آفتاب ، ش 30
هدف این مقاله، تحریر چالش جزم اندیشی در سه محور است: نسبت ایدئولوژی انقلاب اسلامی با پدیده جزم اندیشی; عوامل راهیابی آفت جزم اندیشی به سازواره ایدئولوژی انقلاب اسلامی و راه پیراستن ایدئولوژی انقلاب اسلامی از صور مختلف دگماتیسم . ایشان در توضیح محور اول می گویند: «در یک سطح کلی، ایدئولوژی، زمانی به دگماتیسم تبدیل می شود که مبانی و زیرساخت های انگیزشی وشناختی آن تحول پذیر، و خود ایدئولوژی به تصلب کشیده شود» . سپس، به تعریف زیرساخت های انگیزشی و شناختی می پردازد و ارتباط تحول در مبانی فوق الذکر با تبدیل ایدئولوژی به دگماتیسم را ترسیم می کند . ایشان درباره وضعیت ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران معتقدند که یک سلسله مبانی انگیزشی یا شرایط نظری و عملی، نهایتا به ظهور «قرائت انقلابی از اسلام شیعی » به عنوان ایدئولوژی انقلاب اسلامی بهمن 1357 انجامید . مهم ترین مبانی انگیزشی قرائت انقلابی از اسلام شیعی عبارت اند از: 1 . با توجه به فرایند دین زدایی در سیاست های حکام پهلوی، چگونه می توان دین را در مدیریت اجتماعی مؤثر کرد؟ 2 . عدالت اجتماعی چگونه قابل تحقق است؟ 3 . آزادی از استبداد شاهنشاهی از چه طریقی ممکن است؟ 4 . برای رهایی از سلطه استعمارگران و دست یابی به استقلال چه باید کرد؟
درباره مبانی شناختی ایدئولوژی انقلاب اسلامی باید گفت: تئوری پردازان قرائت انقلابی از اسلامی شیعی، به لحاظشناختی به شدت تحت تاثیر گفتمان مسلط روز، یعنی تفکر مارکسیسم، در دهه های 1340 و 1350 بودند و لذا، تفسیرشان از اسلام شیعی، چپ گرایانه بود . پس از گذشت ده سال، مبانی انگیزشی و شناختی ایدئولوژی انقلاب اسلامی عوض شد و پرسش هایی از این ست به وجود آمد: 1 . حدود معقول مشارکت دین در مدیریت جامعه چیست; 2 . نسبت دین و ارزش های لیبرالیسم، مانند حقوق بشر و کثرت گرایی، چیست; 3 . رابطه ایران با کشورهای دیگر باید چگونه تنظیم شود . با سقوط مارکسیسم و صعود لیبرالیسم، ارزش ها و تفکر لیبرالی به گفتمان مسلط تبدیل شد .
به طورکلی، در برخورد با تغییر مبانی انگیزشی وشناختی ایدئولوژی انقلاب، دو دسته به وجود آمدند: گروهی که این تحولات را پذیرفتند و به اصلاح طلبان معروف شدند و دسته دوم طیفی دیگر از انقلابیون که با نادیده گرفتن این تحولات، به همان پاسخ های سابق اکتفا نمودند . اینان بخشی از طیف اصول گرایان را تشکیل می دهند . به این ترتیب، ایدئولوژی انقلاب توسط چنین کسانی دچار جزم اندیشی شد .
از نظر نگارنده عوامل جزم اندیشی عبارت اند از: ورود جزم اندیشان به جرگه انقلابیون; تاثیر مناسبات قدرت; بی اعتنایی به داوری های عقلی; محدودیت ارتباطات و گرایش ذهنی به ثبات . این پنج متغیر، ایدئولوژی انقلاب اسلامی را در برابر آفت جزم اندیشی آسیب پذیر ساخته است . در پایان، راهکارهای مقابله با جزم اندیشی در سطح فردی و گروهی را ناظر بر کنترل پنج متغیر فوق الذکر می داند .
