همراه با خورشید/برگ هایی از تاریخ نیابت نائب اول

1ـ زمان نیابت نائب اول، از 2 سال تا 8 سال ذکر شده است و گزارش های تاریخی در این مورد مختلف است، ولی در هر صورت زمان نیابت ایشان کوتاه بوده و از سال 260هـ.ق شروع شده و تا سال 262 هـ.ق یا 268 هـ.ق ادامه داشته است.

2ـ گزارشی از فعالیت های اجتماعی عثمان بن سعید، نائب اول ثبت نشده است. در این دوران حتی گزارشی از دیدار امام زمان (عج) توسط شیعیان یا به وسیله نائب اول، در متون حدیثی و تاریخی به دست ما نرسیده و این نشان دهنده شدت فشار بر شیعیان در این زمان است. نائب امام زمان (عج) در این دوره به ناچار به تقیه رو می آورد.

3ـ از مهم ترین ویژگی های این دوران حفظ و گسترش ساختار وکالت است. یعنی در هر منطقه ای که شیعیان حضور داشتند، صالح ترین و عالم ترین آن ها به عنوان نماینده انتخاب می شد تا بین شیعیان و امامان واسطه باشند. با توجه به آن که نیابت امری دشوار بود و باید به گونه ای، رهبری و مدیریت جهان تشیع را بر عهده می گرفتند، نائبان نیازمند یاران و یاورانی شایسته بودند.

در آن زمان، بیش از نیمی از شیعیان را شیعیان ایرانی تشکیل می دادند و از آن جا که نائب در تقیه به سر می برد، ارتباط شیعیان ایرانی با ایشان به آسانی امکان پذیر نبود.

برای حل این مشکل، عثمان بن سعید، سه وکیل و دستیار در بغداد انتخاب کرد که یکی از آن ها از شیعیان عراق و دو نفر دیگرشان از شیعیان شهر قم بودند. مهم ترین فرد، میان این سه نفر، احمد بن اسحاق قمی است که در شماره اینده درباره او سخن می گوییم.

4ـ نائب اول که تقیه می کرد، نمی توانست در بغداد ادعای نیابت کند. به همین دلیل برخی افراد گمراه که از اصل نیابت آگاه بودند، با حمایت خلافت عباسی مدعی نیابت شدند و شیعیان را به سوی تفرقه و گمراهی کشاندند، ولی از آن جا که شیعیان، آگاه و زیرک بودند، می دانستند که نائب راستین باید بتواند به واسطه امام غائب، خبری از غیب به مراجعه کننده بگوید. مثلاً درباره اموالی که آورده یا مهم ترین پرسشی که در ذهن دارد، سخن بگوید تا به این وسیله مراجعه کننده به نائب اطمینان قلبی پیدا کند. البته این اصل تنها درباره نائب اول اجرا شد؛ زیرا شیعیان هنوز مفهوم نیابت را نمی دانستند.

5ـ همان گونه که قبلاً گفته شد، مرکز نیابت نواب، بغداد بود که با کوفه، دومین مرکز مهم شیعه هم فاصله کمی داشت. بنابراین شیعیان عراق برای ارتباط با نائب مشکل کم تری داشتند، ولی شیعیان ایرانی ناچار بودند در پوشش کاروان های حج به بغداد بروند و توسط یکی از دو وکیل ایرانی نائب، با او ارتباط برقرار کنند.