در تئوری ای که در سال 1984 توسط آقایان پلومین plomin و باس مطرح شد، بیان شد ویژگی های سرشتی همان ویژگی های شخصیتی، در نظر گرفته شده اند که از ابتدای تولد خود را نشان می دهند. در این تئوری اجزای ساختاری سرشت شامل سه زمینه ی هیجان پذیری ( emotionality)، میزان فعالیت ( activity) و اجتماع پذیری ( Sociability)( EAS model) می شود.
هیجان پذیری پاسخ منفی کودک نسبت به محرک های محیطی است. کودکانی که هیجان پذیری بالایی دارند نسبت به محرک هایی مانند نور و صدای ناگهانی به سرعت با گریه کردن واکنش نشان می دهند. بر اساس این تئوری تفاوت کودکان شیرخوار نسبت به محرک ها ناشی از تفاوت های سیستم عصبی ارثی در آن ها می شود که در بعضی کودکان این محرک ها به عنوان جرقه ای برای شروع عکس العمل شدید عمل می کند. در چند ماه اول زندگی هیجان پذیری خود را به صورت گریه کردن در مقابل محرک های ناخوشایند نشان می دهد. در پایان سال اول هیجان پذیری به صورت پاسخ های همراه با ترس یا خشم مشخص می شود و این که پاسخ های رفتاری چگونه ادامه پیدا می کند بستگی به تجربیات کودک در محیط دارد.
میزان فعالیت به سطح انرژی کودک بر می گردد. کودکان پر انرژی مرتب در حال جنب و جوش هستند، مکان های جدید را پیدا می کنند و فعالیت هایی را انتخاب می کنند که نیازمند صرف انرژی بیش تری است، مانند دویدن، پریدن و...
اجتماع پذیری به تمایل کودک برای برقراری ارتباط با سایرین بر می گردد. کودکانی که اجتماع پذیری بالایی دارند، دوست ندارند تنهایی بازی کنند، معمولاً برای برقراری ارتباط با دیگران تلاش می کنند و این گونه کودکان با انسان ها بیش تر از اشیا و اسباب بازی ها ارتباط برقرار می کنند.
بر اساس این تئوری سرشت دارای ویژگی های زیست شناختی است که تحت تأثیر محیط فیزیکی و اجتماعی قرار می گیرد.
در مدلی دیگر که توسط خانم مری راتبارت ( Mary Rothbart) ارائه شده است، به دو ویژگی واکنش پذیری ( reactivity) و خود تنظیمی ( self- regulation) اشاره شده است.
واکنش پذیری تقریباً مشابه هیجان پذیری است که میزان راحتی پاسخ به محرک ها در کودک شیرخوار را می سنجد، مثلاً این که کودک چگونه در مقابل یک اسباب بازی تازه واکنش نشان می دهد و این که آیا واکنش او با لبخند همراه است یا خیر؟
در این مدل به توانایی خود تنظیمی نیز اشاره شده است، یعنی این که کودک قادر به تنظیم، افزایش یا کاهش پاسخ و عکس العمل است.
این توانایی با کودک زاده می شود و از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. چگونگی پاسخ کودک به محرک یا میزان نزدیک شدن یا دور شدن او از محرک ناشی از این توانایی و قابلیت است.
هر چه کودک بزرگ تر می شود توانایی خود تنظیمی او نیز با توجه به محیط تغییر می کند. در آزمایشی با استفاده از سینه ی مصنوعی حاوی آب شیرین نوزادان دو روزه ای امتحان شدند و آن ها واکنش شدیدی نسبت به آن نشان دادند، یعنی آن را سفت و سخت تر مکیدند، مجدداً در هجده ماهگی واکنش آن ها را نسبت به افراد غریبه یا موقعیت های نا آشنا بررسی کردند و مشخص شد که واکنش اولیه ی آن ها نسبت به آب شیرین با واکنش بعدی آن ها نسبت به غریبه ها منطبق است، یعنی هر چه پاسخ اولیه ی این کودکان نسبت به محرک اولیه ( آب شیرین) بیش تر بود، پاسخ به غریبه ها و موقعیت های نا آشنا هم شدیدتر بود و بیش تر سعی می کردند خود را پنهان کنند.
محققین به این مسئله اذعان داشتند که این واکنش ها یعنی واکنش پذیری و خود تنظیمی، ناشی از ویژگی های سرشتی است که در سنین مختلف در کودک ثابت می ماند، اما به هر حال در این تئوری تأثیر محیط بر ویژگی های سرشتی نادیده گرفته نمی شود.
منبع مقاله: خوشابی، کتایون؛ (1388)، سرشت (کودک من چه مزاجی دارد؟)، تهران: نشر قطره، چاپ اول 