اشاره:
سرنوشت جمعیت انبوه اهل کتاب در عصر طلایی ظهور موضوعی است که در این نوشتار ابعاد مختلف آن کاویده می شود در این باره از میان فرضیه های گوناگون، فرضیه اسلام آوردن اکثریت اهل کتاب انتخاب و با شواهد و قراین فراوانی تأیید می شود. بررسی مدلول روایات این موضوع از دیگر رسالت های نوشتار حاضر است.
تبیین مسأله
منجی گرایی یا اعتقاد به مصلح موعود از همگانی ترین و ریشه دارترین باورهای بشر است. در این میان مکتب شیعه، تنها مکتبی است که درباره منجی موعود پربارترین منابع را در اختیار دارد، ولی متأسفانه زوایا و ابعاد مختلف این مسئله کم تر کاویده شده است. یکی از ابعاد پنهان این موضوع که طبیعتا ذهن های بسیاری را به خود مشغول کرده است، چگونگی رفتار امام مهدی علیه السلام با اهل کتاب و نیز واکنش اهل کتاب در برابر امام مهدی علیه السلام است. این رساله می کوشد تا در حد توان خود زوایای گوناگون این مسئله را بررسی کند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
الف) ارایه تصویری زیبا و معقول از عصر ظهور
اعتقاد به منجی نه اندیشه ای شیعی و اسلامی، بلکه مفهومی جهانی و فرا ملّیتی است و مکتب شیعه به عنوان مکتبی که منجی موعود را از خود و خود را منسوب به او می داند، تنها زمانی خواهد توانست دیگران را به موعود خود دعوت کند، اصول و باورهای خود را ترویج نماید و در جذب دیگران موفّق باشد که معقول ترین، کامل ترین و زیباترین تصویر را از آن مرد آسمانی ارایه نماید. رویکرد دیگران به اندیشه موعود و پذیرش نظریه مصلح کلّ و واکنش بجا در برابر آن به تصویر زیبا و معقولی که از آن ارایه می شود بستگی دارد و این تصویر معقول و مستدلّ تنها با پژوهش های موضوعی و تخصصی فراهم می آید.
ب) برنامه ریزی
دانستن اهداف، رفتارها و چگونگی اقدامات امام مهدی علیه السلام علاوه بر فواید علمی آن، به برنامه ریزی ها و رفتارهای ما نیز می تواند و بلکه باید سمت و سو ببخشد. ما با دانستن آن چه امام مهدی علیه السلام می خواهد بدان دست یابد، می توانیم زمینه های پیروزی او را فراهم آوریم و با تهیّه عدّه و عُدّه کافی بستر مناسبی برای دست یابی به اهداف عالی امام علیه السلام فراهم آوریم.
این نگاه جدای آثار فردی آن می تواند تأثیر بسزایی در برنامه ریزی های کلان کشور، حوزه های علمی، مجامع دینی و ... داشته باشد. به عنوان مثال اگر بنا باشد در عصر ظهور بیشتر انسان ها به دین اسلام بگروند، آیا شیعه به عنوان تنها مکتب حق برای پاسخ دادن به نیازهای مختلف فکری این جمعیّت انبوه، خود را آماده کرده است؟ آیا محصولات فرهنگی او با نیازهای بشریت متناسب است؟
دانستن رخدادهای آینده جهان و چگونگی رفتار امام مهدی علیه السلام با غیر مسلمانان این وظیفه را بر دوش متولّیان سیاست های کلی کشور می گذارد که در برنامه ریزی های کلان خود سیاست هایی را برگزینند که برآورنده نیازهای آینده بشریت نیز باشد.
ج) خرافه زدایی
از دیگر نکاتی که ضرورت پرداختن به این بحث و اهمیت آن را نشان می دهد خرافات و تحریف هایی است که به گونه ای گسترده در مباحث مهدویت راه یافته است. این خرافات و تحریف ها که گاه به عمد از سوی مغرضان و دشمنان برای زشت جلوه دادن چهره امام علیه السلام و حرکت جهانی او، و در نتیجه خرافی جلوه دادن مسئله ظهور موعود صورت می گیرد، رسالت سنگینی را بر دوش اندیشمندان و پژوهش گران گذارده است. برای نمونه می توان به این باور خرافی اشاره کرد؛ که امام مهدی علیه السلام در رویارویی با مردم ذرّه ای مدارا و نرمش از خود نشان نمی دهد، تمامی گناهکاران را گردن می زند، جوی خون به راه می اندازد و... که ما در این نوشتار تا حدودی خرافی بودن این گونه باورها را اثبات کرده ایم.
پیشینه تحقیق:
جهان روزی را به چشمان خود خواهد دید که از ستم، کژی و تباهی خبری نباشد. انسان ها از رشد، کمال، معنویت و آگاهی برخوردار باشند. فقر و رنج و مشکلات از پهنه زمین برچیده شود. نه آسمان از ریزش باران نعمتش دریغ کند و نه زمین از نمایاندن سبزی و تازگی و خرّمی اش بخل ورزد. در آن روز فرمانروایی از آن صالحان و قدّیسان خواهد بود که خوبی ها و خوشی ها را به مردم هدیه می دهند و دل هاشان را با آسمان پیوند می زنند و این ها و هزاران هزار خوبی دیگر به برکت فرزندی از سلاله من خواهد بود که آخرین ذخیره الهی است و روزی خورشید وجودش از پس پرده غیبت طُلوع خواهد کرد.
این وعده ای است که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم بارها و بارها مردم را به برآورده شدنش نوید داده و دل های مسلمانان را آرزومند و شیفته آن کرده بود.
بسیار طبیعی است که مسلمانان رنج کشیده، تشنه دانستن هر چه بیشتر درباره آن روز پرشکوه باشند و گاه همین پرسش ها و کنجکاوی ها ـ مانند پرسش از سرنوشت غیر مسلمانان ـ رسول گرامی صلی الله علیه و آله وسلم را به سخن وامی داشت و زاویه ای دیگر از زوایای آن روز موعود را آشکار می کرد.
بر همین اساس ردّپای بحث سرنوشت غیر مسلمین را از همان آغاز طرح بحث ظهور امام مهدی علیه السلام باید جستجو کرد. سرنوشت غیر مسلمین و اتفاقاتی که بر آنها می گذرد بخشی از حوادث آن روز موعود است که طبیعةً پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و امامان معصوم علیهم السلام متعرّض آن می شدند و زوایایی از آن را آشکار می کردند و به تبع، محدّثان و مفسّران نیز با طرح آن دامنه بحث را وسعت می بخشیدند.
شاید کمتر کتابی را بتوان نام برد که به مسئله ظهور و حوادث آن پرداخته باشد اما سخنی ولو به اختصار از عاقبت اهل کتاب و سایر غیر مسلمین به میان نیاورده باشد. بسیاری از مفسران نیز در ذیل آیات مربوط به امام مهدی علیه السلام کم و بیش اشاراتی به این مسئله کرده اند. ابن عباس، قتاده، علی بن ابراهیم قمی، امین الاسلام طبرسی، علامه طباطبایی، صاحب تفسیر نمونه و ... از جمله این مفسران هستند. در کتب روایی همچون بصائر الدرجات، اصول کافی، کمال الدین، غیبت شیخ طوسی، بحار و ... نیز ولو به اختصار روایات این مسئله ذکر شده است.
از میان دانشمندان معاصری که این مسئله را طرح کرده و پیرامون آن توضیحاتی داده اند می توان علامه رفیعی قزوینی در کتاب الامام المهدی من المهد الی الظهور، آیت الله ابراهیم امینی در کتاب دادگستر جهان، آیت الله مکارم شیرازی در کتاب حکومت جهانی مهدی علیه السلام و آیت الله سید محمد صدر در موسوعه الامام المهدی جلد سوم (تاریخ ما بعد الظهور) را نام برد که از این میان کتاب اخیر از امتیازات و دقت بیشتری در بحث برخوردار است. و ما در این نوشتار از آن بهره های فراوانی برده ایم.لیکن طراحان این موضوع عمدةً به ذکر یک یا چند روایت اکتفا کرده اند و گاه که در صدد حلّ تعارض روایات برآمده اند بلافاصله و بدون بررسی زوایای مختلف بحث یک دسته را ترجیح داده و دسته دیگر را کنار نهاده اند. اما طرح موضوع به صورت مستقل همراه با بررسی جوانب و ابعاد مختلف آن و جمع آوری مجموعه آیات و روایات مسئله و نیز بررسی شواهد و قراین بحث و نیز بررسی سندی و دلالی روایات و عرضه روایات بر آیات و... کاری تفصیلی است که در هیچ یک از کتب دانشمندان نیامده است.
شیوه تحقیق
دقت و تعمّق در بخش های گوناگون مباحث اخلاقی و اعتقادی و بررسی اجتهادی آیات و روایات مربوط به آن ها از آرزوهای دیرینه بزرگان و اندیشمندان بوده است. ولی متأسفانه از به کارگیری ابزار کار آمد علم اصول و دقت های فقیهانه در دو حوزه اخلاق و اعتقادات کم تر می توان نشان یافت. اعتماد به روایات ضعیف السند، عدم دقت در مدلول های آن ها، حل نشدن تعارض روایات، عرضه نکردن آن ها بر قرآن و... از مشکلاتی است که در بسیاری از مباحث اخلاقی و اعتقادی وجود دارد.
امروزه با توجه به نیاز روز افزون جوامع به مسایل اخلاقی و اعتقادی به ویژه مباحث مهدویّت، ضرورت پژوهش مبتنی بر اصول و قواعد این مباحث آشکارتر شده است. تنها در صورت پیمودن چنین مسیری، مباحث از عمق و دقّت برخوردار خواهد بود.
مقاله حاضر شامل دو فصل خواهد بود: در فصل اول مجموعه روایات مسأله، جدای از ضعف یا وثاقت آن ها مورد توجه قرار گرفته و قراین و شواهدی که مسایل مورد نظر را تأیید یا تضعیف می کنند، جمع آوری شده است و در پایان با مقایسه مجموعه روایات با یکدیگر به جمع بندی نهایی پرداخته شده است. در این فصل کوشش شده است که از خبرهای واحدی که مضمون منحصر به فردی دارند، پرهیز شود و در حد امکان از روایاتی که مضمون مستفیضی دارند استفاده شود. هم چنین تا آن جا که می شد، از روایاتی که تنها در منابع عامه آمده و در منابع شیعی اشاره ای به آن نشده استفاده نشود. معقول بودن و طبیعی بودن از دیگر شاخصه هایی است که ما در ارایه تصویر عصر ظهور و رویارویی امام مهدی علیه السلام با اهل کتاب از آن بهره برده ایم.
ما در این فصل بر خلاف میل باطنی خود بدین دلیل از دقّت های متداول مباحث فقهی و به ویژه بررسی های سندی پرهیز کرده ایم که بسنده کردن به احادیث صحیح السند در این مباحث به اجمال بحث و مبهم ماندن بسیاری از زوایای بحث می انجامد. از این رو به ناچار با توجه به شاخصه هایی که پیش از این آمد یک نظریه را تأیید یا تضعیف کرده ایم.
فصل دوم مبتنی بر تصویر روشنی است که از مباحث فصل یکم بدست آمده است در این فصل به دلیل حساسیت موضوع سعی بر این بوده است که مباحث به صورت دقیق پی گیری شوند و علاوه بر بررسی دلالی آیات و روایات، تنها از احادیث معتبر استفاده شود. نویسنده بر آن بوده است که در این فصل در حدّ بضاعت اندک خویش دقّت های متداول در مباحث فقهی را اعمال کند. گرچه نیک می داند تلاش هایش گامی بیش نیست و برای رسیدن این بحث به کمال و سرانجام شایسته، لازم است گام های بلندتر و استوارتری برداشته شود. به امید این که اندیشمندان این تحقیق را تکمیل کنند.
فصل اول:
سرانجام اکثریت اهل کتاب
درباره سرانجام اهل کتاب در حکومت امام مهدی علیه السلام فرضیه های گوناگونی وجود دارد که ما در این جا تنها فرضیه مختار را ذکر کرده و مؤیدات آن را بر می شماریم:
فرضیه اسلام اکثریت اهل کتاب
فرضیه اسلام آوردن بیشتر اهل کتاب، فرضیه معقول و پذیرفتنی است که در میان اندیشمندان طرفدارانی نیز دارد. ما به برخی از آنها اشاره می کنیم:
سید محمد صدر پس از بررسی روایاتی که بر گرفتن جزیه و یا نگرفتن آن از اهل کتاب دلالت می کنند می نویسد:
به هر حال این بحث تنها منحصر به کسانی خواهد بود که بر آیین یهودیت و نصرانیت، باقی مانده اند و با وجود فرصت های فزاینده و تأکید فراوانی که بر انتشار دین اسلام در میان تمامی انسان ها وجود دارد، این گروه در آن روز تعداد اندکی خواهند بود.(2)
آیت الله مکارم شیرازی در این باره می نویسد:
با توجه به این که در دوران حکومت آن مصلح بزرگ، همه وسایل پیشرفته ارتباط جمعی در اختیار او و پیروان رشید اوست و با توجه به این که اسلام راستین با حذف پیرایه ها، کشش و جاذبه ای فوق العاده دارد، به خوبی می توان پیش بینی کرد که اسلام با تبلیغ منطقی و پیگیر، از طرف اکثریت قاطع مردم جهان پذیرفته خواهد شد و وحدت ادیان از طریق اسلام پیشرو عملی می گردد.(3)
مؤیّدات
برای اسلام آوردن اهل کتاب و گرایش آن ها به امام مهدی علیه السلام زمینه های فراوانی وجود دارد که با توجه به وجود چنین زمینه هایی، گرایش بیشتر اهل کتاب به امام مهدی علیه السلام فرضی است کاملاً شدنی، بلکه قریب به یقین که ما به گستردگی آن ها را برمی شماریم
1ـ برخورداری انسان ها از فطرت های پاک
بر اساس آموزه های دین اسلام، انسان ها فطرت هایی پاک و حق جو دارند و گرایش آن ها به باطل معمولاً به دلیل اشتباه در شناخت مصادیق حقیقت است. وجود چنین فطرت های پاک، زمینه بسیار مناسبی است برای گرایش اهل کتاب به امام مهدی علیه السلام که دعوت کننده به حق و گسترش دهنده آن است.
2ـ طرح مباحث فکری
تربیت انسان ها و رها ساختن آنان از زندان های جهل و عرضه حقایق ناب به روان حق جوی آدمیان، از برترین رسالت های انبیا و اولیا بوده است:
«هو الّذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین»(جمعه: 2)
«او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آن ها می خواند و آن ها را تزکیه می کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می آموزد. و مسلما پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.»
امام مهدی نیز بر اساس این رسالت الهی با طرح مباحث فکری و عقیدتی اقدام به اثبات حقانیت دین اسلام و آشکار کردن بطلان دیگر مکاتب و نحله ها خواهد نمود و بی تردید در سایه تلاش های حضرت و یاوران او در این زمینه، بسیاری به حقانیت آیین اسلام یقین پیدا کرده و به آن خواهند گروید. در این باره به چند روایت اشاره می کنیم:
الف: امام صادق علیه السلام فرمود:
... لا یأتون علی اهل دین الا دعوهم الی الله و الی الاسلام و الی الاقرار بمحمد صلی الله علیه و آله وسلم (4)
محمد صلی الله علیه و آله وسلم دعوت می کنند.
ب: امام کاظم علیه السلام :
اذا خرج بالیهود و النصاری و الصائبین و الزنادقة و اهل الرّدة و الکفار فی شرق الارض و غربها فعرض علیهم الاسلام...(5)
می کند... .
3ـ دولت نمونه
بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام امام علیه السلام پس از ظهور در مکه رهسپار کوفه می شود و آن جا را مرکز حکومت خود انتخاب می کند:
امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:
دارملکه الکوفه و مجلس حکمه جامعها و بیت ماله و مقسم غنائم المسلمین مسجد السهلة...
کوفه دارالحکومه او، مسجد جامع آن، محل قضاوت او و مسجد سهله محل بیت المال و تقسیم غنایم است.(6)
خود خیره خواهد کرد و جهانیان را به شدت مشتاق آن خواهد نمود.
4ـ ارایه معجزات
استفاده از شیوه ارایه معجزه یکی از روش هایی است که امام مهدی علیه السلام با به کار بستن آن، حقانیت و امامت خود را اثبات و بستر مناسبی برای گرایش به آیین اسلام فراهم خواهد کرد.
امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید:
ما من معجزة من معجزات الانبیاء و الاوصیاء الا یظهر الله تبارک و تعالی مثلها علی ید قائمنا لا تمام الحجة علی الاعداء.(7)
دشمنان، خداوند مانند آن را به دست قائم ما علیه السلام ظاهر خواهد کرد.
5ـ بیرون آوردن کتب آسمانی
کتب آسمانی در میان پیروان ادیان از جایگاه و منزلت والایی برخوردارند و بی گمان تأثیر درخوری در اعتقادات، اخلاق و رفتار پیروان شان دارند. بر اساس روایات، در کتب آسمانی تحریف نشده مژده ظهور امام مهدی علیه السلام آمده است.
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه «الذین یتّبعون الرّسول النّبی الامّی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التوراة و الانجیل» (اعراف، 157) فرمودند: «یجدونه مکتوبا عندهم فی التوراة و الانجیل یعنی النبی صلی الله علیه و آله وسلم و الوصی والقائم...؛ آن را در تورات و انجیل نوشته می یابند؛ یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و وصی او و قائم را...»(8)
آیین اسلام و اثبات حقانیت خود بهره برداری می کند.
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
و یجمع عیسی علیه السلام الکتب من انطاکیه حتی یحکم بین اهل المشرق و المغرب و یحکم بین اهل التوراة فی توراتهم و اهل الانجیل فی انجیلهم و اهل الزبور فی زبورهم و اهل الفرقان بفرقانهم(9)
قرآن به قرآنشان حکم نماید.
6ـ کشف میراث های انبیا
استخراج نشانه ها و سمبل هایی که در میان صاحبان ادیان و مذهب های گوناگون از تقدس و احترام ویژه ای برخوردارند، از دیگر اقدامات امام مهدی علیه السلام خواهد بود. امام علیه السلام با نشان دادن این نشانه ها و سمبل های مقدس دل های مردمان را با خود همراه خواهد کرد.
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
اذا ظهر القائم علیه السلام ظهر برایة رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم و خاتم سلیمان و حجر موسی و عصاه ثم یأمر فینادی: الا لا یحملنّ رجلٌ منکم طعاما و لا شرابا و لا علفا ... فاوّل منزل ینزله یضرب الحجر فینبع منه طعام و شراب و علف فیأکلون و یشربون و دوابّهم ...(10)
می خورند.
7ـ ناتوانی مدعیان اصلاح
آدمی همیشه و از گذشته دور تا به امروز در فکر به سامان کردن جوامع بشری بوده و راه های بسیاری را برای رسیدن به آن پیشنهاد کرده است، ولی تا به امروز آن چه نصیب بشر شده، کابوس وحشت ناک یأس و ناامیدی است.
سید محمد صدر در این باره می گوید:
«یکی از نتایجی که برنامه عام پیش از ظهور بدان می انجامد این است که تمام مکاتبی که مدعی حل مشکلات بشریت و از میان بردن آشفتگی های اویند خود را نشان می دهند و سرانجام بر اثر تجربه های طولانی پوچی آن آشکار شده و کاستی ها و ستم های نهفته در آن نمایان می شود و این مکاتب به جهت اینکه زائیده فکر ناقص بشری ـ که محصور دیوارهای عواطف و زمان و مکان است - می باشند ضرورةً خالی از کاستی نخواهد بود و آشکار شدن آن نقایص تنها پس از آزمودن و تجربه عملی خواهد بود. این مکاتب یکی پس از دیگری در برابر افکار عمومی و در مقابل دیدگان همگان از دشمن گرفته تا موافق و مخالف در اقیانوس آزمون ها گذر می کند تا اینکه پوچی و ستم های نهفته در آن و نیز ناسازگاری آن با مصالح عمومی و خاص روشن شود...
پس از برخورد این مکاتب با واقعیت ها، نومیدی کشنده ای بر تمام مکاتب عرضه شده سایه می افکند و در بشریت این احساس عمیق شکل می گیرد که این مکاتب توانایی رفع ستم از بشریت و تبدیل آن به سعادت و رفاه را ندارند لیکن بارقه امید و نوری به شدت کم سو هنوز در دل های مردم وجود دارد این بارقه امید هنوز از میان نرفته است. از اینرو امید کم فروغی نسبت به مبدأ ناشناخته عادلی که ممکن است سعادت بشر را تضمین و مشکلاتش را حل کند جان می گیرد و هر چه ناتوانی مکاتب در حل مشکلات آشکارتر شود این آرزو ریشه دارتر و روشن تر می شود و لذا در بشریت حالت انتظار مبهمی نسبت به فردای سرشار از سعادت شکل می گیرد آنچنانکه شخص مؤمن انتظار روشنی نسبت آمدن امام مهدی علیه السلام دارد.»(11)
و این حقیقتی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است:
الف: امام باقر صلی الله علیه و آله وسلم :
ان دولتنا اخر الدول و لم یبق اهل بیت لهم دولة الاملکوا قبلها لئلا یقولوا اذا رأوا سیرتنا اذا ملکنا سرنا بمثل هولاء و هو قول الله تعالی و العاقبة للمتقین.(12)
عاقبت برای پرهیزگاران است».
ب: امام صادق علیه السلام :
لا یکون هذا الامر حتی لا یبقی صنف من الناس الاوقد ولّوا علی الناس حتّی لا یقول قائل انا لو ولینا لعد لنا ثم یقوم القائم بالحق و العدل.(13)
بودیم به عدالت رفتار می کردیم. پس از این، قائم، به حق و عدالت قیام خواهد کرد».
8ـ روش های تربیتی
روش هایی که امام مهدی علیه السلام برای تربیت مردم به کار می برند تأثیر بسزایی در طهارت فکری و اخلاقی مردم داشته و زمینه را برای گرایش آن ها به حقیقت فراهم می کند. ما در این جا به کوتاهی شیوه های تربیتی حضرت را بررسی می کنیم. البته منظور ما از شیوه های تربیتی، تربیت به معنای عام آن نیست، بلکه شیوه هایی است که حضرت برای تربیت خاص ـ یعنی ایجاد زمینه مناسب برای گرایش به اسلام ـ اعمال می کنند.
پیش از عصر ظهور عوامل فراوانی باعث گرایش یا تداوم اعتقاد مردم به مکاتب باطل و ادیان منسوخ می شوند از جمله:
الف: تربیت نادرستی که از سوی دولت ها و یا اشخاص در مدارس و آموزشگاه ها و وسایل ارتباط جمعی به کار می رود و بر اساس آن حقانیت یک دین و یا یک مکتب فکری باطل به وسیله روش های تربیتی به دانش آموزان تلقین می شود.
ب: موانع آشکار و پنهانی که از سوی حکومت ها برای جلوگیری از آشنایی مردم با تعالیم نجات بخش و انسان ساز اسلام ایجاد می شود.
ج ـ فشارهایی که از سوی دولت ها، مجموعه ها و افراد منحرف برای گسترش فرهنگ های نادرست و نیز رفتارهای متناسب با آن اعمال می شود.(14)
باطل را ایجاد می کنند.
یکی از شیوه های تربیتی حضرت از میان بردن زمینه های تربیت انحرافی بالا است.
در سایه این اقدامات و تلاش هایی که حضرت و یاران خاصش برای تربیت جامعه جهانی به کار خواهند بست، جامعه جهانی از نظر اخلاقی و عقلانی رشد چشمگیری خواهد یافت و این رشد و ترقی اخلاقی و عقلانی تأثیر بسزایی در گرایش مردم دنیا به دین اسلام و پیوستن به امام مهدی علیه السلام و فرمانبرداری از او خواهد داشت.
با بررسی روایاتی که ترسیم کننده چهره جهان در عصر ظهور هستند، به شواهد و قراین فراوانی برای این رشد و ترقّی دست می یابیم، ما به عنوان نمونه برخی از آنها را ذکر می کنیم:
در ارتباط با رشد اخلاقی از جمله روایاتی که وارد شده عبارتند از:
الف: امام علی علیه السلام :
ولو قد قام قائمنا لا نزلت السماء قطرها و لا خرجت الارض نباتها و لذهبت الشحناء من قلوب العباد.(15) چون قائم ما قیام کند، آسمان بارانش را فرو ریزد و زمین گیاهانش را برویاند و کینه ها از دل های بندگان برود.
ب: امام صادق علیه السلام : «... و یؤلف الله بین قلوب مختلفة و لا یعصون الله عزوجل فی ارضه؛ ... و خداوند میان قلب های پراکنده الفت برقرار می کند و آن ها خدای عزوجل را در زمین معصیت نمی کنند.»(16)
عمومیت رشد اخلاقی را استفاده نمود.
در ارتباط با رشد عقلانی نیز می توان روایات زیر را برشمرد:
الف: امام باقر علیه السلام :
اذا قام قائمنا وضع یده علی رؤس العباد فجمع بها عقولهم و کملت به احلامهم.(17)
عقل هاشان کامل شود.
روشن است که واژه العباد در این روایت عام است و «ال» آن ظهور در استغراق دارد و شامل همه بندگان می شود. بنابراین، تربیت امام و رشد و ترقّی حاصل از آن تمام بشریت عصر ظهور را در بر می گیرد.
ب: امام باقر علیه السلام : «و تؤتون الحکمة فی زمانه؛(18) در زمان مهدی به شما حکمت بیاموزند».
ایجاد زمینه های فکری و عقلانی آن است.
9ـ نزول عیسی بن مریم علیه السلام
در روایات فراوانی به نزول عیسی علیه السلام در عصر ظهور اشاره شده است از جمله:
الف:پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
... لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطوّل الله ذلک الیوم حتی یخرج فیه ولدی المهدی فینزل روح الله عیسی بن مریم فیصلی خلفه.(19)
می گذارد.
ب: امام صادق علیه السلام :
... ثم یظهره الله عزوجل فیفتح الله علی یده مشارق الارض و مغاربها و ینزل روح الله عیسی بن مریم علیه السلام فیصلی خلفه.(20)
می کند و عیسی بن مریم از آسمان فرود آمده و پشت سر او نماز می گذارد.
تنها در کتاب منتخب الاثر بیش از 20 روایت با این مضمون آمده است.(21)
از جمله شهربن حوشب می گوید:
حجاج به من گفت: ای شهر در قرآن آیه ای است که مرا خسته کرده است (و معنای آن را نمی فهمم) گفتم: کدام آیه؟ گفت: آن جا که خداوند می فرماید: «و هیچ یک از اهل کتاب نیست مگر آن که قبل از مرگش به او ایمان می آورد». به خدا سوگند من دستور می دهم فردی یهودی یا نصرانی را [نزد من] گردن بزنند و من به او خیره می شوم، ولی لبانش حرکت نمی کند تا این که نفس او قطع می شود. شهر گوید: گفتم: خداوند امر امیر را اصلاح کند، مطلب آن گونه که پنداشتی نیست. پرسید: چگونه؟ گفتم [مراد این است که] عیسی پیش از روز قیامت از آسمان فرود می آید و پشت سر مهدی نماز می گذارد. پس هیچ یهودی و نصرانی باقی نمی ماند مگر این که به عیسی قبل از مرگش ایمان می آورد. پرسید: عجب! این تفسیر را از کجا فرا گرفته ای؟ گفتم: از محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب علیه السلام . حجاج گفت: به خدا سوگند آن را از چشمه ای زلال بدست آورده ای.(22)
ب: محمدبن مسلم نیز از امام باقر علیه السلام چنین نقل می کند:
... ان عیسی ینزل قبل یوم القیامة الی الدنیا فلایبقی اهل ملة یهودی و لا غیره الا امنوا به قبل موته و یصلی خلف المهدی(23)
مهدی علیه السلام نماز می گذارد.
با ایمان اهل کتاب به مسیح و اسلام آوردن مسیح و پیروی او از امام مهدی علیه السلام به یقین بخش عمده ای از اهل کتاب نیز اسلام آورده و به امام خواهند گروید.
اسلام آوردن حضرت عیسی علیه السلام و پیوستن ایشان به آیین محمدی صلی الله علیه و آله وسلم را از چند راه می توان اثبات کرد:
اول: دلایلی که ـ در جای خود ـ بر نسخ دین مسیحیت اقامه شده است و با نسخ آیین مسیحیت تفاوتی میان آورنده آیین مسیحیت ـ حضرت عیسی علیه السلام ـ و پیروان ایشان نخواهد بود.
دوم: آیات و روایاتی که بر موظف بودن اهل کتاب به اختیار کردن دین اسلام دلالت دارد؛ چرا که اگر اهل کتاب موظف به پیروی از آیین اسلام هستند، به طریق اولی رهبر ایشان ـ عیسی علیه السلام ـ موظف به اختیار اسلام خواهد بود. امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید:
لا یأتون علی اهل دین الا دعوهم الی الله و الی الاسلام و الی الاقرار بمحمد صلی الله علیه و آله وسلم و من لم یسلم قتلوه حتی لا یبقی بین المشرق و المغرب و مادون الجبل احد الااقرّ.(24)
تا مغرب و پشت کوه کسی نباشد مگر این که ایمان آورد.
سوم: نماز گذاردن حضرت عیسی علیه السلام به روش مسلمانان و اقتدای ایشان به امام مهدی علیه السلام در نماز نیز می تواند گواه خوبی برای اسلام ایشان باشد:
در این باره پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
... و قد نزل عیسی بن مریم علیه السلام کانه یقطر من شعره الماء فیقول له المهدی علیه السلام : تقدّم صلّ بالناس. فیقول: انما اقیمت لک الصلوة فیصلی خلف رجل من ولدی ...(25)
می گذارد ... .
10ـ ویژگی های امام مهدی علیه السلام
یکی دیگر از عواملی که باعث گرایش اهل کتاب و بلکه همه غیر مسلمانان به اسلام و پیروی آنان از امام مهدی علیه السلام می شود، شخصیت فوق العاده و استثنایی امام مهدی علیه السلام است. کدام انسان سلیم النفس است که در رویارویی با آن بزرگ مرد آسمانی که منبع زیبایی، خوبی، پاکی، صداقت، محبت، رأفت و ... است، دل از کف ندهد و واله و شیفته اش نگردد؟ او تجسم آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد صلی الله علیه و آله وسلم است؛ با همان خوبی ها و کمالات و همچنان که به تعبیر قرآن خلق و خوی نیکوی پیامبر باعث گرایش مردمان عصر جاهلیت به آن حضرت می شد:
فبما رحمة من الله لنت لهم ولو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک.(26)
بودی از اطراف تو پراکنده می شدند.
شخصیت فوق العاده امام مهدی علیه السلام نیز دل های مردمان را تسخیر و مجذوب خویش خواهد نمود. عدالت گستری(27)، دانش(28)، زهد(29)، جود و کرم(30)، رأفت و رحمت(31) و عبادت(32) برخی از این ویژگی ها هستند.
11ـ رضایتمندی همگان
از دیگر شواهدی که از اقبال اهل کتاب به امام مهدی علیه السلام نشان دارد، روایاتی است که بر خرسندی جهانیان از قیام امام مهدی علیه السلام دلالت می کند. بی تردید این خرسندی زمانی جا دارد که اهل کتاب از او پیروی کنند و به فرمان هایش گردن نهند؛ چرا که اگر قصد برافراشتن علم مخالفت و ایستادن در برابر او و اهداف او را داشته باشند جایی برای خرسندی باقی نخواهد ماند.
در این رابطه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند:
... یفرح به اهل السماء و اهل الارض و الطیر و الوحوش و الحیتان فی البحر...(33)
اهل آسمان و زمین، پرندگان، حیوانات و ماهیان دریا از او خرسند می شوند... .
و از امام علی علیه السلام نقل شده:
هنگامی که حضرت مهدی علیه السلام ظهور کند نام مبارکش بر سر زبان ها خواهد افتاد و وجود مردم سرشار از عشق به اوست؛ به گونه ای که جز نام او هیچ نامی در یاد و زبان آنان نیست و با دوستی او روح خود را سیراب می کنند.(34)
عمومیت روایات، این عده بخش اندکی از مجموعه عظیم انسان ها خواهند بود.
ادامه دارد