* فاطمه خورشید انسانیت
حقیقت وجود حضرت فاطمه ی زهرا سلام الله علیها اقیانوس پاک و باصلابتی است که خداوند تبارک و تعالی به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم هدیه نمود تا سرمشقی برای انسان ها و به خصوص بانوان در تمامی اعصار، مکان ها و مراحل گوناگون زندگی باشد و چگونه زیستن و خداگونه رفتار نمودن را به آدمیان بیاموزد. فاطمه سلام الله علیها شجره ی طیبه است، و حاصل عمر پیامبر، و مقصد و مقصود و میوه ی دل پدر. در میان خانواده ی پیام دار وحی، نقش وی از چنان برجستگی ای برخوردار است که می تواند منعکس کننده ی تمام توجهات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم به حضرت صدیقه ی کبری باشد. زاده شدن در خانه ای که نور وحی بر آن می بارید و نشو و نما در فضای توحید، پیمان زندگی بستن با مردی که تمام ارزش های برتر انسانی در وجودش تجلی یافته است، فاطمه را از محورهای اساسی درک اسلام و تشیع قرار داده است. تمام لحظه های زندگی فردی و اجتماعی این بانو برای جوامع انسانی درس است. فاطمه سلام الله علیها چون خورشید جهان تاب و همه جانبه است. همه می توانند از فروغ فروزانش نور بگیرند و با این فیض به سوی هدایت، فضیلت و رستگاری گام بردارند.
فاطمه سلام الله علیها امّ ابیها خوانده شد، یعنی چنان لیاقتی به دست آورد که برای پدرش، مادر باشد. آن هم در زمانی که پیامبر ایات کوبنده را برای مردم می خواند و در صحنه ی مبارزه بود. در واقع پیامبر پروری می کرد، این رابطه فراتر از مسائل عاطفی ای بود که معمولاً دختران در خصوص پدران بروز می دهند، بلکه حمایت از یک حرکت فراگیر جهانی بود که بعثت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم آن را آغاز کرد.
فاطمه سلام الله علیها در خانه ی علی علیه السلام هم از امامت و ولایت پشتیبانی می نمود و در عرصه ی سیاست نیز پس از غصب مقام خلافت، قدم پیش نهاد و آتش فشان خشمی مقدس گردید و مشروعیت قدرت حاکم را زیر سئوال برد و آن را نپذیرفت.
پس باید فاطمه سلام الله علیها را از ایام فاطمیه به متن جامعه بیاوریم و موانع و سدّها را از میان برداریم تا این رودخانه ی پاک معنویت و معرفت به سوی تمامی دشت های تشنه ی انسان ها جاری گردد.
در ذیل به معرفی کتاب هایی درباره ی این شخصیت بی دیل می پردازیم.
1. فاطمه سلام الله علیها، برترین بانو
به قلم مرحوم ایت الله سید عبدالحسین شرف الدین، ترجمه ی رهبر اصفهانی، قم، انتشارات دارالفکر
نویسند ی این کتاب به دلیل قدرت و توانایی ویژه در نگارش و اطلاعات گسترده در تاریخ اسلام و نیز لطف خاصی که خداوند به وی عنایت نموده، شایستگی تألیف چنین اثری را داشته و توانسته است به مقدار زیادی پرده ها را کنار زده، سیمای روشن و پرفروغ حضرت فاطمه سلام الله علیها را در میان انسان هایی برجسته تا اندازه ای ترسیم کند.
کتاب حاضر در دو فصل سامان یافته که نخستین فصل، چهار بخش دارد.
در بخش اول نویسنده برای اثبات عظمت و شخصیت بانوی بزرگ اسلام، در دو محور، بحث خود را پی گرفته است. محور اوّل دیدگاه قرآن و دومین محور، سخنان رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم می باشد.
نویسنده اعتقاد دارد در ایه ی مباهله سه فضیلت بزرگ برای اهل بیت پیامبر یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام دیده می شود:
1. رسول خدا مباهله را توسط آنان انجام می دهد و تأکید می فرماید که من دعا می کنم و شما هم آمین بگویید. 2. انتخاب آنان برای چنین امر خطیری و این که آنان از میان تمامی مسلمانان برای مباهله برگزیده شده اند. 3. از طرف خداوند امر به مباهله به این بزرگان محول شد.
مؤلف ذیل تفسیر ایه ی تطهیر، مقام عصمت را برای حضرت فاطمه ی زهرا سلام الله علیها به اثبات می رساند و می افزاید، حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلّم این ایه را تلاوت می کردند و به صورت های گوناگون می فهمانیدند که اختصاص به اهل بیت علیهم السلام دارد. حتی بعد از نزول ایه، پیامبر پس از طلوع فجر، هنگامی که از در خانه ی فاطمه سلام الله علیها عبور می فرمود، تأکید می نمود: الصلوه یا اهل بیت النبوه، و به دنبالش ایه ی تطهیر را تلاوت می نمودند.
همچنین مرحوم شرف الدین خاطرنشان می نماید، اتفاق و اجماع امامیه بر این است که «قربی» در ایه ی مودّت شامل امیر مؤمنان، صدیقه ی طاهره و فرزندان ایشان علیهم السلام است، و حسنه در این کلام آسمانی، محبت و دوستی آنان می باشد. غفور و شکور هم یعنی خداوند مغفرت خود را نصیب کسانی می نماید که آنان را دوست دارد و از آنان نیز سپاس گزار است. سپس با استناد به منابع روایی معتبر، گفتار مخالفین را نقد و ردّ می کند و اشتباهات برخی مفسّران و راویان غرض دار را گوشزد می نماید.
در چهارمین بخش از فصل اوّل، مؤلف ایات ابرار را مورد بررسی قرار می دهد و از این ره گذر، فضایل حضرت فاطمهسلام الله علیها، همسرش و نیز فرزندانش را به اثبات می رساند.
نیمه ی دوم کتاب که به فصل دوم اختصاص یافته، شامل دوازده حدیث می باشد که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در خصوص شخصیت حضرت فاطمه سلام الله علیها مطرح نموده اند.
پدید آورنده ی کتاب، پس از ذکر برخی از این احادیث می نویسد:
طبق صریح روایات متواتر و اخبار زیادی که از طریق خاندان پیامبر و ائمه ی اطهار علیهم السلام رسیده است، فاطمه دختر پیامبر از سه زن پاک دامن یعنی مریم، آسیه و خدیجه فضیلت افزون تری دارد. این روایات به هیچ وجه قابل تأویل و توجیه نیستند و در این نظر که فاطمه بهترین و ارزنده ترین زنان عالم است، عده ای از بزرگان اهل سنت با ما هم عقیده اند، و بسیاری از محققان آنها به این مطلب تصریح نموده اند. بنهانی، دانشمند معاصر اهل سنت می گوید: جمعی زیاد از محققین از علما، بر برتری فاطمه سلام الله علیها بر زنان عالم اذعان نموده اند که از جمله ی آنان، سبکی، سیوطی، زرکشی و مقریزی می باشند.
2. فاطمه ی زهراسلام الله علیها، از ولادت تا شهادت
ایت الله سیدمحمدکاظم قزوینی، ترجمه ی علی کرمی، قم، نشر مرتضی
کتاب پس از سخن ناشر، مترجم و مؤلف در شانزده بخش، تدوین یافته است. در اولین بخش، مؤلف از شخصیت فرزانه و جایگاه والای حضرت فاطمه سلام الله علیها سخن می گوید، سپس قلم های مسموم را به نقد می کشد و انگیزه های حملات مغرضان و بداندیشان را برمی شمارد و نمونه هایی را آورده و پاسخ علامه ی امینی را می آورد.
در بخش دوم با عنوان رویشگاه پاک و پاکیزه ی این درخت تناور و پرثمر، ولادت و نشو و نمای حضرت فاطمه سلام الله علیها را به خواننده گوشزد می کند. در سومین بخش، ذیل نام ها و نشانه های ضمنی، اشاره به نام های نُه گانه ی حضرت فاطمه سلام الله علیها از این بانو با تکیه بر قرآن و حدیث ذکری به میان می آورد. در بخش چهارم به زندگی و مراحل رشد حضرت فاطمهسلام الله علیها پرداخته شده و در بخش پنجم از ازدواج این شخصیت سخن به میان آمده است. در بخش بعدی، سرای پرشکوه و پرمعنویت فاطمه ی اطهر سلام الله علیها به علاقه مندان معرفی شده است. سیمای فاطمه سلام الله علیها در قرآن، ویژگی های اخلاقی و انسانی، روند تاریخ و اینده ی امّت، ماجرای غم انگیز فدک، خطبه ی جاودانه ی با همتای جاودانه اش، با زنان مهاجر و انصار، در آستانه ی شهادت و موقوفات و صدقات او، موضوع بحث های بعدی کتاب را تشکیل می دهند.
مؤلف ذیل ویژگی های اخلاقی یادآور می شود:
حضرت فاطمه سلام الله علیها در پارسایی و انفاق در راه خدا از مقام بسیار والایی برخوردار بود. آن حضرت در زندگی خویش از یک سو به ثروتی اندک و امکاناتی ناچیز قناعت می نماید و از سوی دیگر راه فضیلت و کمال را برای خود برمی گزیند. زرق و برق دنیا در نظرش بسیار ناچیز و حقیر جلوه می کند و از سویی نیز نفرت خویش را از ریخت و پاش ها، ولخرجی ها و خوش گذرانی ها به روشن ترین صورت اعلام می دارد.
بر این اساس حضرت فاطمه سلام الله علیها برای پیش گرفتن راه و رسم مترقی و آسمانی پدر پیش قدم بود. هم چنین سراسر زندگی پرافتخار آن حضرت تا واپسین لحظات، عبادت خدا بود؛ ضمن آن که به محرومان طعام می داد و آب به بینوایان می رسانید؛ مقدرات الهی را به مردم آموزش می داد؛ از ایثار و فداکاری در راه حق ابایی نداشت؛ ساده زیستی، مسئولیت اداره ی جامعه ی کوچک خانه و تحمل محرومیت ها، همه در زندگی او جاری بود، و اینها را جدا از هم نمی دانست.
3. زندگانی فاطمه ی زهراسلام الله علیها
دکتر سیدجعفر شهیدی، چاپ هشتم، تهران، دفترنشر فرهنگ اسلامی
در این کتاب درباره ی موضوعاتی چون بررسی اسناد و مدارک، صحرای عربستان، خدیجه، تولد فاطمه سلام الله علیها، نام و لقب فاطمه سلام الله علیها، تربیت های نخستین زهرا سلام الله علیها، سختی های دوران کودکی، حرمت فاطمه سلام الله علیها نزد پیامبر، فدک، فتح مکه، وصایای پیامبر و رحلت حضرت، دادخواهی زهرا سلام الله علیها و سند خطبه ی آن بانو، رحلت و به خاک سپرده شدنش، از دیگر مباحث کتاب است.
نویسنده در آغاز کتاب دو حرکت متضاد را مطرح می نماید که پس از رحلت پیامبر در مدینه رخ داد، یکی جنبشی که می کوشید سیره ی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را در اداره ی جامعه ی اسلامی دنبال کند، و در واقع می خواست نگاهبان سنت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم باشد، و دیگری حرکتی که از مسیر سنت فاصله گرفت و در نظام جامعه ی اسلامی تجدید نظر کرد و تغییراتی در اداره ی تشکیلات اسلامی به وجود آورد.
فاطمه و شوهرش، خاندان پیامبر و تنی چند از یاران آنان، پیشروان حرکت نخستین بودند و گروهی دیگر رهبری حرکتی غیر از آن را عهده دار گشتند.
رویداد های پیاپی، دختر پیامبر را وادار نمود که خود در صف مقدم سنت گرایان قرار گیرد. او با سخن رانی، اندرز، اعتراض، ناخشنودی نمودن و سرزنش، سنت شکنان و یا تجدیدطلبان را از فرجام نامطلوب روشی که در پیش گرفته بودند، آگاه ساخت.
هنوز بیش از ربع قرن از این فریاد اعتراض نمی گذشت که نسل آن روز، این حقیقت را در یافت و عاقبت نامیمون سنت شکنی را به چشم خود دید. اما دیگر کار از کار گذشته بود و متجاوز از نیم قرن نگذشت که به یک باره نظام سیاسی و قوانین مدنی ای که با چنان تلاش، فداکاری و رنج و دشواری پی ریزی شده بود، به هم خورد و روش حکومت الهی به سیرت دوره ی جاهلی باز گشت.
مؤلف در فراز دیگری از کتاب به زندگانی حضرت زهرا سلام الله علیها می پردازد و می افزاید: سراسر زندگی او نمونه است، بانویی آراسته به فضیلت و خوی انسانی، دختر پیامبر همچنان که در حیات عادی، برجسته بود، در اطاعت از پروردگارش نیز نظیر نداشت. امام صادق علیه السلام از پدران خویش، از حسن بن علی علیه السلام روایت می کند: مادرم شب های جمعه را تا بامداد در محراب عبادت می ایستاد و چون دست به دعا برمی داشت، مردان و زنان بایمان را دعا می کرد. اما درباره ی خود چیزی نمی گفت. روزی به او گفتم: مادر! چرا برای خود نیز همچون دیگران دعای خیر نمی کنی؟ فرمود: فرزندم! همسایه مقدم است.
تسبیحات حضرت فاطمه سلام الله علیها نیز شهرت دارد و در کتاب های شیعه و سنی و دیگر اسناد، روایت گردیده است.
سید بن طاووس در کتاب الاقبال خود نیز دعاهایی از حضرت فاطمه سلام الله علیها روایت کرده که پس از نمازهای یومیه خوانده می شود. همچنین ادعیه ای از آن حضرت نقل گردیده که در پاره ای گرفتاری ها خوانده می شود.
دکتر شهیدی در بخش دیگری از کتاب به سال دهم هجرت اشاره دارد. سالی که در آن پیامبر به مردم توصیه می کند از قرآن و عترت جدا نشوند و نیز در بازگشت از سفر مکه، حضرت علی علیه السلام را به عنوان جانشین راستین خود معرفی می کند. چون حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلّم از سفر باز می گردد، محزون می شود و اشک در چشمانش حلقه می زند. پدرش گفتار پرگهر خود را با این جمله خاتمه می دهد: و تو ای دخترم، نخستین کسی از خاندان من هستی که به پدرت خواهی پیوست. لبخندی بر لبان زهرا نقش می بندد، حاضران سبب آن اشک اول و این لبخند را می پرسند. او پاسخ می دهد که پدر در آغاز خبری ناراحت کننده داده و سپس وی را به موضوعی دیگر نوید داده است. آری زهرا نه طاقت جدایی از پدر را دارد و نه می تواند زندگی در آن اجتماع را که هر لحظه برایش مشکلی به وجود می آورند تحمل نماید.
دادخواهی فاطمه سلام الله علیها از بحث های جالب کتاب است. زیرا او نمی تواند در برابر گروهی که امتیازات قومی و نژادی را بر شایستگی های معنوی و معرفتی ترجیح داده اند، خاموش بنشیند، و لذا در مسجد به دفاع از ولایت می پردازد و انحراف گروهی را افشا می کند.
