مراحل رشد طبیعی و جنسی در کودکان کدامند؟
بسیاری از والدین در مقابل سؤالات بی شمار فرزندان شان در باره ی مسائل جنسی، گیج، مبهوت و شرم سار می شوند. این که اولاً والدین به علت عدم آگاهی یا اطلاعات ناقص شان، جواب بسیاری از سؤالات جنسی کودکان را نمی دانند، ثانیاً والدین نمی دانند حد و مرز پاسخ به سؤالات جنسی کودکان کجاست و تا چه اندازه باید فرزندشان را از موضوعات جنسی آگاه کنند و ثالثاً آیا دانستن مسائل جنسی باعث آرامش فرزندشان خواهد شد یا این که باعث گمراهی و انحراف او.
رشد جنسی مانند رشد جسمی کودکان به عنوان فرایندی فطری و طبیعی در کودکان محسوب می شود. رشد جنسی از زمان تولد تا بلوغ، در هر مرحله ی سنی، ویژگی ها و خصوصیاتی دارد که آگاهی نسبت به آن ها به والدین، مربیان و معلمین کمک شایانی در نحوه ی پاسخگویی به سؤالات کوکان می کند.
بدون شک داشتن اطلاعات کافی و شناخت صحیح از رفتارهای طبیعی جنسی کودکان و نوجوانان باعث خواهد شد که والدین، معلمان، مربیان با اشراف کامل و آرامش به پرسش های کودکان در رابطه با مسائل جنسی پاسخ صحیح بدهند و از بروز بسیاری از مشکلات جنسی، اضطراب ها، اختلالات و انحرافات اخلاقی در کودکان و نوجوانان جلوگیری کنند.
رشد طبیعی جنسی از زمان تولد تا 2 سالگی چه خصوصیاتی دارد؟
بسیاری از روان شناسان معتقدند که نوزاد تابع اصل لذت است و اصولاً نوزاد را یک موجود لذت طلب می دانند که دایم به دنبال فعالیت های لذت بخشی مثل شیر خوردن، بوکردن و لمس کردن است.
بر اساس اصل لذت، نوزاد به صورت فطری و ذاتی سعی در کسب لذت و دوری و اجتناب از درد دارد.
از زمان تولد، کودک آماده ی احساس لذات جسمانی است. کودک به محض این که توانایی جسمی پیدا کند نسبت به بدن خود کنجکاو می شود و در جسم خود شروع به اکتشاف می کند. با دست های خود اعضای بدنش را لمس می کند و وقتی مادر و مراقبین، او را لمس می کنند، قلقلک می دهند، می بوسند و نوازش می کنند، لذت می برند. این لمس کردن ها و نوازش ها ، بخشی از آموزش جنسی کودک به حساب می آید.
از طریق همین لذت هاست که کودک دریافت عشق و محبت را یاد می گیرد. این مرحله را مرحله دهانی ( Oral) نیز می نامند که تا حدود 18 ماهگی طول می کشد.
سه گانه ی دهانی عبارت است از : میل به خوردن، خوابیدن و دست یافتن به آرامش که پس از مکیدن بلافاصله قبل از خواب حاصل می شود. وقتی کودک با خبر می شود که از دهانش لذت فوق العاده ای به دست می آید، هر چیزی را که به دستش می رسد به سمت دهان می برد . انگشت مکیدن، بردن شست پا به سمت دهان، مکیدن پتو و اسباب بازی ها از آن جمله اند.
مکیدن، جویدن و گاز زدن چیزهایی که حتی غیرقابل خوردن هستند، لذت خوشایندی به همراه دارد. از این لذت دهانی نبایستی جلوگیری به عمل آورد، فقط باید تنظیم شان کرد. والدین باید مراقب باشند که وسایل و اسباب بازی هایی که شیرخوار وارد دهان می کند بهداشتی و تمیز باشد. خوردن و مکیدن لذت فراوانی برای کودک فراهم می کند. کودک را در کسب این لذت ها باید آزاد گذاشت. در دوران شیرخوارگی، کودک با مکیدن، دیدن و لمس کردن با جهان ارتباط برقرار می کند و دهان کودک همان آینه ی اصلی است که دنیا را برای او منعکس می کند، پس بگذارید که این انعکاس، انعکاسی لذت بخش باشد.
نوزادان در سن 3 تا 5 ماهگی مدام به اندام های تناسلی خود دست می کشند و از لمس آلت تناسلی خود لذت می برند، این دست کشیدن طبیعی است.
آلت تناسلی پسر در سنین نوزادی و شیرخوارگی گاهی حالت نعوظ پیدا می کند که این امری طبیعی و غیر ارادی است.
رشد طبیعی جنسی در سن 2 تا 6 سالگی چه خصوصیاتی دارد؟
در این سن کودکان به اندام جنسی هم دیگر و علی الخصوص جنس مخالف حساس می شوند. این سن، شروع بازی های جنسی است که کودکان لباس خود را پایین می کشند و اندام جنسی خود را به همدیگر نشان می دهند و به اندام تناسلی هم دست می زنند. معمولاً انجام دادن این کار بدون برنامه ریزی قبلی است و ناشی از تحریکات جنسی نیست و صرفاً ناشی از کنجکاوی جنسی است. کودکان به اندام تناسلی هم دیگر حساس می شوند که چرا اندام تناسلی پسران این شکلی است و چرا اندام تناسلی دختران شکلی دیگر؟
در این سن کودکان، سؤالاتی درباره ی ازدواج پدر و مادر و رابطه ی عاطفی بین آن ها می پرسند و این که وقتی پدر و مادر با هم ازدواج کردند آن ها کجا بوده اند؟ هم چنین سؤالاتی راجع به ایجاد بچه ها و چگونگی به دنیا آمدن آن ها، می پرسند.
معمولاً این سؤالات درباره ی روابط زناشویی بین والدین نیست، مگر این که این کودکان اطلاعاتی از دوستان و بزرگ ترها یا دیدن فیلم ها و عکس های جنسی، به دست آورده باشند.
در سن 3 تا 6 سالگی، کودکان با هم دیگر بازی هایی نظیر ( خاله بازی ، دکتر و بیمار، دکتر و پرستار، مامان و بابا و عرس و داماد) انجام می دهند و با این بهانه لباس هم دیگر را در می آورند و حتی برهنه می شوند و اعضای هم دیگر و علی الخصوص اندام جنسی هم دیگر را معاینه می کنند. انجام دادن این بازی ها تا سن قبل از دبستان ادامه می یابد و به خودی خود جای نگرانی نیست، ولی والدین باید مواظب باشند که اگر کودکان با بچه های خیلی بزرگ تر از خود هم بازی شده باشند، مورد سوء استفاده ی جنسی قرار نگیرند، هم چنین از اشیای نوک تیز استفاده نکنند و به هم آسیبی نرسانند.
این مرحله که به مرحله ی مقعدی ( Anal) نیز معروف است، معمولاً سن 3 سالگی طول می کشد. در این سن کنترل مقعد و کشمکش با والدین بر سر دفع، یا نگاه داشتن مدفوع در جریان آموزش آداب توالت رفتن است. لذت طلبی مقعدی به لذت جنسی اعمال مقعدی ، هم از حبس مدفوع و هم در تقدیم آن به والدین، اطلاق می شود.
سن 3 تا 6 سالگی را سن هویت جنسی یا همانند سازی جنسی هم می گویند. در این سن، دختران به سمت جنس موافق یعنی مادر و پسران به سمت پدر، تمایل پیدا می کنند و با او همانندسازی می کنند. اگر این همانندسازی به درستی و با موفقیت انجام شود، دختران هویت زنانه و پسران هویت مردانه پیدا می کنند و در آینده نقش جنسی مادری و پدری را براساس الگوی مادر و پدر خود، به درستی انجام می دهند. در بخش های بعدی به تفصیل راجع به همانند سازی و اختلال هویت صحبت خواهیم کرد.
دوران نهفتگی جنسی در چه سنی است و چه خصوصیاتی دارد؟
این دوران رشد جنسی از سن 5 تا 6 سالگی شروع و تا حدود 11 تا 13 سالگی ادامه پیدا می کند. علایق جنسی در خلال این دوره در سکون و خاموشی است.
این دوره، هم برای پسرها و هم برای دخترها در درجه ی اول، مرحله ی وابستگی به هم جنس هاست. در این مرحله کودکان به کاوش و کنجکاوی و بازی های جنسی، کم تر علاقه نشان می دهند.
در این مرحله، دست کاری و بازی با آلت تناسلی که در سنین قبل وجود داشت، به شدت کاهش می یابد، ولی هنوز 7 تا 10 درصد کودکان اندام های جنسی خود را به جایی می مالند و لذت می برند و 5 درصد پسران هم به بازی های جنسی می پردازند، شاید به علت این است که این بازی ها برای این کودکان به صورت عادت درآمده است. در این مرحله میان پسران و دختران جدایی رخ می دهد و عموماً کودکان تمایل دارند که با هم جنسان خود بازی کنند و دوست باشند. شعرهای عامیانه ی رایج بین پسران و دختران گواه این مدعاست و نشان از جدایی آن هاست، مثل: « پسرها شیرند. مثل شمشیرند، دختر موشند مثل خرگوشند»، « دخترا بادکنکند دست بزنی می ترکند»، « پسرای کاکل زری دخترای قند عسل».
در این سن، پسران نسبت به دختران ابراز علاقه ای می کنند و این ابراز علاقه صرفاً جنبه ی دوستی دارد نه جنبه ی جنسی، بنابراین جای نگرانی نیست. آن ها معمولاً درباره ی موضوعات خاصی مثل عروسی، ازدواج و شوهر کردن صحبت می کنند، ضمن آن که در فعالیت های بازی گونه، نقش های جنسیتی خود را تمرین می کنند و برای نقش های اجتماعی آماده می شوند.
در پایان این دوره، برخی از دختران ممکن است مراحل اولیه ی بلوغ را آغاز کنند. هم دختران و هم پسران ممکن است دوست داشته باشند به خود عطر بزنند و از کرم پوست یا ژل مو استفاده کنند، این رفتارها، می تواند علایمی از رشد جنسی باشند. بلوغ زودرس دختران در این سنین تشخیص داده می شود.
مراحل قبل از بلوغ جنسی چه خصوصیاتی دارد؟
از حدود سن 9 سالگی، کودکان خوششان نمی آید که کسی بدن برهنه ی آن ها را ببیند و اساساً جایز نیست در سنین قبل از بلوغ، پدر، دختر عریانش را ببیند و یا مادر، بدن برهنه ی پسرش را نگاه کند.
در سنین قبل از بلوغ، کودکان تخیلات و رویاهایی درباره ی مسائل جنسی پیدا می کنند که ناشی از اطلاعاتی است که از دوستان، کتاب های داستان و رمان، دیدن عکس ها، سی دی ها و فیلم ها به دست آورده اند که نشان از ضرورت آموزش درباره ی بلوغ و آموزش های تربیت جنسی در این سنین است.
در سنین قبل از بلوغ که حدود 10 تا 12 سالگی است، رشد جنسی کودکان در حال فعال شدن است و کنجکاوی جنسی آن ها آغاز می شود ، دوره ی قاعدگی و بزرگ شدن سینه ها در برخی از دختران در این سن آغاز می شود و در برخی از پسرها رویش مو در ناحیه ی زهار و زیر بغل و کلفت شدن صدا شروع می شود.
مراحل پیدایش هویت جنسی کدامند؟
هویت جنسی یک حالت روان شناختی است که نمایانگر احساس فرد از مذکر یا مؤنث بودن خود است. هویت جنسی اکثر افراد تا سن 2 تا 3 سالگی ایجاد می شود و معمولاً با جنسیت زیستی فرد هماهنگی دارد. پیدایش هویت جنسی، حاصل نگرش های والدین، گرایش فرهنگی و آلت تناسلی فرد است و سه مرحله دارد:
مرحله ی اول:
در حدود 2 سالگی آغاز می شود و بر گرفته از خصوصیات جسمانی و ظاهری است؛ یعنی یک فرد زن است چون دامن می پوشد و موی بلند دارد و یک فرد مرد است چون ریش و سبیل دارد. در این سن، کودکان با قاطعیت می توانند بگویند که « من پسرم» یا «دخترم».
مرحله ی دوم :
مرحله ی استواری یا پایداری جنسیت (Gender Stability) است. در حدود 3 تا 4 سالگی، کودکان درک می کنند جنسیت در طول زمان ثابت است؛ یعنی دختر، مادر می شود و پسر، پدر می شود، اما هنوز درک نمی کنند که جنسیت در موقعیت های مختلف ثابت است. مثلاً اگر مردی کارهای زنانه انجام دهد مثلاً موهای بلند داشته باشد یا لباس های زنانه بپوشد، کودک فکر می کند جنسیت او عوض شده است.
مرحله ی سوم:
ثبات جنسیت (Gender Consistency). در حدود 5 سالگی، کودکان می فهمند که جنسبت در طول زمان و در موقعیت های مختلف ثابت است. حتی اگر فرد لباس جنس مخالف هم بپوشد یا رفتارهای جنس مخالف را نیز انجام دهد باز جنسیت او تغییر پیدا نمی کند.
والدین چه نقشی در تشکیل هویت جنسی کودکان دارند؟
بهترین نمونه ها و الگوهایی که کودکان می توانند برای تعیین هویت جنسی خود از آن ها استفاده کنند، پدر و مادر هستند. پدر و مادری که دوران کودکی خوبی را پشت سر گذاشته اند و با پدر و مادر خود، به خوبی همانند سازی کرده باشند و به نقش های جنسی خودشان و نقش جنسی دیگری احترام می گذراند، می توانند الگو سرمشق مناسبی برای فرزندان شان باشند. اگر روابط پدر و مادر بر مبنای احترام، عشق و محبت باشد و با هم دیگر در صلح، سازش و آرامش کامل زندگی کنند، می توانند با احترام گذاشتن به فرزندان خود و به دست آوردن محبت و دوستی آن ها، زمینه ای را فراهم کنند که فرزندان شان از نقش های جنسی آن ها ( والدین) تقلید کنند، یعنی دختر مادر را الگوی خود کرده و با او همانند سازی می کند و پسر، با پدر همانند سازی و از او تقلید می کند.
مادری که به زن بودن خود افتخار می کند و هویت زنانه ی خود را کاملاً می پذیرد و آن را دوست می دارد، به بهترین وجه می تواند، احساس زیبای زن بودن را به دختر منتقل کند. می تواند به او بگوید خدا در وجود دختران چیزی با ارزش قرار داده است که در وجود پسران قرار نداده و آن « توانایی مادر شدن» است.
آیا ارائه ی آموزش های جنسی به کودکان ضرورت دارد؟
اگر ما به فرزندان مان گوش ندهیم و غذای سالم روحی در اختیار آن ها قرار ندهیم، دیگران به آن ها گوش می دهند و ممکن است خوراک مسموم در اختیارشان قرار دهند.
اگر والدین، خود را به بی خبری بزنند یا غافل شوند و کودکان را به حال خود رها کنند، کودکان برای دریافت پاسخ سؤالات خود به هر دری می زنند و در این راه ممکن است افراد سودجو و فرصت طلب با دادن اطلاعات نادرست، آن ها را به انحراف بکشانند.
امروزه کودکان در مقابل حجم وسیع و متنوعی از اطلاعات رسانه های دیداری، شنیداری و نوشتاری قرار دارند .
هزاران شبکه ی ماهوره ای و سایت اینترنتی با تولید و پخش فیلم های غیر اخلاقی و زننده و دادن اطلاعات نامناسب و مضر جنسی، ذهن پاک و معصوم کودکان و نوجوانان را مورد تهاجم یا حمله قرار می دهند و سعی می کنند با آلوده و مسموم کردن فکر آن ها به اهداف شوم خود برسند. از طرف دیگر طبق آماری که محققان داخلی در سمینارهای مختلف سلامت جنسی و خانواده ارائه کرده اند، بین 50 تا 70 درصد علت طلاق را به صورت مستقیم و غیر مستقیم ناشی از مشکلات جنسی میان زوجین اعلام کرده اند که ضرورت آموزش های جنسی را در سنین پایین نشان می دهد.
اگر کودکان و نوجوانان و جوانان ما تحت آموزش های مناسب و تربیت جنسی صحیح و به موقع قرار گیرند، اولاً جلو انحراف اخلاقی آن ها گرفته می شود، ثانیاً در آینده، زندگی زناشویی و مشترک موفقی خواهند داشت.
منبع مقاله: امین زاده، دکتر مجتبی، مسائل جنسی کودکان (تعلیم و تربیت فرزندان)، تهران: نشر قطره، چاپ اول، (1389). 