گروه گفتمان و تحلیل
سیاست روز، 30/9/82
در این مقاله به بررسی اجمالی ماهیت روشن فکری و دستاوردهای آن و تبیین برخی کارکردهای مثبت و منفی آن از منظر شهید مطهری پرداخته شده است . در ابتدا، چیستی و ارکان و ویژگی های روشن فکری، با توجه به اندیشه های شهید مطهری توصیف می شود: روشن فکر، اعم از طبقاتی، ملی و انسانی، آگاهی ای دارد که او را به سوی هدف های انسانی می کشاند; درد طبقاتی، یا ملی یا انسانی را می داند و در تلاش است که خود و دیگران را از اسارت های اجتماعی رهایی بخشد . ایشان، روشن فکران را به دین دار و سکولار تقسیم می کند و خصوصیات روشن فکران دینی را پرورش یافتگی در فرهنگ غرب، علاقه داشتن به مطالعه اسلامی و تفسیر اسلام با معیارهای جدید، می داند . البته، برخی از مشخص ترین نشانه های یک روشن فکر دینی را عشق، به علم و فکر و هنر، مهاجر بودن و نهراسیدن از رویارویی با افق های جدید، درد دین و توانایی و خلوص داشتن می داند . در مقابل ایشان، روشن فکران سکولار را پدیده ای نامیمون که جامعه بشری را به فساد و تباهی و جهل و بی دینی سوق می دهد، معرفی می کند . دسته دیگری از متفکران روشن فکری دین را پارادوکسیکال می دانند که در نظر آنان، هیچ گاه، دین و روشن فکری قابل جمع نیست . مهم ترین رسالت و دغدغه روشن فکران دینی، از منظر شهید مطهری، «اسلام و مقتضیات زمان » است .
در بخشی دیگر از این نوشتار به کارکردهای مثبت و محاسن روشن فکری از دیدگاه شهید مطهری اشاره دارد که عبارت اند از: 1 . آرمان گرایی; احساس دردمندی از ضعف و عقب ماندگی های علمی، اقتصادی و ... مسلمین; و زبدگی طبقاتی و آشنایی روشن فکران دینی به زبان علمی جدید و آشتی دادن علوم جدید با مسائل دینی . سپس، معایب و کارکردهای منفی روشن فکری را این گونه می شمارد: بیگانگی از فرهنگ اصیل اسلامی و معارف دینی و متون اسلامی; ترویج از اسلام التقاطی که منشا آن تطبیق اندیشه های بیگانه و غیردینی بر آیات و روایات است و بدبینی روشن فکری .