بررسی میزان تأثیر آوای قرآن بر اضطراب بیماران پیش از آنژیوگرافی عروق کرونر

(مطالعه موردی در یکی از بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی گیلان)

مقدمه

امروزه با توجه به پیشرفت فناوری و وجود زندگی ماشینی، شیوع بیماری های قلبی و از جمله بیماری عروق کرونر به میزان قابل توجه ای افزایش پیدا کرده است و به دنبال آن، روش های تشخیصی پیشرفته و جدیدتری برای تشخیص این بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد. از جمله این روش ها، آنژیوگرافی است که به عنوان یک روش استاندارد قطعی و مطمئن برای تشخیص بیماری های عروق کرونر مورد استفاده قرار می گیرد.⁽¹⁾

با توجه به این که هر روش تشخیصی می تواند دارای عوارضی باشد، به دنبال استفاده از تست های تشخیصی قلب و از جمله آنژیوگرافی، شاهد عوارض متعددی از قبیل آریتمی های قلبی، پارگی عضله قلب، ترومبوز و آمبولی شریانی در بیماران خواهیم بود. اما یکی از مهم ترین این عوارض، که در بیماران تحت آنژیوگرافی دیده می شود، اضطراب است که نتایج حاصل از این تست تشخیصی را به میزان قابل ملاحظه ای تحت تأثیر خود قرار می دهد.⁽²⁾

تحقیقات انجام شده بر روی اضطراب پیش از آنژیوگرافی نشان می دهد بیمارانی که تحت عمل آنژیوگرافی عروق کرونر قرار می گیرند، دچار ترس و اضطراب ناشی از این عمل و تشخیص بیماری خود می شوند و پیش از انجام آنژیوگرافی عروق کرونر، بیش از 82 درصد بیماران دچار اضطراب می شوند. از طرفی، اضطراب پیش از آنژیوگرافی یک پدیده اجتناب ناپذیر و تا حدی ضروری است و اگر میزان آن از حد معمول بیش تر شود، تنش های جسمی و روانی بسیار زیادی برای فرد به وجود می آورد و می تواند اثرات سوء قابل ملاحظه ای بر قسمت های مختلف بدن، به ویژه قلب، بر جای بگذارد.

لازم به ذکر است که اضطراب احساسی درونی و آزاردهنده و تا حدی ضروری است که در بیماران قلبی موجب سرعت بخشیدن به روند بیماری و تشدید علایم بیماری می گردد و وجود اضطراب پیش از آنژیوگرافی، یک پدیده اجتناب ناپذیر در بیماران تحت آنژیوگرافی می باشد که باید با استفاده از یک روش مناسب این اضطراب را برطرف و از عوارض ناشی از آن جلوگیری نمود.⁽³⁾

اما روش هایی که برای کاهش اضطراب در بیماران مورد استفاده قرار می گیرند، به دو دسته دارویی و غیردارویی تقسیم می شوند. در روش غیردارویی علاوه بر تن آرامی، تخیل درمانی، لمس درمانی و خنده درمانی می توان از موسیقی درمانی به عنوان یک روش بسیار مؤثر و مفید برای کاهش اضطراب در بیماران استفاده نمود.⁽⁴⁾

موسیقی دارای اثرات مختلفی است که یکی از آن ها، کاهش دادن اضطراب در بیمارانی است که تحت عمل جراحی سرپایی قرار می گیرند.⁽⁵⁾ از موسیقی درمانی می توان هم پیش از عمل و هم پس از عمل و نیز برای کاستن اضطراب بیماران پیش از آنژیوگرافی استفاده نمود.⁽⁶⁾ یکی از انواع موسیقی، موسیقی ناشی از تلاوت قرآن کریم است، که به عنوان یک موسیقی عرفانی دلپذیر با خواص ویژه و ملودی و ریتم مخصوص به خود، به عنوان یکی از باشکوه ترین ابعاد اعجاز بیان قرآن کریم مطرح می باشد. می توان گفت که یکی از جذاب ترین و طبیعی ترین موسیقی ها، موسیقی روح بخش ناشی از تلاوت قرآن کریم است که از آن می توان به عنوان یک روش غیردارویی و مؤثر برای کاهش اضطراب بیماران استفاده نمود.⁽⁷⁾

با توجه به مطالب مزبور پژوهش گر از سویی در بیش تر موارد شاهد وجود اضطراب بیماران در قبل از انجام آنژیوگرافی عروق کرونر بوده که حتی در پاره ای از موارد مانع از انجام آن می گردید و از سوی دیگر، ناظر بوده است که هیچ اقدام غیردارویی برای کاهش اضطراب آن ها صورت نمی گیرد. از این رو، با هدف تأثیر موسیقی در کاهش اضطراب در دیگر کشورها، به نظر می رسد می توان از آوای قرآن، که یکی از موسیقی های آیینی متناسب با ساختار جامعه ما می باشد، به عنوان یک روش غیردارویی برای کاهش اضطراب بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر استفاده نمود. از این رو، تصمیم به انجام مطالعه برنامه ریزی شده ای گرفته شد تا میزان اثربخشی آوای قرآن را بر اضطراب پیش از آنژیوگرافی عروق کرونر بررسی و تعیین نماید.

روش پژوهش

این پژوهش یک تحقیق نیمه تجربی (Quasi - experimental) است. جامعه آماری این پژوهش مجموع بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر بودند که منحصرا برای انجام آنژیوگرافی، در بخش آنژیوگرافی مرکز آموزشی و درمانی دکتر حشمت رشت بستری شده بودند. نمونه های مورد مطالعه از بیمارانی انتخاب شدند که دارای مشخصات تعیین شده توسط پژوهش گر بودند و فقط برای انجام آنژیوگرافی از روز قبل در بخش آنژیوگرافی این مرکز آموزشی و درمانی بستری شده و علاقه مند به شرکت در تحقیق بودند. حجم نمونه در این پژوهش، 108 نفر بود که به طور تصادفی تدریجی (Consequential sampling) انتخاب شده بودند. از این تعداد 54 نفر در گروه شاهد و 54 نفر در گروه آزمون قرار گرفتند.

ابزار گردآوری داده ها، شامل پرسشنامه اطلاعات فردی، مقیاس اضطراب موقعیتی و شخصیتی اشپیل برگر و چک لیست ثبت علایم حیاتی بود. روش نمونه گیری در گروه آزمون بدین صورت بود که، ابتدا در ساعت 5 بعدازظهر روز قبل از آنژیوگرافی علایم حیاتی آنان شامل فشار خون سیستولیک، فشار خون دیاستولیک، تعداد نبض و تنفس توسط پژوهش گر ثبت می شد. پس از آن، فرم اطلاعات فردی و فرم اضطراب اشپیل برگر تکمیل می شد. سپس در صبح روز آنژیوگرافی در حدود 5/1 ساعت پیش از آنژیوگرافی ضبط صوت، گوشی و نوار قرآن در اختیار نمونه های گروه آزمون قرارگرفته و به مدت بیست دقیقه آوای قران برای آنان پخش می شد. سپس حدود یک ساعت پیش از انجام آنژیوگرافی، مجددا علایم حیاتی توسط پژوهش گر کنترل و ثبت می گردید و فرم اضطراب اشپیل برگر نیز تکمیل می شد. اگر احیانا افرادی کم تر از بیست دقیقه به آوای قرآن گوش می دادند از نمونه های گروه آزمون حذف می شدند.

نوار قرآن مورد استفاده در این پژوهش، حاوی آیات 52 1 سوره یوسف، با صدای استاد محمد صدیق منشاوی بود که انتخاب آیات مذکور پس از مشورت با صاحب نظران علوم قرآن در کانون قرآن دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه و کانون قرآن سازمان تبلیغات اسلامی صورت گرفت. روش نمونه گیری در گروه شاهد نیز درست مثل گروه آزمون بود، با این تفاوت که در صبح روز آنژیوگرافی برای آنان نوار قرآن پخش نشد. پرسش نامه اضطراب در این پژوهش، پرسش نامه دو قسمتی تعیین میزان اضطراب اشپیل برگر بود. بخش اول این پرسش نامه شامل بیست عبارت تعیین اضطراب موقعیتی و بخش دوم نیز شامل بیست عبارت تعیین اضطراب شخصیتی بود. منظور از اضطراب موقعیتی احساس فرد در همان لحظه و منظور از اضطراب شخصیتی احساس معمول فرد در بیش تر اوقات بود. به هر کدام از عبارات این آزمون، براساس پاسخ ارائه شده، بین 1 تا 4 امتیاز اختصاص یافت و مجموع نمرات هر یک از دو مقیاس اضطراب موقعیتی و شخصیتی در دامنه 20 تا 80 قرار گرفتند. پس از جمع بندی امتیازات کسب شده، واحدهای مورد پژوهش در دو گروه مضطرب، با داشتن نمره اضطراب بالای 43 و گروه غیرمضطرب، با نمره اضطراب پایین 43 طبقه بندی شدند.⁽⁸⁾

یافته ها

پس از انجام نمونه گیری، اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از رایانه و نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده در مورد اطلاعات فردی واحدهای مورد پژوهش نشان می دهد که اکثر واحدهای مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (1/74%) و آزمون (1/61%) در گروه سنی 6040 سال قرار داشتند و بیش ترین درصد واحدهای مورد پژوهش در گروه آزمون (7/66%) مرد بوده و در گروه شاهد نیز توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب جنس به میزان مساوی (50%) بود. در ارتباط با متغیر شغل نیز بیش ترین درصد واحدهای مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (7/40%) و آزمون (3/33%) را افراد خانه دار تشکیل می دادند. از نظر تحصیلات، اکثر واحدهای مورد پژوهش در گروه آزمون (48%) دارای تحصیلات زیر دیپلم و اکثر واحدهای مورد پژوهش در گروه شاهد (3/46%) بی سواد بودند.

همچنین نتایج این پژوهش نشان می دهد که از لحاظ محل سکونت، اکثر واحدهای مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (7/66%) و آزمون (9/75%) ساکن شهر بودند.

هزینه درمان بیش ترین درصد واحدهای مورد پژوهش در گروه شاهد (88%) و آزمون (87%)، مقداری توسط بیمه و بقیه توسط خودشان پرداخت گردید. همچنین اکثر واحدهای مورد پژوهش (87%) در هر دو گروه شاهد و آزمون سابقه گوش کردن موسیقی را داشتند. بیش ترین درصد واحدهای مورد پژوهش در هر دو گروه شاهد (5/81%) و آزمون (1/98%) پیش از بستری شدن قرآن گوش می کردند.

تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از میزان اضطراب موقعیتی و شخصیتی بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر نشان می دهد که بیش تر واحدهای مورد پژوهش در گروه شاهد در روز پیش از آنژیوگرافی دارای اضطراب موقعیتی (63%) و اضطراب شخصیتی (9/75%) بودند و در روز آنژیوگرافی نیز بیش ترین درصد واحدهای مورد پژوهش در این گروه دارای اضطراب موقعیتی (1/74%) و اضطراب شخصیتی (4/70%) بودند. (جدول شماره یک)

جدول شماره 1: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب میزان اضطراب روز قبل از آنژیوگرافی و روز آنژیوگرافی در گروه شاهد، سال 1380

همچنین نتایج تحقیق بیان گر آن است که بیش ترین درصد واحدهای مورد پژوهش در گروه آزمون در روز پیش از انجام آنژیوگرافی دارای اضطراب موقعیتی (8/77%) و اضطراب شخصیتی (4/70%) بودند. در حالی که در روز آنژیوگرافی بیش ترین درصد این واحدها (1/61%) اضطراب موقعیتی نداشتند و میزان اضطراب شخصیتی آن ها نیز نسبت به روز قبل از آنژیوگرافی کاهش یافته بود. (جدول شماره 2)

جدول شماره 2: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب میزان اضطراب روز قبل از آنژیوگرافی و روز آنژیوگرافی در گروه آزمون، سال 1380

همچنین نتایج پژوهش بیان گر وجود ارتباط معنی دار بین برخی از متغیرهای مداخله گر از قبیل سن، جنس، شغل، وضع تحصیلات، محل سکونت، سابقه گوش کردن به قرآن، با میزان اضطراب و علایم حیاتی بیماران در روز قبل و روز آنژیوگرافی بود.

بحث و نتیجه گیری

اضطراب را همه انسان ها تجربه می کنند. اضطراب احساسی ناخوشایند و مبهم می باشد که با یک سری علایم جسمی از قبیل تپش قلب، تعریق، تنگی نفس و... مشخص می شود.⁽⁹⁾ بیش تر بیماران بستری در بیمارستان دچار درجاتی از اضطراب می شوند که یکی از شایع ترین این موارد وجود اضطراب پیش از آنژیوگرافی عروق کرونر می باشد.⁽¹⁰⁾

تحلیل نتایج آزمون های آماری نشان می دهد که در این مطالعه دو گروه شاهد و آزمون از لحاظ متغیرهای سن، جنس، وضعیت تأهل، شغل، تحصیلات، محل سکونت، استفاده از سیستم های حمایت اجتماعی و سابقه گوش کردن به قرآن و موسیقی، همگون انتخاب شده اند. همچنین در روز پیش از آنژیوگرافی نتایج کی دو نشان می دهد که دو گروه شاهد و آزمون از لحاظ داشتن اضطراب موقعیتی و شخصیتی همگون می باشند.

لازم به ذکر است که این پژوهش دارای سه فرضیه بود که پژوهش گر به ترتیب آن ها را مورد بررسی قرار می دهد. در ارتباط با فرضیه اول پژوهش (میزان اضطراب موقعیتی روز آنژیوگرافی در گروهی که به آوای قرآن گوش داده اند با گروهی که به آوای قرآن گوش نداده اند متفاوت است)، یافته های پژوهش نشان می دهد که با استفاده از آزمون تی (T) مستقل (0001/0> P و 32/7=T) و با ضریب اطمینان بیش از 95% میزان اضطراب موقعیتی روز آنژیوگرافی در گروه آزمون که به آوای قرآن گوش داده اند با گروه شاهد که به آوای قرآن گوش نداده اند تفاوت دارد. پژوهش گر معتقد است که این اختلاف معنی دار ناشی از کاهش اضطراب موقعیتی بیماران گروه آزمون در اثر گوش دادن به آوای دلنشین قرآن در صبح روز آنژیوگرافی می باشد. پوتر و پری در این زمینه می نویسند: از موسیقی درمانی می توان برای کاهش اضطراب و درد و ایجاد انحراف فکری و القای خواب بر حسب ذوق و سلیقه بیمارن استفاده نمود.⁽¹¹⁾

همچنین باور و هیل نیز اظهار می دارند که موسیقی دارای اثرات مفید بسیاری بر روی بیماران مختلف می باشد و یکی از مفیدترین اثرات آن، کاهش دادن اضطراب بیماران بستری در بیمارستان می باشد و نیز نتیجه تحقیق گود و همکاران در مورد تأثیر موسیقی و تن آرامی بر کاهش درد پس از جراحی بیان گر آن است که می توان از موسیقی درمانی به عنوان روشی مطمئن و بدون عارضه برای کاستن درد و اضطراب بیماران استفاده نمود.⁽¹²⁾ بنابراین، با توجه به نتایج فوق فرضیه اول پژوهش مورد تأیید واقع شد. (نمودار شماره 1.)

نمودار شماره 1: مقایسه میانگین تغییرات میزان اضطراب موقعیتی روز قبل از آنژیوگرافی و روز بعد از آنژیوگرافی در گروه شاهد با آزمون سال 1380
_______________________________________

در ارتباط با فرضیه دوم پژوهش (میزان اضطراب شخصیتی روز آنژیوگرافی در گروهی که به آوای قرآن گوش داده اند با گروهی که به آوای قرآن گوش نداده اند متفاوت است)، یافته های پژوهش نشان می دهد که با استفاده از آزمون تی (T) مستقل (0001/0P < و 48/3= t) و با ضریب اطمینان بیش از 95% میزان اضطراب شخصیتی روز آنژیوگرافی در گروه آزمون، که به آوای قرآن گوش داده اند، با گروه شاهد که به آوای قرآن گوش نداده اند، تفاوت دارد. به نظر پژوهش گر دلیل وجود این اختلاف معنی دار ناشی از گوش دادن به صوت موزون قرآن توسط نمونه های گروه آزمون در صبح روز آنژیوگرافی عروق کرونر می باشد. باج در تحقیق خود در مورد بررسی تأثیر موسیقی درمانی بر اضطراب بیماران پیش جراحی با تأیید مؤثربودن موسیقی در کاستن اضطراب بیماران در قبل از جراحی می نویسد: موسیقی درمانی یکی از انواع روش های غیردارویی است که از آن می توان برای تسکین اضطراب بیماران قبل از انجام عمل های جراحی استفاده نمود.⁽¹³⁾ و نیز کلت و همکاران می نویسند: یکی از انواع روش های غیردارویی که می توان از آن برای کاهش اضطراب شخصیتی بیماران مورد استفاده قرار داد، استفاده از موسیقی درمانی می باشد و نتایج تحقیق آنان در مورد تأثیر موسیقی بر میزان اضطراب بیماران تحت برونکوسکوپی فیبروپتیک نشان می دهد که با استفاده از آزمون تی (T) مستقل (29/4= t) و ضریب اطمینان بیش از 95% میزان اضطراب شخصیتی بیماران گروه آزمون که برای آنان موسیقی پخش شده در مقایسه با بیماران گروه شاهد که برای آنان چیزی پخش نشده، کاهش یافته است.⁽¹⁴⁾ بنابراین، با توجه به نتایج فوق، فرضیه دوم پژوهش نیز مورد قبول واقع شد. (نمودار شماره 2)

 

نمودار شماره 2: مقایسه میانگین تغییرات میزان اضطراب شخصیتی روز قبل از آنژیوگرافی و روز بعد از آنژیوگرافی در گروه شاهد با آزمون سال 1380
_______________________________________

در مورد فرضیه سوم پژوهش (میزان تغییرات علایم حیاتی ناشی از اضطراب روز آنژیوگرافی در گروهی که به آوای قرآن گوش داده اند با گروهی که به آوای قرآن گوش نداده اند متفاوت است)، یافته های پژوهش نشان می دهد که با استفاده از آزمون تی (T) مستقل (0001/0 < P) و با ضریب اطمینان بیش از 95% میزان تغییرات علایم حیاتی روز آنژیوگرافی شامل میزان فشار خون سیستولیک، فشار خون دیاستولیک، تعداد نبض و تنفس در گروه آزمون که به آوای قرآن گوش داده اند با گروه شاهد که به آوای قرآن گوش نداده اند تفاوت دارد. پژوهش گر معتقد است که این اختلاف معنی دار نیز به دنبال گوش دادن به آوای دلنشین قرآن توسط نمونه های گروه آزمون در صبح روز آنژیوگرافی ایجاد شده است. همچنین نتیجه تحقیق چلان در مورد تأثیر موسیقی بر اضطراب و تن آرامی بیماران تحت تهویه مصنوعی نشان می دهد که میزان ضربات قلب و تعداد تنفس گروه آزمون که به موسیقی گوش کرده اند، نسبت به گروه شاهد کاهش یافته است.⁽¹⁵⁾ و نیز نتایج تحقیق نیکبخت در مورد بررسی تأثیر آوای قرآن کریم در کاهش اضطراب پیش و پس از انجام اقدامات تشخیصی و درمانی حاکی از تعدیل فشار خون سیستولیک و تعداد تنفس در اثر گوش دادن به آوای قرآن می باشد. از این رو، با توجه به نتایج فوق، فرضیه سوم پژوهش نیز مورد قبول واقع گردید.

بنابراین، با توجه به مؤثر بودن آوای قرآن در کاهش اضطراب و علایم حیاتی ناشی از اضطراب در بیماران تحت آنژیوگرافی عروق کرونر و با توجه به محاسن این روش از قبیل هزینه کم مطمئن و بی خطر بودن آن، می توان از این روش غیردارویی برای کاستن اضطراب و علام فیزیولوژیک ناشی از اضطراب بیماران در قبل از انجام اعمال جراحی و روش های تشخیصی تهاجمی استفاده نمود.

امید است این پژوهش بُعد دیگری از مفاهیم عمیق اسلامی را در امور خدماتی و درمانی نمایان سازد.

··· پی نوشت ها

1. Bucher L, Melander S. Critical care Nursing . St. louis. The C. V. Mosby Company. 1999. pp. 205-215

2. Pagana K. Mental of Diagnostic And laboratory Testes, 1 nd ed . st . louis. The C.V. Mosby company. 1998, pp. 916-902

3. Heikkila J,Paunonen M, Virtamen V. fear of patient related to coronary arteriography. Journal of Advanced Nursing. 1998,28 (1): 54-62

4. Baure B, Hill S. Mental Health Nursing, Philadelphia. W.B. Saunders company. 2000,pp.278-286.

5. Lindman C, Athie M. Fundamental of contemporary Nursing practic. philadelphia. W.B. saunders company. 1999, pp. 87-96

6. Ignatavicius D. Medical- surgical Nursing across the Heaith care continum. 3nd ed. philadelphia. W.B. saunders company. 2000,pp. 34-41

7 علیرضا نیکبخت، استعانت از قرآن کریم در شفای جسمانی، تهران، قبله، 1378، ص 55

8. Edell U. Fragmented sleep and tiredness in males and Femals one years after percutaneous transluminal coronary angioplasty (PTCA). Journal of Advauced Nursing 2001, 34(2):203-211

9. Sadock B. comprehensive Text Book of psychiatry . 7nd ed. philadelphia. lippincott company, 1999, pp. 812-818.

10. Tylor R. An expolartion ot the relationships between uncertainty, physiological distress and type of coping strategy among chines men after cardiac catneterization. Journal of Advanced Nursing, 2001, 33 (1): 79-88

11. Potter A, perry G. Basic Nursing A critical Thinking Approach. 4nd ed. st. louis. The C.V. Mosby company, 1999, pp. 576-580.

12. Good M, stanton - Hicks M, Grass J.Relaxation and Music to reduce postsurgical pain. Journal of Advanced Nursing. 2001, 33 (2). pp. 208-218.

13. Budge J. Musictherapy in the preoperating area. www. psl Group. com. 2000, pp. 1-5.

14. Colt HG, powers A, shanks TG. Effect of music on state anxiety score in patients undergoing fiberoptic bronchos copy. chest. 1999, 116 (3): 819 - 825.

15. Chlan L. effectivness of music therapy intervention on relaxation and anxiety for patient receving ventilatory assistance. Heart & lung. 1998, 27 (3): 169-176.