بر هیچ کس پوشیده نیست که وجوب این قانون حیاتبخش، از ضروریات و مسلمات آئین اسلام و از طریق کتاب «قرآن،
سنت، عقل و اجماع » ثابت می باشد تا آنجا که در برخی از مذاهب اسلامی، آن را از اصول دین شمرده اند (1) و بیشتر از آن
که در کتب فقهی، اخلاقی و اجتماعی مطرح شده، در کتب «کلامی » مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.
آیات و روایات و نصوص مصرحه بر وجوب، در حدی از کثرت و شمول است که بحث پیرامون آن از گنجایش این مقال
خارج است (2) .
در کتب فقه و حدیث، بیشتر در کیفیت وجوب، شرائط و مراتب بحث شده است که محققان ارجمند مطلع بوده مراجعه
نیز خواهند کرد.
اما کیفیت وجوب، در نظام حکومتی اسلام که با عنایات الهی، امروز در اختیارمسلمانان ایران قرار گرفته و هم اکنون
رسول رسولان و پیام آور پیام آوران شده، امام و پیشوای حق جویان و حق طلبان گشته ایم چگونه است؟
خلافت مومنان و صالحان
خدای متعال وعده داده است که مومنان و صالحان، وارثان زمین و حاکمان قدرتمند و خلیفه او خواهند بود که نتیجه و
عکس العمل طبیعی ایمان و عمل صالح، به دست آوردن تمکن وقدرت و ریاست و خلافت معرفی شده است:
(وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم
الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفه امنا) (3) .
«به کسانی از شما که مومن بوده عمل صالح انجام داده اند، خدا وعده داده است که آنان را جانشین و خلیفه خود و وارثان
زمین گرداند، همچنان که پیشینیان آنان را خلیفه قرار داد و دینشان را که برای آنان پسندیده وانتخاب کرده است،
بی تردیدبه نفع آنان تمکن و قدرت خواهد بخشید و ترس و خوفشان را به امن و آرامش مبدل خواهد ساخت و...».
آنگاه در ادامه آیه شریفه حقیقتی را خاطرنشان می فرماید که برای هر انسان مسلمانی قابل تعمق و توجه ویژه و بخصوص
برای مسوولان نظام و حکومت اسلامی ومومنان و صالحان، اخطاری تکان دهنده و جدی است. آنجا که می فرماید:
(...یعبدوننی و لا یشرکون بی شیئا و من کفر بعد ذلک فاولئک هم الفاسقون) (4) .
«... آنان مرا پرستش می کنند و بر من شریک و انبازی قائل نمی شوند و هرکس پس از این کفر ورزد، پس آنان افرادی
فاسق و تبه کارند».
و در مورد دیگری می فرماید:
(الذین ان مکناهم فی الارض اقامواالصلاه و آتوا الزکاه و امروا بالمعروف ونهوا عن المنکر و لله عاقبه الامور) (5) .
«مومنان و صالحاانی که مظلوم گشته و برخی از آنان کشته شده از خانه ودیارشان اخراج شده بودند و خدا از آنان دفاع
نمود و یاریشان کرد (6) کسانی هستندکه اگر قدرت و مکنت در روی زمین به آنان بدهیم، قیام به نماز کنند(نماز را
برپادارند) و به اتیان و پرداخت زکات و مالیات اسلامی اقدام کنند و امر به معروف ونهی از منکر را احیاء نمایند و
سرانجام همه امور برای خدا است ».
در هر دو آیه کریمه به واژه «مکنت » و قدرت تصریح گشته و در هر دو مورد،شکرانه این قدرت را توجه بیشتر به خدای
متعال و عبادت او دانسته و کفران این نعمت بزرگ را موجب فسق و تبهکاری معرفی کرده است و در آیه دوم توجه و
عبادت خدارا در اقامه و احیای نماز، زکات و امر به معروف و نهی از منکر، خلاصه و مشخص نموده است.
رسول اکرم(ص) می فرمایند:
«من امر بالمعروف و نهی عن المنکر فهو خلیفه الله فی ارضه و خلیفه رسوله وخلیفه کتابه » (7) .
«کسی که امر به معروف و نهی از منکر کند، پس او خلیفه خدا در زمین و خلیفه رسول خدا و خلیفه کتاب خدا است ».
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
خوشبختانه در اصل هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (که نتیجه عمل صالح مومنان و صالحان و ایثار و
فداکاری شاهدان وشهیدان است) به این جهت توجه ویژه و تاکید و تصریح گشته است.
«در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه ای است همگانی و متفاوت بر عهده مردم
نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت، شرائط و حدود و کیفیت آن را قانون تعیین می کند».
(والمومنون بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر) (8) .
از وظائف دولت اسلامی
با توجه به نکات فوق و اصل هفتم از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، لازم به یادآوری است که نظام اسلامی باید
وزارتخانه، سازمان، مرکز وگروهی را با هر نام مناسب تشکیل دهد که وظیفه این گروه، همان اجرای صحیح
قانون زندگی ساز امر به معروف و نهی از منکر باشد که وجوب انجام این وظیفه، کاملا ازکتاب و سنت معلوم و خود
پشتوانه ای محکم و شکست ناپذیر برای قدرتمندی نظام و برای حفظ مصالح آحاد مردم و جامعه انسانی اسلامی است.
خدای متعال، پس از آن که دستور اکید می فرماید بر این که وحدت و برادری واتحاد در پرتو توحید را مستحکم سازید و
همواره از تفرق و پراکندگی دوری جوئید وبا این که قبلا متفرق و دشمنان یکدیگر بودید، امروز با نعمت اسلام قدر نعمت
اخوت و وحدت را بدانید (9) می افزاید:
(ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر واولئک هم المفلحون) (10) .
«و باید از میان شما گروهی و امتی باشند که به خیر و نیکی دعوت نمایند، وامر به معروف و نهی از منکر کنند و اینان
همان رستگارانند».
بر هر دانشمند آگاه به معارف قرآنی پوشیده نیست که این آیه کریمه با صراحت تمام و بدون استعاره و کنایه و بدون نیاز
به تاویل و تفسیر، امر می فرماید که «باید» گروه و امتی باشند امر به معروف و نهی از منکر نمایند. و هیچ مطلب وسخن
دیگری نمی تواند توجیه دیگری بنماید و کسی نمی تواند معنای دیگری از آن ادعاکند، بنابراین تشکیل چنین گروهی بر
مسلمانان واجب است بخصوص نظامی مانند جمهوری اسلامی ایران که با الطاف خاص الهی حکومتی اسلامی دارد و
بنیانگذار عظیم و فقیدش تاکید کرده است که جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد و امروز رهبرمعظم
انقلاب و مسوولان محترم نظام، آرمان و ایده ای جز تعقیب اهداف الهی اسلام وپیاده کردن تمام ابعاد اسلام را ندارند. و
خون پاک شهیدان جز برای این منظورجاری نگشته و فرزندان رشید و عزیز اسلام و برادران و خواهران افتخارآفرین
ایران،آرزوئی جز این نداشته و ندارند. خدای متعال در آیه 14 سوره یونس می فرمایند: (ثم جعلناکم خلائف فی الارض من
بعدهم لننظر کیف تعملون) «ما شما را خلفای زمین قراردادیم تا ببینیم چگونه عمل می کنید؟».
واجب عینی و واجب کفائی
با عنایت به این که از برخی از آیات کریمه قرآنی وروایات و نصوص معصومین علیهم السلام وجوب عینی امر به معروف و
نهی از منکر، استفاده می شود وبر فرد فرد مسلمانان واجب است، چگونه ما به ضرورت و وجوب تشکیل گروه امر
به معروف و نهی از منکر تاکید می کنیم؟ در صورتی که از هیچ فرد مسلمان ساقط نمی شود.
چند آیه بعد از این آیه در سوره آل عمران می خوانیم: (کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن
المنکر) (11) «شما برترین و بهترین امتی هستید که به نفع و صلاح مردم برانگیخته شدید. امر به معروف می کنید و نهی از
منکرمی نمائید».
و روایات بسیاری که مضمونشان چنین است: «امر به عروف و نهی از منکر نمائید ویا آماده بلا و هلاکت باشید که در این
صورت اشرار مردم بر شما مسلط خواهد شد و هرچه دعا کنید مستجاب نخواهد گشت » (12) .
این گونه روایات و آیات قرآن که اصولا دلیل داشتن ایمان را اجرای این قانون دانسته اند، می رسانند که بر همه مسلمانان
واجب است ولی از آیه مورد بحث مااستفاده می شود که بر امت و گروه خاصی واجب می باشد؟
اجرای یک واجب به دو صورت
بدیهی است که در مورد اصل وجوب، بحثی نیست اما علاوه بر این که آیات و روایات عموما موید وجوب اجرای این حکم
به صورت گروهی نیزهستند و تضادی با آن ندارند می رسانند که: بر همه مسلمانان فرض است که این حکم را رعایت و
اجرا نمایند و با وجود شرائط که در جای خود مشخص است، نمی توانند اززیربار مسوولیت شانه خالی کنند و بر فرد فرد
مسلمانان لازم است اما این نوع واجب، مانع آن نیست که به صورت دیگری نیز باشد، برای اهمیت این قانون و
ارزش حیاتی که برای جامعه بشری دربر دارد، قرآن مجید راه های مختلفی را برای حسن اجرای آن پیشنهاد داده و مقرر
کرده است که مسلمانان بتوانند به طور کامل آن رااجرا نمایند.
نظر به این که ممکن است در بعضی از موارد، اجرای آن با تک تک افراد، ممکن نباشد و به قدرت و توان بیشتر و تشکل و
سازماندهی منظم تری نیاز باشد، دستورداده است که باید گروهی واجد شرائط، این وظیفه را بر عهده داشته باشند
تاهیچ گونه ضعف و نقیصه ای به وجود نیاید و مصالح مردم به خطر نیفتد و مفاسد درجامعه ریشه ندواند و احکام الهی از
پشتوانه محکمی برخوردار باشد.
ادامه دارد
پی نوشتها:
1- قاضی عبدالجبار، از دانشمندان و رهبران بنام معتزله، امر به معروف و نهی از منکر را اصل پنجم از اصول دین دانسته
است. به کتابهای «المغنی » و «اصول الخمسه » تحقیق عبدالکریم عثمان، طبع مکتبه الوحده، ص 741مراجعه شود.
2- علاوه بر قرآن مجید به منابع: وسائل الشیعه شیخ حر عاملی و کافی کلینی، ص 328، من لا یحضره الفقیه صدوق، ص
381، تهذیب الاحکام شیخ طوسی 460ه و سایر کتب حدیث و منابع فقهی مثل: المقنع شیخ مفید و رسائل مرحوم سید
مرتضی، المواسم،نهایه شیخ الطائفه، الاقتصاد، المهذب، جواهر، سرائر ابن ادریس، شرایع الاسلام و المختصر النافع
محقق علی الاطلاق 476، فقه الرموز، تذکره الفقهاء، قواعد علامه،مختلف الشیعه، تحریرالاحکام علامه حلی 726، الارشاد
شیخ مفید413ه، تبصره المتعلمین علامه حلی، ایضاح الفوائد، الدروس شهید اول 186، اللمعه الدمشقیه،جلداول، 786،
المهذب البارع احمد بن فهد حلی 841ه، الروضه البهیه شهید ثانی 966ه، مجمع الفائده والبرهان، جامع عباسی شیخ
بهائی، کفایه الاحکام، جامع المدارک مرحوم آیه الله سید احمد خوانساری، مباحث فقه مرحوم امام خمینی(ره).
3- سوره نور، آیه 55.
4- سوره نور، آیه 55.
5- حج، 41.
6- این جمله ها مربوط به آیات قبل است مراجعه شود.
7- مجمع البیان، ذیل آیه 104 سوره آل عمران.
8- سوره توبه، آیه 71 «مومنان، ولی و دوستدار یکدیگرند، اممر به معروف می کنند و نهی از منکر می نمایند».
9- به آیات قبل از آیه 104 سوره آل عمران مراجعه شود.
10- آل عمران، 104.
11- آل عمران، 110.
12- به ابواب امر به معروف در کتب حدیث مثل کافی و وسائل الشیعه و ...مراجعه شود.
