تشکیل خانواده

ازدواج در میان همه ی اقوام و ملل و جوامع انسانی از قداستی خاص برخوردار است. و به همین دلیل نیز، آداب و رسوم ویژه ی خود را دارد که به تناسب عقیده و مرام، نژاد و زبان، جغرافیا و عوامل دیگری، گوناگون و متنوع است.

اهمیت ازدواج در اسلام

دست توانمند آفرینش ، غریزه ی قدرتمند جنسی را با ذات آدمی، عجین کرده که خود، عامل تکامل انسان، تحکیم عواطف و احساسات، بقای نسل و بسیاری مواهب دیگر است. ازدیدگاه شریعت مقدس اسلام و دیگر ادیان الهی، برای ارضای غریزه ی جنسی، راهی جز ازدواج وجود ندارد؛ بنابراین، ازدواج، ناموس طبیعت بشری، خواست فطری و حکمت آفرینش است؛ چنان که هسته ی مرکزی و سنگ زیرین جامعه ی بشری را نیز تشکیل می دهد. قرآن مجید در این راستا می فرماید:
«و من ایاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه... »(1)
و از نشانه های او، این که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد.
هم چنین از ازدواج با عنوان «پیوند محکم» یاد کرده، می فرماید:
«... و اخذن منکم میثاقا غلیظا»(2)
زنان (هنگام عقد) از شما پیمان محکمی گرفته اند.
به همین دلیل، رهبر بزرگوار اسلام، حضرت محمد صلی الله علیه و آله درباره ی ازدواج می فرماید:
«ما بنی بناء فی الاسلام احب الی الله عزوجل من التزویج»(3)
در اسلام هیچ بنیادی پی ریزی نشده که مانند ازدواج، محبوب خدای بزرگ باشد.
و امام صادق علیه السلام ازدواج را سبب افزونی ارزش عبادت دانسته، می فرماید:
«رکعتان یصلیهما المتزوج افضل من سبعین رکعه یصلیها غیر متزوج»(4)
دو رکعت نمازی که متاهل به جای می آورد از هفتاد رکعت نمازی که مجرد به جای می آورد، برتر است.
در متون اسلامی به موازات تمجید و تشویق به ازدواج، از تجرد، نهی و نکوهش شده است، از جمله رسول اکرم صلی الله علیه و اله می فرماید:
«اکثر اهل النار العزاب»(5)
بیشتر دوزخیان را مجردان تشکیل می دهند.
ازدواج، برای زن یا مرد، به خودی خود از مستحبات بسیار مؤکد است.(6) که گاه واجب می شود؛
کسی که به واسطه ی نداشتن زن به حرام می افتد، واجب است زن بگیرد.(7)

خواستگاری

نخستین گام در تشکیل خانواده «خواستگاری» است که اگر بر مبنای صحیح صورت پذیرد، بیشترین سهم را در استحکام و سعادت خانواده تامین می کند. از دیدگاه اسلام، رعایت امور زیر در خواستگاری ضروری است؛
1- سزاوار است انسان در صفات همسر آینده ی خویش دقت کند و همسری خوش نام و خوش اخلاق برگزیند و همان گونه که مرد باید در صفات نامزد خویش توجه کند، سزاوار است زن و اولیای او نیز در صفات خواستگار، نیک بنگرند.(8)
2- در انتخاب همسر نباید به زیبایی و ثروت او بسنده کرد، بلکه باید همسری را اختیار کند که از صفات نیکو برخوردار باشد. این صفات از نظر رسول اکرم صلی الله علیه و آله عبارتند از ؛
-ولود و بسیار زا؛
- ودود و بامحبت؛
- عفیف و پاکدامن؛
- عزیز و محترم در میان خانواده ی خویش؛
- متواضع و مطیع در برابر شوهر؛
- خودآرایی برای همسر.(9)
3- صفات زنان ناشایست از منظر رسول خدا صلی الله علیه وآله این گونه است:
- نسبت به شوهر عزیز (و پرتوقع) است.
- در میان خانواده ی خود، خوار و بی مقدار است.
-کینه توز و حسود است.
- دربرابر گناه ورع و تقوا ندارد.
- در غیاب شوهر برای دیگران آرایش می کند، ولی در حضور شوهرش از چنین کاری دریغ می ورزد.
- سخن شوهرش را نمی شنود و از او اطاعت نمی کند.
- چون اسب سرکش- از شوهرش تمکین نمی کند.
-هیچ عذری را از شوهر نمی پذیرد و هیچ گونه گذشتی نسبت به او ندارد.(10)
4- ازدواج با این گونه زنان نیز مکروه است؛
- ازدواج با زن زناکار و زنازاده.
- ازدواج با زنی که هنگام تولد، قابله ی انسان بوده و دختر قابله.(11)
5- زنان نیز نباید مردانی را به همسر برگزینند که صفات زشت زیر را دارند؛
- بداخلاقی ؛
- زن صفتی و نامردی؛
- فسق و فجور؛
- شرابخواری.(12)
6- مرد می تواند هنگام خواستگاری با شرایط زیر، به زن مورد نظر نگاه کند؛
- قصد لذت نداشته باشد، گرچه به طور ناخواسته لذت نیز ببرد.
- نگاه کردن، بصیرت و شناخت او را نسبت به زن، افزون کند.
- زن در حال حاضر ممنوعیت ازدواج نداشته، و احتمال توافق، وجود داشته باشد.
- احتیاط واجب آن است که به نگاه بر صورت، دست ها تا مچ، مو و برخی زیبایی ها بسنده کند.
احتیاط واجب ان است نگاه کردن از پشت لباس نازک باشد.(13)

مراسم عقد

ازدواج به دو شکل، دایم و موقت، انجام می گیرد و هر یک از آن ها نیازمند صیغه ی عقدی است که مشتمل بر «ایجاب و قبول» است؛ یعنی گفتن دو جمله ای که دلالت بر انشا و رضایت به مفهوم خود داشته باشند؛ بنابراین، تنها رضایت قلبی دو طرف، یا به شکل معاطاتی ( ازدواج عملی بدون عقد و صیغه) همین طور صیغه ی عقد کتبی یا اشاره ای که دلالت بر ازدواج کند* کافی نیست.(14)
صیغه ی عقد بنابر احتیاط لازم باید به عربی خوانده شود و اگر مرد و زن نتوانند صیغه را به عربی صحیح بخوانند، با هر زبانی که صیغه را بخوانند صحیح است و لازم نیست وکیل بگیرند، ولی باید جمله ای بگویند که معنای «زوجت و قبلت» لغت عربی را بفهماند.(15)
صیغه ی عقد، چه توسط خود زوجین خوانده شود، چه توسط وکیل آن ها، باید بعد از بیان شرایط و توافق و تعیین مهریه، اجرا شود و احتیاط واجب آن است که «ایجاب» از طرف زن و «قبول» از طرف مرد باشد.(16)

احکام عقد

1. کسی که صیغه ی عقد را جاری می کند- خواه برای خود یا برای دیگری- باید بالغ و عاقل باشد، هم چنین باید صیغه را صحیح و با قصد جدی پیوند ازدواج، جاری کند.(17)
2. اگر در عقد، یک حرف غلط خوانده شود که معنای آن را عوض کند، عقد باطل است.(18)
3- زن و مرد تا یقین نکنند وکیل آن ها صیغه را خوانده است، نمی توانند به یکدیگر نگاه محرمانه نمایند.(19)
4- رضایت کامل و زن و مرد در صحت عقد، شرط است؛ بنابراین اگر زن یا مرد را مجبور به ازدواج کنند، عقد صحیح نیست، مگر بعد از اجرای صیغه؛ ازدواج را بپذیرد و راضی شود.(20)
5- دختری که به حد بلوغ رسیده و رشیده است، یعنی مصلحت خود را تشخیص می دهد، اگر بخواهد شوهر کند، چنانکه باکره باشد، باید از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد و اجازه ی مادر و برادر لازم نیست.(21)
6- اگر مرد پس از عقد و پیش از عروسی، زنش را طلاق بدهد. باید نصف مهریه را به او بپردازد. همین طور اگر زن یا مرد در این اثنا بمیرند، زن یا وارثان او نصف مهریه را دریافت می کنند.(22)
7- وجود برخی عیب ها در زن یا مرد، سبب باطل شدن عقد می شود.(23)

مراسم عروسی

الف- مستحبات؛
1- مستحب است عروسی در شب انجام گیرد و در شب یا روز عروسی، ولیمه داده شود که از سنت پیامبران است. ولیمه ی یکی دو روزه مستحب است نه بیشتر و خوب است که مؤمنان ثروتمند و فقیر را به ولیمه دعوت کرد و برای آنان نیز مستحب است این دعوت را بپذیرند، گرچه روزه ی مستحبی گرفته باشند.
2- مستحب است داماد هنگام عروسی ، دو رکعت نماز و دعاهایی را که از معصومین (ع) رسیده بخواند و عروس و داماد با وضو باشند و داماد از خدا بخواهد که فرزندش را مسلمان و سالم قرار دهد و او را از گزند وسوسه ی شیطان نگه دارد.
3- بسم الله بگوید تا شیطان به آنان نزدیک نشود.(24)
ب- مکروهات؛
1- در زمان های زیر، آمیزش مکروه است: شب و روزی که ماه و خورشید می گیرند؛ روزی که باد سیاه یا زرد می وزد یا زلزله رخ می دهد، هنگام غروب خورشید، شب اول ماه ( جز ماه رمضان) شب نیمه ی هر ماه، شب چهارشنبه، شب عید فطر و قربان، در مسافرت اگر آب برای غسل کردن یافت نمی شود.
2- در این حالات نیز آمیزش کراهت دارد؛ رو به قبله و پشت به قبله، در کشتی، هنگام سیری، ایستاده، زیر آسمان و درخت میوه.(25)
ج- واجبات؛
1- وقتی زن در اختیار همسرش قرار بگیرد و مطیع او شود برشوهر واجب است مخارج او را اعم از خوراک، پوشاک و مسکن و لوازم ضروری زندگی در حد متعارف تأمین کند، به شرط آن که زن، همسر دائمی مرد باشد و بدون اجازه ی او از منزل خارج نشود (جز برای حج واجب) و مرتد نگردد.(26)
2- پس از عروسی بر مرد واجب است همه ی مهریه ی زن را به او بپردازد و زن حق دارد آن را پیش از عروسی نیز طلب کند.(27)
3- بر زن، واجب است در مورد کامجویی های حلال، از شوهر خویش تمکین کند.(28)

استفتاء:

1-آیا دست زدن برای زنان در مجالس شادی زنانه مانند ولادت ها و عروسی ها جایز است؟
ج- دست زدن به نحو متعارف اگر مفسده ای بر آن مترتب نشود، اشکال ندارد حتی اگر اجنبی صدای آن را بشنود.(29)
2- رقص مرد برای مرد و زن برای زن چه حکمی دارد؟
ج- به طور کلی اگر رقص به گونه ای باشد که منجر به تحریک شهوت شود یا مستلزم فعل حرام یا مترتب مفسده ای باشد، حرام است.(30)
3- آیا رقص زن برای شوهرش یا مرد برای همسرش حرام است؟
ج- اگر رقص زن برای شوهرش یا برعکس، همراه ارتکاب حرامی نباشد، اشکال ندارد.(31)

پی نوشت ها:

1- روم (30)، آیه ی 21.
2- نساء(4)، آیه ی 21.
3- وسائل الشیعه، ج 20، ص 14.
4- همان، ص 20.
5- همان.
6- تحریر الوسیله، ج 2، ص 236.
7- توضیح المسائل، م 2443.
8- تحریرالوسیله، ج 2، ص 237، مساله 1.
9- همان، مسأله 2.
10- همان، ص 237-238، مسأله 2.
11- همان، ص 238، مسأله 3.
12- همان، مسأله ی 4.
13- همان، ص 245، مسأله ی 28.
- افرادی که لال هستند از این حکم استثنا می شوند.
14- همان، ص 246.
15- ر.ک: همان؛ توضیح المسائل، مسأله ی 2370.
16- تحریر الوسیله، ج 2، ص 246- 247، مسأله ی 1 و 4.
17- همان، ص 249، مسأله ی 11.
18- توضیح المسائل، مسأله ی 2371.
19- همان، مسأله 2365.
20- تحریر الوسیله ، ج 2، ص 254، مسأله 25.
21- توضیح المسائل، مسأله ی 2376.
22- تحریر الوسیله، ج 2، ص 300، مسأله 13 و 14.
23- ر.ک: توضیح المسائل مسأله ی 2380- 2381 و تحریر الوسیله، ج 2، ص 292-297.
24- تحریر الوسیله، ج 2 ص 238-239، مسأله ی 6-8.
25- همان، ص 239-240، مسأله 8.
26- همان، ص 313-315، مسأله ی 1، 3، 5 و 8.
27- همان، ص 299- 300، مسأله ی ص 11 و 17.
28- توضیح المسائل، مسأله 3412.
29- رساله اجوبه الاستفنائات، مقام معظم رهبری ، ص 258.
30- همان، ص 256.
31- همان، ص 257.

منبع: کتاب فقه خانواده

---

معرفی سایت مرتبط با این مقاله