گفت وگو با مهدی سنایی
همشهری، 26 و 27/2/83
بررسی انگیزه ها و هدف های برگزاری کنفرانس «انقلاب اسلامی و چشم انداز آینده» و بسترهای شکل گیری انقلاب اسلامی، عمده مباحث این گفت وگو است و در پایان از چالش های نوین انقلاب اسلامی مانند موج جهانی سازی بحث می شود.
نقد و ارزیابی دوران 25 ساله به لحاظ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... نخستین هدف برگزاری کنفرانس است. هدف دوم، بررسی انقلاب اسلامی در بوته نظریه های جامعه شناسی است. عمده نظریات جامعه شناختی در پیدایش انقلاب اسلامی به چند نوع تقسیم می شود: نظریه های مارکسیستی؛ نظریه های ساختارگرایانه؛ نظریه های کارکرد گرایانه؛ نظریه های معطوف به روان شناختی و نظریه جامعه توده وار. البته به دلیل چندوجهی بودن ذات انقلاب، نمی توان آن را صرفا در یک نوع خاص جای داد.
به باور آقای سنایی، ویژگی نظریاتی که اندیشمندان داخلی در باب انقلاب اسلامی عرضه کرده اند، برخاسته از نزاع دامنه دار و پرسابقه سنت و تجدد در تاریخ معاصر ایران است. ما جامعه ای دینی هستیم که همواره به دنبال ارزش های دینی بوده ایم و از سوی دیگر با دنیای مدرن روبه رو شده ایم. انقلاب مشروطه و در ادامه آن انقلاب اسلامی، هر کدام، به نوعی در پی پاسخ به این مشکل بوده اند. انقلاب اسلامی راه سومی میان سنت و مدرنیته است؛ چرا که هم انتخاب آزادانه و شیوه های دموکراتیک در آن تعبیه شده است و هم در آن ساختار مبتنی بر دین توصیه می شود و در حوزه های گوناگون فرهنگ، اقتصاد و سیاست، بهره های زیادی از مدرنیته به دست آورده است. بخشی از مدرنیسم که با عقلانیت جمعی سازگار است، با دین اسلام نیز همساز است. اسلام دینی خردگراست و عقل یکی از منابع چهارگانه ماست.
عدم شناخت دقیق از مدرنیته و سنت، زمینه ایرادات بسیاری از نویسندگان و تحلیل گران در بررسی و فهم انقلاب اسلامی است. در واقع، آنها حوزه دین را براساس شناخت سنتی و حوزه دموکراسی را بر پایه شناخت یک جانبه از مدرنیته مورد بحث قرار می دهند. در ایران برخوردهای متفاوتی را در ارتباط با جهانی سازی می توان مشاهده کرد: اول اینکه گمان کنیم جهانی سازی یک پروژه از پیش تعیین شده از سوی کشورهای غربی است و برای تحقیر ما برنامه ریزی شده است. برخورد دوم این است که جهانی سازی را فرآیندی بدانیم که طی سده های مختلف رشد کرده و به اینجا رسیده است و جوانب مختلفی دارد. جهانی سازی همان گسترش مدرنیته در سطح جهان است.البته دین اسلام با لایه هایی از مدرنیته ناسازگار است. راهکاری که امروزه در کشور ما در برابر موج افراطی جهانی سازی عرضه می شود، گفت وگوی بین تمدنی و بین دینی است. خوشبختانه این راهکار از نگاه جهانی نیز مورد پذیرش قرار گرفته است.