خورشید پنهان

لازمة معرفت و اطاعت از خدا، شناخت برگزیدگان او و پیروی از آنان است. خداوند برای نشان دادن راه عبادت و اطاعت با تک تک انسان ها سخن نگفته، بلکه پیامبران و امامان معصوم(ع) را برگزیدگان و جانشینان خویش در میان مردم معرفی کرده است. امام باقر(ع) می فرماید:

همانا کسی خدا را عبادت می کند که به او معرفت داشته باشد... مراد از معرفت خدا، تصدیق خدا و رسولش و پیروی از علی(ع) و امام دانستن او و سایر امامان هدایت و برائت از دشمنان آن ها است و خدا، این گونه شناخته می شود.1

ایشان در تفسیر فطرت فرمود:

فطرت عبارت است از: «لا اله الا الله، محمد رسول الله(ص) و علی امیر المؤمنین»2

یعنی استمرار قلمرو توحید تا امامت.

حضرت سیدالشّهدا (ع) در میان اصحابشان فرمودند:

خداوند بندگانش را نیافرید، مگر برای این که او را بشناسند، پس وقتی او را شناختند، عبادتش می کنند و وقتی چنین شد، از بندگی غیر او بی نیاز می شوند. در این هنگام فردی پرسید: شناخت خدا چیست؟ حضرت فرمود: عبارت است از شناخت اهل هر زمانی، امام خودشان را که اطاعتش واجب است.3

در کتاب های حدیثی شیعه و سنّی نیز روایتی متواتر و قطعی، با تعبیرهای مختلف بدین گونه نقل شده است:

پیامبر خدا(ص) فرمودند: هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.4

در زمان جاهلیّت، مردم، خدا و پیامبرش را نمی شناختند و گمراه بودند. بنابراین، کسی که امام زمانش را نشناسد، در واقع به خدا و رسول او معرفت ندارد و اگر در این حال از دنیا برود، گمراه مرده است.

در روایتی ـ پس از نقل حدیث مذکور ـ راوی، تفسیر مرگ جاهلیت را از امام صادق(ع) سؤال می کند، امام می فرماید:

گمراهی، بی دینی، دورویی و تباهی است. 5

بنابراین برای شناخت خدا و پیامبر(ص) و رهایی از کفر، نفاق، گمراهی و راه یابی به مسیر هدایت و بندگی خدا، شناخت امامان، به ویژه امام زمان(ع) لازم و ضروری است.

امام صادق(ع) فرمود:

کمترین مقدار معرفت امام، این است که (بدانی) امام، هم طراز پیامبر(ص) و وارث اوست، مگر در نبوّت. پیروی از امام، اطاعت خدا و پیامبر خدا(ص) است و باید در هر کاری تسلیم او بوده، حکم کارها را از او بخواهیم و از فرمانش پیروی کنیم.6

دو ویژگی مهم امامان معصوم(ع)

الف) امامان واسطة فیض کمالات وجودی اند و اکثر متفکران الهی ـ اعم از عارفان، فیلسوفان و متکلمان ـ به گونه ای به وجود واسطة فیض میان خدا و جهان معتقدند. در احادیث، معصومان و امامان(ع)؛ واسطة فیض خدا محسوب شده اند.

علاّمه مجلسی می گوید:

اکثر مطالبی که فلاسفه دربارة عقول اثبات کرده اند، در احادیث متواتر، به گونه ای دیگر برای ارواح معصومان(ع) اثبات شده است. برای مثال، ارواح معصومان(ع) قبل از مخلوقات آفریده شده و علت غایی خلقت و میانجی در افاضة علوم و معارف و به طور کلی واسطة فیض در کلمات وجودی و معرفتی اند!.7

در «زیارت جامعة کبیره»، خطاب به امامان(ع) آمده است:

خدا با شما شروع و ختم می کند. به واسطة شما باران نازل می شود و شما باعث می شوید که آسمان بر زمین فرو نزیزد. غم واندوه و گرفتاری ها با شما رفع می گردد.8

امام صادق(ع) می فرماید:

ما خزائن خداییم و به واسطة ما، درختان میوه می دهند، رودها جاری می شوند و باران از آسمان می بارد.9

همچنین در احادیث آمده است:

اگر زمین لحظه ای بدون امام باشد، ویران ونابود خواهد شد.10

ب) امامان واسطة فیض هدایت الهی اند. در آیة 69 سورة زمر می خوانیم:

... و زمین ‍ [در آن روز] به نور پروردگارش روشن می شود...

در زیارت جامعه، آمده است:

زمین با نور شما امامان، می درخشد.11

نتیجه این که امامان، نور خدا در زمین اند. از همین روایاتی که در آن ها نور یا نور خدا به کار رفته، در احادیث به امامان تفسیر شده است. 12 نور الهی کنایه از هدایت الهی است:

سلام بر امامان هدایت و چراغ های روشن گر و تاریکی ها... سلام بر دعوت کنندگان به سوی خدا... و آشکار کنندگان امر و نهی خدا... کسی که خدا را بخواهد، از شما شروع می کند و موحّد، توحید را از شما گرفته است. کسی که هدفش خدا باشد، به وسیلة شما به او می رسد... با دوستی و همراهی شما، خداوند ما را با دین خود آشنا کرده است.13

خورشید پنهان

نقش امام در عصر غیبت چیست و مردم چگونه از وجود مقدس امام عصر(ع) بهره مند می شوند؟

اصحاب امامان(ع) بارها این سؤال را مطرح کرده اند و پاسخ آن بزرگواران، از جمله حضرت حجّت(ع) از طریق نایب خاص، به دست ما رسیده است:

همان گونه که از خورشید استفاده می شود، در آن هنگام که پشت ابرها قرار می گیرد.14

خورشید در مرکز منظومة شمسی قرار دارد و سیاره های آن، از جمله کرة زمین به گرد آن می چرخد. خورشید با نیروی جاذبه ای که بر سیاره هایش وارد می کند، از پرتاب آن ها در اثر نیروی گریز از مرکز، جلوگیری می کند و کرات را در مدارهای منظم و بر گرد خود نگه می دارد. از سوی دیگر، حرارت و نور خورشید باعث روئیدن گیاهان و در نتیجه حیات حیوانات و انسان می شود و در اثر آن، روز و شب پدید می آید و به زندگی انسان نظم خاصّی می دهد. بنابراین، تمام نعمت هایی که در این جهان وجود دارد، از مجرای خورشید به ما می رسد، خواه ظاهر باشد و خواه در پشت ابرها قرار گیرد. البته، خورشید در لحظة ظهور و نورافشانی، خواص و آثاری دارد که در لحظة پنهان شدن آن، وجود ندارد.

همة این مطالب دربارة امام عصر(ع) نیز صادق است. او واسطة فیض نعمت های الهی است و نور وجود، علم و هدایت از طریق او به انسان ها می رسد. اما غیبت امام عصر(ع) باعث محروم شدن از فیض حضور و بهره مندی بیشتر از حضرتش می شود؛ همان گونه که هنگام پنهان شدن خورشید، مردم در انتظار بیرون آمدنش هستند، در زمان غیبت نیز دوستداران و پیروان آن امام(ع) در انتظار ظهور مقتدای خویش اند.

بایسته ها در عصر غیبت

وظایف مسلمانان در عصر غیبت، آموختن و عمل کردن به معارف و احکام الهی در جامعه است؛ به دیگر سخن، وظایف ما، تعلم، تبلیغ و اجرای دین است و مقدمات این امور، همچون فراگیری علوم و فنون مختلف نیز از بایسته ها خواهد بود. در این جا وظایف مسلمان ها در عصر غیبت را برمی شمریم:

1. درخواست معرفت امام عصر(ع) از خدا: هنگامی که امام صادق(ع) دربارة غیبت مهدی موعود(ع) سخن می گفت، زراره پرسید: اگر من زمان غیبت را درک کنم، چه وظیفه ای دارم؟ حضرت فرمود: این دعا را بخوان:

خدایا خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من معرفی نکنی، پیامبرت را نمی شناسم. خدایا! معرفت و شناخت پیامبرت را به من ببخش، که اگر پیامبر خود را به من معرفی نکنی، حجت تو را نمی شناسم. خدایا! حجّت خود را به من بشناسان، که اگر حجّت خود را به من معرفی نکنی، از دین خود گمراه می شوم. 15

از این دعا، نکته های بسیاری می توان استنباط کرد:

اول این که، در عصر غیبت باید معرفت خدا و رسول و امام را از خدا خواست و نباید به علوم و اطلاعات خود دربارة خداشناسی و پیامبرشناسی و امام شناسی بسنده کرده، خود را از عنایات خدا مستغنی دانست، بلکه در هر حال باید به خدا توکل کرده، خود را از عنایات خدا مستغنی دانست، بلکه در هر حال باید به خدا توکل کرد و از او معرفت خواست.

دوم این که، لازمة شناخت خدا، شناخت پیامبر و لازمة شناخت پیامبر، شناخت امام و حجّت است. بنابراین، اگر امام عصر(ع) شناخته نشود، پیامبر و خدا نیز به درستی شناخته نشده، انسان در گمراهی و ضلالت خواهد بود. اصولاً شناخت خدا، پیامبر و امام، پایه و اصول دین است و تمام معارف و احکام دیگر، بر اساس همین اصول شکل می گیرند.

2. تسلیم در برابر امام زمان(ع) : امام باقر و صادق(ع) می فرمایند:

بنده، مؤمن نخواهد بود مگر آن که خدا و رسول او و همة امامان و امام زمان خود را بشناسد [حکم کارهایش را] به امام زمان ارجاع دهد و تسلیم ایشان باشد.16

اسحاق ـ پسر یعقوب ـ در عصر غیبت صغری، از طریق محمد پسر عثمان عمری، نایب خاص امام عصر(ع)، نامه ای برای حضرت فرستاد و در آن مشکلات خود را مطرح کرد. امام(ع) در پاسخ چنین نوشتند:

اما در حوادثی که رخ می دهد باید به راویان حدیث ما مراجعه کنید. زیرا آنان حجّت من، بر شمایند و من حجّت خدا، بر آنانم.17

امام خمینی(ره) در توضیح این حدیث، «روات احادیث...» را همان «فقها» دانسته اند:

امروز فقهای اسلام حجّت بر مردم هستند، همان طوری که حضرت رسول(ص) حجّت بود...18

لازمة تسلیم شدن در برابر امام عصر(ع) استفاده از احادیث امامان و تفقّه در آن، برای کسب معارف اعتقادی و احکام عملی است و اگر اجتهاد در احکام عملی مقدور نبود، باید از فقها و مراجع، تقلید کرد، هم چنین باید از فقیه عادل و حاکم (ولی فقیه) تبعیت نمود.

3. محبت به امام عصر(ع): پیامبر اکرم(ص) در معرفی مهدی موعود(ع) می فرماید:

هر کس دوست دارد خدا را ملاقات کند، در حالی که ایمانش کامل و اسلامش نیکو باشد، پس دوست دار حضرت حجّت صاحب الزّمان منتظر باشد. 19

بنابراین، ایمان با محبت و ولایت امام عصر(ع) کامل می شود و یکی از وظایف ما، دوستی او و تقویت آن در قلبمان است.

4. یاد امام عصر(ع): از آثار شناخت امام زمان و محبّت به او، یاد کردن ایشان است. اگر به کسی علاقة زیادی داشته باشیم، همیشه به یادش خواهیم بود و می کوشیم به هر مناسبتی از او یاد کنیم و سخنانش را نقل کنیم. روایت شده است که وقتی امام موسی بن جعفر(ع) از امام غایب، نعمت باطنی خدا یاد کردند، فردی پرسید: آیا از امامان کسی غایب می شود؟ امام فرموند:

بله، شخص او از دیدگان مردم غایب می شود، ولی یاد او از دل های اهل ایمان نهان نمی شود و او دوازدهمین نفر از ما است.20

5. احساس حضور: امامان بر اعمال و احوال موجودات جهان، به خصوص مؤمنان، آگاهی و نظارت دارند. امام علی(ع) می فرماید:

هیچ مؤمنی در شرق و غرب زمین، از ما غایب نیست. 21

امام زمان(ع) در توقیع مبارکشان به شیخ مفید(ره) فرموند:

ما به آنچه بر شما می گذرد، احاطة علمی داریم، و اخبار هیچ یک از شما بر ما پوشیده نیست... ما در رعایت حال شما اهمال نکرده، شما را فراموش نمی کنیم و اگر این گونه نبود، سختی ها بر شما نازل می شد و دشمنان، شما را مستأصل می کردند.22

وقتی که امام عصر(ع) از وضعیت مؤمنان آگاه بوده، آن ها را مورد عنایت خاص خویش قرار می دهد، مؤمنان نیز باید او را در میان خود بدانند و حضور وتوجه آن حضرت را احساس کنند. امام سجاد(ع) فرمود:

همانا اهل زمان غیبت حضرت امام مهدی(ع) که به امامتش معتقدند و در انتظار ظهورش هستند، از مردم همة زمان ها بهترند، زیرا خداوند چنان عقل و فهم و معرفتی به آنان عنایت فرموده، که غیبت برای آن ها به منزلة دیدن حضور وی است.23

6. انتظار: اگر کسی امام غایب را شناخت، به او عشق ورزیده، او را منجی بشر دانست و به ظهورش پس از غیبت آگاه شد، حتماً در انتظار فرج وظهورش خواهد بود.

در احادیث گوناگون، انتظار فرج، برترین عمل و عبادت امت اسلامی معرفی شده و فضیلت های زیادی برای آن بیان گردیده است.24

امام صادق(ع) می فرماید:

هر کس از شما بمیرد، در حالی که منتظر ظهور امام عصر(ع) باشد، مانند کسی است که با حضرت قائم(ع) در خیمة ایشان باشد.

آن حضرت پس از لحظه ای درنگ، فرمود:

نه، بلکه مانند کسی است که همراه آن حضرت شمشیر بزند.

آن گاه ادامه داد:

نه، قسم به خدا مانند کسی است که همراه پیامبر خدا(ص) شهید شده است.25

7. دعا برای تعجیل فرج: کسی که در انتظار فرج مولایش به سر می برد، از خدا تعجیل فرج او را خواهد خواست، به ویژه اگر بداند آن حضرت نیز خواهان ظهور و برپایی حکومت عدل است و از خدا می خواهد، تا اذن ظهورش را صادر فرماید.

روایت شده که آن حضرت از خداوند چنین طلب می کند:

خدایا وعده ای را که به من داده ای، عملی ساز و امر مرا به اتمام برسان و گام هایم را استوار گردان و زمین را به وسیلة من پر از عدل و داد کن. 26

دعا برای تعجیل فرج امام زمان(ع) سنّتی بوده که دیگر امامان نیز به آن عمل می کردند. 27 امام عصر(ع) نیز از ما خواسته، تا برای تعجیل فرجش دعا کنیم:

برای تعجیل فرج، زیاد دعا کنید، زیرا همین، فرج و گشایش شما است. 28