466
11 محل اصلی این مجمع در شهر جدّه عربستان بوده و با اهداف وحدت نظری و عملی اسلامی و حل مشکلات عقیدتی، اجتماعی فقهی در چارچوب شریعت اسلامی تشکیل شده است.از ایران نیز همه ساله هیأتی از طرف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در این مجمع شرکت می کنند.
12 حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، شناخت عربستان، ص 128.
13 الی 16 شناخت عربستان، ص 130 / ص 147 / ص 165
17 قابل ذکر است که پس از شکست انقلاب مشروطیت و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، در سایه تبلیغ وهّابی گری، افرادی مانند سید احمد کسروی، شریعت سنگلجی و حکمی زاده گرایشاتی به آراء و پندارهای وهّابیان پیدا کرده بودند و کتاب هایی در مخالفت با عقاید شیعه نوشتند؛ چنان که مقدّمه کتاب و بخش مهمی از کتاب کشف اسرار حضرت امام خمینی قدس سره در پاسخ به شبهات و ایرادات وهّابیان و طرف داران آن ها و آثاری مانند شیعه گری، کسروی و اسرار هزار ساله حکمی زاده می باشد.
18 عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی، نگاهی به ماهیت و عملکرد فرقه ضالّه وهّابیت، ص 48.
19 عربستان سعودی با دقت و توجه برای تأثیر گذاری بر فرهنگ و مردم پاکستان، این فعالیت های مالی و نظامی را انجام داده و می دهد. قراردادی نظامی بین دولت عربستان و پاکستان مبنی بر آموزش سیاسی و نظامی و فرهنگی یک صدهزار نیروی نظامی ارتش پاکستان در داخل عربستان امضا شده است و شواهد تاریخی نشان می دهد، بیش تر کودتاهای نظامی پاکستان با حمایت ارتش امریکا و عربستان صورت می گیرد؛ مانند کودتای ژنرال ضیاءالحق در سال 1979 م بر ضد ذوالفقار علی بوتو که در سایه حمایت آل سعود، ذوالفقار علی بوتو اعدام شد و دولت ضیاء الحق، از کمک بلاعوض 578 میلیون دلاری برخوردار گردید. (جزوه نیروی انتظامی، ص 52)
20 حافظ تقی الدین، احزاب و نهضتهای سیاسی پاکستان، ص 503 به نقل از: مرتضی زیدی، علل تفرقه گرایی در پاکستان (پایان نامه) ص 110.
21 «تلاش گروه های تروریستی وهّابی علیه ایران» روزنامه جمهوری اسلامی، مورخه 5 / 10/ 1369، ش 3355، مرتضی زیدی، به نقل از: علل تفرقه گرایی در پاکستان.
22 نام طلبه های فارغ التحصیل از جمعیة العلمای پاکستان و مورد حمایت گروه «سپاه صحابه».
23 علامت اختصاری سازمان اطلاعات، امنیت ارتش پاکستان.
24و25 مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی، جریان پر شتاب طالبان، ص 48 / ص 91.
26 همان، ص 117 به نقل از: انوارالحق احدی (کارشناس مسائل سیاسی خاورمیانه) در مصاحبه با مجله میدل ایست، ژوئن 1994 م.
27 بایدتوجه داشت که شاه مسعود،درآن تاریخ، سیاستِ مخالف ایران داشت.
28 همان، ص 118.
29 حمید احمدی، «طالبان؛ علل و عوامل رشد»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 131 132، ص 32 به نقل از: حرکت پرشتاب طالبان، ص 118
30 انورالحق احدی، عربستان سعودی ایران و جنگ در افغانستان، ص 173 به نقل از: حرکت پرشتاب طالبان، ص 118.
31 یکی از استادان محترم (جناب آقای دکتر رضا شعبانی) در کلاس درس شبه قاره هند نقل می کرد: هم اکنون آمار فرق و مذاهب در کشور هندوستان به بیش از یک میلیون رسیده است.
32 قریب 12% از مردم ایران که بیش تر در نواحی مرزی در شمال، جنوب، شرق و غرب زندگی می کنند، سنّی مذهب هستند.
33 هفته نامه المسلمون که در جدّه منتشر می شود، نوشت: خطوط هوایی شوروی (سابق) به زودی 28 پرواز بین جدّه و مسکو برای حمل یک میلیون جلد قرآن که توسط شاه فهد به مسلمانان شوروی اهدا شده است، انجام خواهد داد. (جزوه نیروی انتظامی)
