مشروبخواری مردان، جرمی علیه زن و خانواده

چکیده:

بشر در دوران معاصر دچار آسیب‎ها و چالش‎های فردی و اجتماعی فراوانی شده و در تکاپوی حل آنها، در دام نابهنجاری‎های دیگری گرفتار شده است. الکلیسم، یکی از نابهنجاری‎هایی است که تأثیرات منفی و مخرّبی را در عرصه‎های فردی، خانوادگی و اجتماعی به همراه دارد. بدین لحاظ نهاد خانواده، به عنوان مهمترین نقطه آسیب‎پذیر این انحراف و زنان، به عنوان اولین قربانیان این کجروی اجتماعی محسوب می‎شوند؛ به گونه‎ای که می‎توان میخوارگی مردان را جرمی علیه زنان تلقی کرد. در این نوشتار ضمن بررسی آماری میزان مشروبخواری، علل بیولوژیکی، روانی و اجتماعی آن و پیامدها و زیان‎های ناشی از میگساری با تأکید بر نهاد خانواده و زنان مورد بررسی قرار گرفته و در پایان نیز اصول پیشگیری از این معضل و راهکارهای آن ارائه شده است.

واژگان کلیدی:

شرابخواری، میخوارگی، اعتیاد به الکل، میگساری، الکلیسم، انحرافات اجتماعی، مشروبخواری، خانواده، زنان، مردان، جرم.

امروزه استفاده از مواد آسیب‎زا از جمله الکل، در جهان به یک بحران اجتماعی و اخلاقی تبدیل شده و بشر را به سوی پرتگاه خطرناکی کشانده است.

درحال حاضر بیش از 100 میلیون نفر در آمریکا از الکل استفاده می‎کنند و حدود 12 تا 15 میلیون آمریکایی به طور افراط آمیزی الکل را بکار می‎برند و مبتلا به الکلیسم می‎باشند. این عارضه در آمریکا به طور وحشتناکی در حال فزونی است و هرساله 000/200 نفر یا بیشتر را شامل می‎شود و بیشتر مصرف‎کنندگان در سنین 19-13 سال هستند. مصرف الکل سالیانه باعث مرگ و میر نیمی از مردمی است که در اثر تصادفات اتومبیل مصدوم می‎شوند. همچنین 50 درصد قتل‎ها و آدم‎کشی‎های عمدی، 40 درصد تهدیدات، 35 درصد زنای به عنف و 30 درصد خودکشی‎ها بر اثر مصرف مشروبات الکلی است. متوسط طول عمر الکلی‎ها 12 سال کمتر از کسانی است که مشروب نمی‎خورند و در حال حاضر الکل سومین عاملی است که در آمریکا موجب مرگ و میر می‎شود و در ورای امراض قلبی و سرطان بوجود می‎آید.

نگاهی به تعداد مصرف کنندگان مشروبات الکلی در چند کشور جهان، پرده از عمق این کجروی و انحراف اجتماعی برمی‎دارد. هرچند که این آمارها متعلق به سالیان قبل می باشد ولی به خوبی وضعیت اسفناک این پدیدة شوم را در جهان نشان می دهد. بی تردید این آمارها، اکنون افزایش یافته است.

جدول (1): تعداد معتادان به الکل در هر صد هزار نفر جمعیت بیست سال به بالا در چند کشور صنعتی در سال‎های مختلف

منبع: سازمان بهداشت جهانی

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و حاکمیت ارزش‎های دینی، نرخ ارتکاب بسیاری از مفاسد اجتماعی کاهش یافت و یا به صفر رسید، اما پس از پایان جنگ تحمیلی، به تدریج بر آمار مصرف‎کنندگان الکل افزوده شد و در چند سال اخیر مصرف الکل به ویژه در میان جوانان کشور افزایش یافت. البته به دلیل تحریم قانونی و شرعی در ایران، معضل الکلیک وجود ندارد، اما گرایش به استفاده از مشروبات الکلی نسبت به سال‎های گذشته افزایش یافته است و عمده کالایی که به صورت قاچاق از غرب کشور (مرز عراق) وارد می‎شود، مشروبات الکلی است.

به اعتقاد مدیرکل امور آزمایشگاه‎های سازمان پزشکی قانونی، آمار کامل و دقیقی از مصرف کنندگان و معتادان الکل وجود ندارد، اما افرادی که به عنوان متهم یا مشکوک به مصرف شبانه روزی الکل هستند، از طریق دستگاه‎ها و ضابطین قضایی برای آزمایش پزشکی قانونی ارجاع داده می‎شوند، اکثراً مردانی در سنین 20 تا 30 سال هستند و بیشترین میزان مصرف مشروبات الکلی نیز در طی روزهای تعطیل صورت می‎گیرد. اخیراً در پرونده‎های مختومة دادگاه‎های عمومی کشور نیز نرخ مشروبخواری در حال افزایش است.

جدول (2): تعداد پرونده‎های مربوط به جرم مشروبخواری طی سال‎های 1380 1375

منبع: دفتر آمار و پردازش داده‎ها، دادگستری جمهوری اسلامی ایران

در مقایسه اجمالی پرونده‎های ارجاعی به دادگستری از سال 1375 تا 1380 به مدت پنج سال، بیش از 130 درصد رشد جرائم، مربوط به مشروبخواری است و افزایش مزبور، پرده از عمق این فاجعه برمی‎دارد. گرایش شدید به مصرف مواد الکلی، زمینه اجتماعی را برای سودجویان حرفه‎ای فراهم آورده و کارگاه‎های زیرزمینی با شیوه‎های غیربهداشتی، اقدام به تولید غیرقانونی الکل کرده‎اند، به گونه‎ای که در سال 1381 بیش از 150 شهروند تهرانی بر اثر مصرف مشروبات الکلی دست‎ساز فوت کرده‎اند.

تعریف مفاهیم کلیدی

در این بخش مفاهیم اساسی که کاربرد زیادی در این نوشتار دارند، تعریف شده است:

1 میخوارگی

این اصطلاح عمدتاً برای مصرف مفرط الکل، وابستگی به الکل یا آسیب‎دیدگی ناشی از آن بکار می‎رود.

2 اعتیاد به الکل

هرگاه شخص در نوشیدن مشروبات الکلی و مواد مخدر افراط نماید، دچار اعتیاد به الکل (الکلیسم) شده است. واژه اعتیاد به الکل در بررسی‎های علمی کاملاً رایج است، اما برخی ترجیح می‎دهند که به جای کاربرد اصطلاح اعتیاد، از مفهوم وابستگی استفاده نمایند.

تاریخچه

استفاده از الکل ریشة دیرینه‎ای در زندگی بشر دارد، «کمبوجیه» اولین کسی بوده که در قرن ششم پیش از میلاد، نام الکلیک به او اطلاق شده است. بسیاری از مردمان فرهنگ‎های قدیم مانند مصر، یونان و رُم در استفاده از شراب افراط می‎کردند. قدیمی‎ترین فرمول تهیه شراب، در حدود یک و نیم قرن قبل از میلاد مسیح به وسیله «مارکوس کاتا» در ایتالیا ثبت شد. در حدود 800 سال بعد از میلاد مسیح، مرحله تقطیر توسط یکی از شیمیست‎های عرب توسعه پیدا کرد، بعد از این اختراع، شاهد افزایش چشمگیر الکل هستیم.

پیش از ظهور اسلام، میگساری در عربستان نیز شیوع داشت، اما با طلوع خورشید عالم‎تاب اسلام، در طی چند مرحله، حکم تحریم مشروبات الکلی توسط قرآن کریم بیان شد: «یا ایهاالذین آمنوا انماالخمر و المیسر والانصاب و الازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون.»

«ای مؤمنان، شراب، قمار، بت‎ها و شرط‎بندی با تیرها، پلیدی و کار شیطان است، از آن اجتناب کنید تا رستگار شوید.»

بعد از این حکم تحریمی، شرابخواری در تمام سرزمین‎های اسلامی، به حداقل رسید و پس از گذشت چندین سال، در سرتاسر کشورهای اسلامی ممنوع گردید.

برای اولین بار در سال 1887 روان‎پزشکی روسی به نام کورساکوف نوعی بیماری روانی را کشف نمود که عامل از بین رفتن حافظه (به خصوص حافظه وقایع اخیر) است.

البته گرایش به استفاده از الکل در کشورهای اسلامی به دلیل تابوی تحریم شراب، تبدیل به بحران اجتماعی نشده است. با پیروزی انقلاب اسلامی، میگساری تقلیل یافت، اما پس از پایان جنگ تحمیلی و بروز برخی ناهنجاری‎های اجتماعی، به تدریج بر آمار مصرف کنندگان الکل افزوده شد و آسیب‎های اجتماعی ناشی از آن دامنگیر خانواده و زنان گردید، البته نکته حائز اهمیت، بازشناسی علل و عوامل گرایش برخی مردم، به ویژه جوانان به مصرف مشروبات الکلی است.

علل و عوامل مشروبخواری

برای شناخت عوامل گرایش و اعتیاد به الکل پژوهش‎های فراوانی انجام شده است. برخی محققان بر روی عوامل ژنتیک و وراثتی تأکید زیادی دارند و برخی دیگر میخوارگی را پاسخی به فشارهای زندگی تلقی کرده‎اند. از دیدگاه برخی اندیشمندان نیز عوامل روانی و اجتماعی، تأثیر بیشتری بر وابستگی به الکل دارند.

1 عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی

در مورد تأثیر این تیپ عوامل، دو دیدگاه کلی وجود دارد:

دیدگاه اول: در این نظریه بیان می‎شود که براساس تحقیقات گسترده و شواهد فراوان تجربی، آمادگی و استعداد الکلیلک شدن فرد از طریق توارث منتقل می‎شود. آنان معتقدند که بدن بعضی از افراد نسبت به برخی از ویتامین‎ها و مواد غذایی، اشتهای مادرزادی شدیدی دارند، از این‎رو برای جبران این کمبود به نوشیدن مشروبات الکلی مبادرت می‎ورزند. تحقیق «بلویلر» نشان داد در بین 28 درصد معتادان آمریکایی و سوئیسی اختلالات غدد داخلی به خصوص تیروئید و هیپوفیز وجود دارد. شواهد نشان می‎دهدکه توزیع فراوانی اعتیاد به الکل میان اعضای خانواده‎ها چشمگیر است. در تحقیقی که «آمارک» در میان 645 معتاد به الکل در سوئد انجام داد، نتیجه گرفت که تقریباً 25 درصد برادران و خواهران این بیماران، مبتلا به الکلیسم بودند. در پژوهشی دیگر که «بلویلر» انجام داد با مطالعه 50 معتاد آمریکایی و 50 معتاد سوئیسی مشاهده کرد که در هر دوگروه 28 درصد پدران، 5 درصد مادران، 15 درصد برادران، 5 درصد خواهران بالاتر از 40 سال، مبتلا به مصرف الکل بوده‎اند.

از سوی دیگر طی مطالعه‎ای که «وینوکر» در مورد 259 الکلیک بستری در بیمارستان انجام داد، مشاهده نمود که حدود کمی بیش از 40 درصد آنها، والدین الکلیک داشته‎ اند. «گودوین و بگران» نیز در سال 1973 از تحقیقات خود نتیجه گرفتند، بچه‎هایی با والدین الکلیک که به وسیله پدر و مادرخوانده‎های غیر الکلیک نگهداری می‎شدند، در حدود سن 20 سالگی، دوبرابر کسانی که پدر و مادر اصلی آنها الکلیک نبودند، تمایل به مصرف الکل داشتند.

دیدگاه دوم: برخی از پژوهشگران براین باورند که گرایش به الکل محصول وراثت و بهم خوردن تعادل آنزیم‎ها و یا غدد داخلی نیست، بلکه علت اصلی آن محیط شخص الکلیک می‎باشد. در تحقیقی که توسط «برکس و میتلمن» انجام شده است 36 کودک را که والدین الکلیکی داشتند، به عنوان گروه آزمایش به پرورشگاه سپردند، 25 کودک دیگر را که دارای والدین غیر الکلی بودند، به عنوان گروه کنترل انتخاب کردند، سپس ملاحظه نمودند که احتمال الکلیک شدن گروه آزمایش، نسبت به گروه کنترل چندان زیاد نبوده است، بدین صورت فرضیه‎های ژنتیکی گرایش به الکل مورد شک و تردید واقع گردید. به هرحال با توجه به شواهد و تحقیقات بیشتر، دیدگاه دوم، موّجه‎تر به نظر می‎رسد و امروزه این عامل در کنار سایر عوامل روانی و اجتماعی مورد توجه قرار دارد.

2 عوامل روان‎شناختی

بی‎تردید عوامل درونی و برونی در سوق دادن افراد به میگساری بیش از عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی تأثیر دارند. برخی افراد برای کاهش اضطراب و فشارهای روانی مشروب می‎خورند. شرابخواری می تواند نشانه عدم ثبات شخصیت و یا واکنش نسبت به فشار محیط باشد.

از دیدگاه روان‎کاوان، شرابخواری نوعی دفاع روانی است. «فروید» معتقد بود که مشروبخواری برگشت به مرحله دهانی است و در این مرحله کودک از هرگونه مسئولیت آزاد بوده و کاملاً به عوامل بیرون از خود متکی است. «آدلر» نوشیدن الکل را جبرانی برای فرار از احساس حقارت می‎داند و «رادو» نتیجه می‎گیرد که مشروبخواری برای برطرف کردن احساس پوچی، محرومیت، یأس وسرخوردگی در زندگی است.

پژوهشگران گزارش داده‎اند که الکلیک‎ها پیش از مصرف الکل، دارای هیجانات نابالغی می‎باشند، از دنیا انتظارات زیادی دارند، احتیاج بیش از حد به ستایش و قدردانی داشته، در مقابل شکست، از خود واکنش حقارت‎آمیز نشان می‎دهند. در برابر ناکامی، تحمل کمی دارند، در انجام نقش‎های زن و مرد احساس عدم کفایت و عدم شایستگی می‎کنند.

شخصیت ضداجتماعی و افسردگی دو نوع بیماری بالینی هستند که وابستگی زیادی به نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی دارند.

خصوصیت مشترکی که در بیشتر افراد مشروبخوار مشاهده می‎شود، «شخصیت ناسازگارانه» است. با این وصف افراد به صرف داشتن شخصیت ناسازگارانه و نابهنجار الکلیک نمی‎شوند. فرد الکلیک تصویر منفی از خود دارد، احساس عدم کفایت می‎کند و ترجیح می‎دهد که یکسری خصوصیات دیگر نظیر اغراق و مبالغه در استفاده از مکانیسم‎های دفاعی مانند انکار و تکذیب، دلیل‎تراشی، بی‎شخصیتی، آسیب بر کنترل و انگیزه و تصمیم‎گیری توأم با نیرنگ و فریب را نیز نشان دهد.

نظریه پردازان براین باورند که مشروبخواری اغلب جهت کاهش اضطراب و احساس محرومیت انجام می‎شود و به طور کلی مشروبخواران دارای شخصیت رشد نیافته، کودکانه، نارسیستیک و لذت‎طلب هستند، آنها تحمل محرومیت را ندارند و قبول مسئولیت و رویارویی با مسائل زندگی برایشان دشوار است.

شیفر به این نتیجه رسیده است که الکلیسم یک پاسخ به اضطراب می‎باشد، یعنی فرد برای اینکه از دست اضطراب خلاص شود، به الکل پناه می‎برد.

رنجش، خشم، افسردگی و دیگر حالات ناخوشایند، نتیجه زندگی فشارآور بر او است. پس برای اینکه در مقابل تنش، احساس راحتی و آسودگی کند، به مشروبات الکلی پناه می‎برد و دائم‎الخمر می‎شود و سرانجام این‎چنین الگوی رفتاری، برای سازگاری وی با فشارهای درونی، به صورت عادت درمی‎آید.

همان طوری که بندورا بیان می‎کند انسان‎ها معمولاً به نتیجه آنی رفتار، بیش از نتیجه دراز مدت آن توجه دارند، به طور نمونه شخص الکلیک به عواقب خوشایند شراب واقف است و می‎داند که پس از نوشیدن شراب، شاداب می‎شود (نتیجه آنی)، ولی توجه نمی‎کند که بعدها به سرزنش اجتماعی و احساس گناه (نتیجه درازمدت) مبتلا خواهد شد. البته با تجربه بالینی ثابت شده است که مصرف افراطی الکل با احساس حقارت، تمایلات هوسرانی و آمادگی برای اضطراب ارتباط دارد.

اختلال شخصیت

الگوی اختلال شخصیت، تأثیر عمیقی بر تفکر روانپزشکی دربارة وابستگی به الکل گذاشته است، شواهدی در دست است که نشان می‎دهد بسیاری از الکلی‎ها مشکلات روانی یا نیمرخ‎های شخصیت نابهنجار دارند. گساپ و آیزنک (1980) بیش از 20 معتاد را در 3 مرکز درمانی با آزمودنی‎های گروه کنترل مقایسه کردند، گروه معتادان از نظر هریک از 4 مقیاس پرسشنامه شخصیت آیزنک با گروه نابهنجار تفاوت داشتند، ولی مهمترین تفاوت آنها در نمره‎های بسیار بالای روان رنجوری معتادان به الکل بود که دچار مشکلات خلقی (عاطفی)، به ویژه احساس اضطراب و افسردگی بودند.

اختلال شناختی

اشخاص به طور ناگهانی و توجیه‎ناپذیر قربانی الکلیسم نمی‎شوند، آنها به طور فعال درگیر مصرف الکل می‎گردند و نگرش‎ها، باورها، اهداف و انتظاراتشان در این کار نقش مهمی دارد. برای مثال این بحث که آیا الکل باعث کاهش اضطراب و تنش می‎شود، می تواند در گرایش فرد به الکل مؤثر باشد. زیرا بسیاری از افراد مشروبخوار انتظار دارند که الکل تنش و اضطراب آنان را کاهش دهد و این موضوع ممکن است در تصمیم‎گیری آنان برای نوشیدن الکل مؤثر باشد. مارلت و همکارانش (1973) اهمیت این نوع انتظارات را در تحقیقات خود نشان دادند.

3 عوامل خانوادگی

روابط و تعامل میان اعضای خانواده، در گرایش و مصرف الکل، نقش غیرقابل انکاری دارد، از این رو در خانواده‎های الکلی، امکان گرایش دیگر اعضای خانواده بیشتر است و رفتار والدین میخواره، فرزندان را به استفاده از الکل تشویق می‎کند. پدر الکلی در بدو امر، با مخالفت‎های جدی سایر اعضای خانواده به ویژه همسرش، به دلیل بروز رفتارهای ناشایست، کتک‎کاری فرزندان، تجاوز نامشروع، همسایه‎آزاری و.... مواجه می‎شود. در این صورت فرد برای تداوم اعتیاد به الکل، احتیاج به جلب نظر همسر دارد و معمولاًً تلاش می‎کند تا همسرش را وابسته به مشروب نماید تا بتواند به رفتار نابهنجار خود را ادامه دهد و مزاحمی نداشته باشد.

ناسازگاری والدین، طلاق و جدایی پدر و مادر نیز می‎تواند بستر مناسبی را برای احساس شکست و فشار اجتماعی ایجاد کند و در نتیجه گرایش به الکل را افزایش دهد.

4 عوامل فرهنگی و اجتماعی

بسیاری از پژوهشگران معتقدند ساختارها و عوامل اجتماعی در میزان گرایش و وابستگی به الکل تأثیر جدی دارد. هورتون (1943) در مطالعاتی که در مورد 56 جامعه بدوی انجام داد، متوجه شد که هر چقدر سطح ناامنی در فرهنگی زیاد باشد، مصرف الکل نیز به همان اندازه زیادتر خواهد شد و علت آن در دسترس بودن الکل و قابلیت دریافت فوق‎العاده الکل است.

از سوی دیگر برخی پژوهشگران وجود دوگانگی فرهنگی و فشارهای ساختاری را در گرایش به الکل مؤثر دانسته‎اند. بیلز به سه عامل فرهنگی در گرایش به الکل اشاره کرده است:

1) میزان فشار و تنش درونی که در اثر قواعد فرهنگی بوجود می‎آید.

2) تشویق مشروبخواری از طریق فرهنگ.

3) فرصتی که فرهنگ برای جانشین ساختن احتیاجات ارضاء نشده و همچنین سازگاری با تنش و اضطراب آماده می‎سازد.

بسیاری از پژوهشگران نیز به تأثیر الگوهای فرهنگی بر مصرف الکل اشاره کرده‎اند، نخستین نسل آمریکائی‎های ایتالیایی تبار و آمریکائی‎های یهودی، به فرهنگ‎هایی تعلق دارند که مشروبخواری در بین خانواده های آنان و یا در محیط‎های مذهبی متداول است. در ایالات متحده آمریکا تعداد معتادان به الکل در میان سیاهپوستان و پورتوریکویی‎ها بسیار زیاد است. نخستین بررسی‎هایی که درباره وابسته‎های اجتماعی اعتیاد به داروها انجام شده است، به اوضاع نامساعد اجتماعی و اقتصادی اشاره کرده‎اند، از جمله اینکه بین جایگاه اقتصادی پایین، پیشرفت تحصیلی ضعیف، زندگی خانوادگی از هم گسیخته و زندگی در محله‎ها و خانه‎های پرجمعیت، با اعتیاد به الکل رابطة قوی وجود دارد.

آنومی

عامل اجتماعی دیگری که اهمیت آن از سایر عوامل فرهنگی اجتماعی کمتر نیست؛ تغییرات سریع در ساختارها و نهادها و پایگاه‎های اجتماعی افراد جامعه است. هنگامی که جامعه از حالت سنتی به وضعیت مدرن تغییر می‎کند، بسیاری از هنجارها و ارزش‎های اجتماعی دگرگون می‎شود و در این حالت تحولات بسیاری رخ می‎دهد که هنجارها و ارزش‎های قبلی فرومی‎ریزد، در حالی که هنجارها و ارزش‎های جدید شکل نگرفته و نهادینه نشده است. لذا اعضای جامعه دچار تردید و سردرگمی شده و وضعیت آنومی یا بی‎هنجاری اجتماعی ایجاد می‎شود، این شرایط گرایش اعضای جامعه را به مصرف مشروبات الکلی افزایش می دهد.

لذت جویی بی ضابطه در اوقات فراغت

یکی دیگر از عوامل فرهنگی و اجتماعی گرایش به میگساری عدم برنامه ریزی صحیح و ارزشی برای گذران اوقات فراغت است؛ بشر به طور طبیعی برای رفع خستگی از اعمال روزانه و برنامه های ثابت زندگی، اوقاتی را به تفریح و تفرّج اختصاص می دهد و در آن ساعات به انواع ورزش ها، دیدار از دوستان، استفاده از رسانه ها و سایر فعالیت های تفریحی می پردازد. در روایات اسلامی، اوقات شبانه روزی انسان مؤمن به سه بخش تقسیم شده است: یکی برای کار و تلاش و کسب حلال، دوم برای عبادت و بندگی خدا، سوم برای استفاده از نعمت های الهی جهت شادابی در دو بخش دیگر.

حضرت علی (ع) در مورد اوقات فراغت می فرماید: «ما احق الانسان ان تکون له ساعة لایشغلها عنها شاغل». «چه سزاوار است که انسان، ساعتی و لحظاتی را برای خود داشته باشد که هیچ بازدارند ه ای او را از آن لحظه ها بازندارد».

بنابراین می بایست این تمایل غریزی بشر به استفاده از اوقات فراغت، با آموزه های دینی و توصیه های مسئولانة مربیان هدایت و کنترل گردد، در غیر این صورت ساعات اوقات فراغت زمینه ای برای لذت جویی و خوش گذرانی های خطرناک تبدیل خواهد شد. حضرت علی (ع) دراین باره فرمود: «با فراغت، هوسرانی است». متأسفانه گاه مشاهده می شود جوانان در اوقات فراغت به تفریحات مضر روی آورده و بهترین فرصت های جوانی را به انواع پلیدی ها آلوده می سازند.

در پاره ای از اوقات، میگساری و مصرف مشروبات الکلی، زینت بخش کوهنوردی یا مجالس شب نشینی شده است، بی آنکه به زیان ها و عوارض شوم آن توجه شود.

مجالس عروسی، جشن تولد ها و سایر محافل خصوصی و خانوادگی در صورت عدم حاکمیت ارزش های اخلاقی و دینی، می تواند زمینه بروز برخی ناهنجاری ها را فراهم نماید؛ مع الاسف گاهی استفاده از مشروبات الکلی در این گونه محافل، نوعی پرستیژ اجتماعی تلقی می شود، به گونه ای که مصرف کنندگان می پندارند گوی سبقت را از هم ردیفان خود ربوده اند، غافل از آنکه پس از مصرف و ایجاد حالت مستی، انواع فسادها و تجاوزهای جنسی رخ داده و هویت و بنیان خانواده و روابط انسانی از بین می رود و پردة حیا و عفت برای همیشه در آتش شهوات حیوانی خواهد سوخت.

عدم کارایی سیستم کنترل اجتماعی

کنترل و نظارت اجتماعی مکانیسم هایی است که جامعه برای واداشتن اعضایش به سازگاری به کار می برد. به عبارت دیگر، کنترل اجتماعی به مجموعه عوامل محسوس و نامحسوسی گفته می شود که یک جامعه در جهت حفظ معیارهایش به کار می برد.

دورکیم براین باور است که اگر در جامعه ای همبستگی اجتماعی یعنی نیروی کششی که افراد یک جامعه را بهم پیوند می دهد قوی باشد، اعضای آن با ارزش ها و هنجارهای اجتماعی همنوا می شوند، ولی اگر در جامعه ای همبستگی اجتماعی ضعیف باشد، ممکن است مردم به سوی رفتار مجرمانه کشیده شوند. جامعه شناسان از دو نوع کنترل اجتماعی شامل رسمی و غیررسمی نام می برند. مقصود از کنترل غیررسمی شکلی از کنترل اجتماعی است که در عرصه رویارویی اجتماعی اعضای جامعه در خانواده، مدرسه، محل کار، مسجد، دانشگاه و.... تحقق می یابد. افرادی که برخلاف هنجارها و معیارهای اجتماعی رفتار کنند، تحت فشار قرار گرفته و از جامعه طرد می شوند. بنابراین گروه های مرجع نقش مهمی در همنوایی افراد با هنجارها و ارزش ها ایفا می کنند.

کنترل رسمی نیز مجموعه قوانین و مقررات حقوقی و قانونی است که با مجرمان و کجروان اجتماعی برخورد قانونی می کند و با وضع مجازات بدنی، اقتصادی و... افراد را کنترل می نماید.

از دیدگاه اسلام، مکانیسم کنترلی افراد و واداشتن آنان به رعایت هنجارها و ارزش ها می بایست در درون افراد باشد، زیرا در پرتو اعتقاد درونی به خدا و قیامت، کجروی افراد تقلیل خواهد یافت و با تضعیف سیستم کنترل درونی، هنجارشکنی و گرایش به منکرات از جمله شرابخواری رو به افزایش خواهد گذارد. در جامعه ای که امر بمعروف و نهی از منکر (کنترل اجتماعی) به عنوان دخالت در کار دیگران و مانع آزادی های آنان تلقی شود، زمینه برای انواع هنجارگریزی ها فراهم می شود.

تزلزل گروه های مرجع در پایبندی به ارزش ها

گروه مرجع گروهی است که به هنگام ارزیابی و داوری فرد درباره خود، به عنوان الگو به کار می رود. گروه مرجع از آن نظر اهمیت دارد که به فرد کمک می کند تا ارزش ها، اهداف و معیارهای خاص رفتاری داشته باشد. گروه مرجع معیارهای رفتاری مورد تأیید و پذیرش را به فرد نشان می دهند، این گروه ها به فرد کمک می کنند که به ارزیابی خود بپردازد. براین اساس، گروه های مرجع باید نسبت به ارزش ها و هنجارها پایبندی نشان دهند تا افراد دیگری که حرکات و سکنات آنان را الگوی خود می دانند با اطمینان خاطر و اشتیاق کامل، به هنجارها وفادار بمانند، زیرا عدم تقید گروه های مرجع، نظیر پدر و مادر، هنرمندان، نخبگان و افراد ممتاز اجتماعی، موجب تزلزل و سستی ارزش ها و هنجارها در جامعه می شود.

فقدان اطلاع رسانی در مورد عواقب میگساری

انسان ها برپایه دو عنصر اساسی جلب منفعت و رفع ضرر برای انجام یا ترک فعل تصمیم می گیرند. آگاه سازی و دانش افزایی افراد خانواده ، از عواقب کجروی ها و آسیب های اجتماعی بر نهاد خانواده و روابط زن و شوهر، از مهمترین وظائف نهادهای فرهنگی است.

چنانچه این نهادها نتوانند خانواده ها را از عوارض سوء ناشی از مصرف مشروبات الکلی آگاه سازند و فقط، گزارش ها و اخبار مصرف الکل را منتشر نمایند، این عمل می تواند به عامل اشاعه این منکر تبدیل شود. بدین لحاظ وسائل ارتباط جمعی می بایست از طریق مصاحبه با کارشناسان، ساختن فیلم های مستند و سینمایی و سایر آفرینش های هنری، چهره زشت میگساری و تبعات آن را برای خانواده ها و اقشار مختلف مردم آشکار سازند و این پدیدة ناپسند اجتماعی را از ابعاد مختلف و جدید موشکافی نمایند.

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، کتاب ها و مقالات متعددی در ارتباط با تحریم شراب و آثار فیزیولوژیکی، روانشناسی و اجتماعی مشروبخواری منتشر گردیده است، ولی متأسفانه پس از انقلاب، یا به دلیل غفلت از شیوع تدریجی میگساری در میان افراد جامعه، یا به جهت رویه نادرست پاک کردن صورت مسئله به جای حل آن، اقدامات مناسب فرهنگی جهت اطلاع رسانی دربارة پیامدهای شوم این عمل انجام نگردیده است. در حالی که می توان با ارائه آخرین دستاوردهای علمی از گسترش این کجروی اجتماعی جلوگیری نمود.

5 عوامل سیاسی

در کنار طرح سایر عوامل مؤثر بر گرایش به الکل نباید از تأثیر عوامل سیاسی به ویژه در جامعه اسلامی غفلت نمود. زیرا نظام سلطه جهانی از طریق اشاعه فساد و نابهنجاری سعی در استثمار ملل اسلامی می نماید.

آمریکا، به عنوان دشمن نظام اسلامی ایران، پس از ناامیدی و شکست در انواع توطئه نظیر تهاجم نظامی، ترور شخصیت های بزرگ، تحریم اقتصادی بر علیه جمهوری اسلامی ایران، درصدد تهاجم فرهنگی و ترویج بی بند و باری است.

ورود سیل آسای بطری های مشروبات الکلی از مرزهای کشور حتی به طور رایگان از جمله ترفندهای امریکا علیه ایران است.

بدون تردید غرب، همانگونه که تمدن اندلس را با ترویج فساد و شرابخواری از حاکمیت مسلمانان خارج ساخت، امروز درصدد است با ورود مشروبات الکلی به صورت رایگان، پایه های نظام اسلامی را متزلزل کند. بدین جهت در بسیاری از وب سایت های اینترنتی و فیلم هایی سینمایی، فرهنگ میگساری را با تمام ظرافت های هنری به مخاطبان القاء نماید.

پیامدهای مشروبخواری

شرابخواری آثار مخرب و نابهنجاری را برای فرد مصرف کننده و اطرافیان او برجای می‎گذارد که برخی از این آثار منفی بر جسم و روان شخص الکلیک است و برخی آثار خانوادگی و اجتماعی می باشد، به گونه ای که خانواده (گروه کوچک اجتماعی) و جامعه (اجتماع بزرگ انسانی) از اثرات سوء آن در امان نیستند. برخی از این پیامدها به شرح ذیل است:

1) آسیب‎های جسمی

اولین اثر مهلک میگساری، بر جسم و بدن فرد الکلیک خواهد بود، به طوری که صدمات جبران ناپذیری را به حواس پنجگانه، دستگاه گوارشی، اعضای تناسلی، دستگاه گردش خون و قلب وارد می‎سازد.

مطابق گزارش محافل طبی و بهداشتی و تجربیات پژوهشگران، پس از ورود الکل به بدن، فقط قسمت اندکی از آن تجزیه شده و از بین می‎رود، ولی قسمت اعظم آن وارد خون شده و از طریق جریان خون به تمام اعضای بدن می‎رسد و از آنجا که الکل ماده‎ای سمی است، هیچ یک از اعضای بدن را سالم نگذاشته و کلیه، معده، کبد، مخاطات دهان، حلق، مری، روده و کبد را فاسد می‎نماید. همچنین اعتیاد به الکل در بیضتین و تخمدان‎ها [علاوه بر صدمه به اعضای حساس تناسلی] تخم و تخمک را مسموم نموده و از این طریق، نسل بعدی را از سلامتی محروم می‎سازد. از دیگر اثرات ناگوار مصرف الکل بر دستگاه تنفسی و گردش خون به ویژه قلب و رگ‎ها می‎باشد که بدون استثناء، تصلب شرائین و سکته‎های قلبی و مغزی را در پی دارد. سلسه اعصاب نیز به علت حساسیت شدید نسبت به الکل، بیش از همه اعضاء و دستگاه‎های بدن صدمه می‎بیند. از دیگر عوارض رایج مشروبخواری اختلال در حواس پنجگانه و مرکز نگهداری ادرار است.

همچنین در اثر مصرف مشروبات الکلی، قدرت و حساسیت بینایی و تشخیص رنگ‎ها کاهش می‎یابد و فرد، به بیماری اختلال در تشخیص رنگها مبتلا می‎شود. از سوی دیگر نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی، به گلبول‎های سفید خون که کار دفاع از بدن را برعهده دارند، آسیب می‎رساند و سبب بروز سرطان می‎شود. خستگی‎های مزمن، حساسیت شدید بیش از حد و فشارهای زندگی از جمله سایر مشکلات و صدمات جسمی مصرف مشروبات الکلی است.

در برخی روایات اسلامی نیز به پاره‎ای از آسیب‎های جسمی الکلیسم اشاره شده است. امام صادق (ع) در مقام بیان علت حرمت شراب می‎فرماید: «حرم‎الله الخمر بعضها و فسادها لان مدمن الخمر تورته الارتعاش....» «خداوند شراب را به علت تأثیر بد و فسادی که بوجود می‎آورد، حرام کرد، زیرا میگسار دچار رعش [در اندام] می‎ شود.»

2) آسیب‎های روانی

میخوارگی به جز اثرات مخرب جسمی، زیان‎های شدیدی را به روح و روان آدمی وارد می‎سازد و فرد را از حالت تعادل خارج می‎کند و در نتیجه باعث بروز رفتارهای نابهنجار می‎گردد. در این بخش به برخی از این آسیب‎ها اشاره می شود:

هذیان

هذیان، یکی از آسیب‎های روان پریشی است که تا مدتی پس از ترک اعتیاد به الکل ادامه می‎یابد، این حالت روحی موجب بی‎قراری، بی‎خوابی، هیجانات و تحریکات شدید در فرد مشروبخوار می‎شود. هذیان با شاخص‎هایی نظیر توهم (دیداری و شنیداری)، ترس شدید و عدم تشخیص محیط زندگی و زمان مشخص می شود.

فراموشی

فراموشی، میراث میخوارگی است، میخواره قادر نیست حوادث روز گذشته را به یاد آورد و گاه برای سرپوش نهادن به ضعف حافظه خود، به گونه‎ای تلاش می‎کند تا وقایع جدید با وقایع قبلی پیوند داده نشود.

زوال عقل

مطابق نتایج پژوهش‎ها، در هنگام مستی و استعمال الکل، نیروی عقل که اعمال و رفتار آدمی را نظم می‎بخشد، به طور موقت تعطیل می‎شود و در این حالت احتمال بروز هر گونه ناهنجاری رفتاری وجود دارد. اسلام بر همین اساس میخوارگی را تحریم کرده است. «شخصی از امام صادق (ع) پرسید: چرا خداوند شراب را حرام ساخته است؟ حضرت فرمود: ساعتی بر مشروبخواران می‎گذرد که زمام عقل از کف می‎دهند، خدا را نمی‎شناسند و پیرو شیطان می‎گردند، چون سررشتة عقل و خردشان را در کف او می‎نهند و فرمان او را انجام می‎دهند.»

زوال عقل در هنگام مستی با نقص های شناختی از جمله، اختلال در حافظه، زبان‎پریشی، کنش‎پریشی، ادراک پریشی و اختلال در کارکرد اجرایی همراه است. در واقع نقص‎های شناختی شاخص اصلی زوال عقل محسوب می‎شود.

افسردگی

این عارضه می‎تواند با استفاده بلند مدت از الکل ایجاد شود. اما گاه فرد دچار افسردگی بوده است و برای تسکین آن، به مصرف الکل اقدام کرده است. بنابراین در درمان باید به توالی این تغییرات توجه کرد.

اضطراب

این بیماری روحی، در طی دوره ترک اعتیاد به الکل رایج بوده است، اما بعضی از بیماران مبتلا به اختلال اضطراب، به عللی برای کاهش آن اضطراب‎ها الکل می‎نوشند.

حسادت بیمارگونه

حسادت مرضی با سوءاستفاده از الکل در آمیخته است. بدبینی‎های غیرهذیانی به شریک جنسی، نسبت به افراد طبیعی رایج‎تر است.

رفتارهای خودآسیب‎زا

خودکشی و رفتار خودآسیب‎زا در بین افراد معتاد به الکل، فراوان‎تر از سایر افراد در این سن است. نسبت الکلیک‎هایی که خودکشی می‎کنند بین 6 تا 20 درصد است.

3) آسیب‎های خانوادگی

آسیب‎های میخوارگی فقط به جسم و روان فرد منحصر نمی‎گردد، بلکه حیات خانواده و اجتماع را تهدید کرده و مشکلات هنجاری بسیاری را در روابط اعضای خانواده و جامعه ایجاد می کند. آسیب های خانوادگی در دو بخش شامل تأثیر بر روابط زوجین و فرزندان مورد بررسی قرار گرفته است:

الف) روابط زوجین

اختلال در تنظیم روابط جنسی

اولین کارکرد اجتماعی خانواده، تنظیم و نظام بخشیدن به رفتارهای جنسی و تولید مثل است. عوامل مختلفی می تواند در این انتظام جنسی اختلال ایجاد کند به طور نمونه میگساری، آسیب‎های جدی را به نظام هنجاری روابط جنسی وارد می‎سازد، زیرا مصرف دائمی الکل، تغییر محسوسی را در کاهش غریزة جنسی فرد معتاد بوجود می‎آورد، به طوری که این امر روابط جنسی فرد الکلیک با همسرش را به سردی می کشاند و در اکثر موارد، علیرغم آنکه مرد به جهت اعتیاد به الکل این مشکل را ایجاد کرده است، اما در اغلب موارد، زن به سرد مزاجی و کاهش روابط جنسی متهم می‎شود. همچنین مطابق تحقیقات انجام شده در انگلستان 40 درصد از بیماران آمیزشی در نتیجه استعمال الکل بوده است. گاهی نیز شخص میخواره، براثر وابستگی شدید به الکل، زن و فرزندان خود را به آلودگی اخلاقی و جنسی می‎کشاند تا از این رهگذر، هزینه تهیه مشروبات الکلی را فراهم نماید.

خشونت علیه همسر

از آنجا که میگساری مرد، کارکردهای خانواده را درهم می‎شکند، با مقاومت همسر مواجه می‎گردد و مرد نیز برای کاهش منازعات، مربوط به مصرف الکل، تلاش می‎کند همسر خود را به استفاده از مشروبات الکلی معتاد نماید و با انواع اعمال نظیر تطمیع و تهدید، او را به شرابخواری ترغیب نماید و بدین ترتیب زن را در انواع فسادها و بحران‎ها وارد ‎سازد، ولی با مقاومت همسر، کار به جدایی و طلاق می‎کشد. میگساری مرد تا آنجا ادامه می‎یابد که موجب بی‎غیرتی شوهر نسبت به زن و فرزندان شده و از اینکه همسرش با مردان دیگر رابطه نامشروع برقرار می کند، اعتراضی نخواهد کرد. متأسفانه گاهی مرد مشروبخوار در پارتی‎های شبانه، همسر خود را قمار می‎کند، بی‎آنکه به عواقب وخیم چنین عمل ننگینی آگاهی داشته باشد.

ضرب و شتم، بدرفتاری با همسر و سوءظن به او، حداقل خشونتی است که مرد الکلی برعلیه همسر خویش اعمال می‎کند.

دلسردی از نقش همسری و مادری

به طور طبیعی هر فردی در نظام اجتماعی نقشی را بر عهده می گیرد و با ایفای آن، ضمن ادای رسالت خویش، به ابقای نظام اجتماعی کمک می کند، ولی گاهی به دلایل مختلف، فرد از نقش و رفتاری که جامعه از او انتظار دارد، دلسرد شده و از روی ناچاری و بدون علاقه آن را انجام می دهد. «دلسردی از نقش»، هنگامی اتفاق می افتد که آن نقش، اولویت خاصی در زندگی فرد ندارد و شخص به جای آنکه نقش را در دل خود جایگزین کند، آن را تنها به این دلیل ایفا می کند که ضرورت ایجاب می کند یا دیگران از او انتظار دارند. ایفای نقش در این حالت غالباً همراه با فشارهای روانی است.

مشروبخواری مرد و اعمال زننده ای که او در محیط خانه وخارج از آن انجام می دهد، زن را در ایفای نقش همسری و مادری بسیار دلسرد می کند، او در چنین شرایطی همسر مست خود را به ناچار تحمل می کند و بر تمام بداخلاقی ها و هرزه گویی های او صبر نموده و احیاناً تأمین نیازهای اقتصادی خانواده را بر دوش می کشد و.... همه اینها در حالی اتفاق می افتد که احساس رضایتمندی از شوهرش نداشته و از حضورش در خانه و زیر یک سقف احساس شرمندگی می کند.

دلسردی زن از ایفای نقش خود، فرد را دچار فشارهای روانی و از خود بیگانگی می کند و بهداشت روانی او را با خطرات جدی مواجه می نماید.

تنزل پایگاه اجتماعی زن

روشن است که پایگاه اجتماعی افراد گاه اکتسابی است و براساس کار و تلاش و شکوفا نمودن استعدادها و مهارت ها بدست می آید و گاه انتسابی بوده و متکی بر زمینه های خانوادگی می باشد و از آغاز تولد به فرد محول شده است.

در اکثر موارد، منزلت و اعتبار اجتماعی زنان، در محیط خانوادگی و به تبع موقعیت اجتماعی همسر ارزیابی می شود. از این روی، هرگونه صعود یا سقوط پایگاه اجتماعی مردان، به پای همسرشان هزینه می شود. بدین معنا که منزلت اجتماعی زن، به طور مستقل و براساس شایستگی های وی مورد توجه قرار نمی گیرد و چنانچه مردی منحرف شود، انحراف وی دامان زن را خواهد گرفت. لذا شرابخواری مرد به عنوان یک کجروی و جرم اجتماعی، شأن و منزلت اجتماعی زن را تنزل می دهد. همچنین میگساری مردان باعث می شود تحرک اجتماعی زنان دچار مشکلات جدی شود، مقصود از تحرک اجتماعی، حرکت افراد و گروه ها بین موقعیت های اجتماعی اقتصادی مختلف می باشد. زنان شایسته ای که می توانستند در سلسله مراتب اجتماعی و اقتصادی بالاتری قرار گیرند و فرصت های بهینه ای را در جهت ارتقاء زندگی اجتماعی داشته باشند، به جهت بدنامی ناشی از میگساری همسر، فرصت ارتقاء اجتماعی را از دست می دهند و حیثیت اجتماعی آنها مخدوش می شود.

از این رو نباید چشم انداز نگران کنندة پیامدهای ناگوار شرابخواری مرد را تنها به فرد مشروبخوار منحصر کرد، بلکه می بایست این آسیب ها را برای همسر و اعضای خانواده مورد توجه قرار داد.

ب) روابط والد با فرزندان

زنای با محارم

یکی از شایع ترین محدودیت ها در رفتار جنسی، ممنوعیت ازدواج یا داشتن روابط جنسی بین اعضای خانواده است، قوانین مربوط به تحریم زنای با محارم، قرن ها قدمت دارد و تقریباً قانونی جهانی است، چنین محرماتی باعث دگرگونی فواصل سنی، اختلاط نسل ها و تغییرات چشمگیر نقش شخص در خانواده می شود. کودکانی که از روابط با محارم به وجود می آیند، احتمال بیشتری در به ارث بردن ژن های مغلوب دارند. اکثر تحقیقات مربوط به زنای با محارم بر روی روابط جنسی پدر دختر متمرکز است. براساس این تحقیقات مردانی که با دختران بالای 12 سال خود رابطه جنسی داشته اند، معمولاً کسانی هستند که پیشینه ای از رفتار تکانشی و مشروبخواری مفرط داشتند. اغلب پدران در حالت مستی به سراغ دختران بزرگتر خود رفته و با آنها رابطه جنسی برقرار می کنند و گاه با وعده و وعید، اقدام به چنین رفتار وقیحانه ای می نمایند. مشروبخواران همچنین احتمال زیادی دارد که در حالت مستی با محارم خود حتی مادر، خاله و عمه خود زنا کند.

پرورش نسل معیوب و بیمار

مصرف الکل عوارض جبران ناپذیری در رشد فرزندان باقی می گذارد. براساس نتایج تحقیقات 17 درصد کودکانی که پدر الکلیک داشته اند، زودتر از موعد مقرر بدنیا آمده اند، 6 درصد کودکانی که در هنگام تولد توانایی زندگی ندارند، از پدران الکلیک هستند. 75 درصد فرزندانی که پدری الکلی دارند، فاقد نیروی قوه عقلانی می باشند. 15 الی 17 درصد اطفال دارای پدری الکلی، مبتلا به امراض دماغی هستند.

پروفسور اروندل در مقاله ای علمی تحت عنوان «الکلیسم و کودکان» نوشته است: «میزان مرگ و میر در کودکان افراد الکلیک بیش از مجموع تعداد مرگ و میر کودکانی است که والدین آنها سفلیس یا مسلول اند.»

ناتوانی در مراقبت و نگهداری از کودکان و سالمندان

یکی دیگر از کارکردهای نهاد خانواده، حمایت زیستی، عاطفی و اخلاقی از اعضای خانواده، به ویژه نوزادان و کودکان، سالمندان و معلولان است.

فرد میخواره در اثر مداومت در شرابخواری، احساس عدم کفایت و بی‎شخصیتی می‎کند. او به جهت اعتیاد به این رفتار انحرافی، از نگهداری خود عاجز می‎ماند، تا چه رسد به اینکه بتواند از کودکان و سالخوردگان مراقبت نماید. فرزندان میخواره، از محبت و عاطفه پدری احساس محرومیت می‎کنند و همین امر موجب بروز عقده‎های روانی و فشارهای اجتماعی در شخصیت فرزندان آنها می‎شود. آنان احساس می‎کنند که پشتوانه‎ای ندارند، زیرا در صحنه‎های مختلف اجتماع، کسی نیست که حمایت‎های لازم را از آنها انجام دهد، پدر الکلی نمی‎تواند کنترل و نظارتی بر روی رفتارهای فردی و اجتماعی فرزندان خود داشته باشد، لذا فرآیند جامعه پذیری و تربیت فرزندان فرد الکلیک آسیب‎پذیر است. سالمندان هم که پس از گذشت سال ها، انتظار خدمت‎رسانی از سوی فرزند خود را دارند، وقتی شاهد میگساری وی هستند، آرزوهای دیرینه خود را از دست رفته می‎بینند و احساس می‎کنند که فرزند آنها در لحظات پایانی عمر نمی‎تواند عصای دوران پیری آنان باشد.

اختلال در فرآیند جامعه‎پذیری کودکان

جامعه‎شناسان معتقدند اجتماعی شدن کودک به معنای آموختن شیوه زندگی و پذیرش هنجارهای اجتماعی، یکی از مهمترین کارکردهای خانواده محسوب می‎شود، بنابراین نهاد خانواده می‎بایست بتواند واحد باثباتی از جامعه‎پذیری باشد به نحوی که کودکان بتوانند فرهنگ و مهارت‎های نقش را که برای زندگی بزرگسالی بسیار اساسی است، بیاموزند. به عبارت دیگر، اجتماعی شدن فرایندی است که در طی آن کودک ناتوان، به تدریج به شخصی خود آگاه، دانا و ورزیده در شیوه‎های فرهنگی تبدیل می‎شود، لیکن پدر الکلی آنقدر در حالت مستی و هیجانات ناشی از شرابخواری غوطه‎ور است که نمی‎تواند الگوی مناسبی برای انتقال فرهنگ، ارزش‎ها، هنجارها و نقش‎های اجتماعی به کودک خود باشد. فرزند چنین پدری، پیوسته شاهد هذیان‎گویی، فراموشی، ترس، اضطراب و نعره‎های بلند پدر مست خود می باشد. طبیعی است که او در چنین خانواده ای، در مورد هنجارهای مناسب یک زندگی صحیح و مطلوب، مطلبی نخواهد آموخت، در این صورت کودکی که هنجارآموز نشده است، به عنوان یک انسان کجرو، در شبکه کنش و تعامل اجتماعی با سایر کنشگران قرار می‎گیرد و از آنجا که جامعه، افراد کجرو را طرد می‎کند، فرزند این خانواده، نمی‎تواند پایگاه و نقش شایسته‎ای را در سلسله مراتب اجتماعی برای خود احراز نماید، از این‎رو فرد میخواره به تدریج از فرهنگ عمومی کناره‎گیری کرده و زمینه جذب وی در خرده فرهنگ بزهکاری فراهم می‎شود.

تنزل پایگاه اجتماعی فرزندان

از دیگر کارکردهای نهاد خانواده، این است که جایگاه و پایگاه اجتماعی کودک را در خصوص تبار منسوبان و خانواده‎ای که شخص بدان تعلق دارد، تعیین می‎کند. به عبارت دیگر خانواده جایگاه اجتماعی اعضای خود را در میان ساختار اجتماعی و سلسله مراتب منزلتی مشخص می‎سازد. در خانواده‎ای که پدر آن دارای شغل آبرومندانه است و به هنجارهای رایج جامعه پایبند می‎باشد، اعضای خانواده از پایگاه اجتماعی خوبی برخوردار می‎باشند و فرزندان خانواده نیز پایگاه و منزلت اجتماعی والایی دارند، اما با اعتیاد پدر خانواده به الکل، پایگاه اجتماعی فرزندان در میان مردم از دست می رود، حیثیت و آبروی خانوادگی آنها مخدوش می‎شود و فرزندان هم به جهت انتساب به چنین پدری، جایگاه اجتماعی والایی نخواهند داشت و دائماً از سوی دیگران سرزنش و تقبیح خواهند شد. از سوی دیگر چنانچه فردی الکلی، در حالت مستی به دلیل تجاوز جنسی، زنی را باردار نماید، کودک این فرد، به جهت فقدان هویت خانوادگی و هویت اجتماعی با مشکلات متعددی مواجه می شود.

فقدان امنیت اقتصادی خانواده

نهاد خانواده مرجع پاسخگویی به نیازهای اقتصادی اعضای خود می‎باشد. پدر خانواده و در مواردی مادر، از طریق کار و تلاش، نیازها و احتیاجات خانواده را تأمین می‎نمایند. با اعتیاد پدر به مصرف بیش از حد مشروبات الکلی، ضربه شدیدی به ساختار اقتصادی خانواده وارد می شود و درآمد خانواده، صرف خرید مشروبات الکلی می گردد و بدین‎ترتیب، نتیجه تلاش‎های اقتصادی خانواده به جای ایجاد رفاه عمومی اعضای خانواده، در مسیر لذت‎جویی شخصی و مصرف الکل از سوی پدر به هدر می‎دهد.

4) آسیب‎های فرهنگی و اجتماعی

پیامبر گرامی اسلام (ص) در خصوص پیامد ناگوار شرابخواری می فرمایند: «شراب، گردآورندة همه گناهان و سرچشمة پلیدی ها و کلید زشتی هاست». به عبارت دیگر شراب می تواند سرچشمة همه پلیدی ها و گناهان باشد و عامل بسیاری از جرائم و منکرات حتی در جامعه اسلامی است.

تجاوز جنسی

گاهی فرد مشروبخوار در حالت مستی، دچار هیجانات زودگذر و تمایلات جنسی شدید می گردد، به گونه‎ای که مرتکب تجاوز به عنف و زنا می‎شود. در روایات اسلامی نیز مفاسد اخلاقی و زنا، به عنوان یکی از پیامدهای زشت شرابخواری شمرده شده است. امام باقر (ع) می‎فرماید: «یدخل صاحبه فی الزنا..... » «شراب، فرد میخواره را به زنا آلوده می‎سازد.» زیرا فرد در حالت مستی هیچ کنترلی بر روابط جنسی خود ندارد.

مرکز مبارزه با اعتیاد در آلمان اعلام کرد که 50 درصد تجاوزات جنسی در آلمان تحت تأثیر مصرف مشروبات الکلی است.

تخمین زده می شود که در ایالات متحده آمریکا، هرثانیه یک زن به زور و تهدید مورد تجاوز قرار می گیرد. تجاوز به عنف در انواع مختلف شامل تجاوز قدرتی، تجاوز خشمانه، تجاوز دگرآزارانه مشاهده می شود.

اکثر متجاوزان جنسی مرد و مشروبخوار هستند که به جهت عدم کنترل بر رفتارهای جنسی خود، مرتکب تجاوز به عنف می شوند و امنیت زنان جامعه را به خطر می افکنند. مشروبخواری مردان، همچنین جامعة زنان را با چالش های جدی روبرو می سازد. به طور نمونه در کشورهایی که تظاهر به مشروبخواری آزاد است، مردان معتاد به الکل، زنان را قربانی وسوسه ها و لذات خود می کنند، به طوری که آنان مجبورند برای حفظ امنیت خود، یا در خانه بمانند و یا در بیرون از منزل، تدابیر امنیتی و خود دفاعی را در پیش بگیرند و هرگز احساس آرامش ننمایند و مداوم از ترس تجاوز مردان مست در اضطراب بسر برند.

آدم‎کشی

شخص الکلی در حالت مستی، دچار هیجانات بسیار شدید روحی می‎شود به طوری که قدرت تعقل از او سلب می‎گردد، در چنین حالتی عشق و نفرت او هنجارمند نیست، به خصوص که برخی از این حالات، بسیار خطرناک است. به طور نمونه، بسیاری از قتل ها و آدم‎کشی‎ها در حالت مستی گزارش شده است که این موضوع حاکی از عمق پیامدهای ناگوار این انحراف می‎باشد. در روایات دینی، «قتل» یکی از پیامدها و آسیب‎های اجتماعی شوم مشروبخواری عنوان شده است. امام رضا (ع) می فرمایند: «خداوند شراب را به موجب اثرات ناگوار از قبیل فساد، تغییر عقل، قتل و آدم‎کشی تحریم نموده است.»

تضعیف ارزش‎های دینی و اجتماعی

در هر جامعه‎ای اساس و قوام فرهنگ، منوط به حفظ هنجارها و ارزش‎هایی است که دین و جامعه برای افراد تعریف و تعیین کرده است. ارزش‎هایی که به جامعه نظم و انتظام می‎بخشند و هرچیزی را در مسیر اصلی خود قرار می‎دهند. اما میخوارگی، کنشگر اجتماعی را به سوی هنجارشکنی و عدم رعایت ارزش‎های اجتماعی و دینی سوق می‎دهد. شرابخواری رابطه انسان با خدا و خلق خدا را آسیب‎پذیر کرده و زمینه هرنوع انحراف اجتماعی را فراهم می‎سازد.

در روایتی امام صادق (ع) می‎ فرماید: «خدا شراب را حرام کرد.... زیرا فرد مشروبخوار، نورانیت دل، مردانگی و مروت را از دست می‎دهد، در ارتکاب کارهای حرام و خون‎ریزی و زنا، گستاخ و بی‎پروا می‎شود و در حالت مستی و نابخردی هیچ بعید نیست که به محارم خود تجاوز کند، شراب بر شرابخوار جز بدی نمی‎افزاید، فردی که مست شد، به دین و دینداری نیز ضربه وارد می‎سازد، زیرا در همان حالت، خداوند را انکار نموده و بر خدا و رسولش افتراء می‎بندد.»

به دلیل چنین پیامدها و آسیب‎هایی، می‎بایست از رواج و شیوع میخوارگی پیشگیری کرد، البته این مهم، مستلزم رعایت اصول و قواعدی خاص است.

اصول پیشگیری از مشروبخواری

اصول کلی جلوگیری از انحراف شرابخواری به شرح ذیل می باشد:

تبیین آموزه‎های دینی در مورد تحریم شراب و آثار زیان بار اخلاقی و فرهنگی آن.

تغییر نگرش مردم در مورد زیان‎های مصرف الکل به وسیله آموزش در مدارس، رسانه‎ها و محافل دینی و مذهبی.

پیشگیری از زمینه‎های روانی و اجتماعی شرابخواری.

محدود کردن دسترسی افراد به الکل، به ویژه در مراکز تفریحی و سیاحتی.

کنترل عوامل اجتماعی مؤثر بر مصرف الکل مانند بیکاری، فقدان تسهیلات در اوقات فراغت و....

ممانعت از حضور در جلسات و میهمانی‎هایی که مشروبات الکلی مصرف می‎شود، از این رو حضرت علی (ع) می‎فرماید: «لاتجلسوا علی مائدة شرب علیها الخمر فان الحبه لایدری متی یؤخذ»

«بر سر سفره‎ای که در آن شراب نوشیده می‎شود منشینید؛ زیرا که آدمی نمی‎داند چه وقت جانش ستانده می‎شود.»

الزام در ارائه گواهی عدم مشروبخواری جهت ثبت ازدواج رسمی. این امر موجب می شود تا افراد شرابخوار مطابق حدیث پیامبر اکرم (ص) در ازدواج دچار مشکل محدودیت شدید شوند.

کنترل و بازرسی دقیق کالاهایی که از مرزهای غربی وارد می شود. (مشروبات الکلی عمدتاً از طریق این مرزها وارد کشور می شود)

9- اطلاع رسانی عمومی و فرهنگی و حساسیت زایی در خانواده در مورد خطرات الکلیسم و تبیین اهداف دشمن در ترویج میگساری و تشریع پیامدهای خانوادگی و اجتماعی آن.

10 تبیین فلسفه تحریم شراب از طریق یافته های علوم تجربی و اجتماعی.

نظریات و راهکارهای درمان مشروبخواری

پژوهشگران، تئوری‎ها و نظریاتی را پیرامون روش‎های درمان این رفتار ناپسند ارائه نموده اند:

1) نظریات فیزیولوژیکی

از سال‎ها قبل تلاش‎های بسیاری برای درمان اعتیاد به الکل، توسط پزشکان انجام گردیده و آموزش پزشکی نیز آنان را ترغیب کرده است تا برای این نوع مشکلات به تبیین‎های زیست شیمیایی و فیزیولوژیکی روی آورند. در نمودار ذیل، عناصر درمان مشخص شده ‎اند:

دارو یا مواد

عوامل اجتماعی عوامل روان‎شناختی

بعضی از پژوهشگران این عقیده را مطرح کرده‎اند که در زیرساخت اختلالات مربوط به اعتیاد، باید بعضی از مکانیسم‎های فیزیولوژیکی وجود داشته باشد. برای تحقیق این تئوری دو اقدام پیشنهاد شده است:

اقدامات طبی در دفع مسمومیت

در این اقدام، مستی و مسمومیت حاد الکلیک برطرف شده و پزشک دستورات غذایی طبی، برای احیاء و تقویت جسمی فرد الکلی و داروهایی از قبیل کلردی آگزی پوکسید جهت رفع مسمومیت تجویز می‎کند تا نشانه‎های بیماری را از بین ببرد و در جهت بهبود فرد الکلیک تلاش نماید. این داروها سبب تحریک، تهوع، تخفیف فشار و از بین رفتن اضطراب می‎شود و از روان‎پریشی ترسناک و تشنج‎آور جلوگیری می‎کند.

جراحی مغزی

برپایه برخی گزارشات، مشخص شده است که میل به خوردن الکل، به وسیله قسمتی از مغز کنترل می‎شود، خنثی‎سازی این مرکز که بیش از 50 میلی‎متر مکعب حجم ندارد، بیمار را برای همیشه درمان می‎کند.

2) نظریات روانشناختی

تنفر درمانی

یکی از راههای درمانی مورد پذیرش همگان، ایجاد نفرت نسبت به شراب در شخص الکلیک است، رومی‎ها در گذشته، با قراردادن مار زنده در داخل گیلاس شراب و یا مجبور کردن معتاد به نوشیدن مشروب بی‎مزه، موجب نفرت و انزجار از مشروب می‎شدند. ولی امروزه نوعی الکالوئید به نام «امتین هیدروکلرراید»، را به ماهیچه یا عضله فرد الکلیک تزریق می کنند، سپس به او الکل داده می دهند، بدین ترتیب فرد با دیدن و بو کردن الکل، دچار تهوع می‎شود. تکرار این عمل با روش‎های شرطی، به عنوان یک بازدارنده قوی در مشروبخواری‎های بعدی مورد استفاده قرار می‎گیرد.

شرطی سازی

ویکر (1948) نخستین کسی است که نقش مهم عوامل مربوط به شرطی شدن را در اعتیاد مطرح کرد، هرگاه به دنبال پاسخ‎های کنش‎گر به داروها و مواد افیونی، مواد محرّک‎زای دستگاه عصبی مرکزی، نظیر آمفتامین‎ها یا کوکائین یا آرام‎بخش‎هایی مانند باربیتورات‎ها تزریق شود، سرعت این نوع پاسخ‎ها افزایش می‎یابد. از نظر ویکر، رفتارها و اشیای مرتبط با دارو، در نتیجه همراهی مکرر با تقویت اولیه ناشی از دارو به تقویت کننده‎های ثانوی تبدیل می‎شوند، به همین ترتیب، محرک‎هایی که به طور منظم با نشانه‎های ترک اعتیاد به الکل تداعی می‎شوند، دارای ویژگی‎های اجتنابی شرطی هستند. ویکر معتقد است که میزان زیاد مصرف در میان معتادان ممکن است ناشی از خاموشی ناقص هر دو تقویت کننده‎های ثانوی مثبت و منفی باشد.

3) نظریات دینی

بی‎تردید دین نمی‎تواند نسبت به چنین آسیب عظیم فردی، اجتماعی، روحی و جسمی بی‎تفاوت باشد، از این‎رو برای پیشگیری از این انحراف اجتماعی راهکارهایی را پیشنهاد کرده است:

توجه به ارزش‎های معنوی و اخلاقی

تعالیم دین برای اطاعت دینداران از آموزه‎های الهی، تشویق‎ها و تنبیهاتی را بیان کرده است؛ این شیوه می‎تواند تأثیر بسزایی در ایجاد انگیزه جهت ترک اعتیاد به الکل وکمک به فرد برای اجتناب از رویکرد مجدد به این کار داشته باشد. پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید: «من ترک الخمر لغیرالله سقاه الله من الرحیق المختوم فقال علی(ع): لغیرالله قال نعم والله صیافة لنفسه». «هرکس برای غیر خدا [هم که شده] شرابخواری را رها سازد، خداوند او را از شراب خالص و مهر شده بنوشاند. حضرت علی (ع) عرض کرد: آیا اگر برای غیر خدا هم چنین نماید؟! حضرت فرمود: آری به خدا قسم برای حفظ سلامتی خویش است».

اعمال تنبیهات اجتماعی

شریعت اسلامی، مجازات اجتماعی را برای مصرف‎کنندگان الکل در نظر گرفته است تا هم فرد الکلیک آن را ترک کند و هم دیگران تمایل به شرابخواری پیدا نکنند. از جمله آنکه روایتی از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده است که:

«شارب الخمر لاتصد قوه اذا حدّث ولاتز وجّوه اذا خطب ولا تعودوه اذا مرض ولا تحضروه اذامات ولا تأتمنوه علی امانة».

«شرابخوار اگر سخنی گفت، باور نکنید و اگر خواستگاری کرد به او زن ندهید و چنانچه بیمار شد، به عیادتش نروید و اگر مرد، بر جنازه‎اش حاضر نشوید و به او امانت مسپارید».

در روایات اسلامی، هشت مجازات اخروی نیز برای شارب خمر نام برده شده است که عبارتند از:

1 عدم قبولی چهل روز نماز2 خوردن گل سرشته به زردابة اهل دوزخ3 تبدیل شدن به سگ های اهل جهنم 4 مردن در حال تشنگی 5 محشور شدن در حالت تشنگی 6 کبودی چشم، سیاهی چهره و آویخته بودن لبها 7 محروم بودن از رحمت خدا با نوشته شدن بر پیشانی، 8 شب و روز در خشم خدا بودن.

اطلاع رسانی در مورد این تنبیهات اجتماعی می تواند گرایش به مصرف مشروبات الکلی را کاهش دهد.

منابع

القرآن الکریم.

انجمن روان‎پزشکی آمریکا: «راهنمای تشخیص و آمار اختلال‎های روانی»، ترجمه محمدرضا نیکخو و دیگران، انتشارات

سخن، چاپ اول، 1374.

اچ ترنر، جاناتان: «مفاهیم و کاربردهای جامعه‎شناسی»، ترجمه محمد فولادی و محمد عزیز بختیاری، مؤسسه آموزش و

پژوهش امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1378.

ابن بابویه قمی، محمدبن علی بن حسین: «علل الشرایع»، منشورات اعلمی، چاپ اول، 1408 قمری.

ایروین جی؛ ساراسون و دیگران: «روان شناسی مرضی»، ترجمه بهمن نجاریان و دیگران، انتشارات رشد، چاپ دوم، 1378.

حرعاملی، محمدبن حسن: «وسائل الشیعه»، دار احیاءالتراث.

حقانی، حسین و دیگران: «بلاهای اجتماعی قرن ما»، نشر شرکت انتشار (قم)، چاپ سوم، 1348.

خوش سلوک، مهران؛ جوادپور، سحر: «آخرین دستاوردها پیرامون شراب خواری»، نشر پیام معرفت، چاپ اول، 1380.

: «روان‎شناختی نابهنجار و زندگی نوین»، ترجمه کیانوش هاشمیان، نشر دانشگاه الزهراء، 1376.

ستوده، هدایت الله: «آسیب شناسی اجتماعی»، انتشارات آوای نور، چاپ هشتم، 1370.

شاملو، سعید: «آسیب‎شناسی روانی»، انتشارات رشد، چاپ پنجم، 1373.

صبور اردوبادی، احمد: «الکل از نظر فقه اسلامی»، دارالتبلیغ، چاپ دوم، 1351.

قمی، عباس: «سفینه البحار»، دارالاسوة، چاپ اول، 1414 قمری.

کوئن، بروس: «مبانی جامعه‎شناسی»، ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل، انتشارات سمت، چاپ سیزدهم، 1381.

گلدر، مایکل: «مبانی روان پزشکی آکسفورد»، ترجمه کیانوش هاشمیان، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان، چاپ اول،

1377.

گیدنز، آنتونی: «جامعه‎شناسی»، ترجمه منوچهر صبوری، نشرنی، چاپ دوم، 1374.

محمدی ری‎شهری، محمد: «میزان الحکمه»، دارالحدیث، چاپ دوم، 1379.

مجلسی، محمدباقر: «بحارالانوار»، مکتبة اسلامیة، چاپ اول، 1389 قمری.

ولیندزی، پاول: «تشخیص و درمان اختلال‎های روانی بزرگسالان در روان شناسی بالینی»، ترجمه محمدرضا نیکخو، نشر

مهارت، چاپ اول، 1379.