شما در یک روز کاری چند بار نفس می‌کشید و چه حجم هوا وارد ریه‌هایتان می‌شود؟ هر بار دم و بازدم چند ثانیه بیشتر طول نمی‌کشد و در هر بار تنفس حدود 500 میلی لیتر هوا جریان پیدا می‌کند. حالا خودتان حساب کنید با روزی 8 ساعت کار در هر روز چه حجم هوا وارد ریه‌هایتان می‌شود. فکرش را بکنید اگر این حجم هوا آلوده باشد و آلودگی از ریه وارد خون تان شود و به قسمت‌های مختلف بدن برسد چه آسیبی به سلامت تان وارد می‌شود. با دکتر فریده گل بابایی متخصص بهداشت حرفه‌ای و استاد دانشگاه تهران در این باره گفتگو کرده‌ایم.
چه وقت می‌گوییم هوای محیط کار آلوده است؟
هوا مخلوطی از گازهای مختلف با نسبت‌های مشخص است و هر نوع دخل و تصرف و اضافه شدن ترکیبات دیگر به میزانی که سلامت انسان، حیوان، گیاه و اموال را تحت تاثیر قرار دهد باعث آلودگی هوا می‌شود. آلودگی هوای محیط‌های کاری بسته به نوع صنعت، نوع شغل، نوع فعالیت و نوع محصول تولیدی متفاوت است. به عنوان مثال بیمارستان، واحدهای صنعتی و دفاتر اداری هر کدام حدود مجاز و استاندارهای خاص خودشان را دارند.
قانون، دستورالعمل یا رویه‌ای برای کنترل و پایش و بازرسی هوای محیط کار وجود دارد؟ چه نهاد یا سازمانی این مسوولیت را به عهده دارد؟
در بخش صنعت، وزارت بهداشت عهده دار این مسوولیت است که دفترچه‌های حدود مجاز را تعیین کرده است و در اختیار واحدهای تولیدی قرار داده است. در بخش محیط زیست هم سازمان محیط زیست استانداردهایی تدوین کرده است. برای محیط‌های پاک و تمیز و دفاتر اداری هم موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی استانداردهایی دارد.
سلامت : این استانداردها داخلی است یا از استانداردهای خارجی و حدود مجاز کشورهای دیگر استفاده می‌کنیم؟
در حال حاضر از استانداردهای جهانی و ملی کشورهای دیگر استفاده می‌شود. البته بیشتر مواقع استانداردها با استانداردهای جهانی تفاوت چندانی ندارد. در بخش محیط زیست هم استانداردها و حدود مجاز ملی نوشته شده است اما کامل نیست و گاهی مجبور می‌شویم به استانداردهای جهانی رجوع کنیم.
آیا اخذگواهی‌نامه‌های ایمنی بهداشت و محیط زیست در بالا بردن کیفیت و سلامت هوای محیط کار هم موثر است؟
در حال حاضر گرفتن گواهینامه برای صاحبان صنایع امتیاز محسوب می‌شود. گواهی نامه‌های ایزو 14000 و OHSAS 18000 باعث شده است صنایع به مستندسازی شرایط بهداشتی تمایل نشان دهند که این کار توسط شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود و ناظری بر این کار وجود ندارد. روش واحد و مدونی هم وجود ندارد و هر شرکت به یک روش این کار را انجام می‌دهد.
کارکنان چه مشاغل و صنایعی بیشتر در معرض مخاطرات ناشی از آلودگی محیط کار قرار دارند؟
شغلی وجود ندارد که کارکنانش در معرض خطر نباشند. کارکنان معادن زیرزمینی، ریخته‌گری‌ها و دفاتر نقشه‌کشی همه در معرض مخاطره هستند. اما در مشاغل مختلف نوع مخاطرات متفاوت است در برخی محیط‌های کاری سمیت آلاینده‌ها جدی‌تر و در برخی خفیف‌تر است. به عنوان مثال آلاینده‌هایی مانند سیلیس و آزبست باید با دقت بیشتری مورد توجه قرارگرفته و کنترل شوند.
یعنی بیماری‌زایی و سمیت به نوع مواد بستگی دارد؟
ببینید بیماری فقط تابع نوع ماده نیست. نوع ماده، نوع غلظت و مدت زمان مواجهه هر سه در بیماری‌زایی موثرند. برآیند این عوامل تعیین می‌کند پتانسیل مواجهه فرد چقدر است و آیا در این شرایط دچار مسمومیت می‌شود یا نه.
سلامت : در صنعت اغلب ترکیبی از مواد آلاینده وجود دارد در چنین شرایطی حدود مجاز چطور تعیین می‌شود؟
این‌طور مواقع رویه‌ها و روش تعیین حدود مجاز متفاوت است. اگر مواد همه روی یک ارگان یا اندام بدن اثر بگذارند از فرمول‌های استانداردهای ترکیبی استفاده می‌کنیم اما اگر مواد بر ارگان‌ها و اندام‌های مختلفی اثر بگذارند مثلا یکی بر کلیه و دیگری بر قلب یا ریه تاثیر بگذارد هر ماده‌ای طبق حدود مجاز خودش و بدون توجه به سایر شرایط به طور جداگانه محاسبه می‌شود.
بعضی‌ها فکر می‌کنند با استفاده از وسایل حفاظت فردی خطر برطرف می‌شود. واقعا این‌طور است؟
راه کنترل آلودگی هوا، اقدامات مهندسی و کنترل‌های مدیریتی است و استفاده از وسایل حفاظتی هم به عنوان مکمل به این موارد اضافه شده است. اما چون روش‌های دیگر هزینه‌بر است استفاده از این وسایل در اولویت قرار می‌گیرد.
این وسایل چگونه باید انتخاب شوند؟
خرید این وسایل، کار تخصصی است. یک ماسک تنفسی باید با توجه به نوع حرفه، نوع آلودگی و نحوه انتشار و پراگندگی آلودگی در محیط کار انتخاب شود. گاهی انتخاب انواع نامناسب با ایجاد اطمینان کاذب در افراد سلامت آنها را به خطر می‌اندازد. استفاده از وسایل حفاظتی نامناسب بدتر از استفاده نکردن آن است.
راه پیشگیری و کنترل چیست؟
اولین بحث، تغییر فرآیند و استفاده از مواد کم‌خطر است اما در مواردی که این امکان وجود ندارد باید از سیستم‌های تهویه مناسب استفاده شود. در یک سیستم تهویه باید هوای آلوده جمع‌آوری، تصفیه و فیلتراسیون شده و سپس تخلیه شود. متاسفانه به دلیل هزینه بر بودن معمولا هوا تصفیه نشده و به بیرون تخلیه می‌شود که این مساله باعث آلودگی محیط زیست می‌شود.
پی نوشت :
*متخصص بهداشت حرفه ای
منبع:www.salamat.com
/ع
