«چشمانش مثل دو کاسه ی خون به صفحه خیره می ماند. هر چه صدایش می کنم متوجه نمی شود. به سمت دو شاخه که می روم با عصبانیت و پرخاش او غافلگیر می شوم... بعد از سه ساعت بازی کردن مدام، هنوز هم می خواهد ادامه دهد... این اتفاق تقریباً هر روز تکرار می شود.»
این سناریو و سناریوهای مشابه، در منزل خیلی ها همه روزه دیده می شود. به راستی چرا فرزندان مان این قدر حرص و ولع به انجام بازی های کامپیوتری دارند؟
طراحی بازی های کامپیوتری توسط متخصصان علوم کامپیوتر و تحت نظر روان شناسان اینترنت (سایر سایکولوژیست ها) بسیار ماهرانه و هنرمندانه انجام می شود، به طوری که بتواند از سیستم پاداش در صعودِ مرحله به مرحله - در جهت ایجاد حداکثرِ هیجان - نهایت استفاده را ببرند (نوعی شرطی شدن). چنین پاداش و هیجانی یک خاصیت دیگر هم دارد و آن آزاد شدن مواد محرک درون مغز است که احتمالاً علت اصلی خاصیت عادت آور این گونه بازی هاست. البته این خاصیت منحصر به کودکان نیست و امروزه اکثر بازیگرهای کامپیوتری را بزرگسالان تشکیل می دهند. در بین بازی کننده های گیم، اصطلاح اعتیاد مثلاً به فلان بازی، رایج و پذیرفته شده است و آن ها به شوخی یا جدی آن را به هم نسبت می دهند تا درجه ی علاقه و چسبیدن به یک بازی را ابراز کنند. به علاوه، برچسب «اعتیادآور» بر روی جلد تعدادی از این بازی ها علاوه بر آن که تبلیغی موذیانه برای بازی نیز محسوب می شود، هشداری است که نشان از باور سیستم نظارتی و خود شرکت های سازنده به این خاصیت بازی ها دارد. در عمل هم پدر و مادرها چنین تجربه ای دارند: «وقتی که پسرمان را به سختی و با زور و تهدید از دسته ی بازی یا صفحه کلید کامپیوتر جدا می کنیم بیشتر به عادت آور بودن این بازی ها پی می بریم.» امروزه، تعدادی از مطالعات علمی در این زمینه، خاصیت عادت آوری و ایجاد وابستگی را در مورد این بازی ها تأیید می کند.
علائم هشداردهنده ی وابستگی به بازی های کامپیوتری چیست؟
اگر فرزندتان (یا حتی خودتان) زیاد با کامپیوتر بازی می کنند و برخی یا همه ی علائم زیر در او دیده می شود، بدانید که مشکل از حد قابل کنترل گذشته و باید به فکر مداخله ی جدی در کنترل وابستگی به بازی باشید:
1. صرف وقت زیاد (بیش از 3 ساعت در روز) و یا این که هر بار نسبت به دفعه ی قبل وقت بیشتری بر سر این بازیها بگذارد.
2. احساس هیجان و سرخوشی زیاد در حین انجام بازی کامپیوتری، و احساس بی قراری یا تحریک پذیری و یا افسردگی، زمانی که مشغول بازی نیست، به طوری که دوباره به سمت بازی برود.
3. ناتوانی در دست کشیدن از بازی (به طوری که هر بار دیگران باید وارد عمل شوند).
4. رها کردن فعالیت های ورزشی و اجتماعی به خاطر انجام بازی.
5. فراموش کردن وظایف تحصیلی یا فعالیت های شغلی.
6. اختلالات خواب ناشی از بازی (بیدار ماندن برای بازی که باعث به هم خوردن زمان خواب و بیداری شود).
7. دروغ گفتن به دیگران درباره ی زمانِ صرف شده برای بازی.
8. بروز خستگی و پرخونی چشم، سردرد، درد ناحیه ی مچ و ساعد، کمر درد.
9. فراموش کردن بهداشت شخصی و یا وعده های غذایی.
والدین در استفاده از بازی های کامپیوتری توسط فرزندان باید به چه نکاتی توجه کنند؟
متأسفانه در کنار عدم نظارت طبی و بهداشتی بر بازار داغ این بازی ها در ایران، نظارتی مشخص و صحیح از جانب والدین نیز بر تهیه و استفاده از این بازی ها مشاهده نمی شود. بسیاری از ما، در بدو ورود یک پدیده ی امروزی، یا مقاومت و انکار می کنیم و یا حالت تسلیم و شیفتگی داریم (تفکر «همه یا هیچ») و توانایی نگاه نسبی و منتقدانه و توجه به فواید و معایب در کنار هم را نداریم. امروزه بسیاری از کشورهای سازنده ی این بازی ها، با آن که با محتوای این بازی ها ناهمخوانی تربیتی و فرهنگی نیز ندارند، نگاهی بس جدی و نگران به عوارض بالقوه ی این بازی ها دارند و برای رفع مشکلات، گام های عملی برمی دارند و والدین نیز فعالانه بر بازی کودکان کنترل و نظارت می کنند.
1. به برچسب روی بازی ها که با حروف (RP.ESRB. EG,AO,T, E, M) مشخص می شوند، توجه کنید. این برچسب ها و حروف، طبقه بندی بازی ها را بر حسب محتوا و سن افراد نشان می دهد. مثلاً حرف AO نشانه ای این است که اطفال مطلقاً اجازه ی چنین بازی ای را ندارند و بازی مربوطه دارای درجات زیادی از خشونت و کشتار و یا صحنه های جنسی و یا الفاظ ناشایست و رکیک است (طبیعی است که این برچسب ها بر اساس فرهنگ کشور سازنده تهیه شده، اما در نبود کنترل و نظارت در جامعه ی ما در نبود کنترل و نظارت در جامعه ی ما، استفاده از همین سیستم طبقه بندی هم مفید و ارزشمند است).
2. اگر به زبان خارجی و اینترنت آشنایی ندارید از فروشنده ی بازی درباره ی محتوا و کیفیت و نوع بازی اطلاعات لازم را کسب کنید. قبل از استفاده ی فرزندتان نیز محتوای بازی را مشاهده و ارزیابی کنید و ببینید با سن فرزندتان، روحیات او، نگرش تربیتی شما، و فرهنگ جامعه فاصله و مغایرت زیاد نداشته باشد.
3. از تهیه ی بازی هایی با مضمون قتل و خون ریزی پرهیز کنید. ترجیحاً از بازی هایی استقبال کنید که روش حل مسائل را می آموزند، قدرت تصمیم گیری درباره ی مسائل اجتماعی می دهند و خلاقیت فرزندتان را تقویت می کنند (یعنی چیزهایی بیش از کشتن و زدن و گریختن دارند).
4. درباره ی محتوای بازی ها با فرزندتان صحبت کنید و دلیل عدم موافقت خود را با فلان بازی به او توضیح دهید. توجه داشته باشید که فرزندان شما دائم در حال تبادل بازی ها با دوستان خود هستند و در خارج از منزل هم امکان بازی کامپیوتری دارند. امروزه در ایران نوجوانان بسیاری در کلوپ های بازی ازدحام می کنند (حتی در اوقات مورد انتظار برای درس و مطالعه مثل سَرِ صبح) که پدیده ای قابل تأمل است و آسیب شناسی و طبعاً مراقبت های خاص خود را دارد.
5. زمان بازی را دقیقاً مشخص کنید (از ساعت....تا....)/ زمان بازی بیشتر از یک ساعت در روز نباشد.
6. قبل از انجام بازی، الزاماً باید تکالیف درس و مسئولیت های دیگر انجام شده باشد.
7. نشانه های هشدار وابستگی به بازی را (که قبلاً آمد) جستجو کنید. اگر بازی حالت وسواس و افراطی به خود گرفته، قبل از آن که همه چیز از کنترل خارج شود آن را متوقف کنید.
8. ترجیحاً در اتاق فرزندان تان کامپیوتر و بازی ویدیویی نگذارید. کامپیوتر و بازی ویدیویی در جایی قرار گیرد که قابل نظارت باشد.
9. قضاوت و نظر اطرافیان درباره ی بازی کامپیوتریِ فرزندتان، شاید کاملاً موافق شما نباشد؛ شما در این باره اصول و نظر خود را اعمال کنید.
منبع مقاله :
حمیدیان، فرود، (1387)، اعتیاد به اینترنت و موبایل(بررسی عوارض وابستگی به اینترنت، موبایل و بازی های کامپیوتری)، تهران: نشر قطره، چاپ دوم 