پگاه حوزه، ش 129
نگرش مطهری به رابطه سنت و مدرنیته، تأثیر اساسی در شکل گیری اندیشه های سیاسی ایشان داشته است. می توان گفت که وی این بحث را، به طور عمده، تحت عنوان «اسلام و مقتضیات زمان» مورد بحث قرار داده است. ایشان معتقد است که انسان به کمک نیروی عقل و ابتکار خود، ابزارها و امکانات اقتصادی و اجتماعی خود را پیوسته ارتقا می دهد و مقتضیات محیط زندگی را در هر زمانی تغییر می بخشد و خود را با آن منطبق می کند. از نظر ایشان، بحث انطباق اسلام با شرایط زمان، بحث انطباق با هر چیز جدیدی نیست؛ بلکه چه بسیار چیزهای جدیدی که انحرافی هستند و باید در مقابل آن ایستاد. از سوی دیگر، این تطبیق به مفهوم نسخ قوانین اسلام هم نیست.ازاین رو، پرهیز از تصادم با مظاهر توسعه علم و تمدن، یکی از جهاتی است که کار این انطباق را آسان کرده است و مانع بزرگ جاوید ماندن را از میان برمی دارد. ایشان یکی از علل گرایش طبقه روشن فکر به ایسم های غربی را رکود و جمود فکری در اندیشه اسلامی می داند؛ لذا، راز جاودانگی قوانین اسلام را در پیوند دین و عقل در اسلام، جامعیت و توجه اسلام به روح و معنای قوانین به جای شکل ظاهر، در نظر گرفتن قوانین ثابت برای احتیاجات ثابت و قوانین متغیر برای احتیاجات متغیر می داند. ولی می توان گفت که تمام این راهکارها در برخی موارد، به خصوص در زمینه تطبیق اسلام با یافته های علوم طبیعی، می تواند مؤثر باشد؛ ولی در تطبیق آن با اندیشه های جدیدی که مقبولیت عام پیدا می کنند، دشواری هایی خواهد داشت. مطهری، در این زمینه و در مورد برخی مصادیق، از جمله آزادی، عدالت، حقوق بشر، دموکراسی، روشن فکری و ... بحث هایی را ارائه می کند و به بررسی آنها می پردازد. نگاه مطهری به آزادی، از موضع حق نیست؛ بلکه از موضع ضرورت است؛ یعنی اساس آزادی در نهاد و فطرت انسان نهفته است. به نظر او، عدل بالاترین معیاری است که همه امور را باید با آن سنجید و به همین دلیل، ایشان عدالت را ملاک شرعی بودن می داند، نه برعکس. تا زمانی که مبانی فلسفی و فکری و دینی حقوق بشر و انطباق آن با اصول و ارزش های اسلامی به اثبات نرسد، نمی توان بر اساس تصمیمات سیاسی به پذیرش و یا رد آن اقدام کرد. نگرش مطهری در مورد دموکراسی مثبت است و مراد او بیش از همه، تعهد حکومت در تأمین و احترام به حقوق مردم است. برخورد شهید مطهری با روشن فکران، با خوش بینی و از روی حسن نیت است؛ اما به موقع هم به نقد دیدگاه های آنها می پردازد.
