گروه روان شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره یکی از گروه های موفق این مؤسسه است که عمدتا در دو بخش آموزشی و پژوهشی فعالیت می کند . علاوه بر آن، اخیرا واحد مشاوره ای زیرنظر معاونت محترم فرهنگی مؤسسه راه اندازی شده که به وسیله فارغ التحصیلان این گروه اداره می شود و به خدمات مشاوره ای خانواده ها می پردازد .
آنچه می خوانید حاصل گفت وگوی نشریه معرفت با فاضلان ارجمند جناب حجج اسلام آقایان دولتخواه (دبیر گروه آموزشی) ابوترابی (دبیر گروه پژوهشی) و صفورایی (مسؤول واحد مشاوره) است . با هم این گفت وگو را پی می گیریم .
معرفت: جناب آقای دولتخواه! به عنوان اولین سؤال بفرمایید که در حال حاضر گروه های روان شناسی موجود در مؤسسه از لحاظ کمی و کیفی در چه وضعیتی قرار دارند؟
حجة الاسلام دولتخواه: بسم الله الرحمن الرحیم . گروه های روان شناسی موجود در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس سره در حال حاضر شامل هفت گروه در سه سطح هستند . یک سطح، سطح کارشناسی ارشد است که خود شامل دو گروه می باشد . سطح دوم، سطح کارشناسی که شامل سه گروه است و سطح سوم کارشناسی که در حال طی دروس عمومی می باشد .
در اولین سطح، که دوره کارشناسی ارشد است، یک گروه سیزده نفره در رشته روان شناسی بالینی فارغ التحصیل و یک گروه نیز در آستانه تدوین پایان نامه می باشند که آن ها هم پانزده نفر می باشند .
اما در سطح دوم، که دوره کارشناسی است، یک گروه ده نفره دوره آموزشی خود را به پایان رسانیده اند و در حال آماده شدن برای شرکت در دوره کارشناسی ارشد می باشند . گروه دوم، که 27 نفر هستند، یک ترم از دوره شان باقی مانده است . گروه سوم نیز با تعداد 25 نفر، سه ترم از دوره آن ها باقی مانده است .
در سطح سوم که دوره کارشناسی عمومی می باشد، دو گروه داریم که در حال گذراندن دروس عمومی خود هستند که مجموعا 25 نفر می باشند .
در مجموع، در حال حاضر حدود 125 نفر در هفت گروه رشته روان شناسی مؤسسه مشغول به تحصیل و یا فارغ التحصیل می باشند . اکثر قریب به اتفاق فارغ التحصیلان گروه اول، چه به عنوان اعضای هیات علمی و چه به عنوان محقق و پژوهشگر جذب معاونت های آموزشی یا پژوهشی شده اند . مناسب است، در این جا به پایان نامه های این عزیزان که در موضوعات مهم تحقیقاتی انجام شده اشاره نمایم . در این پایان نامه ها به موضوعاتی نظیر هوش و پیشرفت تحصیلی، حافظه، ایمنی و ناایمنی، رضایت شغلی، بازخورد دانشجویان و طلاب نسبت به حقوق زن و . . . پرداخته شده است . نکته مثبت پایان نامه های مزبور این است که بعضا در مقایسه با موارد مشابه در حوزه و دانشگاه، نتایج بهتری را به همراه داشته است . همچنین به مبانی اسلامی و بعد اسلامی موضوعات هم توجه شده است که بسیار حائز اهمیت می باشد . نکته دیگر این که میانگین نمرات پایان نامه همه فارغ التحصیلان این گروه بالای 19 بوده است .
معرفت: آیا این گروه از لحاظ تامین استادان دروس تخصصی خودکفا می باشد؟
حجة الاسلام دولتخواه: بحمدلله هم اکنون در سطح کارشناسی از فارغ التحصیلان مؤسسه در امر تدریس استفاده می شود . در حال حاضر، بیش از بیست واحد درسی از دروس تخصصی کارشناسی روان شناسی توسط خود فارغ التحصیلان در حال انجام است; دروسی از قبیل روان شناسی عمومی، مکاتب روان شناسی، روان شناسی بالینی، آسیب شناسی روانی، بهداشت روانی، روان شناسی اجتماعی، زبان تخصصی و روان شناسی شخصیت . البته، در آینده نزدیک بنا داریم انشاءالله تدریس دروس دیگر را نیز که بیش تر در حیطه فیزیولوژی است، مانند روان شناسی فیزیولوژیک، احساس و ادراک، و انگیزش و هیجان، به عزیزان فارغ التحصیل واگذار نماییم .
معرفت: موقعیت گروه روان شناسی از لحاظ هیات علمی چگونه است؟
حجة الاسلام دولتخواه: از فارغ التحصیلان این رشته هم اکنون پنج نفر جذب هیات علمی شده اند که از این میان، سهم آموزش دو نفر و سهم پژوهش سه نفر می باشد . نکته قابل توجه در این رابطه، که شاید در دانشگاه ها نیز چنین امری کم تر مشاهده شود، این است که اعضای هیات علمی آموزشی و پژوهشی - هر دو - موظف شده اند در دو بخش آموزشی و پژوهشی فعالیت نمایند، هرچند به لحاظ رسمی و تشکیلاتی عضو یکی از این هیات های علمی باشند . به بیان دیگر، کسانی که عضو هیات علمی آموزشی هستند، کار تحقیقاتی هم انجام می دهند و کسانی که عضو هیات علمی پژوهش هستند، کار تدریس را هم بر عهده دارند . این از نقاط قوت هیات علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی قدس سره است . سایر برادران فارغ التحصیل هم در حال انجام طرح های تحقیقاتی می باشند که ان شاءالله با مساعدت معاونت محترم پژوهشی و آموزشی به تدریج در آینده نزدیک به عضویت هیات علمی پژوهشی در خواهند آمد .
معرفت: لطفا در مورد ساختار گروه و شیوه مدیریتی آن توضیح بفرمایید .
حجة الاسلام دولتخواه: ساختار مدیریت گروه در حال حاضر به این شکل است که در راس گروه، مدیر محترم آموزشی و پژوهشی قرار گرفته است که در حال حاضر حجة الاسلام والمسلین غروی این مسؤولیت را برعهده دارند . ایشان در راه اندازی و اداره گروه و نیز کارآمد کردن و ارتقاء سطح کیفی گروه ها نقش مهمی داشته اند . سمت دوم در مدیریت گروه، دبیر گروه است که شامل دبیر آموزشی و دبیر پژوهشی می شود . بخش سوم، اعضای هیات علمی هستند که برخی از آنان عضو شورای گروه می باشند . بخش چهارم نیز شامل استادان مدعو دانشگاه ها می باشد .
معرفت: آیا در گروه فعالیت های جانبی هم وجود دارد . توضیح بفرمایید .
حجة الاسلام دولتخواه: فعالیت های جانبی که زیاد است، من فقط به بعضی از مهم ترین آن ها اشاره می کنم . همان گونه که بیان شد، رشته روان شناسی مؤسسه شامل هفت گروه با حدود 125 نفر عضو می باشد که شاید از گروه های پرجمعیت آموزشی مؤسسه باشد . طبیعی است که برای برنامه ریزی درسی، تعیین استادان و رفع مشکلات و موانع کار وقت زیادی باید گذاشته شود . به همین منظور مرتب در حال پیگیری مسائل هستیم و با گروه های هفت گانه نیز جلساتی را برگزار می نماییم . کار دیگری که اعضای گروه، به خصوص اعضای هیات علمی انجام می دهند این است که در مصاحبه های تخصصی روان شناختی و مصاحبه های شفاهی که از داوطلبان ورود به رشته روان شناسی به عملی می آید شرکت می کنند . از دیگر فعالیت های جانبی گروه، همکاری فارغ التحصیلان این رشته با واحد مشاوره است . تاکنون به طور متناوب از هشت نفر از فارغ التحصیلان در واحد مشاوره استفاده شده است . بخش دیگر، همکاری با مجلات تخصصی، از جمله مجله وزین معرفت، در نوشتن مقالات در حیطه روان شناسی است . علاوه بر هیات علمی یک شورای علمی، آموزشی، پژوهشی هم داریم که شامل مدیر گروه، دبیران گروه، اعضای هیات علمی و استادان مدعو دانشگاه می باشد . این گروه برای سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های کلان و نیز مباحث جدی که در رابطه با روان شناسی است، تشکیل جلسه می دهد و به تبادل نظر می پردازد .
معرفت: جناب آقای صفورایی! یکی از کارهای خوب، تاسیس و راه اندازی آزمایشگاه روان شناسی و روان سنجی است، جناب عالی به عنوان مسؤول این آزمایشگاه لطفا در مورد سال تاسیس و نیز اهدافی که این آزمایشگاه دنبال می کند توضیح بفرمایید .
حجة الاسلام صفورایی: در خصوص ضرورت تاسیس چنین آزمایشگاهی باید گفت: پس از تاسیس نخستین آزمایشگاه روان شناسی به همت دانشمند محترم ویلهلم ونت در سال 1879 در لایپزیک آلمان، روان شناسی به عنوان یک علم جدید مطرح شد; یعنی راه خود را از فلسفه جدا کرد و مانند سایر علوم، یک رشته مستقل به حساب آمد . این علم متمایل بود که مانند سایر علوم محض، در آزمایشگاه به بررسی مسائل مربوط به انسان بپردازد . البته، در بسیاری از موارد که مستقیما نمی توانستند بر روی خود انسان آزمایش کنند، بر روی حیوانات مشابه انسان کار می کردند و نتایج آن را به انسان تعمیم می دادند مشابه این آزمایشگاه ها در دانشگاه های ایران نیز با استفاده از فن آوری پیشرفته تاسیس گردید .(باید گفت هرچند نمی توان همه مسائل روان شناختی انسان را در آزمایشگاه روان شناسی تجزیه و تحلیل کرد، اما به هر حال، بسیاری از مسائل مربوط به رفتار و کردار و تربیت انسان را می توان در آزمایشگاه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد) . با توجه به ضرورت اجتناب ناپذیر برگزاری واحدهای روان شناسی تجربی و روان سنجی برای گروه های روان شناسی مؤسسه، در سال 1378 زمینه تاسیس آزمایشگاه روان شناسی فراهم گردید . پیش از تاسیس آزمایشگاه، گروه های روان شناسی مؤسسه از آزمایشگاه های روان شناسی دانشگاه های تهران، تربیت مدرس و مؤسسه روان شناسی تهران استفاده می کردند، ولی به دلیل گسترش گروه ها و نیز مشکلاتی که در رفت و آمدها بود، لازم دیدیم خود آزمایشگاهی را تاسیس کنیم . با تلاش های جدی برخی از دانش آموختگان گروه روان شناسی یک و همکاری برخی دانشجویان روان شناسی دو، این آزمایشگاه در ابتدای سال تحصیلی 80- 1379 با حضور ریاست محترم مؤسسه حضرت آیت الله مصباح - دام ظله - و استادان حوزه و دانشگاه و نیز مدیر محترم گروه افتتاح گردید .
اجمالا باید گفت: این آزمایشگاه در دو بخش، آزمایشگاه روان شناسی تجربی و روان سنجی فعالیت می کند . در همین مدت کوتاه یک ساله، فعالیت های زیادی صورت گرفته است . گروه های روان شناسی یک و دو مؤسسه در سطح کارشناسی بحث های روان شناسی تجربی و درس آزمون ها و نیز مباحث روان سنجی خود را در این آزمایشگاه تخصصی برگزار کرده و از امکانات موجود استفاده می کنند، همچنین در سطح کارشناسی ارشد، دانش پژوهان درس های آزمون های روان شناختی را، که شامل بخش های مختلف فرافکنی و هوش و غیره است; را از این آزمایشگاه استفاده می کنند . پیش از تاسیس این آزمایشگاه با مشکلات زیادی برای دروس عملی داشتیم رفت وآمد به تهران و مشکلات راه، رفت و آمد و . . . ولی اینک کسانی که هفته ای دو سه ساعت کلاس دارند، ده ساعت هم می توانند از این آزمایشگاه استفاده کنند و این کار را هم می کنند، تکالیفشان را انجام می دهند . الآن که آزمایشگاه دایر است، هم به مؤسسه خدمات ارائه می دهند و نیازهای روان سنجی و ابزاری آنها را جواب می دهد و هم با امکاناتی که دارد، برخی از آزمون های خود را در اختیار پژوهشکده حوزه و دانشگاه قرار می دهند که آنان روی آن مطالعه کنند و نیز بخشی از امکانات خود را در اختیار مرکز مشاوره مرکز جهانی علوم اسلامی قرار داده است .
البته، چون این آزمایشگاه تازه افتتاح شده و نوپاست، هنوز کارهای تحقیقاتی آن شروع نشده و فقط به کارهای آموزشی مشغول است . ان شاءالله در نظر است کارهای تحقیقاتی نیز در این زمینه صورت بگیرد . به هر حال امروزه روان شناسی می تواند در زمینه یادگیری، حافظه، تمرکز و تحقیقات، سنجش، ارزیابی و . . . از این آزمایشگاه به خوبی بهره برداری کند . امیدواریم با راه اندازی بخش تحقیقات گروه، خدمات ارزنده ای به جامعه اسلامی ارائه دهیم .
این آزمایشگاه از لحاظ امکانات، آنچه را که مورد نیاز یک آزمایشگاه روان شناسی تجربی و روان سنجی در سطح کارشناسی، کارشناسی ارشد و تا حدودی دکتری است دارد و به هر حال، امکانات بسیار خوبی در این آزمایشگاه تهیه شده است که در هر دو بخش روان سنجی و آزمایشی خدمات ارائه می دهد . از جمله امکانات این آزمایشگاه نوارهای کاست ویدئویی آموزشی است که برای درس های مختلف، مثل خانواده درمانی، رفتار درمانی، گروه درمانی و همچنین اصول مربوط به روان سنجی و روان شناختی تجربی و آزمایشی تهیه شده است . اسلایدهای مختلفی نیز تهیه شده است که مورد استفاده قرار می گیرد . سی دی های مختلف موردنیاز نیز تهیه شده است . همچنین برای درس های انگیزش و هیجان، احساس و ادراک، روان شناسی فیزیولوژیک، غدد و اعصاب، مولاژها یا ماکت های بدن انسان، اعم از نیم تنه قلب، مغز، گوش، و سلسله اعصاب و . . . تهیه شده و مورد استفاده استادان مختلف قرار می گیرد . همچنین آزمون های مختلفی، اعم از داخلی یا خارجی، هنجار شده و یا نشده، در حد امکان که در دسترس و مورد نیاز بوده، تهیه شده است . همچنین آزمون های شناختی پیاژه، که از آزمون های روز است و در هر آزمایشگاهی لازم است، از طریق استادان و شاگردان بلافصل پیاژه تهیه کرده ایم و در اختیار دوستان قرار داده ایم . پرسشنامه های مختلفی نیز تهیه شده است . همچنین در بخش ابزارهای مورد نیاز، آنچه که مورد نیاز بوده، حتی الامکان تهیه شده است .
نکته آخری که لازم می دانم عرض کنم، طراحی مکان آزمایشگاه و دکوراسیونی است که برای اینجا از جهات مختلف، از جهت کمد و نگهداری ابزارها و مکانی را که برای تحصیل در این آزمایشگاه و زمان آموزش های تئوری و . . . تهیه شده است که واقعا تلاش های در خور تحسین بوده و مورد توجه استادان قرار گرفته است . فکر نمی کنم در هیچ یک از آزمایشگاه های موجود در کشور، چنین طراحی به این زیبایی وجود داشته باشد . ما به مراکز و دانشگاه های مختلف اعلام کرده ایم که در صورت نیاز، آمادگی همکاری داریم و آنان می توانند از این امکانات استفاده کنند .
معرفت: جناب آقای ابوترابی! شما به عنوان دبیر پژوهشی گروه در رابطه با فعالیت های پژوهشی و پروژه های علمی گروه روان شناسی، توضیح بفرمایید .
حجة الاسلام ابوترابی: یکی از مهم ترین اهداف مؤسسه امام خمینی قدس سره، علاوه بر آموزش دانش پژوهان، پرورش روحیه پژوهشگری و تحقیق در آنان است، در این زمینه، پس از اتمام تحصیلات مقطع کارشناسی ارشد اولین گروه روان شناسی، موضوع تحقیق و انجام پروژه های پژوهشی، بخش قابل توجهی از برنامه های گروه روان شناسی را به خود اختصاص می دهد . بدین منظور، از تمامی اعضای گروه و سایر کارشناسان خواسته شد، تا فهرستی از مهم ترین موضوعاتی را که شایسته و بایسته تحقیق است، فراهم آورند و عنوان موضوعات مورد نیاز تحقیق را ارائه کنند . پیشنهادهای زیادی رسیده و آنچه در این مرحله لازم بود بحث و بررسی پیرامون موضوعات پیشنهادی بود . بدین منظور، جلسات مشترک گروه با حضور مدیر علمی تشکیل شده و در نتیجه، موضوعات مورد نیاز که تحقیق پیرامون آن ها ضروری به نظر می رسید، به معاونت پژوهش و شورای پژوهش ارائه شد که در پایان پنج موضوع مورد پذیرش قرار گرفت . در مجموع، آنچه در حال حاضر در گروه های پژوهشی در حال انجام است عبارتند از: پروژه ای در زمینه روان شناسی دین، (psychology of religion) ، طرحی در زمینه روان شناسی عمومی با نگرشی به منابع اسلامی، آسیب شناسی خانواده (این طرح شامل دو سطح نظری و مطالعه میدانی است)، ماخذشناسی مناسبات دینی و روان شناسی (گستره این طرح در بردارنده پایان نامه ها، کتب فارسی انگلیسی و عربی و مقالات می باشد) و
همچنین پروژه ای با عنوان آشنایی با مکتب های روان شناسی و نقد آن ها، که در واقع تلخیص و تکمیل کتاب «مکتب های روان شناسی و نقد آن » می باشد، در دست انجام و پژوهش می باشد .
انجام تحقیق های مذکور، به وسیله دوازده تن از دانش پژوهان و دانش آموختگان همین مؤسسه با نظارت استادان حوزه و دانشگاه صورت می پذیرد . همچنین در راستای تقویت امر پژوهش چند تن از فارغ التحصیلان، به عنوان، اعضای هیات علمی انتخاب شده اند تا با تمرکز بیش تری بتوان این پروژه ها را از نظر علمی غنی تر نمایند .
این نکته لازم به ذکر است که دانش پژوهان مؤسسه در خلال تحصیل نیز با شرکت در همایش های مختلف علمی در سراسر کشور و ارائه مقالات در این همایش ها، نظر بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده اند . امیدواریم این فعالیت های پژوهشی روز به روز گسترش یابد و مجموعه دانش پژوهان این مؤسسه بتوانند با نگرشی صحیح به انسان و جهان، افق های جدیدی را در روان شناسی طرح نمایند . ان شاءالله
معرفت: جناب آقای صفورایی! لطفا در مورد ضرورت تاسیس مرکز مشاوره مؤسسه و نیز فعالیت های آن توضیحاتی ارائه بفرمایید .
حجة الاسلام صفورایی: بسم الله الرحمن الرحیم . همراه با صنعتی و ماشینی شدن جهان و به تبع آن، ماشینی شدن زندگی انسان ها، مشکلات متعددی در سطوح مختلف رفتار فردی و اجتماعی برای انسان ها به وجود آمده است . از این رو، افراد برای برخورداری از یک فضای امن، آرام و رو به رشد، نیازمند کمک، راهنمایی و رفع مشکلات ناشی از این زندگی ماشینی هستند . در زمان های قدیم حوزه ها این چنین گسترده نبودند و افراد به راحتی به استادان برجسته و با تجربه خود دسترسی داشتند و مشکلاتشان را با آن ها در میان می گذاشتند و به آسانی حل می کردند . اما با این گستردگی حوزه و وضعیت حاکم بر جامعه امروزی; ایجاد چنین مراکزی به عنوان مراکز مشاوره که در زمینه های مختلف، افراد را کمک کنند اجتناب ناپذیر است . به دنبال این احساس ضرورت، در سال 1378 با پیشنهاد معاونت فرهنگی مؤسسه و تلاش های مخلصانه دانش آموختگان گروه روان شناسی و مهم تر از همه، حمایت جدی مسؤولان مؤسسه و تشویق جدی تر معاون فرهنگی - تربیتی، چند نفر از دوستان و دانش آموختگان گروه روان شناسی کار خود را در ساختمان مؤسسه شروع و هم اکنون در ساختمان مستقلی که برای این منظور خریداری گردیده است مشغول فعالیت هستند . هم اکنون هفت نفر از دانش آموختگان گروه اول و دوم روان شناسی مؤسسه با این مرکز در بخش های مختلف همکاری دارند و در بخش های روان پزشکی و پزشکی در موارد لزوم از پزشکان شاغل در قم و تهران، که مورد تایید مسؤولان این مرکز هستند، استفاده می کنیم .
به طور کلی، مهم ترین اهداف تاسیس این مرکز مشاوره را در چهار نکته می توان خلاصه کرد:
1 . دست یابی به فضایی سالم تر در سطح مؤسسه و حوزه، در پرتو رفع مشکلات فردی و گروهی . این که می گویم فضایی سالم تر، از این جهت که الحمدلله حوزویان و به ویژه دانش پژوهان مؤسسه از محیط نسبتا سالمی برخوردار هستند، ولی همان طور که می دانید مشکلات وجود دارد و با تلاش در جهت کسب آرامش بیش تر، مشکلات فردی، گروهی و خانوادگی کم تر، بسیار راحت تر می توانیم به اهداف خودمان برسیم .
2 . شناخت استعدادها و قابلیت های طلاب و هدایت آنان در مسیرهای مناسب . این یک نکته بسیار مهمی است که در دنیا از آن استفاده می شود; با ابزاری که متخصصان این رشته در اختیار دارند می توانند مشخص می کنند که - مثلا - این آقا چه استعداد و توانمندی هایی دارد تا او را در همان زمینه راهنمایی کنند . نباید این گونه باشد که ما چندین سال در حوزه و مؤسسه درس بخوانیم و - مثلا - پس از پنج سال متوجه شویم که استعداد یا علاقه به فلان رشته نداریم و باید رشته خود را تغییر بدهیم، این واقعا اتلاف عمر است; چه بهتر که در همان ابتدا به افراد کمک شود تا بتوانند مسیر اصلی خودشان را انتخاب کنند .
3 . ارائه راهنمایی های لازم به منظور تربیت صحیح فرزندان و ایجاد فضایی مطلوب در خانه; مثلا، مدیریت استفاده از تلویزیون و رایانه در خانه . امروزه همه پدر و مادرها در این زمینه نگران هستند و نمی دانند چه باید بکنند . دوستانی که در این جا هستند به خوبی می توانند در مشاوره های فردی و گروهی افراد را راهنمایی کنند .
4 . حل معضلات روحی و روانی طلاب و کارمندان مؤسسه . انسان چه بخواهد و چه نخواهد، بالاخره ممکن است به بیماری ها و معضلاتی مبتلا گردد; مثلا دچار افسردگی، اضطراب و وسواس شود . و چه جایی بهتر از مرکز مشاوره که باید به یاری این طلبه یا دانش پژوه برسد و او را از این افسردگی یا وسواس نجات دهد .
پاسخ به سؤالات تلفنی و کتبی افراد کار دیگری است که این مرکز انجام می دهد . بعضی وقت ها افراد می خواهند از طریق مکاتبه یا تلفن با یک متخصصی که طلبه هم باشد مشورت کنند و از مراجعه حضوری معذورند لذا این زمینه هم فراهم شده است تا دوستان راحت تر به رفع مشکلات خود بپردازند .
توضیح این نکته در این جا لازم است که همه همکاران ما سابقه چندین سال درس خارج دارند و در زمینه های حوزوی، دینی و روان شناسی مسلط هستند و برای حفظ حرمت افراد به صورت تلفنی و مکاتبه ای به آن ها خدمات مشاوره ای ارائه می نمایند .
معرفت: در خصوص شناخت استعدادها و قابلیت های طلاب و هدایت آنان در مسیرهای مناسب، که از آن به عنوان یکی از اهداف مرکز یاد کردید، آیا عملا نیز با چنین مساله ای برخورد داشته اید؟ مثلا آیا موردی پیش آمده است که منجر به تغییر رشته تحصیلی دانش پژوهان شده باشد؟
حجة الاسلام صفورایی: در این زمینه، ما فعالیت های بسیاری داشته ایم . به دو مورد عینی و روشن اشاره می کنم: معاونت فرهنگی مؤسسه هم اکنون در حال برگزاری دوره ای به نام تربیت مربی اخلاق می باشد که از سال گذشته شروع کرده است . پیش از شروع این دوره، یکی از گزینه ها و یا عوامل دخیل در انتخاب این افراد، سنجش و ارزیابی شخصیتی آنان بود . برای این منظور از یکایک افرادی که ثبت نام کرده بودند، یک تست شخصیت به عمل آمد و افرادی که شخصیتی متناسب با مربی اخلاق داشتند انتخاب شدند .
همچنین برای برگزاری دوره تربیت مشاور در این مرکز، از افرادی که داوطلب بودند سنجش استعداد و علاقه به عمل آمد و از بین آنان کسانی که روحیه مشاور شدن را داشتند انتخاب گردیدند . در خصوص تغییر رشته تحصیلی دانش پژوهان نیز موارد بسیاری خصوصا در سال اول که دوره عمومی است و می خواهند گرایش خود را انتخاب کنند، مواردی داشته ایم که خواستار شناخت علاقه و استعداد خود بوده اند و این مرکز نیز متناسب با استعداد و علاقه آنان، راهنمایی های لازم را به ایشان ارائه داده که بعضا تغییر رشته برخی از آنان را به دنبال داشته است . قریب دو سال است که مشاوران این مرکز به مدیریت سنجش و ارزیابی در مصاحبه های تخصصی سنجش هوش و استعداد کمک می کنند و افراد توانمند و متناسب با اهداف مؤسسه را شناسایی و انتخاب می نمایند . در این زمینه، کارهای متعدد دیگری هم شده است; مثل مشاوره در مورد ازدواج و یا . . . . یکی دیگر از کارهایی که این مرکز انجام می دهد کمک به دانش پژوهانی است که در طول تحصیل خود پیشرفت شایانی نداشته اند و حتی چند ترم عقب افتاده اند . در این گونه موارد با خود دانش پژوه و یا مسؤولان مربوطه صحبت می شود که اگر فرد تحصیل خود را متوقف کند و یا تغییر رشته بدهد، به نفع آنان خواهد بود . در این زمینه نیز مسؤولان مؤسسه کمال همکاری را با ما داشته اند .
معرفت: لطفا با تفصیل بیش تری بفرمایید آیا فعالیت هایی که در این مرکز انجام می شود صرفا در زمینه عملیاتی است یا در زمینه تحقیقاتی هم کارهایی انجام می شود؟
حجة الاسلام صفورایی: در پاسخ به این سؤال ترجیح می دهم که در هفت یا هشت محور، زمینه های کاری مرکز مشاوره را توضیح دهم . یکی از زمینه های کاری این مرکز، مشاوره، راهنمایی و درمان می باشد . البته، این سه حیطه با هم فرق می کنند . اگر فعالیت ها را به صورت جزیی بخواهیم در نظر بگیریم .
1 . مشاوره خانوادگی است که شامل مشاوره ازدواج و انتخاب همسر، حل اختلافات خانوادگی و مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان می باشد . به عنوان مثال، گاهی اوقات در اثر بعضی از ندانم کاری ها یا عدم شناخت صحیح، سر یک مساله بسیار کوچک بین آقا و خانم اختلاف پیش می آید و یا والدین با فرزند نوجوانشان ناسازگاری پیدا می کنند . شاید آنان خودشان به تنهایی نتوانند مشکل را حل کنند، ولی وقتی به این مرکز مراجعه می کنند به راحتی مشکل آنان حل می شود . یا مثلا کسی که فرزند سه چهار ساله اش شب ادراری دارد، وقتی به این مرکز مراجعه کند، ما آموزش های لازم را در این زمینه به وی ارائه می دهیم و یا اگر تشخیص دادیم که کودک مشکل پزشکی دارد، به پزشک متخصص ارجاع می دهیم . همه این ها در زیر مجموعه مشاوره خانوادگی می گنجد .
2 . در زمینه راهنمایی تحصیلی، که پیش از این نیز بدان اشاره شد، برای مثال می توان از چگونگی مقابله با اضطراب امتحان، یا پیشگیری از افت تحصیلی و یا تعیین رشته تحصیلی سخن گفت .
3 . روان درمانی که بخش عمده کارهای ما را به خود اختصاص داده است زمینه دیگری از فعالیت های ماست و شامل درمان انواع بیماری ها نظیر وسواس فکری، وسواس عملی، اضطراب، افسردگی، ترس، اختلال خواب و . . . می گردد . درمان اختلال یادگیری، در کودکان و بزرگسالان، عصبانیت و پرخاشگری از دیگر مواردی است که مرکز در این زمینه انجام می دهد .
4 . روان سنجی است که شامل انواع آزمون های هوش، شخصیت، استعداد، رغبت سنجی، سنجش مهارت های فردی و . . . می باشد . در این زمینه، مرکز مشاوره با تهیه امکانات و ابزار لازم جهت آزمون، هم به مشاوران و درمان گران در کشف و شناخت مشکلات افراد کمک می کند و به جهت کشف استعدادها و توانایی های نهفته افراد، که بدانند در چه مسیری باید حرکت کنند، می پردازد .
5 . از بخش های فعال این مرکز پاسخ گویی به سؤالات متعدد در زمینه های مرتبط با تربیت، مشاوره، درمان و مسائل روان شناسی علمی و عملی می باشد . ما به طور متوسط در هر ماه به هزار سؤال که مجامع علمی، مجلات، دانش آموزان و دانش پژوهان از ما می پرسند پاسخ می دهیم . برای این کار هم خوشبختانه نرم افزاری تهیه شده که از پاسخ گویی به سؤالات تکراری اجتناب شود .
6 . تهیه جزوات آموزشی است که مورد استقبال بسیار زیاد واقع شده است . ما خوشحال هستیم که تاکنون توانسته ایم پاسخ گوی نیاز دوستان باشیم، هر چند قبول داریم که می بایست بیش از این فعالیتمان را افزایش دهیم . با کمک محققان، مشاوران و درمان گران خود توانسته ایم بیست جزوه با شمارگان 2000 نسخه در موضوعات تربیت فرزند، مسائل خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و فردی تهیه کنیم و در اختیار دانش پژوهان و کارمندان مؤسسه قرار دهیم . خوشبختانه این جزوه ها مورد استقبال مراکز فرهنگی مختلف از جمله آموزش و پرورش، سپاه و . . . هم قرار گرفته است .
آخرین نکته این که با تاکیدات جدی مسؤولان مؤسسه، مخصوصا معاونت فرهنگی، اخیرا دوره ای به نام تربیت مشاور برای طلاب شروع شده است و ما در خدمت 25 نفر از طلاب عزیز هستیم . قصد ما این است که اصول اساسی راهنمایی و مشاوره را برای کسانی که آمادگی علمی و عملی دارند، آموزش دهیم تا آنان بتوانند در سطح حوزه و نیز در ایام تبلیغ فعالیت های جدی و خوبی داشته باشند .
بنابراین، فعالیت های این مرکز صرفا در کارهای عملی و جلسات مشاوره روزانه خلاصه نمی شود، بلکه در زمینه های تحقیقاتی نیز کارهای خوبی انجام می شود که به برخی از آن ها اشاره کردم .
مرکز مشاوره از یک کتابخانه غنی و تخصصی برخوردار است که علاوه بر استفاده دوستان خود مرکز، به صورت امانت در اختیار دانش پژوهانی که به این کتاب ها نیاز دارند و یا مشغول نوشتن پایان نامه می باشند، قرار داده می شود و نیز راهنمایی های لازم در این زمینه به آنان می شود . همچنین در خصوص کارهای تحقیقاتی، کتابی تحت عنوان «خود ارضایی و راه های درمان آن » تهیه شده که توسط مؤسسه اشراق بابل به چاپ رسیده است و کتاب دیگری با عنوان «چشم چرانی; علل و عوامل و راه های مقابله با آن » در دست چاپ است و نیز کتاب هایی از این دست که انشاءالله در آینده نزدیک به چاپ خواهند رسید .
معرفت: آیا خدماتی که این مرکز ارائه می دهد صرفا مخصوص دانش پژوهان و کارمندان مؤسسه است یا این که از سطح شهر هم کسانی مراجعه می کنند ؟ در ضمن در مورد زمان و مکان فعالیت ها و نیز تعداد مراجعان توضیحاتی ارائه بفرمایید .
حجة الاسلام صفورایی: در اصل این مرکز، به دلیل محدویت زمانی و مکانی و نیرو برای دانش پژوهان و کارمندان مؤسسه راه اندازی شده است، اما با مجوز مسؤولان مؤسسه، ما ده درصد از پذیرش خود را به طلاب حوزه اختصاص داده ایم که آن هم به طور رایگان است . از غیر طلاب هم در حد نادر می پذیریم، اما هزینه آن را براساس تعرفه های مرکز ملی جوانان، البته با اندکی تخفیف دریافت می کنیم . در مورد مکان، به جهت رعایت اصول علمی مشاوره و همچنین رعایت اصول اخلاقی و حفظ رمت حیثیت افراد، یک ساختمانی نزدیک مؤسسه (پلاک 89) و به صورت مستقل در اختیار مرکز مشاوره قرار داده شده که با امکانات نسبتا خوبی که دارد در خدمت مراجعه کنندگان محترم می باشد . و در صبح و بعدازظهر به طور متوسط پنج مراجع حضوری و یکی دو مراجع تلفنی داریم . البته ما به علت محدودیت های موجود، بیش از این امکان گسترش کار را نداریم و همان گونه که قبلا هم اشاره شد، ماهانه دست کم هزار سؤال را پاسخ می دهیم; یعنی هفته ای 250 تا 300 سؤال .
معرفت: ارتباط این مرکز با سایر مراکز تخصصی مشابه در سطح شهر چگونه است؟
حجة الاسلام صفورایی: در این زمینه، همان طور که اطلاع دارید در قم چند مرکز مشاوره فعالیت دارند . یکی از آن ها مرکز مشاوره امین است که خصوصی است و مسؤول آن از همکاران ما هستند و قبلا در مؤسسه بوده اند . ما گاهی اوقات به جهات مختلف ارجاعاتی به این مرکز داریم، از آن مرکز هم ارجاعاتی به ما می شود . جلساتی با مسؤول این مرکز داریم، تبادل نظرهایی می کنیم و به طور کلی از تجارب یکدیگر استفاده می کنیم . همچنین با مرکز مشاوره مرکز جهانی علوم اسلامی، که مخصوص طلاب غیر ایرانی است، ارتباط جدی و عمیقی داریم . بعضی از مشاوران ما در آن جا هم فعالیت می کنند . بعضی جلسات علمی را با استادان برجسته فن به صورت مشترک برگزار می کنیم و گاهی اوقات جزواتی را نیز به صورت مشترک تهیه می کنیم . مراکزی هم بهزیستی و آموزش و پرورش دارد که ما با آن ها ارتباط کاری نداریم، ولی هر از چند گاهی جلساتی را با مسؤولان آن مرکز داریم . در این جا خوب است به این مطلب اشاره کنم که اکثریت قریب به اتفاق مشاوران مرکز مشاوره مرکز جهانی علوم اسلامی را فارغ التحصیلان مؤسسه تشکیل می دهند .
در پایان لازم به ذکر است این مرکز جای امنی است، فقط مشاور در جریان مسائل مطرح شده قرار می گیرد و کسی نمی تواند به آن ها دسترسی پیدا کند، چون حفظ اسرار و حرمت اشخاص جزو اصول مشاوره و اصول اخلاقی است . ما افراد زیادی را مشاهده می کنیم که مثلا به وسواس فکری و وسواس عملی مبتلا هستند، ولی برای حل مشکل خود به هیچ جا مراجعه نمی کنند . از این قبیل افراد درخواست می شود اگر واقعا احساس نیاز می کنند اینجا بهترین محلی است که می توانند مراجعه کنند . ما هم با کمال میل در خدمت دوستان هستیم و آرزو می کنیم که بتوانیم خدمت شایسته ای را تقدیم عزیزان کنیم .
برخود لازم می دانم که عرض کنم این خدمت ناچیز از برکت گروه روان شناسی، مسؤولان این گروه و در سطح عالی تر برکت مؤسسه امام خمینی قدس سره و در سطح اعلی، برکت، اخلاص و درایت حضرت آیت الله مصباح یزدی - دام ظله - است . خود ما با راهنمایی ها و توصیه هایی که ایشان فرمودند وارد این گروه شدیم . امروزه آثار و برکات این مرکز نه تنها مؤسسه و حوزه علمیه، بلکه اقصی نقاط کشور را در بر گرفته و ان شاءالله روز به روز نیز گسترده تر و فراگیرتر خواهد شد .
