آفتاب، ش 30
نویسنده در این نوشتار پس از بررسی نظریات مختلف در باب عصری سازی دین، به تبیین دیدگاه خود در این زمینه می پردازد . سه نظریه در جهان مدرن درباره جایگاه دین در عصر جدید به وجود آمد: اول، نظریه نوارتودوکس یا احیای بازگشت به منابع اولیه است، مانند کاری که سید جمال و بعدها سید قطب انجام داده است . فرجام این حرکت، ظهور بنیادگرایی الاهی است که نمی تواند تعامل سازنده ای با جهان مدرن داشته باشد . دوم، نظریه تحلیل گرایی یا دین داری سکولار است که بولتمان، نظریه پرداز برجسته آن است; یعنی سازگار کردن دین با تجدد و لذا، کنار نهادن عناصری از دین که با مدرنیته نمی سازد . سوم، نظریه دینی لیبرال که در آثار افرادی مانند شلایرماخر و تیلیخ منعکس است; یعنی با روشی پدیدارشناسانه به کشف دوباره تجربه دینی بنیان گذاران ادیان می پردازند و از دین، جز راهنمایی به این تجربه، نباید انتظار داشت . در بقیه مسائل، باید از علم و عقل بشری کمک گرفت .
سنت گرایان در مواجهه با مشکلاتی که در جریان اجرای احکام شریعت در زمان حاضر با آنها روبه رو می شوند، به دو گروه تقسیم می شوند: یک دسته تاکید می کنند که احکام قرآن و پیامبر، برای همیشه معتبرند و دسته دوم با تکیه بر عنصر اجتهاد، بر پویایی و تحول پذیری احکام فقهی تاکید دارند . اکنون با پذیرش لزوم تغییر و اصلاح دین یا نو کردن آن، چه چیزی تغییر می یابد یا روش های پیشنهادی برای اصلاح دین چیست؟
تحلیل گرایان سکولار معتقدند که تغییر در فهم دین، تحت تاثیر دانش عصر صورت می گیرد . اینان دین را قدسی و معرفت، دین را بشری می دانند و لذا، دین را ثابت و معرفت دینی را متغیر و وابسته به تغییر دانش های بشری می شمارند . نظریه اجتهاد هم، در ضوابط سنتی با مشکلات جدی روبه روست; زیرا مجتهد نمی تواند از احکام اصلی و اولیه خارج شود .
نگارنده سپس به این پرسش می پردازند که آیا تعالیم اسلام از چنان قابلیت تحول و تغییری برخوردارند که در هر زمان و مکان و همراه با تغییر شرایط زندگی، کارکردهای اصلی خود را در هدایت فکری و عملی انسان ها حفظ کند؟
ایشان با ارائه نظریه استقلال دین از شریعت به عنوان مبنایی برای عصری کردن احکام، به تعریف دین، هدف و روش تبلیغ دین و عمده ترین اصول و ارزش های دینی که عبارت اند از: عقل گرایی، حقیقت طلبی، ارزش و حق زندگی، آزادی، ارزش و کرامت انسان، حق برابری انسان ها و سنت تجدید حیات، می پردازد و می نویسند: هرچند شریعت به دین وابسته است، ولی دین مستقل از شریعت است .