سوگواری برای سالار شهیدان در جهان اسلام

پرتو افشانی عاشورا

شهادت حضرت امام حسین (ع) سبط نبی اکرم (ص) در عاشورای سال 61 هـ.ق از حماسه ای پرشور و مبارزه ای عمیق بر علیه هر گونه بی عدالتی، جور و جفا حکایت دارد، خون شهیدان کربلا گویی در جام خورشید ریخته شده و فجرو شفق را سرخ فام کرده و این گوی فروزان چنین خون رنگ بر تمامی مناطق جهان می تابد گویی می خواهد هر روز به جهانیان تذکر دهد آن فریادهایی که در گلوی حسین بن علی(ع) و یاران باوفایش با خنجر خیانت و ستم خاموش گردید، دفاع از حقیقت و عدالت بود، هنوز هم حلقوم خونین آن فداکاران فرزانه و جاویدان لحظه به لحظه چون صاعقه ای در اعماق زندگی امّت و ملت ها طنین افکنده می شود و رسالت عظیم و سترگ عاشورائیان را با ابهت و شکوهی شور آفرین منعکس می نماید و به مسلمانان و طالبان حق و علاقه مندان عدالت این هشدار را می دهد که اگر چه جامعه ای به سوی توسعه اقتصادی و فنی روی آورد و از رونق علمی برخود ببالد مردمانش در باتلاقی از تبعیض و ستم بسر برند یا اقشاری از کشورهای دیگر را در رنج و فشار قرار دهند، با وجود این موفقیت ها، در جاهلیت بسر می برند و از آگاهی و بیداری واقعی محرومند، تأکید رسول اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) و آن همه برکت، ثواب و فضیلت برای احیای فرهنگ عاشورا و زنده نگاه داشتن یاد ایثارگران وادی نینوا نه برای آن است که مردم صرفاً عزاداری کنند و از فاجعه ای بنالند

قسمت اول

و برآن نوحه گر باشند ولی ذره ای از پرتو عاشورا بر وجودشان نتابد، بلکه چنین توصیه های مؤکّد برای این منظور است که اقالیم قبله همانگونه که عاشورا را زنده نگاه می دارند و پرتو افشانی خورشید عاشورا را حفظ می کنند با چنین پشتوانه درخشان و ارزشمند از همه ذلّت ها، حقارت ها برهند، بر غفلت ها و جمودها و خمودها پشت کنند، نه خود بر دیگران ستم نمایند و نه اجحاف و ظلمی را بپذیرند تا عزّت راستین و آزادی واقعی را در آغوش بکشند، استکبار و اعوان و انصارش در طول تاریخ کوشیده اند تا فروغ عاشورا را خاموش نگاه دارند یا احیای یاد حماسه آفرینان کربلا به گونه ای باشد که خاصیت اصلی خود را به سوگواران انتقال ندهد، تا بتوانند به غارت فکری، فرهنگی و استثمار اقتصادی و فشار سیاسی خویش ادامه دهند. اما خوشبختانه اگر چه این جرثومه های فساد و تباهی تنگناهاو تضییقاتی را برای ارادتمندان امام حسین(ع) فراهم کرده اند ولی در این راه توفیقی بدست نیاورده اند و فروغ عاشورا نه تنها در میان شیعیان بلکه در بین مسلمانان جهان پرتو افشانی می کند، عاشورا عامل مهمی برای گسترش فرهنگ اهل بیت در جهان بوده و نیز در هماهنگی و اتحاد مسلمانان جهان مؤثر بوده و آنان را برای رهایی از یوغ استعمار بسیج نموده است. یزیدبن معاویه که بر اریکه قدرت نشسته بود، زیر لب از فرط شادی پیروزی در کربلا نغمه هایی را در برابر تن های خسته و رنجور اسیران کربلا می سرود، هیجان انتقام از فتح بزرگ بدر و خندق او را تا سر حد جنون پیش برده بود که ناگهان زینب کبری رسالت خود را آغاز کرد و در حالی که زبان امیرمؤمنان (ع) را در کام داشت،

فریادش چنان در کاخ امویان طنین افکند که گوش همه را نوازش داد و مقر یزید را بر سر او و یارانش ویران کرد. آن بانوی فداکار گفت: ای یزید، هر چه در توشه و توان داری بکار گیر. به خدا سوگند پیام ما خاموش نگشته و رسالت ما از بین نخواهد رفت، چند روزی بیش از این باقی نخواهی ماند. بانگ قیام و اعتراض به گوش می رسد و هنوز خطبه بانوی کربلا در بارگاه امویان پایان نگرفته بود که انقلابی های کوفه به رهبری صحابی بزرگ سلیمان بن صردخزاعی با شعار «یالثارات الحسین» قیام کردند، در سال 65هـ.ق این قیام منجر به درگیری با قوای اموی گردید و پس از یک نبرد دلاورانه سلیمان و یارانش به شهادت رسیدند. هنوز پرچم این صحابی بر زمین نیفتاده بود که مختار ثقفی رسالت انتقام از قاتلان حضرت اباعبدالله را بر دوش کشید.

خلفای اموی، مروانیان و عباسیان کوشیده اند همه جا چنان اختناقی ایجاد کنند که مبادا بار دیگر شور حسینی برپا کنند، آنان زیارت کربلا را ممنوع کرده بودند و علاقه مندان به مرقد امام حسین را تحت شدیدترین شرایط شکنجه و اختناق قرار می دادند. متوکل خلیفه عباسی که پس از مرگ واثق (برادرش) چهارده سال و چند ماه حکومت کرد سادات و بازماندگان خاندان عترت را تحت فشارهای سختی قرار داد، او نه تنها افرادی را که در قید حیات بودند شکنجه می نمود بلکه شهدای این ستارگان فروزان را مورد بی احترامی قرار می داد وی مرقد مطهر و منوّر امام حسین و منازل و اماکن اطراف آن را ویران کرد و مردم را از زیارت آن حضرت بازداشت و تهدید نمود هر کس به زیارت امام حسین برود و دستگیر گردد، در زیر زمین زندانی می شود.(1)

با وجود این سخت گیری ها، تهدیدها و کشتارها کربلا میعادگاه عاشقان جان برکف گردید و حرم حسین که توسط عباسیان بسته شده و از آن ویرانه ای باقی نمانده بود، هرگز خالی از زائر نگردید و مردم از نان و آب خود مایه گذاشتند تا بارگاه مطهر امام حسین در کربلا هرچه شکوهمندتر، و با معماری و جلوه های جالب بازسازی و احیا گردد و هر روز که می گذرد توجه مشتاقانه مردم به سوی این بارگاه نورانی افزایش می یابد و برکات آن چون رایحه ای معطر تمامی جهان اسلام را در بر گرفته است.

تأثیر شگفت فرهنگ عاشورا آن چنان است که مهاتما کاندی از قلب هندوستان فریاد می زند: «من مبارزه با استعمار را از عاشورا آموختم». و شیخ محمد مدنی از مصر می نویسد: ما باید از یاد ماه محرم درس بیاموزیم و شیخ عبدالله علایلی درباره یک شب عاشورا که در مصر برگزار می شود کتابی ارزشمند می نویسد و اقبال لاهوری متفکر اصلاح طلب اهل پاکستان یاد آور می شود:

محمد واعظ زاده خراسانی می گوید از آیة الله بروجردی شنیدم که مرحوم شیخ عبدالمجید سلیم از حادثه کربلا به شدت ناراحت بود و می گفت: این فاجعه لکه ننگی است بر دامن اسلام و ای کاش چنین حادثه ای در تاریخ اسلام رخ نداده بود. شیخ عبدالمجید سلیم شیخ اسبق جامع ازهر و استاد شیخ محمود شلتوت و یکی از طرفداران جدی تقویت مذاهب اسلامی و از جمله پایه گذاران دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه قاهره بود و با آیة الله بروجردی مکاتبه داشت(3) آیة الله حائری شیرازی می گوید: در مدینه پای منبر یکی از علمای اهل سنت بودم که از سوی مقامات عربستان سعودی دارای صندلی مشخص و میکروفون معینی هستند و کلید میکروفون دست یک متصدی است و کسانی که از قاضی القضات اجازه داشته باشند روی آن صندلی نشسته و مطالب را با اجازه رسمی بیان می کنند. یک بار دیدم زنی که نمی دانم اهل نیجریه و یا سودان بود که پرسید می خواهم مرقد امام حسین را زیارت کنم حکم آن چیست، آری در منطقه ای که وهابیان نفوذ کامل دارند یک زنی غیر شیعه و از قلب قاره آفریقا می خواهد بارگاه امام حسین را زیارت کند، خطیبی که آنجا بود گفت حرام است.(4) پس بوی بوستان عاشورا در همه جا می آید.

در خاورمیانه (آسیای جنوب غربی)

1ـ عراق:

حادثه کربلا در سرزمین عراق روی داده است و بارگاه مطهر امام حسین (ع) موجب پیدایش شکل گیری و گسترش شهری به نام کربلاست که نامش حماسه و قیام را در اذهان تداعی می کند قبیله بنی حمراء از طوایف ایرانی تبار شیعه در کوفه نخستین کسانی بودند که پس از واقعه کربلا به رغم ارعاب و تهدید بطور رسمی مجالس عزاداری برای امام حسین(ع) برپا کردند و برای خون خواهی سیدالشهداء به مختار پیوستند که تعداد سپاهیان آنان به حدود 20000 نفر جنگجو می رسید. قبیله بنی اسد که از طوایف شیعه و عرب تبار بودند بعد از عاشورا به صحرای کربلا آمدند و شهدا را به خاک سپردند، اکنون فرزندان آنان که عشایر قابل توجهی را در عراق تشکیل می دهند، هر سال به سنّت اجداد خود با حالتی آشفته، هروله کنان به سوی کربلا می روند، جمعیت آنان به قدری زیاد است که وسایل نقلیه را از قبل به خارج از شهر کربلا می برند و معابر این شهر به مسیر رفت و آمد افراد پیاده زائرین حسینی اختصاص دارد. طول صفوف آنان به قدری است که هر کدام، فرصت دارند صرفاً یک بار از یک در صحن وارد و از صحن دیگر خارج شوند، هنگامی که ابوالعباس سفاح، اولین خلیفه عباسی به قدرت رسید (سال 132هـ.ق) وی فرمان داد مرقد امام حسین (ع) را از سقف برخوردار سازند ولی هارون دستور داد آستان حسینی را ویران نمایند مأمون فرزند او، به کسب رضایت شیعیان پرداخت و زمینه هایی فراهم ساخت تا شیعیان از اطراف و اکناف به کربلا بیایند اما متوکل چنانچه اشاره کردیم دستور به تخریب بارگاه امام حسین (ع) را داد و ستم های او در خصوص شیعیان و آثار مذهبی و مقدس آنان به حدی رسید که فرزند المنتصر بر پدر شورید و او را به هلاکت رسانید و در سال 247 هجری وقتی قدرت را بدست گرفت دستور داد تا عمارت مجلّلی در کربلا بر مزار مطهر امام حسین(ع) بنا کنند. با روی کار آمدن آل بویه، گسترش و تقویت تشیع در رأس کارها قرار گرفت و احمد معزالدوله دیلمی فرمان داد در سال 352 هجری در عراق و خصوص بغداد در ایام عاشورا مردم بطور رسمی عزاداری کنند.(5)

فیلیپ حتی استاد تاریخ اسلامی در دانشگاه برستن آمریکا می گوید: مسلمانان شیعه در عراق برای زنده نگه داشتن یاد شهادت حسین هر سال در دهه اول محرم برنامه سوگواری بر پا می کنند و مجلس روضه خوانی و محفل دینی سالانه در دو فصل برگزار می شود. اول آن در روز عاشورا و در کاظمین حوالی بغدادبرگزار می شود، فصل دوم چهل روز بعد از عاشورا در کربلا انجام می شود.(6)

در روز اربعین صدها هزار زوّار به سوی حرم حسین می آیند که در میان آنان دسته های بزرگی به نام دسته انصار در حرکت است. عزاداران با حالتی از حزن و اندوه و با سرها و پاهای برهنه و لباس سیاه و علامت مصیبت زدگی گریه می کنند، بر سرو صورت می زنند و به رسول اکرم(ص) برای شهادت سبط اش امام حسین(ع) تسلیت می گویند. در جلو هر دسته پرچم های سیاه در حال حرکت است.(7)

در پیشاپیش برخی دسته ها، شبیه برخی شهیدان کربلا و نیز لشکریان ستم مشاهده می گردد، سپس هودج هایی از زنان در میان آنان است و مانند اسیرانی که از شام به سوی مدینه بر می گردد، ظاهر می شوند و روز اربعین از کربلا عبور می کنند، جمعیت کثیری با دیدن این صحنه های غم انگیز متأثر شده و بر سروسینه می زنند.(8) دکتر علی الوردی می نویسد: همزیستی مسالمت آمیز در منطقه دیاله بین شیعه و سنی مشاهده می گردد و بسیار دیده می شود که محله سنی ها در برخی دسته های عزاداری و مجالس حسینی شرکت می کنند و برخی از آنان دسته های مخصوص به خودشان را بیرون می آورند و این وضع در شهرهایی چون ناصریه دیده می شود.(9)

در انقلاب سال 1338هـ.ق (1299 هـ.ش ـ 1920 م) که به رهبری میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) در کربلا علیه استعمار انگلستان صورت گرفت، رؤسای قبایل پس از یک جلسه مهم در حضور این مرجع بزرگ به زیارت مرقد امام حسین مشرف شده و با یکدیگر بیعت کردند تا بدست آوردن شهادت یا پیروزی دست از مبارزه با استعمار برندارند، این انقلاب که با الهام از حماسه حسینی و توأم با سوگواری در شهرهای نجف، کربلا، کاظمین، کوفه، حلّه، رمادی، بعقوبه، دیوانیه و... پا گرفت، ضربات مهلکی بر پیکر استعمار وارد ساخت و در نهایت موجب تحولاتی در تاریخ اجتماعی سیاسی عراق گردید.

در سال 1378 هـ.ق عبدالکریم قاسم و کمونیست ها در عراق سخت ترین شرایط را برای زوّار و عزاداران امام حسین(ع) بوجود آوردند بعد از آن در سال 1382 هـ.ق و زمان عبدالسلام عارف و برادرش عبدالرحمان عارف همان سخت گیری ها عملی گردید و دشمنی حکّام عراق با شیعیان عاشق حسین بن علی(ع) استمرار یافت، در سال 1387 هـ.ق که طی یک کودتای مجدد بعثی ها بر سر کار آمدند، این بار هدف این تشکیلات فاسد، مسخ کامل شعائر حسینی خصوص مراسم عزاداری بود اما به رغم این فشارها و اهانت ها مردم در محرم سال 1396 هـ.ق بزرگترین راهپیمایی مذهبی سیاسی را ترتیب دادند که حاصل آن چندین شهید و زندانی بود، در بیستم صفر 1398 هـ.ق مردم نجف اعم از کوچک و بزرگ در یک راهپیمایی با شکوه و با پای برهنه راهی کربلا شدند، مبارزه با رژیم بعثی و سقوط این قدرت باطل، شعارهای مردم را در این مسیر هشتاد کیلومتری تشکیل می داد. رژیم بعثی که نتوانسته بود در مبدأ از خروج مردم جلوگیری کند، کربلا را به اشغال نیروهای نظامی در آورد و نیروهای زرهی، توپخانه و هواپیماهای خود را در میان راه به مصاف راهپیمایان فرستاد، گلوله های توپ و خمپاره افراد بسیاری را شهید کرد بعدها هشت نفر در این ارتباط علناً در بغداد محکوم به اعدام شدند و یکصد وبیست نفر زیر شکنجه های رژیم بعثی به شهادت رسیدند. یک بار دیگر عاشورای سال 1399 این حادثه تکرار شد و قیام مردم سرکوب گردید، وفاداران به حماسه عاشورا، در عراق، عشق و پیوند خود را با این حماسه در قالب شعائر و برنامه های مذهبی و احساسات پاک دینی حفظ کرده اند، دسته ها و هیأت ها و موکب ها پایگاهی برای پیوستن علاقه مندان سیدالشهداء به این تشکل مقدس محسوب می شده است، هرگاه دسته ای به راه می افتد در پیشاپیش آن پرچمی در اهتزاز است، برافراشتن عَلَم در هیأت های زائر و عزادار نوعی سازماندهی قوای عاشورایی و لشکر حسینی تحت پرچم کربلاست، شکوه این دسته ها موجی از احساسات رشد دهنده را بر می انگیزد و دل ها را با فرهنگ عاشورا پیوند می زند و اشک های جاری شده، این مودت ها را امضاء می کند.(10)

شهید قاضی طباطبایی می نویسد: در ایام اربعین در عراق بیش از یک میلیون نفوس با مواکب حسینی برای زیارت قبر مطهر امام حسین وارد کربلا می شوند و اجتماع عظیم اتحادآمیز و مودّت خیز فراهم می آید و آن شهرستان مقدس یکپارچه عزا وناله و نوحه و ندبه بر سید مظلومان می گردد و مواکب از حرم سیدالشهداء خارج شده، به حرم ابوالفضل (ع) می روند و در آن روز اثرات نهضت حسینی در جلو چشم انسان مجسّم می گردد.(11)

در ماجرای یورش وحشیانه اشغالگران آمریکایی و انگلیسی به عراق مردم با تأثیرپذیری از قیام حسینی و ترتیب دادن دسته های عزاداری اراده و عزم خویش را در برابر متجاوزان، تقویت نمودند و اگر چه آنان از اواخر اسفند سال 1381 هـ.ش از جرثومه ای چون صدام و حزب بعث رهایی یافتند اما به بهانه آزادی از نوع آمریکایی تحت فشار سیاسی قوای بیگانه قرار گرفته اند که البته تأسّی به عاشورائیان و پیروی از رهبران روحانی و دلسوز و اتحاد و تفاهم آنان را از این طوفان می رهاند.

2ـ سوریه و لبنان

نخستین سوگواری ها در سوریه (شام) توسط اهل بیت امام حسین (ع) در بارگاه یزید صورت گرفت که مخالف و موافق را متأثر ساخت، وجود مزارها و مراقدی چون رأس الحسین و نیز مقام رؤوس شهداء در باب الصغیر، بارگاه مقام حضرت زینب کبری(س) و مرقد حضرت رقیه دختر امام حسین (ع) در این سرزمین یادآور حماسه عاشورا و نیز فجایع امویان در قیام کربلا می باشد.

اهالی سوریه و نواحی هم جوار، از زمان اتفاق حادثه نینوا در خانه ها و مراکز عبادی آشکارا و پنهانی سوگواری می نموده اند. حمدانیان از جمله حکمرانانی بودند که به شیعیان اجازه دادند شعائر و مراسم خود را آزادانه و با شکوه هر چه تمام تر برگزار کنند، در عصر این سلسله اقامه عزای حسینی و نوحه سرایی وسیع تر و افزون تر گردید. در زمان عثمانی ها با فشار و اختناقی که امرای این خاندان برای علاقه مندان به خاندان عترت فراهم کردند، شیعیان یا ناگزیر شدند مراسم سوگواری را پنهانی برگزار کنند و یا آن که به مناطق دور افتاده و کوهستانی چون جبل عامل کوچ کنند و این نواحی را پایگاه خویش قرار دهند و در آنجا دسته های عزاداری و مجالس نوحه خوانی برای شهیدان کربلا برگزار نمایند.

در حلب مشهدی قرار دارد که به امام حسین (ع) نسبت داده می شود که از درآمد اوقاف آن در روز عاشورا مردم را اطعام می کنند.(12) جعفر خلیلی ملاقات خود با سید محسن امین و توصیف عزاداری های سوریه را چنین یادآور می شود: سید محسن امین مرا دعوت کرد که در یکی از مجالس سوگواری حسین که در دمشق اقامه می گردد حاضر شوم، او به من گفت: در این مجلس نکاتی را می شنوی که قبلاً کمتر شنیده ای و خطباء جدیدی می بینی که برای این گونه مجالس آماده کرده ام ومن کوشش می کنم که امثال آنان را افزایش دهم و به تو توصیه می نمایم امشب در مجلسی که به نام امام حسین (ع) برگزار می شود حضوریابی(13)، مجالس سوگواری در دهه اول محرم آغاز می گردد و با تمام مظاهرش در روز عاشورا تجلّی می کند.

در لبنان به رغم آن که اکثریت مسلمان دارد و حکومت در دست مسیحیان است و مسلمین و خصوص شیعیان اقلیت مردم شناخته می شوند عاشورا حضور پرتحرک دارد و نیروی محرکه ای گردید برای سال ها مبارزه و استقامت شیعیان این سامان با استعمار فرانسه و تجاوزهای رژیم اشغال گر قدس. شیعه و سنّی در لبنان علیرغم توطئه های استکباری به بزرگداشت مراسم عاشورا و احداث حسینیه ها همت می گمارند که این برنامه در اتحاد آنان دخالت مهمی دارد.(14)

میشل مزاوی متذکر می گردد لبنان در دوره سلسله ممالیک که این کشور در کنترل مرکز حکومت این طایفه یعنی مصر بود، برای انجام شعائر مذهبی خصوص سوگواری وضع دشواری داشتند، به گفته وی شیعیان جبل عامل در برگزاری مراسم عاشورا از عراق و ایران تأثیر پذیرفته اند.(15)

آنچه که قابل توجه است اجرای نوعی نمایش مذهبی یا تعزیه خوانی است که صحنه شهادت امام حسین را مجسّم می کند این نمایش در برخی نواحی لبنان مرکزی برگزار می شود که محققی به نام پیترز به بررسی آن پرداخت و اهمیت سمبلیک آن را در تداوم ساخت سنتی لبنان نشان داد.(16)

در جبل عامل عزاداری های محرم در اماکنی که حسینیه نام دارد برگزار می شود که مساحت آن بر حسب بانی متفاوت است و برای آن موقوفاتی قرار داده اند، نخستین آنها حسینیه بناطیه التحتابور پس از آن در مناطق دیگر چنین اماکنی احداث گردید.(17) سید محسن امین خاطر نشان می نماید شیخ موسی شراره که از نجف به بنت جبیل آمد اقامه عزاداری برای سید شهیدان را در این منطقه احیا کرد و برای سوگواری، مجالس به شیوه و سبک عزاداری های عراق ترتیب داد وی می افزاید در این شهر مراسم احیاء یاد عاشورا در دهه اول محرم برگزار می گردد، روز عاشورا کارها تعطیل می شود و کتاب های مقتل و زیارت عاشورا خوانده می شود. بعد غذایی بنام هریسه تهیه می کنند که با حبوبات و گوشت کوبیده درست می شود که هر کس به قدر توانایی مالی آن را احسان می کند و فقرا از آن می خورند و دیگران نیز به قصد تبرّک این غذا را تناول می نمایند هریسه در بین اهالی محلات نیز توزیع می گردد و تمامی این ها به قصد تقرّب به خداوند از طریق حضرت امام حسین (ع) صورت می گیرد و در روستاهایی که این گونه مراسم نیست به خواندن مقتل در روز عاشورا اکتفا می شود.(18)

این دانشمند برجسته لبنان (1371ـ1284هـ.ق) اگر چه از رواج عزاداری های محرم در لبنان شادمان بود ولی آنچه که وی را رنج می داد وجود تحریفات و برخی خرافات در سوگواری های شیعیان عراق است که به اعتقاد وی باید در آنها اصلاحاتی به عمل آید و سپس ترویج گردد وی می گوید مجالس عزای حسینی که در حرم زینب صغری (ام کلثوم) در آبادی راویه انجام می گیرد که طی آن برخی کارهای ناروا چون قمه زنی انجام می گیرد باید پالایش گردد.(19)

وی در مبارزه با برخی بدعت ها و در عزاداری ها رساله «التنزیه لاعمال الشبیه»(20) را نوشت ایشان کتاب المجالس السنیه را نیز به قصد تصحیح اخبار نادرستی که بر سر منابر به ائمه نسبت می دهند نگاشت تا از این رهگذر جلوی زیادروی ها و افراط ها را بگیرد البته عده ای از افراد جاهل و اهل جهود بروی تهمت زدند که می خواهد از اجرای مراسم دینی جلوگیری کند او برای اثبات این که امور موهن و خلاف نباید در عزاداری ها باشد به منابعی چون قرآن، روایات، سنت ائمه، نظر فقهی علمای شیعه و استدلال های خودپسند استفاده نموده است. در سال 1393هـ.ق مطابق 1973م حکومت لبنان روز عاشورا را هر سال در تمامی نقاط لبنان تعطیل رسمی قرار داد که در آن روز تمام ادارات دولتی، مؤسّسات ملی و بازارها تعطیل گردید و این موضوع در تاریخ لبنان برای نخستین بار مشاهده می گردد.(21)

3ـ دیگر کشورهای عربی

موته یکی از شهرهای کشور اردن است که در استان جنوبی که کَرَک نام دارد قرار گرفته است و با کشور فلسطین هم مرز می باشد، جنگ موته به فرماندهی جعفر طیار، زیدبن حارثه و عبدالله بن رواحه در این ناحیه با دشمنان اسلام صورت گرفت، مشهد این سه فرمانده که طی جنگ مزبور به شهادت رسیدند در چند صد متری محل نبرد قرار دارد و هر کدام از این فرماندهان برای خود مزار و بارگاهی دارند اما مزار جعفر طیار از ویژگی خاصی برخوردار است زیرا شیعیان مقیم اردن در روز عاشورا در آنجا به عزاداری می پردازند.(22) در اردن گروهی از طوایف شیعه طبق سنت دیرینه در روز دهم محرم به فقرا و مستمندان به یاد امام حسین (ع) و یارانش طعام انفاق می کنند، از برخی حبوبات و سبزیجات و پیاز غذایی طبخ می کنند و به هر رهگذری می دهند تا قدری از آن میل نماید اگر چه اندک باشد، غالب علاقه مندان اهل بیت اعم از شیعه و سنی در این روز تلاش های روزانه را تعطیل می نمایندو چون ام سلمه با شنیدن خبر کشته شدن امام حسین از کار شستشو که مشغول آن بود دست برداشته، عده ای روش این بانو را پیش گرفته اند و حداقل از کارهایی که به نظافت و شستن ارتباط دارد اجتناب می کنند.(23)

در مناظقی از شبه جزیره عربستان چون حجاز، مسقط، عمان، احساء، قطیف، حضرموت اگر چه همچون عراق عزاداری با شکل وسیع و گسترده برگزار نمی شود ولی در مجالسی که مرثیه خوانده می شود یاد امام حسین (ع) احیا می گردد، در منبرها واقعه المناک کربلا از سوی خطبا در حسینیه ها، مراکز عبادی و خانه ها برای حاضران گوشزد می گردد، در برخی از این نواحی رسم است که شبیه منظره اسیران و هودج هایی را به همراه سینه زنی و بر سرو صورت زدن را به نمایش بگذارند، افراد این دسته های سوگواری وقتی در خیابان ها به یکدیگر می رسند، از همدیگر احوالپرسی می نمایند یا این که بطور متقابل از حسینیه های یکدیگر بازدید می کنند که با مراسمی ویژه توأم می باشد.

در امارات متحده عربی ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت در ایام عاشورا به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند، در مسجد امام حسین عزاداران حسینی به مرثیه سرایی پرداخته و با اشک ماتم و نوحه خوانی یاد امام حسین را گرامی می دارند، در این مراسم ملیت های گوناگون مسلمان شرکت دارند که به هنگام ظهر به نماز ایستاده و آوای توحید سر می دهند. در ابوظبی و شارجه نیز مجالس سوگواری برپا می گردد و عزاداران با بر دست گرفتن شمع و زمزمه نوحه و مرثیه به یاد محنت و رنج خاندان عترت و اهل بیت سالار شهیدان می گریند ایرانیان مقیم امارات، در این مجالس حضوری فعال و پرتحرک دارند.(24)

ده ها مسجد و حسینیه در کویت شاهد حضور و عزاداری شیعیان این کشور به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت امام حسین (ع) می باشند، عزاداران در دسته های فشرده به زنجیر زنی و نوحه خوانی پرداخته و در عزای سبط نبی اکرم (ص) و یارانش اشک ماتم می ریزند. عزاداران در حسینیه های اشکانی ها، بلوچی ها، امام حسین، آل یاسین و ده ها مسجد و حسینیه های دیگر برنامه های با شکوهی در این ارتباط برگزار می نمایند و طی سخنرانی ها، خطابه ها و ذکر مصائب از مظلومیت هایی که بر خاندان پیامبر رفته و ظلم هایی که نسبت به آنان روا داشته اند سخن می گویند. علل بازگشت و احیای تفکرات جاهلی با فاصله کوتاهی پس از رحلت پیامبر و انحراف از اصول و مبانی قرآن و مخالفت آشکار با دستورات الهی، در مراسم مذکور از طریق سخنرانی های آموزنده و ارزنده مورد بررسی قرار می گیرد. یک زن انگلیسی به نام فرایاستارک از مشاهدات خود در عزاداری های کویت چنین یاد می کند: کودکان را روز عاشورا به معابر و کوچه ها می آورند و کارد بزرگی را با اشاره به حالت نمایش بر زیر چانه های آنان می کشند که نوعی تأثر و تألم را به همراه دارد. این زن می افزاید این گونه حقیقت خالص ترسیم می گردد و همین شیوه ساده دلالت بر این دارد که انسانیت نباید فراموش شود و فداکاری ها باید تکریم گردد.

یکی از مهم ترین جلوه های تشیع در بحرین تعطیل رسمی روز عاشورا و وجود حسینیه های شیعیان است که در عرف محلی به آن ماتم می گویند، این مراکز محل اجتماع و سوگواری علاقه مندان خاندان عترت در دهه محرم و روز عاشورای حسینی است.(25)