اصول اخلاقی و اجتماعی حاکم بر فضای اینترنتی

آیا فضای اینترنت اصول اخلاقی و اجتماعی قابل اجرا دارد؟

متأسفانه خاصیت گمنامی و بی چهرگی، در کنار ناکافی بودن قوانین استفاده از اینترنت، این تصور را برای برخی ایجاد کرده که فضای اینترنت جایی برای تخلیه و برون ریزی هیجانات اولیه (خشم و پرخاشگری و تکانه های جنسی) است. از دل چنین تصوری، همان عادت و وابستگی بیرون می آید که در طول کتاب از آن صحبت کرده ایم. اما در حقیقت، اینترنت فضایی زاییده ی تکنولوژی، بسیار پیچیده و به همان نسبت هم نیازمند آگاهی، تسلط و کنترل و پایبندی به اصول فنی، اخلاقی و اجتماعی است و با چنین حضور آگاهانه و هدفمندی است که اینترنت فرصت هایی استثنایی و نامحدود برای رشدو بالندگی مشترکانش فراهم می کند.
امروزه اصول اخلاقی و اجتماعی استفاده از اینترنت که به اختصار نتیکت خوانده می شود در اکثر کشورهای پیشرفته تدوین شده، آموزش داده می شود. در نبود اصول مدون و تطبیق داده شده با فرهنگ مان، مورد توجه قرار دادن و رعایت این اصول بین المللی و توصیه ی آن به فرزندان مان نیز کاری ارزشمند و بجاست. از آن جمله:

آن بد که به خود نمی پسندی، با کس مکن اِی برادر من:

این قانون طلایی را از کودکی و از آموخته های دینی به یاد داریم. وقتی که در اینترنت ارتباط الکترونیکی می گیریم آنچه می بینیم صفحه ی مانیتوری است پر از نوشته. فرصتی که با سر و حرکات بدن و آهنگ کلام مفاهیم را منتقل کنید نیست.
فقط کلمه است و متن و برای طرف مقابل هم همین طور. در چنین فضایی چه ایمیل باشد و چه گروه خبری و بحث و... احتمال «سوء تعبیر و سوء تفاهم» بسیار زیاد است و خیلی بد است اگر به چنین احتمالی و به این که طرف مقابل ما نیز چنین شرایطی دارد و البته انسانی است با احساسات و هیجانات مشابه ما توجه نکنیم و زود خشمگین شویم.
طنزآمیز است که اینترنت مکانی است که همه را از هر جای کره ی خاکی گرد هم آورده. با گمنامی و بی چهرگی. چنین وضعیتی مشابه رانندگی است: برخی از مردم پشت فرمان اتومبیل که ناشناس و تنها هستند گاهی لعنت به ماشین کناری می فرستند و گاهی حرکتی ناشایست یا رفتارهایی خطیر از آن ها سر می زند، در حالی که اغلبِ همین آدم ها در خانه و در محل کارشان چنین رفتارهایی بروز نمی دهند.
پیام اخلاقی اینترنت هم این است که این جا و در این فضا هم چنین چیزی پذیرفته نیست. از اینترنت استفاده کنید، آزادانه خود را بیان کنید، جسورانه به سمت ناشناخته ها بروید و وادی های نو و تازه را کشف کنید، اما به یاد داشته باشید که در این فضا هم آدم هایی مثل خودتان وجود دارند، با همان احساسات و البته طالب احترام.
آن وقت که به واسطه ی بی چهرگی و نبودِ شرمِ حضور در یک پیغام الکترونیکی، وسوسه ی بروز خشم و بیان الفاظ ناشایست شما را فرا می گیرد، سعی کنید لحظه ای به این سؤال پاسخ دهید: آیا در حضور او و نگاه به چهره ی او هم این گونه صحبت می کردم؟

در اینترنت نیز به همان ارزش های دنیای واقعی پایبند باشید:

اغلب مردم در دنیای واقعی یا به دلیل تمایل باطنی و یا ترس از گیر افتادن، به قوانین وفادار و پایبندند. در فضای اینترنت احتمال گیر افتادن کم است، برخی از مردم هم گاهی اصل اول را فراموش می کنند که آن سوی ارتباط هم انسانی وجود دارد مثل خودشان و او هم می تواند اخلاق و اصول اجتماعی را زیر پا بگذارد. اما گاهی این مسئله از ابهام ذهنی و ندانستن و یا از کمبود اصول و قوانین مکتوب و مشخص و مشهود در فضای اینترنت ناشی می شود.
هنجارهای رفتار در اینترنت کم و بیش همان هنجارهای رفتار در جامعه ی واقعی است. اگر در این جا درباره ی موضوعی، قانونی مشخص را پیدا نمی کنید و ابهامی در این باره دارید، در ذهن تان به قوانین زندگی واقعی و به اخلاق اجتماعی رجوع کنید. در این صورت پاسخ این را که چگونه در اینترنت رفتار کنید، خواهید یافت.

در اینترنت هم موقعیت سنج باشید:

همان طور که در دنیای واقعی رفتار خود را به تناسبِ محل و موقعیت حضورتان تنظیم و اجرا می کنید و مثلاً در محل کارتان یک نوع لفظ و کلام و منش و در منزل گونه ای دیگر دارید، این جا نیز چنین باشید. در اینترنت هم مثلاً ایمیلی که برای یک گروه بحث آزاد و اجتماعی (که در آن هر چه بخواهید آزادانه بیان می کنید) می فرستید با ایمیلی که برای درج در ستون نظرات فلان روزنامه می فرستید خیلی فرق می کند.
هنگامی که در اینترنت برای بار اول به یک فضای جمعی پا می گذارید، اول به دور و بر خود نگاهی بیندازید و تأملی کنید. گوش کنید و ببینید که دیگران چه می گویند و می نویسند. سعی کنید فضای ارتباطی افراد آن جا را درک کنید، سپس جلو بروید و مشارکت کنید.

به وقت و جایگاه دیگران احترام بگذارید:

هنگامی که به کسی ایمیل می فرستید یا برای فلان گروه خبری مطلبی می نویسید حداقل به زمان و وقتی که دیگران صرف خواندن نوشته ی شما می کنند توجه کنید و احترام بگذارید، چه از نظر ارزش محتوای نوشته ها و چه حجم آن. به علاوه، در گروه های خبری و یا هر فضای جمعی دیگر، شما فقط یکی از چند نفرید و دیگران هم از آن فضا حق و سهم دارند، به ویژه آن که فضاهای الکترونیکی به دلیل محدودیت ظرفیت ذخیره ی اطلاعات و سرعت انتقال، مشخص و محدود هستند. وقتی که تصادفی یک متن را مثلاً پنج بار برای یک گروه می فرستید، هم وقت و هم فضای دیگران را گرفته اید. یادتان نیز نرود که شما محور دنیای اینترنت نیستید! گاهی نگرانی ها و دغدغه های دیگران با شما یکی نیست و آنچه برای شما مهم بوده و زحمت آن را کشیده اید شاید مورد توجه و خواست دیگران قرار نگیرد. پس اگر پاسخ همه ی سؤالات خود را در اتاق گفت وگو یا گروه خبری، سریع و کامل نگرفتید و یا با آنچه نوشته اید موافقت نشد برافروخته و عصبانی نشوید.

از خودتان چهره ای موجه و مقبول نشان دهید:

بر خلاف گمان برخی، اینترنت دنیایی بی رحم و پر از توهین و ناسزا نیست و به سانِ دنیای واقعی، اکثر افراد در این جا نیز دوست دارند که مقبولِ خاطر و مورد احترام باشند. وقتی که در یک گروه بحث آزاد با آن هایی که هرگز ندیده اید و نخواهید دید وارد ارتباط می شوید، چهره، لباس، قد، و وزن و سن شما مطرح نیست و دیده نمی شود، بلکه کیفیت دست نوشته ی شماست که اهمیت دارد و معیار قضاوت دیگران است. اگر برای فلان دانشگاه ایمیلی به انگلیسی می فرستید، سعی کنید سلیس و درست بنویسید یعنی اصول پیغام نویسی را رعایت کنید (در این زمینه کتاب هایی هست)، یا اگر به فلان گروه مطلبی می فرستید آن را سبک و سنگین کنید و ببینید که شفاف و مفهوم نوشته اید یا نه. حتی برای متقاعد کردن و تأثیرگذاری هم از الفاظ دشوار و قلنبه استفاده نکنید و ساده بنویسید. از لحن توهین آمیز و مبارزه جویانه بپرهیزید.

اطلاعات حاصل از فعالیت اینترنتی خود را در اختیار دیگران بگذارید.

قدرت اینترنت در تعداد بسیار زیادِ مشترکین آن است. وقتی که سؤالی در اینترنت می پرسید خیلی از آدم های مطلع درباره ی موضوع حضور دارند و حتی اگر تعداد کمی از این عده نیز پاسخ تان را بدهند، به حجم زیادی از اطلاعات ارزشمند می رسید. اگر در پاسخ به سؤال تان از یک گروه بحث اختصاصی، اطلاعات زیادی به شما رسیده، آن ها را خلاصه و جمع بندی کنید و برای همان گروه بفرستید. یا اگر خودتان در زمینه ای متخصص و صاحب نظرید، از طریق رهبری گروه یا پاسخ به سؤالات شایع دیگران، دانش خود را در اختیار آنان بگذارید.

در گروه های بحث وارد بحث های متعصبانه و داغ که بین دو سه نفر در گرفته و برای سایر افراد گروه جذابیتی ندارد، نشوید:

گاهی چند نفری در فضای گروه و جمع اینترنتی شروع به جنگ و جدال با هم می کنند که باعث تخریب احترام و صمیمیت و نیز آزردگی دیگران در آن جمع می شود. از چنین جدال هایی پرهیز و اصول گروه را رعایت کنید.

به حریم شخصی دیگران احترام بگذارید:

گاهی ورود به ایمیل و اطلاعات محرمانه افراد امکان پذیر است که طبعاً چنین رفتاری به دور از اخلاق اجتماعی است.

از توانمندی خود سوء استفاده نکنید:

برخی افراد در این فضا متخصص و خبره اند. اطلاعات و توانایی بیشتر، شما را به سمت تضییع حقوق سایرین پیش نبرد.

از اشتباهات دیگران درگذرید:

هر کس در فضای اینترنت روزی تازه وارد بوده است. اگر کسی اشتباه املایی یا دستوری می کند، سؤال بی موردی می پرسد، جوابی غیرضروری و طولانی می دهد و یا حتی از کوره در می رود در قبال او با گذشت و مهربان باشید. اگر خطا جزئی است، سکوت کنید و نادیده بگیرید. اگر هم تصمیم به اصلاح اشتباه او گرفتید مؤدبانه و ترجیحاً به طور خصوصی (مثلاً ایمیل) و نه در حضور دیگران، به او گوشزد کنید. فرض را بر این بگذارید که او بهتر و بیشتر از این نمی دانسته. پیش از هر عکس العمل تند و نابجا (هک کردن / دشنام و...) خوب فکر و تأمل کنید. به قول معروف:
بزرگان خُرده بر خُردان نگیرند *** اگر ببینید سهوی در پذیرند!
منبع مقاله :
حمیدیان، فرود، (1387)، اعتیاد به اینترنت و موبایل(بررسی عوارض وابستگی به اینترنت، موبایل و بازی های کامپیوتری)، تهران: نشر قطره، چاپ دوم