تناقضی آشکار در کنوانسیون حقوق کودک

کودک پنداری جوانان و فرزندآوری کودکان

بی تردید طراحی راهکار و تدوین دستورالعمل برای هر موضوعی مستلزم شناخت و آگاهی همه جانبه نسبت به نیازها، مصالح، قابلیتها و غایت های آن موضوع می باشد، و از طرفی چون در بین همه موضوعات، انسان به عنوان پیچیده ترین و قابل ترین موجود، شناخت و شناسایی همه ابعاد وجودی اش کاری بس دشوار، بلکه دست نایافتنی است، به گونه ای که شناخت این اثر بی نظیر، راه شناخت آن مؤثر بی بدیل می باشد که فرموده: «من عرف نفسه فقد عرفه ربه»، بی مناسبت نیست که عالمان جویا، اگر چه با چراغ علم و عصای دقت، هرچه بیشتر در دهلیزهای تودرتوی شناخت بشر، می روند بهتر در می یابند که انسان موجودی است ناشناخته.

بله انسان را از وصف خالق او می توان شناخت که در کریمه ای فرمود: «و لقد خلقناالانسان قد نعلم ماتوسوس به نفسه»

به تحقیق، ما انسان را خلق کرده ایم پس این ما هستیم که می دانیم چه چیزی او را به وسواس و وسوسه می کشاند، پس اگر عقول عالمان، متراکم و مجتمع گردد، هرگز نمی توانند برای انسان قانونی را وضع کنند که جایگزین قانون الهی باشد. از همین روی می بینیم بشر امروز با همه نبوغ و پیشرفتش در عرصه علم و تسخیر طبیعت و تسلط بر قوانین آن که توانسته در اعماق دریاها، سیر و برفراز آسمانها سفر کند، اما در چگونه زیستن بر روی زمین سرگردان است، چرا که خواسته پشت به آسمانها برای زیست زمینی، تدبیر کند. بشر امروز هر جا که از این حقیقت فاصله گرفت و برای اداره خود و دنیایش، قوانین خودساخته را طراحی کرد و آنها را اصل و قالب زندگی قرار داد، به انحطاط و ارتجاع سقوط کرد و به جاهلیت های گذشته هبوط، جاهلیت های پیشین را به فن آوری جدید تمدید و تجدید کرد و به غلط آن را تمدن و تجدد پنداشت و متأسفانه همه روزه ناظر هزاران مصداق، که گواه بر این پندار غلط و شاهد بر این پدیده زشت است، می باشیم.

در این مقاله به یک مورد از آن هزار اکتفا نموده و در تبیین آن به شواهد محققانه ای استناد می نماییم.

یکی از قوانین خودساخته بشری که با تلاشهای بین المللی، بر همه جوامع تحمیل شده و می شود، معاهده بین المللی در حقوق کودک است که حاوی مواد و تبصره های گوناگونی می باشد. یکی از مفاد این معاهده که مورد بحث و اعتراض ما نیز می باشد قانون کودک پنداری جوانان است. عبارت افراد زیر 18 سال کودک محسوب می گردند، در این عهدنامه با بسیاری از «مشاهدات تجربی» و «مناسبات علمی» و «مسلمات دینی» در تعارض پیدا و آشکار است.

امروزه علوم تربیتی و رفتارشناسی و روانشناسی، سنین نوجوانی و جوانی را دوران حساس زندگی بشر محسوب می نمایند و در حقیقت، شکل گیری شخصیت فردی اجتماعی بشر را مرهون همین دوران دانسته و در تقسیم بندیهای دوره جوانی سه گروه سنی «10 14»، «14 17» و «17 20» سال را دوران جوانی و نوجوانی ذکر کرده اند. در گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) دوران نوجوانی، به سه گروه تقسیم می شود که دوره اولیه بین «3 11» سالگی است که طی این دوره، رشد سریع جسمی همراه با بروز صفات ثانویه و رشد سریع قد و بازسازی تصور از خود بوقوع می پیوندد و دوره میانی نوجوانی از «14 17» سالگی است که رشد فیزیولوژیک کامل شده و تصور از خود تثبیت می شود. می بینید که حتی برخلاف این یافته ها و مناسبات علمی، نظام قانونی بین الملل او را کودک محسوب می کند.

مسلما این نادیده انگاشتن شخصیت جوان و عاجز دانستن او در تصمیم گیریها و القای عدم توانمندی به او و به عکس، تعلیم کودک انگاری به جوان، همه و همه حرکتی است خلاف فطرت و طبیعت، که فاجعه ای انسانی را به دنبال خواهد آورد، چنانکه امروز آورده است.

ارائه گوشه ای از تحقیقات انجام شده، حکایت از ناکارایی قوانین خود ساخته بشری و تشدید یک فاجعه انسانی دارد تا با آگاهی از تئوریهای شکست خورده، راه را برای ورود و تحمیل آن به عرصه اجتماع خود که با طهارتهای دینی و فطری، پیوندی دیرین و عمیق دارد، باز نکنیم و زمینه را برای ورود زباله های فرهنگی غرب، که هزاران بار از زباله های اتمی مخرب تر است آماده نسازیم.

در این مجموعه که برداشتی است از پژوهش مفصلی پیرامون «میزان تأثیر سن مادر نوجوان در سلامتی مادر و جنین در دوران بارداری»، (تهیه شده در بخش کارشناسی شورای فرهنگی اجتماعی زنان) ملاحظه می شود که اولاً بعضی از این تحقیقات توسط بعض دیگر نفی و یا نقض و یا مردود شناخته شده و چون مبتنی بر آزمونهای علمی، است تغییر و تحول در آن زیاد به چشم می خورد و چنانچه در دو گزارش از یک محقق و در یک منطقه با فاصله زمانی بسیار اندک، نتایج یکی نبوده و بعضی موارد نقض گردیده است، از آن جمله: در یک تحقیق که توسط Sotin و همکارانش تهیه گردیده، آمده: «نتیجه 16500 حاملگی در زنان شکم اول در بیمارستان پارکلند آمریکا، 1622 مادر که در سنین بین 11 15 بودند، (نزدیک به 10%) شیوع زایمان زودرس و افزایش فشار خون ناشی از حاملگی در ایشان بیشتر و به عکس عوارض حاملگی در مادران دبیرستانی 16 19 ساله چندان بیشتر از مادران شکم اول مسن تر نبود.

در تحقیق دیگری، همین شخص و همکارانش با همین تعداد از مادران به این نتیجه می رسند که در تحقیق دوم فقط زایمان زودرس افزایش چشمگیری در مادران بین 11 15 سال داشته است، یعنی فقط یک از دو مورد قبلی را نشان داده در حالی که شرایط زمانی و مکانی و تعداد یکی بوده است.

بر این اساس ارزیابی این آمار اگر چه به لحاظ آگاهی و کسب اطلاعات لازم نسبت به مشکلات اخلاقی، اجتماعی و قانونی در آن جوامع، برای ما مفید و لازم به نظر می رسد، لیکن به لحاظ تفاوت در فرهنگ و نیز باورهای مردمی و وجود روشهای تربیتی و اخلاقی برخاسته از دین و تمدن دیرینه، روشهای کاربردی غربی، نه تنها در جهت بکارگیری آنها در ساختار اجتماعی کارساز نیستند، بلکه سخن از انطباق آن بر مصادیق ملی و مذهبی ما، جز ایجاد نگرانی و جریحه دار کردن باورها و اعتقادات، حاصلی ندارد، زیرا آنچه در فرهنگ مشرق زمین ارزش دارد و به عنوان یک روش و اصل مطلوب مورد پذیرش است و الزام به آن نیک محسوب می شود، در فرهنگ غرب به خاطر ساختار خاص خود و نادیده انگاری ارزشها، مذموم و یا مطرود است.

آنچه دردین و آیین ما اهمیت خاص دارد، توجه لازم به بنیاد خانواده و حفظ ریشه هاست زیرا همان گونه که در فرهنگ انسان ساز اسلام مطرح است رکن آفرینش چه در نظام تکوین و چه در نظام تشریع، اصل «طهارت» است و این اصل یکی از سنن لایتغیر الهی در خلقت شمرده می شود، حتی راستای حرکت کلی طبیعت و بنای وظایف موجودات در این نظام بر همین اساس است و هر موجودی، سهمی در پاک سازی و بهینه نمودن محیط زیست و زندگی خود دارد و همه، حرکتی هماهنگ به سوی مبدأ پاکیها و کمال را طی می کنند که همان صراط مستقیم هستی است.

در شریعت هم شارع مقدس، بشر را به همین سو سوق می دهد و همه تحذیرات و تعزیرات و نیز جعل حدود و دیات و قصاص و بطور اعم تمام اوامر و نواهی در راستای استواری جوامع انسانی براساس همین اصل است. در فلسفه احکام هم کرارا این اصل گوشزد شده تا به جایی که قرآن کریم وارثان به حق زمین را در کتب انبیاء، صالحان و انسانهای برگزیده و پاک معرفی می نماید «ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون»

لذا برای دست یابی به این هدف مقدس، ازدواج را که پیوندی معنوی و هدفدار بین زن و مرد است، برای تشکیل خانواده و حفظ طهارت بنیان و تکوین نسل بشر لازم دانسته و در ترغیب و تشویق جوان و نوجوان تمام تمهیدات لازم را تدارک می نماید حتی گشایش دریچه های غنا و رفاه مادی و توسعه زندگی را در ازدواج معرفی کرده و از آن به عنوان یک سنت حسنه در سیره مردان الهی یاد می کند و اساسی ترین مسأله را در زندگی جوان و نوجوان حفظ عفت و پاکدامنی دانسته و رعایت آن را کلید فلاح و صلاح فرد و جامعه و نیز موجب ابقای پاکی در نسل می داند.

در فرهنگ اسلامی دوران جوانی ارزشمندترین سرمایه ای است که در اختیار بشر قرار می گیرد، هویت و شخصیت انسان در همین دوره شکل می گیرد و حفظ صلاحیتها و ارزشها و انتقال آن به نسل بعد رهین بهره برداری صحیح از این دوران است.

بنابراین در ارائه الگوها و سمبل های خاص، چه در کسوت مردان و چه زنان، پیوسته، کسانی را معرفی می کند که در تمامی دوران عمر، خصوصا جوانی و نوجوانی از صفات ارزشمند و حسنه برخوردار بوده اند.

از این رو، اگر داستان یوسف را مایه عبرت اندیشمندان و عقلا می شمارد، اگر ابراهیم خلیل را که در اراده و استواری، خود یک امت است، در مقابله و مبارزه اش به عنوان یک جوان با مسلک الهی و با منش ضداستکباری معرفی می شود، به گونه ای که نمرودیان از او به عنوان یک جوان ممتاز و استثنایی یادمی کنند، چنانچه قرآن کریم به نقل از آنان می فرماید: «قالوا سمعنا فتی یذکرهم یقال له ابراهیم» و اگر سوره ای را در وصف جوانانی رشید و ره یافته به عنوان سوره کهف اختصاص می دهد و در شأن آنان می فرماید: «انهم فتیة آمنوا بربهم وَزِدناهُم هدیً» ایشان جوانانی بودند که به سبب ایمان به پروردگارشان مورد عنایت خاص الهی قرار گرفته و به سبب پرورش ارزشها در خود، خداوند دریچه های هدایت و رحمت خویش را به سوی ایشان گشود.

اگر عظمت و رتبت مریم را به گوش جهانیان می رساند و مادریِ عیسی را به او عنایت می نماید، بالاترین شاخصه ممتاز او را پاکدامنی و طهارت در دوران رشد و نوجوانی و جوانی معرفی می کند و اگر دختران شعیب را مظهر حیا و عفاف و روش آنان را به رغم حضور اجتماعی به آن دو با اجتناب از اختلاط ترسیم می نماید و اگر در آیه تطهیر و مباهله «طهارت و عصمت بزرگ بانونی عالم اسلام» را نصب العین هر زن و مرد مسلمانی قرار می دهد و تمامی این چهره های درخشان و تاریخ ساز بشری را پیش کسوتان هدایت می شمارد و دیگران را به الگوپذیری و اقتدای به ایشان دعوت می نماید، به لحاظ اهمیت این دوران و نقش تعیین کننده ای که در سرنوشت انسان و مقابله با آسیب پذیریها و آفتهای اخلاقی اجتماعی در سراسر عمر دارد.

از سوی دیگر تأکید بر استواری بنیان خانواده و توصیه بر ایجاد روابط صمیمی و قرین با انس و الفت و محبت و مودت و استحکام رشته های قرابت و عدم رضایت به ترک ارحام و نزدیکان نسبی و سببی، همه و همه در جهت شکل گیری شخصیت انسانها برمبنای صحیح در مأمن و کانون ارزشمند و گرم خانواده و نیز در راستای پاسخگویی به نیازهای فطری، روانی و در عین حال حفظ کرامت و منزلت بشری است، چرا محبوبترین بنیادها در زندگی انسان در پیشگاه خدا بنا نهادن سنگ زیرین خانواده از طریق ازدواج محسوب می گردد؟ و نیز چرا منفورترین محافل در روی زمین، خانه ای است که در آن، به واسطه طلاق، رشته های مودت و محبت و امنیت از هم بگسلد؟ و طوفان حوادث، هر یک از اعضای آن را به گونه ای به دست ناامنی و نگرانی و وحشت و اضطراب بسپارد و نونهالان و کودکان آن تا ابد تکیه گاه روانی و امنیتی خود را ویران بینند؟

آیا وجدان بشریت که همچنان رو به خمودی و خاموشی پیش می رود و سیری قهقرایی در مقابل خود می بیند، برای آینده زندگی بشر و حیات نسلهای بعد چه محصول و ارمغانی دارد و انسانها را چگونه می خواهد از این گردباد مخوفی که او را سرگشته و حیران می گرداند نجات دهد؟

آری بررسی و تحلیل بعضی از این آمارها غم جانکاهی را بر سینه انسانهای آزاده و اندیشمند فرود می آورد و بار عظیم اندوه و ملالت به همراه «اکنون چه باید کرد؟» پشتشان را خم می کند و آنان را به چاره اندیشی و گره گشایی فرا می خواند.

آیا دیدن این گزارش که فقط در یک منطقه زیستی انسانها و تنها در یک کشور، سالانه یک میلیون نوجوان 15 19 سال و بیش از 30 هزار دختر زیر 15 سال حامله می شوند17و18 و همگی اینها به دور از وجود یک کانون حقوقی خانواده صورت می گیرد.

و اینکه در آمریکا 20% از کل تولدها را، زایمان نوجوانان، بدون تشکیل خانواده و ازدواج، محقق می سازند20 و بر طبق گزارشی دیگر 52 دختران نوجوان آمریکایی قبل از 19 سال حامله می شوند21 (زیر خط ازدواج) و 000/400 نفر از آنان اقدام به سقط جنین می نمایند و یا اینکه از هر 10 دختر آمریکایی 15 19 ساله یکی حامله می شود که 95% موارد شکل ناخواسته می باشد و نیز در سال 1992 حدود 800 مورد سقط به ازای هر 1000 مورد حاملگی بین دختران بوده است18.

آیا این همه تجربه تلخ و اعتراف، از سوی سردمداران و پیشکسوتان قافله تمدن بشری کافی نیست؟ آیا این دستاوردها که حاصل نظامهای حقوقی ناقص و غیر مفید و ناکارآمد امروز دنیاست حکایت از چه می کند؟ آیا سخن از ارسال و تحمیل این قوانین نامطلوب به اقصی نقاط عالم به صلاح بشریت است؟ آیا ادعای صدورجهانی نمودن این قراردادها و کنوانسیونها، حرکت به سوی جاهلیتی دیگر نمی باشد؟ آیا سعی در بالابردن سن ازدواج آنهم در جامعه ای که فرهنگ و ارزشهای اسلامی بر آن حاکم است به صلاح این ملت و مملکت و نسل آینده جامعه است؟

آنان که ازدواج زیر 18 سال را مخرب می دانند و از نظر علمی و پزشکی داعیه ضرر دارند چه اهدافی را دنبال می کنند؟ با توجه به آماری که مستند به آخرین گزارشهای پزشکی است این نتیجه به دست می آید که حاملگی های بالای سن 15 سال، اشکالی را نه برای مادران و نه برای فرزندان ایجاد می کند. خصوصا اینکه اگر همراه با مراقبتهای دوران بارداری باشد.

«در دهه 1970 مشخص گردید که حاملگی در نوجوانان عمدتا یک مسأله اجتماعی با تبعات پزشکی است و معلوم گشت که خطرات مامایی در نوجوان با سن بالاتر از «16 18» سال عمدتا ناشی از فقر، تغذیه ناکافی، بهداشت نامناسب در قبل از بارداری بوده تا اینکه صرفا مربوط به سن حاملگی باشد.»

همین گزارش می گوید: هنگامی که این عوامل خطر در حاملگی های نوجوانان متعاقبا مورد تحلیل قرار گرفت، معلوم گردید که شامل تغذیه ناکافی، مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر و عفونتهای دستگاه تناسلی می باشد.

در یک تحقیق دیگر این چنین آمده: نکته قابل توجه، علی رغم اینکه مطالعات قدیمی تر شیوع بیشتری از تنگی لگن، زایمان زودرس، مسمومیت حاملگی و مرگ و میر قبل از تولد را در حاملگی نوجوان گزارش می کند، اما تعدادی از مطالعات اخیر، این مطلب را رد نموده است و خطر حاملگی را به علت فقر، سوء تغذیه، بیماری و عدم مراقبتهای زمان بارداری دانسته اند.

عمدتا تمامی عواملی که برای مادران کم سن و سال از جهت کمی سن برای آنان و فرزندانشان ایجاد مشکل می نمود، در گزارشهای دیگر قابل علاج بودن و یا عدم تأثیر سن را در رده های بالای 15 سال به اثبات می رسد و عواملی چون فشار خون یا مسمومیت های حاملگی و حتی مرگ و میر در مادران کم سن و سال را به عوامل اجتماعی اقتصادی و نژادی و یا مشکلات روانی برمی گرداند.

در بعضی از گزارشها صراحتا تأکید داشت که هیچ دلیلی برای افزایش خطر حاملگی در سنین پایین وجود ندارد و حاملگی قبل از 15 سال نیز در کشور ما به لحاظ شرایط خاص جغرافیایی و میانگین سن قاعدگی که حدود 13 سال است و فاصله بین اولین زمان حصول منارک قاعدگی و اولین باروری که بین 12 18 ماه است، وقوع حاملگی قبل از سن 15 سال بسیار نادر است حتی برخی از آمارهای به دست آمده به کمتر از 1% می رسد و اگر این میزان ضرر احتمالی را در یک کفه بگذاریم و در کفه دیگر مشکلات برخاسته از بالابردن سن ازدواج را در قرار دهیم، آنوقت است که اولاً اعتراف می کنیم که نه تنها تعویض قانون، مشکلی را حل نمی کند، که چه بسیار مشکل بر مشکلات ما می افزاید، خصوصا اینکه سن وقوع ازدواج خود به خود در حال بالارفتن است و بعلاوه اینکه می توان از راه آگاهی دادن به مادران در زمینه تغذیه مناسب و شرایط امنیتی خاص حاکم بر خانواده مضرات این امر را به حداقل رساند.

از سوی دیگر، بالابردن سن ازدواج جز به ارمغان آوردن نتایج زیانبار فرهنگی اجتماعی، با توجه به تمایلات جنسی و اوج آن در دوران نوجوانی و جوانی حاصل دیگری ندارد. از این رو با ترویج ارزشهای اخلاقی، تسهیل در امر ازدواج، کنترل های خانوادگی و اجتماعی و نیز دادن آگاهیهای لازم به جوان و نوجوان در ابعاد مختلف، ثمرات و برکات بیشتری نصیب جامعه انسانی خواهد شد تا اینکه با تغییر قانون الهی سن ازدواج را بالا ببریم، با عنایت به اینکه سن 9 سال، سن مجاز شدن دختر برای ازدواج است، با وجود شرایط لازم و اذن ولی، که به مصلحت او می اندیشد؛ نه شرط کافی بر ازدواج و بعد بارداری.

چنانچه محاضر، قانونا نمی توانند ازدواج زیر سن 13 سال را در دختران ثبت کنند.

«خلاصه پژوهشی پیرامون بارداری در مادران جوان »

فرآیند بلوغ در دختران :

آغاز بلوغ در انسان، بوسیله سیستم عصبی مرکزی در ناحیه هیپوتالاموس هیپوفیز مغز کنترل می گردد. مکانیسم خاص مسئول شروع بلوغ، نامشخص است، گرچه فاکتورهای ژنتیکی، تغذیه و وضعیت سلامت عمومی نیز در این امر دخیل می باشد (تانر 1987)، بدون شک عامل اصلی تعیین کننده زمان شروع بلوغ، ژنتیک است. اما عوامل دیگری نیز بر روی سن شروع و پیشرفت تکامل جنسی اثر می گذارند. از بین این عوامل مؤثر می توان وضعیت تغذیه، بهداشت عمومی، موقعیت جغرافیائی، در معرض نور قرار گرفتن و وضعیت روانی را نام برد. هماهنگی سن منارک بین مادر و دختر و خواهران و نیز در بین جمعیتهای هم نژاد، بیانگر اهمیت عوامل ژنتیکی است26.

طول مدت بلوغ برای دختران نوجوان بین 85/1 سال متغیر می باشد و متوسط آن 4 سال طول می کشد. وقایع آغاز بلوغ معمولاً طی 2 سال بوقوع می پیوندد که شامل رشد غدد پستانی، توزیع مو بر روی صورت و تنه، رشد اندامهای تناسلی خارجی، پهن شدن لگن جهت مناسب ساختن آن برای آبستنی و زایمان و بالاخره برقراری دوره های عادت ماهیانه می باشد. رشد ناگهانی و بلوغ به 3 مرحله تقسیم می شود. رشد با حداقل سرعت رشد و مرحله کاهش رشد یا قطع رشد و بسته شدن اپی فیزها، پیک رشد تقریبا یکسال بعد از شروع رشد اتفاق می افتد و تقریبا یکسال و نیم بعد از منارک در خلال این رشد ناگهانی حدود cm25 به قد دختران افزوده شده و بعد از منارک رشد دختران بالقوه محدود است. بعد از بلوغ مقدار استروژنها تا 20 برابر یا بیشتر افزایش می یابد. در این زمان اندامهای جنسی زن از وضع کودکی به وضع بالغ تغییر شکل پیدا می کند. منارک یک علامت مهم رشد در نوجوانان دختر می باشد و در حقیقت نشانه آغاز دوره زنانگی و باروری است. قاعدگیهای اولیه معمولاً بدون تخمک گذاری است و اغلب نامنظم و همراه با خونریزی زیاد است که معمولاً 18 12 ماه ادامه یافته و سپس قاعدگیها مرتبا بطور ماهانه تکرار می شود. سن آغاز قاعدگی نیز متفاوت است. در آمریکا سن آغاز قاعدگی کاهش یافته و در حال حاضر در سنین 7/17 9 سالگی و با متوسط 8/12 سالگی رخ می دهد13و27.

تغییرات بلوغ در سیستم تولید مثل، با سرعت رشد در سایر سیستمهای بدن، از جمله سیستم عضلانی اسکلتی ارتباط دارد14. بلوغ، دومین دوره مهم رشد در انسان می باشد. اولین دوره رشد با تولد، شروع و در 5/2 سالگی خاتمه می یابد. بعد از 5/2 سالگی، رشد به آهستگی انجام می گیرد، تا زمان بلوغ که مجددا افزایش ناگهانی در رشد فرد بوقوع می پیوندد15.

تقسیم بندی نوجوانی:

نوجوانی به 3 گروه سنی تقسیم می شود. اولیه، 14 10 سالگی، متوسط، 1714 سالگی، آخر، 2017 سالگی. این تقسیم بندی از جهت کنترل خطرات جسمی، روانی و اجتماعی که مادران نوجوان و فرزندان آنها با آن مواجه هستند بسیار حائز اهمیت است، به دلیل آنکه واکنش هر یک از گروههای سنی نسبت به حاملگی و مراقبت از فرزندان، بسته به خصوصیات فردی و سطوح رشدی هر دوره متفاوت است13.

سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز دوران نوجوانی را به سه دوره تقسیم می کند. اولیه، 1311 سالگی است، که طی این دوره، رشد سریع جسمی، همراه با بروز صفات جنسی ثانویه، رشد سریع قد و بازسازی تصور از خود بوقوع می پیوندد. دوره میانی نوجوانی در حدود 1714 سالگی است، که رشد فیزیولوژیک در این دوره کامل شده و تصور از خود در نوجوانان تثبیت می یابد. مرحله آخر نوجوانی، از سن 17 سالگی تا بلوغ کامل فرد ادامه می یابد13.

فعالیت جنسی در نوجوانان:

در اغلب نوجوانان فعالیت جنسی معمولاً 32 سال بعد از اولین قاعدگی آغاز می گردد16. نسبت فعالیتهای جنسی در خانم های 15 ساله از 17% در سال 1980 به 20% در سال 1988 و در 17 ساله ها از 36% به 51% رسیده است و شیوع حاملگی در خانمهای نوجوان از سال 1980 افزایش چشمگیری را نشان می دهد17.

کونل در سال 1988 مطرح نمود که تقریبا یک میلیون نوجوان 1915 ساله و بیش از 30 هزار دختر زیر 15 ساله در هر سال حامله می شوند17و19.

از بین تمام کشورهای پیشرفته، آمریکا بالاترین میزان حاملگی نوجوانان را دارد. هر ساله بیش از 1/1 میلیون نوجوان حامله شده و زایمان نوجوانان 20% کل تولدها را در آمریکا نشان می دهد20.

بر طبق بررسی انجام شده 52 دختران نوجوان آمریکائی قبل از 19 سالگی حامله می شوند که 400 هزار نفر آنها اقدام به سقط می نمایند21.

آخرین آمارهای ملی نشان می دهند که نقطه عطفی در میزان حاملگی نوجوانان 1915 ساله بدست آمده است چرا که این میزان در سال 1992 در مقایسه با سالهای قبل آن 2% کاهش داشته است. از هر 10 دختر آمریکائی 1915 ساله، یکی حامله می شوند که در 95% موارد، ناخواسته می باشد. در سال 1992 حدود 800 مورد سقط به ازای هر 1000 موالید زنده در دختران بین 1915 سال گزارش کردند18.

حاملگی در نوجوانان:

گرچه حاملگی طبیعی با احساس رضایت و خوشنودی زیادی همراه است، لیکن هر عاملی که سلامت مادر و جنین را به خطر اندازد می تواند بر روی این بینش تأثیر منفی گذاشته و حاملگی را مبدل به تجربه ای تلخ نماید، از جمله عواملی که اثر آن بر حاملگی، مکررا مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد، سن بالای 35 سال و یا کمتر از 20 سال در مادر است که در اینجا موضوع بحث ما «حاملگی در نوجوانان» می باشد.

خطرات حاملگی نوجوانان:

حاملگی در سنین نوجوانی تحت عنوان، «سندرم نواقص» نامیده می شود (واترز 1996) که این عبارت، خطرات ناشی از حاملگی نوجوانان را توصیف می نماید. حاملگی نوجوانان به 2 علت خطرآفرین می باشد. یکی فقدان اطلاعات نوجوان در مورد مراقبتهای لازم در طی حاملگی، عواقب حاملگی و نحوه مراقبت از نوزاد و دیگری عدم آگاهی شریک جنسی وی در مورد این مراقبتها است17و15،Klein (1978) نیز حاملگی سنین نوجوانی را آغاز سندرم نارسائی، تشریح کرد که به علت ناقص ماندن تحصیل، عدم توانایی در تنظیم خانواده، عدم بدست آوردن شغل ثابت و نداشتن استقلال می باشد18.

از نظر اجتماعی اقتصادی، مادر نوجوان و کودک وی در خطر است. به نظر می رسد که شایع ترین علت، عدم اتمام تحصیلات در دختران نوجوان، حاملگی می باشد. از هر سه دختر نوجوانی که حامله می شوند دو نفر ترک تحصیل می نمایند24.

مک فارنی اعلام نمود که تنها 50% دخترانی که در سن نوجوانی حامله می شوند، در 18 سالگی دیپلم می گیرند، در حالی که این رقم برای دخترانی که حاملگی نداشتند 97% می باشد16.

ضمنا فقدان تحصیلات سبب می شود که فرد نتواند شغل مناسبی بدست آورد23. در نتیجه مجبور به انجام کارهای بیشتر گشته و سطح درآمدش نسبت به سایر همسالان کمتر خواهد بود24.

پس خطرات بیشتر متوجه مسائل اقتصادی، اجتماعی، عدم آگاهی و... می شود.

اثر سن بر نتیجه حاملگی:

تاکنون، مطالعات متعدد در این زمینه، به نتایج متناقضی دست یافته اند. برخی از آنان، اثر سن در بروز مشکلات را کمتر و بعضی بیشتر شیوع هر کدام از عوارض زیر در بعضی مطالعات، کمتر و در بعضی، بیشتر از حد معمول گزارش شده است: افزایش فشار خون، کم خونی، اختلال عمل رحم، عدم تناسب سرجنین با لگن مادر، نوزادان کم وزن، بعضی ناهنجاریهای مادرزادی و مرگ و میر «پری ناتال»17.

که بعید نیست، دلیل برخی از این تناقضها، منظور نداشتن سنین مختلف در دوران نوجوانی و جوانی (10 تا 20 سال) باشد.

برخی از محققین به این نتیجه رسیده اند که خطرات حاملگی برای نوجوانان 15 سال یا کمتر، بیشتر است. Duenhuelter) و همکاران 1975)17

در دهه 1970 مشخص شد که حاملگی در نوجوانان، عمدتا یک مسئله اجتماعی با تبعات پزشکی است. و معلوم گشت که خطرات مامائی در نوجوانان با سن بالاتر (1816سال) عمدتا ناشی از از فقر، تغذیه ناکافی و بهداشت نامناسب در قبل از بارداری می باشد. تا اینکه صرفا مربوط به سن حاملگی باشند. (Meanarhey و همکاران 1978)17و18.

هنگامی که این عوامل خطر متعاقبا مورد تحلیل قرار گرفتند، معلوم شد که شامل تغذیه ناکافی، مصرف سیگار، الکل، مصرف مواد مخدر و عفونتهای دستگاه تناسلی می باشد17و18.

بعلاوه نظر بر این است که زنان 15 سال یا کمتر ممکن است به علت عدم بلوغ کامل فیزیولوژیک دچار عوارض حاملگی گردند. (Fieldiy و 1978)17

در این پژوهش ابتدا تحقیقات و پژوهشهای پنجاه و چند مرکز تحقیقاتی (در دانشگاهها و بیمارستانها و....) مهم جهان بررسی شد. و با توجه به نتایج تحقیقات، و با عنایت به اینکه اکثر این تحقیقات بین المللی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و عقب نگه داشته شده است، و با بررسی برخی تحقیقات که در دهه اخیر در ایران انجام شده است، دو نتیجه مهم بدست می آید:

1 سن نوجوانی به تنهائی نمی تواند سبب ایجاد همه عوارض ناخوشایند حاملگی نوجوانان گردد. همچنانکه «چری» در سال 1991 تأکید می کند که خطر حاملگی نوجوانان به علت فقر، سوء تغذیه، بیماری، عدم برخورداری ازمراقبتهای بارداری کافی، افزایش ناکافی وزن مادر در حاملگی، مصرف سیگار و الکل و یا سایر داروها می باشد.

بنابراین می توان اظهار نمود که در شرایط همسان، بین مادران نوجوان و بزرگتر از نظر عوارض زایمانی و نوزادی، اختلاف چندانی وجود ندارد، همانطوری که بوکلی وکالب در سال 1989 بیان نمودند با طرح برنامه دقیق ومناسب جهت مراقبتهای قبل از زایمان در نوجوانان که شامل توجهات پزشکی مطلوب و حمایت عاطفی است حاملگی نوجوانان صرفا از زمره حاملگی های پرخطر محسوب نمی گردد9.

2 اهمیت مسائل روانی واجتماعی حاملگی در نوجوانان و زایمان آنها بیش از مسائل طبی می باشد18.

به عبارت دیگر تمام خطرات ایجاد شده در حاملگی و زایمان نوجوانان به طور مستقیم به بهداشت مربوط نمی شود. بلکه افکار اجتماعی درخصوص ازدواج، در فرهنگهای مختلف متفاوت است. جائی که ازدواج و زایمان در سن پایین، یک نُرم جامعه است، یک زن جوان هرچه زودتر حاملگی را شروع خواهد کرد و احتمالاً توسط خانواده و سازمانهای دولتی حمایت می شود. در جوامع شهری و کشورهای پیشرفته یا در حال پیشرفت، تغییرات اجتماعی و ساختار خانوادگی ممکن است به شکلی باشد که زن جوان حامله خصوصا اگر ازدواج نکرده باشد، حمایت نشود، در این وضعیت نتایج اجتماعی آن جدی خواهد بود. از جمله اینکه ترک تحصیل، منتهی به عدم دسترسی به امکانات کاری مناسب و اقتصاد پائین تر خواهد شد25.

ملاحظات:

با بررسی این گزارش نکاتی چند قابل ملاحظه است:

1 ممکن است، تحقیقات مختلف در یک موضوع نتایج متناقض داشته باشد، که در مسیر علم امری دور از انتظار نیست. البته شرایطی نیز در نتایج دخیل می باشد.

2 علی رغم صحبتهای زیادی که پیرامون مشکلات رشدی و لگنی دختران نوجوان شده است با این حال با چند مسئله در روند بلوغ روبرو هستیم که شامل پهن شدن لگن، محدودیت بالقوه رشد دختران بعد از منارک، پیک رشد تقریبا 5/1 سال بعد از رشد و نمو پستان، افزایش میزان استروژن تا 20 برابر، رشد سیستم عضلانی اسکلتی، افزایش ناگهانی رشد در زمان بلوغ، تبدیل اندام های جنسی زن از وضع کودکی به حالت بلوغ، یک علامت مهم رشد و نشانه آغاز دوران زنانگی، منارک می باشد و 95% رشد با منارک کامل می شود.

3 بیشترین خطرات حاملگی را به عدم آگاهی نوجوان در مورد حاملگی و عدم اطلاع شریک جنسی او ربط می دهند که مشکلاتی را چون عدم اتمام تحصیل دختران، عدم استقلال و عدم حمایتِ روانی برای آنها به همراه دارد.

4 در مشکلات مربوط به حاملگی نوجوانان، فاکتور اجتماعی اقتصادی و عدم بلوغ روانی نسبت به سن مادر، اهمیت بیشتری دارد و مراقبت خوب حاملگی باعث کم شدن عوارض در نوجوانان می شود.

5 از مشکلاتی که در حاملگی نوجوانان زیاد به آن اشاره شده است، زایمان زودرس و نوزاد با وزن کم هنگام تولد می باشد که عوامل دیگری غیر از سن مادر در این مسئله دخیل می باشند نظیر: نژاد، وضعیت بد اقتصادی و اجتماعی، وضعیت تغذیه، کم خونی، وزن کم مادر، قبل از حاملگی و رشد وزنی کم مادر در طی حاملگی، پایین بودن سطح آگاهی و تحصیلات مادر، فاصله کم بین زایمانها، تعداد حاملگی، مصرف سیگار و الکل، نداشتن مراقبت کافی در دوران حاملگی، سلامت مادر و در تحقیقی به سن پایین منارک و عارضه زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد اشاره دارد. در ضمن وقتی وضعیتِ نژادی اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد خطر تولد نوزاد کم وزن در مادران نوجوان بیشتر نیست. تحقیقات جدیدتر نیز، بیشتر عوارض را رد می کنند و فقط زایمان زودرس را مطرح می نمایند.

6 در مطالعات قدیمی تر، شیوع بیشتری از زایمان زودرس، مسمومیت حاملگی، مرگ و میر نوزاد، تنگی لگن در حاملگی نوجوانان را مربوط به سن می دانستند، اما در مطالعات جدیدتر این عوارض را بیشتر به فقر، وضعیت اجتماعی اقتصادی نژادی، سوء تغذیه، بیماری مادر و عدم مراقبت کافی دوران بارداری مربوط می دانند مثلاً در تحقیقی در آمریکا نشان می دهد عوارض در مادران سیاه پوست بیشتر از نژاد سفید می باشد.

7 در ارتباط با سن ژنیکولوژی کمتر از 2 سال (فاصله اولین قاعدگی تا اولین حاملگی)، به مطالب متناقضی برمی خوریم، اما یکی از منابع اشاره می کند که اگر عوامل اجتماعی اقتصادی کنترل شود و بهداشت و تغذیه قبل از حاملگی، خوب باشد و مراقبت دوران حاملگی کافی باشد به نظر نمی رسد سن ژنیکولوژی اثر نامطلوبی داشته باشد.

8 یکی دیگر از عوارض ذکر شده در حاملگی نوجوانان، افزایش فشار خون و مسمومیت حاملگی ذکر شده، که در تحقیقات مربوط به آن، علت را بیشتر، مسائل روحی مادر و شکم اول بودن، وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین، تغذیه نامناسب و مراقبت کم دوران حاملگی می دانند تا سن مادر. و اشاره دارند که مراقبت حاملگی صحیح، تأثیر آنرا بسیار کاهش می دهد و در نوع خفیف آن (فشارخون حاملگی PIH) عوارض در جوانان و سنین بالاتر، مشابه می باشد در تحقیقی در ایران شایع ترین سن برای مسمومیت حاملگی را 24-20 سال در شکم اول می داند.

9 در بعضی مطالعات شیوع مسمومیت حاملگی، سزارین، آنومالی مادرزادی و مرگ ومیر دوران جنینی، نوزادی را در حاملگی نوجوانان کمتر مشاهده می کنیم که حتی اختلاف معنی دار آماری با گروه بزرگسالان دارد یعنی در بزرگسالان این عوارض بیشتر است.

10 مقایسه تحقیقات 10 سال پیش در ایران با تحقیقات اخیر نشان می دهد که عوارض حاملگی تقلیل یافته، و علت آن می تواند رشد مسائل بهداشتی، مراقبت دقیق تر حاملگی و افزایش آگاهی و اطلاعات مادران و... باشد. پس عوارض ناشی از دیگر فاکتورها بیش از سن مادر است.

11 در تحقیقاتی که در کشورهای سیاه پوست و یا در حال توسعه انجام شده، مشکلات بیشتری را در ارتباط با حاملگی نوجوانان نسبت به کشورهای پیشرفته مطرح می نماید که نشان می دهد، عواملی چون نژاد، وضعیت بد اقتصادی و اجتماعی، بهداشت پایین، سوء تغذیه، عدم مراقبت کافی دوران بارداری باشد.

12 کتاب ویلیامز که یکی از مهمترین منابع زنان و مامائی است، دلیل تناقض در نتایج مطالعات مربوط به حاملگی نوجوانان را اینطور بیان می کند که خطرات حاملگی در سنین 18-16 سال بیشتر به عوامل اجتماعی، فقر، تغذیه ناکافی و بهداشت نامناسب مربوط می شود تا به مسائل مربوط به سن، اما خطرات در مادران زیر 15 سال بیشتر مربوط به سن مادران است، ضمن تحقیقی در چاپ 1993 این کتاب، مشکلات حاملگی سنین 15-11 ساله ها، را تنها شیوع زایمان زودرس و افزایش فشار خون ناشی از حاملگی مطرح می نماید و همین تحقیق در چاپ 1997 کتاب با همان تعداد نمونه و توسط همان محقق و حاملگی در همان سنین 15-11 سال، فقط اشاره به زایمان زودرس دارد. [توضیح اینکه ممکن است رشد مسائل بهداشتی و مراقبت دقیق تر دوران حاملگی از عوارض حاملگی نوجوانان بکاهد و اگر علی رغم مراقبت خوب حاملگی، باز شاهد عارضه زایمان زودرس باشیم با مراقبت خوب از نوزاد، می توان از خطرات مربوطه به آن جلوگیری نمود. ضمن اینکه با توجه به نتیجه تحقیقات علمی باید به اثر مثبت «روی» بر طول مدت حاملگی توجه نمود] .

13 از میان تمام کشورهای پیشرفته، آمریکا، بالاترین میزان حاملگی نوجوانان را دارد. هر ساله بیش از 1/1 میلیون نوجوان حامله شده و زایمان آنها حدود 20% کل تولدها را شامل می شود از هر 10 دختر آمریکائی 19-15 ساله، یکی حامله شده که 95% آن ناخواسته می باشد.

پیشنهادات:

با توجه به پژوهش نام برده و دیگر تحقیقات و آمارهای پزشکی و اجتماعی موجود پیرامون «بلوغ دختران و مسئله بارداری در نوجوانی» توصیه ها و پیشنهادات زیر ارائه می شود.

1 انجام تحقیقات گسترده تر در زمینه حاملگی مادران جوان، تا بدین وسیله نکات مبهم مربوط به این حاملگیها هرچه بیشتر روشن شود.

2 گسترش مراکز مامائی و کلینیکهای مراقبت بهداشتی کافی جهت تحت نظر گرفتن و آموزش مادران باردار.

3 بالا بردن سطح آگاهی مادران باردار برای مراقبت لازم در دوران بارداری و تأکید بر ضرورت مراجعه دقیق و به موقع (منظم) به مراکز بهداشتی و بکارگیری توصیه ها و دستورات بهداشتی این مراکز.

4 آموزش به دانشجویان مامائی و سایر گروههای پزشکی در مورد عوارض احتمالی حاملگی مادران جوان و تأکید بر مراقبتهای صحیح و حمایت های جسمی و روحی مناسب از آنان.

5 آموزش به پرسنل مراکز بهداشتی جهت ارائه خدمات لازم به خانم های باردار.

6 ایجاد آمادگی روانی مادران باردار قبل از ورود به اتاق زایمان15.

7 حمایت از مادران طی لیبر و زایمان23

8 مراقبت ویژه بعد از زایمان و آموزش «مراقبت از خود» به مادران.

9 اجرای طرح «هم اتاقی مادر و نوزاد» به دلیل آثار مثبت جسمی و روحی آن.

10 آموزش مراقبتهای ویژه برای پیشگیری از حاملگی مجدد (با فاصله کم) مادران جوان پس از زایمان اول13.

فهرست منابع:

1. فخاریان، فرشید، بررسی آبستنی و زایمان در Teenage. پایان نامه برای دریافت درجه دکترا، مشهد، دانشگاه مشهد، دانشکده پزشکی، اردیبهشت 1371.

2. خادم، نیره، اثرات سوء زایمانهای قبل 18 سال و پس از 35 سال و پیشگیری از آن. سمینار. اولین کنگره سراسری خانواده و بهتر زیستن 18-16 اسفند 73، دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی. استادیار گروه زنان مامائی دانشگاه علوم پزشکی مشهد.

3. سرافراز، ناهید. بررسی سن مادر و عوارض حاملگی. پایان نامه کارشناسی ارشد مامائی. دانشکده مامائی دانشگاه تربیت مدرس. 1368.

4. پورانصاری، زهرا. بررسی عوارض زایمان در مادران نوبالغ. طرح تحقیقاتی 69-68 دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی دانشگاه تهران

5. شاکری. بررسی outcome حاملگی در ارتباط با سن مادر پایان نامه دکتری تخصصی زنان زایمان. دانشگاه علوم پزشکی ایران. سال 74-73.

6. ذرات. سوسن. ارتباط سن دپاریتی و سایر فاکتورها (مثل بیماریهای ستمیک) و شرایط خاص حاملگی (مثل دوقلوئی، هیدرآنیوس، پره (اکلامپسی...) دانشگاه علوم پزشکی ایران. سال 74-73 پایان نامه دکتری تخصصی زنان زایمان.

7. واحدیان. محمد. تولد نوزاد LBW و ارتباط آن با سن و رتبه حاملگی مادر. سمینار پنجمین کنگره بین المللی بیماریهای کودکان 24 تا 29 مهر 72. کارشناس ارشد آموزش بهداشت، عضو هیئت علمی دانشکده علوم پزشکی سبزوار.

8. پارنده، فرزانه. بررسی ارتباط حاملگی زیر 20 سال با عواقب حاملگی در زنان باردار. پایان نامه کارشناسی ارشد مامائی، دانشکده مامائی پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی 1372.

9. گلمکانی، ناهید. بررسی بروز و مقایسه عوارض زایمانی و نوزادی حاملگی نوجوانان و بالغین. پایان نامه کارشناسی ارشد مامائی. دانشکده پرستاری مامائی دانشگاه علوم پزشکی مشهد 1373.

10. جراح نژاد، هما. سیر حاملگی و زایمان در سنین قبل از 16 سالگی. پایان نامه برای دریافت درجه دکترا. دانشگاه مشهد، دانشکده پزشکی، 1347.

11. قانعی، هما و نعمت پور، اکرم. عوارض حاملگی و زایمان در سنین پایین و بالا پایان نامه پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی ایران 75-74.

12. ترکی، نیلوفر. بررسی شیوع و سن حاملگی و پاسخ به درمان در زایمان زودرس در 312 مورد پایان نامه دکتری تخصصی زنان و زایمان. دانشگاه علوم پزشکی ایران 74-73.

13) May, Katharyn A; and Mahlmeister, laura R. Comprehensive maternity nursig process and the child learning family, philadelphia: J.B. lippincott company, 1990.

14) Howard, Johes Wietal. Novakstextbook of

gyneclogy . loudon: willkius conpany, 1988

15) potter, patricia A.and perry, Anne

G.Fundamentals of nursing.T. louis: the C.V.

Mosby company,1985.

16) Cherry, sheldon H., and Merkate, jrwin R.

complication of pregnancy medical, surgical,

gynecology, psychosocials and perinafal. 4th

ed.U.S.A: willams & wilkins.1991

17) Cuningham, F.Gary; Macdonald, paulc; and cant, F. Norman. williams obstetrics. 19th ed. dallas. the university of texas. south western medical center of Dallas, 1993.

18) " " " willams obstetrics .... 1997.

19) Jenson, MD., and Bobakkni, Ms. Maternity care, the nurse and family. 3rd ed. U.S.A: the C.U.Mohy company, 1985.

20) Miller, Alistair W.R; and callender, Robin.

obstetrics illastrated A.th ed. Edinbargh: charehill livingstone, 1989.

21) Ryan, G.M., and schneider, J.M. "Teenage

obsterriccomplication". clin. obstet gynecal. uol 21, No 4,1978,pp.1191-97.

22) Buckley, Kathleen, and Kulb, Nancy W. High risk maternity nursing manual, U.S.A: William &

wilkins company 1990.

23) Baback, Irenc M.;et al. Maternity and gynecologic care. the nurse and the family Ath ed U.S.A: the C.U.Mosby company 1989.

24) Holmes, Janice, and magiera, lana. Maternity Nursing. New York: publishing company 1990.

25) The risks of women of pregnancy and childbeang in adolescence: A selected annotated biliography 1989.(W.H.O)/ MCH / 89.5.

26) Howard, Johes w;et al. Novoks textbook of