چکیده
مـفـهـوم لغـوی عـدالت و تـعاریفی که برخی از بزرگان از آن ارائه داده اند بخش نخست مـقـاله را تـشـکـیـل داده اسـت . بـخـش دوم تـحـت عـنـوان ((فـصـل الخـطاب عدالت )) این پرسش را مورد کنکاش قرار داده که مفهوم واقعی عدالت را چـه کـسـی مـی تـواند درک کند تا در مرحله بعد بتواند آن را اجرا نماید؟ پاسخ خلاصه شـده ایـنکه معصوم چون از علم و دانش الهی برخوردار است ، مفهوم گسترده عدالت مطلق را درک می کند و نیز توانایی اجرای آن را دارد.
قـسمت سوم مقاله به برخی راهکارهای اجرای عدالت در حکومت نهایی تاریخ می پردازد و آن را در هـفـت عـنـوان حـق مـداری ، گـزیـنـش مـدیـران عـادل ، تـرسـیـم بـرنـامـه عـدالت مـحـور، قـانـون گرایی ، ستیز بی امان با ستمگران وفـاسـدان ، امنیت و رفاه عمومی و گسترش دانش و فرهنگ پرستش تبیین می کند. سپس به نتیجه گیری می پردازد.
کلید واژه ها: حکومت مهدوی ، عدالت ، معصوم ، اجرای عدالت .
تبیین واژه عدالت
در بـیـان واژه ((عـدالت )) گـفـته اند: ((وَضْعُ الَّشْیِء فی مَوْضِعهٍ)) هر چیزی را در جای خود نهادن ؛ چنان که ضد آن ـ ظلم ـ نگذاردن هر چیزی در جایگاه خویش است .
پس این گزینه ها در مجموعه عدالت قرار دارد:
حـفـظ جـان انسانهایی که حق حیات دارند، پرداخت دستمزد کارگری که کار را درست انجام داده است ، دانش آموختن به کسی که بدان نیاز دارد، سپردن هر کاری به کسی که شایسته آن اسـت ، وادار کـردن افـراد بـه کـارهـای نـیـک و مـفـیـد و بـازداشـتـن آنـهـا از اعمال زشت و زیان آور. این گزینه ها نیز ظلم محسوب می شود، کاشتن نهالی که نیاز به آب و هـوای مـعـتـدل دارد در مـنـطـقـه گـرمسیر یا سردسیر، مصرف بیش از اندازه آب و غذا، نـپـرداخـتـن حـقوق دیگران ، ایجاد مانع در راه سعادت خود ودیگران ، اعتقاد به چیزی موهوم وخیالی ومانند آن .
چنانکه ملاحظه می نمایید، عدالت بسان جان در همه رگهای حیات جاری است و ابعادی بس وسـیـع و فراگیر دارد و آدمیان از آغاز تا انجام زندگی با آن مواجه اند تا آنجا که امیر مـؤ مـنان (ع ) آن را مساوی با حیات و زندگی دانسته و فرموده است : ((اَلْعَدْلُ حَیاةٌ)).
هـمـیـن اهـتـمـام سـبـب شده که همه انسانها در همیشه تاریخ به عدالت عشق بورزند، خود را بـدان مـتـصف کنند، از دادگران حمایت کنند و ستمگران را نفرین نمایند. چنانکه فرهیختگان وظـیـفـه خـود دانـسته اند که ابعاد عدالت را برای مردم تبیین کنند و فرهنگ دادگری را در جـامـعه ها رواج دهند. از این رو فقیهان ، سیاستمداران ، علمای اخلاق و دیگران به فراخور حال و به نوعی از عدالت دم زده اند و طبق نظر خویش آنر ا طرح کرده اند و بر اجرای آن پای فشرده اند.
حال ، سؤ ال این است که عدالت ، کجا، چه وقت ، چگونه و توسط چه شخص یا گروه یا مـذهـبـی قـابـل اجـراسـت ؟ و پـرسـش اسـاسـی تـر ایـنـکـه فـصـل الخـطـاب عـدالت کـیـسـت ؟ و اصـولا آیـا فـرد یـا مـرکزی وجود دارد که همه چیز را بـشـنـاسـد و مـوضـع هـمه را بداند تا آنها را در موضع مناسب خویش قرار دهد؟ بخش های آتی مقاله در حد امکان به این پرسشها پاسخ خواهد داد.
فصل الخطاب عدالت
لازمه اجرای صحیح عدالت و قرار دادن هر چیزی در جای خود، داشتن علم کافی به همه چیز و نـیـز دانـسـتـن ارتـبـاط مـیـان اجـزا بـا کـل هـسـتـی اسـت و گـرنـه عـدالت در جـزء و کـل مـحقق نخواهد شد و نظام آفرینش به کمال مطلوب نخواهد رسید. چنین دانشی جز در نزد آفریننده هستی یافت نمی شود و ((اِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیمٌ)) (حدید: 3)
و چـون آفـریـنـنـده و مـالک هـمـه چیز نیز هست ، حاکم بر آنها هم هست ، به تعبیر عرفانی حضرت امام خمینی (ره )؛
اسـم اعـظـم ((اللّه )) که حکومت مطلقه از آن اوست و حاکم علی الاطلاق بر همه اسماء است ، با دو اسم حاکم و عادل تجلی نمود و در میان آنها با عدالت حکم کرد. پس امر الهی عدالت را اجرا نمود و سنت الهی - که تبدیلی در آن نیست ـ جاری گردید... و این همان حکم عدالت بود.
همچنین امام با استفاده از آیه ((اِنَّ رَبّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ)) (هود: 56)، نتیجه می گیرد کـه ربّ ((انـسـان کـامـل )) بـر صـراط مستقیم و حد اعتدال تام بوده ، مربوب او یعنی همان انـسـان کـامـل ـ پـیـغـمـبـر ـ نـیـز بـر صـراط مـسـتـقـیـم و اعـتـدال تـامّ اسـت .
بـدیـن تـرتـیـب خـداونـد، انـسـان هـایـی را بـه نـام پـیـامـبـر، بـه طـور کـامـل و هـمـه جـانبه از نظر عقیده ، عمل و اخلاق تربیت کرده به گونه ای که هیچ گونه انـحـراف از عـدالت مـطـلق در افـکار، کردار و گفتار آنان راه نمی یابد و آنان ماءمور می شـوند که عدالت را در جامعه انسانی پیاده کنند و مردم را نیز به گونه ای تربیت کنند که خود قیام به قسط و عدالت نمایند؛
((لَقـَد اَرسـَلنـا رُسـُلَنـا بـِالبـَیِّنـــتِ واَنـزَلنـا مـَعـَهـُمُ الکـِتــبَ والمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ...))
(حدید: 25)
بـه راسـتـی پـیـامـبـران خـود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم ، تا مردم به انصاف برخیزند.
و به خاتم الانبیاء(ص ) نیز چنین می فرماید:
((فـَلِذلِکَ فـَادْعُ وَاسـْتـَقـِمْ کـَمـَا أُمـِرْتَ وَلاَ تـَتَّبِعْ اءَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ اَّمَنتُ بِمَا اءَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَاءُمِرْتُ لاَِعْدِلَ بَیْنَکُمُ)) (شوری : 15)
بـنـابـرایـن به دعوت پرداز و همان گونه که ماءموری ایستادگی کن و هوسهای آنان را پـیـروی مـکن و بگو: ((به هر کتابی که خدا نازل کرده ایمان آوردم و ماءمور شدم که میان شما عدالت کنم .
چنان که ملاحظه می کنید ((دعوت ، استقامت ، استقلال راءی ، ایمان به کتاب آسمانی )) همه لازمـه و زیـرسـاخـت اجرای عدالت از سوی پیامبر معرفی شده که بدون آن دادگری امکان پذیر نیست .
بـه ایـن نـکـتـه ظریف تاریخی دقت کنید: در جنگ حنین غنائم فراوانی نصیب مسلمانان شد و رسـول خدا(ع ) پس از بازگشت از طائف در محلی به نام ((جعرانه )) به تقسیم غنیمت میان مـردم پرداخت . در این اثنا پسر ابوخویصره ـ که از سران خوارج شد - به پیامبر گفت : ((عـدالت پـیشه کن !)) رسول خدا از سخن نابجای آن شخص برآشفت و فرمود: ((وَیْلَکَ وَ مـَنْ یـَعـْدِلُ اِذا لَمْ اَعْدِلْ؟)) وای بر تو! چه کسی عدالت خواهد ورزید آنگاه که من عدالت نورزم ؟!
مـفـهـوم کـلام نـبـوی ایـن اسـت کـه اصـولا کـسـی جـز انـسـان کـامـل تـوانـایـی اجـرای عـدالت بـه مـعـنـای واقـعـی کـلمـه را نـدارد و شـاخـص حـق و بـاطل و عدالت و ظلم همان معصوم است که خداوند او را به عنوان جانشین خود تعیین فرموده است ؛ او از یک سوی دارای ((علم لدنّی )) است که می تواند به همه اشیاء - به کمک الهی ـ احـاطـه و اشـراف داشته باشد و هرگز در تعیین موضع برای اشیاء را اشتباه نکند و از سـوی دیگر به سبب ایمان و تقوای بالایی که دارد حق هر کسی را به او عطا کند و او را در بستر سعادت خویش یاری نماید.
جـالب ایـنـکـه مـعـلم ثـانـی نـیـز از زاویـه فـلسفی ـ که به طراحی مدینه فاضله عادله پرداخته ـ به همین نتیجه رسیده است :
فـارابـی فلسفه را عین آرای اهل مدینه فاضله می دانست و معتقد بود که رئیس مدینه باید فـیلسوفی باشد که علم خود را از مبداء وحی می گیرد، در واقع ، رئیس فیلسوف مدینه فاضله فارابی ((نبی )) است و دین صحیح به نظر او عین فلسفه است .
بـدیـن تـرتـیـب ، دیـن و خـرد بـر ایـن نـکـتـه اتـفـاق دارنـد کـه فـصـل الخـطـاب و سـخـن آخـر در عدالت ، مجموعه دین آسمانی است و خلیفه معصوم خدا با اخـتـیـار داشـتـن دانـش و مـعـارف سـرشـار آسمانی ، احکام و قوانین حقیقی و عادلانه ، اخلاق صـحیح انسانی و دیگر مؤ لفه های مادی و معنوی ، مکلف به ایجاد حکومت برای گسترش عدالت در جهان است . نظر امام خمینی (ره ) چنین است :
احکام شرعی قوانین اسلام هستند و این احکام شاءنی از شئون حکومت می باشند بلکه احکام ، مطلوب بالعرض و اموری ابزاری هستند برای اجرای حکومت و گسترش عدالت .
بـه هـمـیـن سـبـب ، نـخـسـتـیـن شـرط مـتـولیـان دیـن از صـدر تـا ذیل ، پایبندی به عدالت است ؛
اسـلام ، خـدایـش عـادل اسـت ، پـیـغـمـبـرش هـم عـادل اسـت و مـعـصـوم ، امـامـش هـمـه عـادل مـعـصـوم اسـت ، قـاضـی اش هـم مـعـتـبـر اسـت کـه عـادل بـاشـد، فـقـیـهـش هـم مـعـتـبـر اسـت کـه عـادل بـاشـد، شـاهـد طـلاق هـم مـعتبر است که عادل باشد امام جمعه اش هم باید عادل باشد؛ از ذات مقدس کبریا گرفته تا آخر زمامدار باید عادل باشد، ولات آن هم باید عادل باشند.
و بـا تـوجه به اینکه منظر خداوند اجرای عدالت مطلق در زمین و به تعبیر روایات ((پر شـدن زمـیـن از عـدالت )) اسـت ، و چـنـیـن مـهـمی تاکنون محقق نشده و روزی باید چنین شود، خداوند آخرین معصوم آسمانی را برای تحقق این امر مهم ذخیره کرده است و شاید مهم ترین راز غیبت حضرت بقیة اللّه ارواحنا له الفدا نیز همین باشد:
((قـضـیـه غـیـبـت حضرت صاحب ، قضیه مهمی است که بر ما مسائلی را می فهماند، من جمله ایـنکه برای یک همچو کار بزرگی ـ که در تمام دنیا عدالت به معنای واقعی اجرا شود ـ در تـمـام بـشـر کـسی نبود الا مهدی موعود(ع )، که خدای تبارک و تعالی او را ذخیره کرده اسـت برای بشر... آن هم نه این عدالتی که مردم عادی می فهمند ـ که فقط قضیه عدالت در زمـیـن برای رفاه مردم باشد ـ بلکه عدالت در تمام مراتب انسانیت ... الان زمین ـ و بعد از این ، از این هم بدتر شاید بشود ـ پر از جور است ، تمام نفوسی که هستند انحرافات در آنـهـا هـسـت ، حـتـی نـفـوس اشـخاص کامل هم در آن انحرافاتی هست ولو خودش نداند، در اخـلاقـهـا انـحـراف هـسـت ، در عـقـایـد انـحـراف هـسـت ، در اعمال انحراف هست و در کارهایی هم که بشر می کند انحرافش معلوم است و ایشان ماءمورند بـرای ایـنـکـه تـمـام ایـن کجی ها را مستقیم کنند و تمام این انحرافات را برگردانند به اعـتـدال کـه واقعا صدق بکند ((یَمْلاَُ الاَرْضَ عَدْلاَ بَعْدُ ما مُلِئَتْ جَوْرا)) ... تمام بشر را ایشان هدایت خواهند کرد ان شاء اللّه و ظلم و جور را از تمام روی زمین بر می دارند به همان معنای مطلقش )).
راهکارهای اجرایی
1. حق مداری
مـیان حق و عدالت ، رابطه تنگ و ناگسستنی است و آن دو بر مدار یکدیگر می چرخند؛ حق ، عدل است و عدل ، حق ، حق هر کسی را باید بر اساس عدالت داد و عدالت را باید بر مدار حق اجرا کرد؛
یـَا دَاوُدُ إِنَّا جـَعـَلْنـَاکَ خـَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلاَ تَتَّبِعِ الْهَوَی فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ. (ص : 26)
ای داوود مـا تو را در زمین خلیفه [و جانشین ] گردانیدیم ، پس میان مردم به حق داوری کن و زنهار از هوس پیروی مکن که تو را از راه خدا به در کند.
و ((حق )) به معنای وسیع کلمه از جانب خدا تعیین می شود که بدون تردید در قالب دین و کتاب آسمانی و لزوما در حال حاضر منحصر به شریعت مقدس محمدی (ص ) است :
الْحَقُّ مِن رَبِّکَ فَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ. (بقره : 147)
حق از جانب پروردگار تو است ، پس مباد از تردید کنندگان باشی .
حـکـومـت حـق و حـکـومـت ولی عـصـر ـ عـجـل اللّه تـعـالی فـرجـه الشـریـف ـ کـه حـکـومـت عدل اجتماعی است همان حکومت عقل است ، عقل حاکم است ، هوی حاکم نیست ، اگر هوی غالب شد هـمـیـن بساط است ، اگر عقل بر هوی غالب شد مفاسد از بین میرود. در ظهور دولت حق ولی عـصـر(ع ) تمام این مفاسد برداشته می شود. هوی هم در فرد است و هم در اجتماع ، هم آتش فـرد را بـایـد خاموش کرد و هم آتش اجتماع را و این فقط یک راه دارد و آن معارف و توحید اسلام است ، معرفت اللّه است ، فقه و عبادت و نماز و روزه اسلام است ، اگر معرفت باری تعالی برای یک انسانی حاصل شود از تمام گرفتاری ها نجات پیدا می کند همین معرفت بـه خـدا و تـوحـیـد حـق تـعـالی .))
معرفت صحیح نسبت به آفریننده و آفرینش در افراد سبب گرایش آنها به حق و برپایی عـدل خـواهـد شـد و چنین کار عظیمی توسط حضرت مهدی (ع ) به منصه ظهور خواهد رسید. راز ایـن مهم در دو نکته نهفته است ؛ نخست آنکه شخصیت معصوم (ع ) به گونه ای است که حتی برای یک لحظه از حق و حق طلبی جدا نیست . این مطلب را علاّمه حلّی چنین بیان می کند:
اَلاِمـامُ نـَفْسِهُ دائِما مُتَوَجِّهَةٌ بِالِکُلَّیِّةِ اِلی طَلَبِ الْحَقِّ وَ الصَّوابِ فی جَمیع الاَشْیاءِ وَ اِلاّ لَمْ یَصْلُحْ لِلِعْدِل فی کُلِّ الاَوقاتِ.
وجـود امـام بـه طور دائم و کلی متوجه حق طلبی و درستی در همه موجودات است ، اگر غیر این باشد صلاحیت عدالت در هر لحظه را ندارد.
دوم آنـکه امام باشد پیرو برنامه ریزی صحیح ، مردم را به چنان رشد عقلی و خردورزی جـمـعـی مـی رسـانـد که خود حق جو و حق طلب می شوند و به حق قیام می کنند. این موضوع یکی از اهداف عالی همه پیامبران الهی بوده و در سوره حدید آیه 25 بدان تصریح شده است .
امـام زمـان (عـج ) تـوفـیـق چـنـیـن کـاری را مـی یـابـد و بـا عـنـایـت الهـی عقل و هوش مردم را کامل می کند. امام باقر(ع ) فرمود:
اِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ اللّهُ یَدَهُ عَلی رُؤُوسِ العِبادِ فَجَمَع بِها عُقُولَهُم وَ کَمُلَتْ بِهِ اَفْلا مَهُم .
وقـتـی قـائم مـا قیام کند، خداوند دست او را بر سر مردم می کشد و بدین وسیله عقلشان را جمع و خودشان را کامل می سازد.
حـق مداری دولت مهدوی تا آنجا حائز اهمیت است که در آغاز ظهور منادی آسمانی نیز مردم را با همین شعار به پیروی از حضرت مهدی (ع ) فرا می خواند. امام رضا(ع ) فرمود:
هـُوَ الَّذی یـُنـادِی مـُنـادٍ مـِنَ السَّماءِ یَسْمَعُهَ جَمیعُ اَهْلِ الاَرْضِ بِالدَّعاءِ اِلَیْهِ یَقُولَ اَلا اِنَّ حُجَّةَ اللّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَیْتِ اللّهِ فَاتِّبعُوهُ فَاِنَّ الحَقَّ مَعَهُ وَ فیهِ.
مهدی همان است که منادی آسمانی ـ به گونه ای که همه ساکنان زمین بشنوند ـ همه را به سـوی او فـرا مـی خـواند و می گویند: هلا حجّت خدا در مکه ـ خانه خدا ـ ظهور کرده ، از او پیروی کنید که حق با او و در او نهفته است .
حـق دهـی حـکومت مهدوی پا به پای دادگری آن ، به طور مطلق و فراگیر است و همه مردم بـا هـر نـژاد و رنـگ و مـنـزلتـی بـدون اسـتـثـناء به حق خود خواهد رسید. امام صادق (ع ) فرمود:
اِذا قـامَ القـائِمُ حـَکـَمَ بـِالْعـَدْلِ وَ ارْتـَفـَعَ الجـَوْرُ فی اَیّامِهِ وَ امَنَتْ بِهِ السُّبُلُ وَ اَخْرَجَتِ الاَْرْضُ بَرَکاتِها وَ رَدَّ کُلَّ حَقِّ اِلی اَهْلِهِ.
وقـتـی حـضـرت قـائم قیام کند، به عدالت داوری کند و عصر او ستم رخت بربندد و راهها ایمن گردد و زمین برکاتش را بیرون آورد و ایشان هر حقی را به صاحبش باز گرداند.
و نه تنها نیکان بلکه بدان نیز از حق خویش محروم نخواهند شد. امام باقر (ع ) فرمود:
اِذا قـام قـائِمـُنـا فـَاِنَّهُ تـَقـْسـیـمُ بـِالسَّوِیَّةِ وَ یـَعـْدِلُ فـی خـَلْقِ الرَّحـمـنِ البـَرِّ مـِنـْهُمْ وَ الْفاجِرِ.
وقـتـی قـائم مـا قـیـام کـنـد، ثـروتـهـا را یکسان پخش کند و در میان آفریدگان خدا ـ خواه نیکوکار و خواه بدکار ـ دادگری کند.
2. گزینش مدیران عادل
حـکـومـت جـهـانـی حـضـرت مـهـدی (ع ) مـانـند سایر حکومت های بشری توسط دولتمردان و کـارگـزاران اداره مـی شـود کـه پـس از رئیـس حـکـومـت ، بیشترین نقش را بر عهده دارند و انـتـخـاب درسـت آنـهـا کـلیـد مـوفـقـیـت حـکـومـت اسـت و حـاکـمـی کـه از تـیـم عـادل ، هـمـفـکر، همراه ، دلسوز، فهیم و کارآمد برخوردار نباشد در اداره حکومت چندان موفق نخواهد شد.
مـوضـوع مـهم یاران حضرت مهدی در طرح حکومت جهانی پیش بینی شده ، نخست قرآن مجید درباره آنها فرموده است :
یـَا اءَیُّهـَا الَّذِیـنَ اَّمـَنـُوا مـَنْ یـَرْتـَدَّ مـِنـْکـُمْ عـَن دِیـنـِهِ فـَسَوْفَ یَاءْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیـُحـِبُّونـَهُ اءَذِلَّةٍ عـَلَی الْمـُؤْمـِنـِیـنَ اءَعـِزَّةٍ عـَلَی الْکـَافِرینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَئِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ. (مائده : 54)
ای کـسـانـی کـه ایـمـان آورده ایـد هـر کـس از شـما از دین خود برگردد، به زودی خداوند گروهی را می آورد که آنان را دوست می دارد و آنان نیز او را دوست دارند؛ اینان با مؤ منان فـروتـن و بـر کـافـران سـرفرازند، در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری نمی ترسند این فضل خداست ، آن را به هر که بخواهد می دهد و خدا گشایشگر داناست .
گـرچـه مـفـسـریـن ، مصداق نخست این آیه را امیر مؤ منان و یاران باوفای پیامبر در صدر اسـلام دانـسته اند، ولی این نکته را نیز یادآور شده اند که آیه به عصر ظهور نیز نظر دارد و حضرت مهدی و یاران او مشمول این آیه هستند و پـنـج عـنـوان یـاد شـده در آن ، سرفصل ویژگی های آنها را بیان کرده است که عبارتند از:
1. عشق راستین به خدا دارند.
2. نسبت به مؤ منان در نهایت خضوع و غمخواری و همکاری هستند.
3. نـسـبـت بـه کـافـران ، کـمـتـریـن سـازش را نـدارنـد و هـمـواره مستقل و سرفرازند.
4. مـجاهدان پرشور و مخلصی هستند که جز به پیروزی حکومت مهدوی و اجرای فرمان خدا بـه کـار دیگری نمی پردازند و جهادی همه جانبه را بر ضد جبهه شیطان و کفر و شرک رهبری می کنند تا بر آنها فائق آیند.
5 . هرگز در برابر تبلیغات و جنگ روانی دشمن ، سست نمی شوند، چرا که بر درستی راه خـویـش و گـمـراهـی دشـمـنـان واقـف انـد و بـه راسـتـی کـه چـنـیـن روحـیـاتـی ، فضل الهی است که به همه کس عطا نمی شود.
امیر مؤ منان (ع ) نیز در روایتی موضوع پر شدن زمین از عدالت را کاری جمعی دانسته می فرماید:
لََتـمـَلاَنّ الاَْرْضُ ظـُلْما وَ جَوْرا حَتّی لا یَقُولَ اَحَدٌ اللّهِ اِلاّ مُسْتُخفیاً ثُمَّ یَاءْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ ص الِحینَ تَمْلَؤُنَه اِقسْطا وَ عَدْلا کَما مُلِئَتْ ظُلْما وَ جَوْرا.
زمـیـن تـا آنجا سرشار از ستم و ناحق می شود که کسی جز پنهانی نام خدا را نبرد، آنگاه خـداونـد گـروهـی شـایـسـتـه را روی کـار آورد تا زمین را ـ چنانکه پر از ظلم و جور شده ـ سرشار از قسط و عدالت کنند.
روایات فراوان دیگری به ویژگی ، حالات و عملکرد یاران حضرت مهدی (عج ) پرداخته اند که به تعدادی ازآنها اشاره می کنیم ؛
امام صادق (ع ):
هَمُ النُّجَباءُ وَ القُضاةُ وَ الحُکّامُ وَ الفُقَهاءُ فی الدّینِ یَمْسَحُ اللّهُ بُطُونَهُمْ وَ ظُهُورَهُمْ فَلا یَشْبِهُ عَلَیْهِمِ حُکْمٌ.
آنان ، نجیبان ، قضات ، فرمانروایان و فقیهان در دین هستند که خداوند به آنها عنایت می کند و هیچ حکمی بر ایشان مشتبه نمی شود.
هـمـچـنـیـن در تـفـسـیـر آیه ((فَاستَبِقُوا الخَیرتِ اَینَ ما تَکُونُوا یَاءتِ بِکُمُ اللّهُ جَمیعـًا )) (بـقـره : 148) ((مـنـظـور 313 نـفـر اصـحـاب مـهـدی هـسـت ، به خدا سوگند آنها شمارش شدگانند که در یک لحظه گرد هم می آیند.
روایـات گـویـای آن اسـت کـه 313 نـفـر یـاران آن حضرت ، در حقیقت نمایندگان ایشان و فـرمـانـروایـان مـنـاطـق مـخـتـلف جـهـانـنـد کـه هـر یـک بـرای اداره مـحـل مـاءمـوریـت خـویـش اعـزام مـی شـوند. امام باقر(ع ) فرمود: ((اذا قام القائم بعث فی اقالیم الارض فی کل اقلیم رجلا))
وقتی حضرت قائم قیام می کند به هر کشوری یک نفر اعزام می کند.
امـام صـادق (ع ) نـیـز فـرمـود: ((یـُفـَرِّقُ المـَهـْدیُّ اَصْحابَهُ فی جَمیعِ البُلْدانِ وَ یَاءمُرُهُمْ بـِالْعـَدلِ وَ اَلاِْحـْسـانِ عـَلَیـْهـِمُ حـُکـّامـا فـِی الاَ قـالیـمِ وَ یـَاءمُرُهُمْ بِعِمْرانِ المُدُنِ)) حـضـرت مـهدی یارانش را در همه بلاد تقسیم می کند و به آنها دستور می دهد که به عدالت و احسان رفتار کنند. آنان فرمانروایان مردم در مناطقند و فرمانشان می دهد که مناطق را آباد کنند.
امـیـر مـؤ مـنـان (ع ) شرایط و وظایف تیم حکومتی حضرت مهدی (ع ) را این گونه بیان می کند:
حـضـرت مـهـدی (عـج ) از هـمـکـارانـش تـعـهـد مـی گیرد که دزدی نکنند، بی عفتی ننمایند، بـدگـویـی نـکـنند، انسان محترمی را نکشند حرمت محترمی را هتک نکنند، به خانه ای یورش نـبـرنـد، کـسـی را بـه نـاحـق کـتـک نـزنـنـد، طـلا و نـقـره نیندوزند، ارزاق را احتکار نکنند، مال یتیم را نخورند، به آنچه نمی دانند گواهی ندهند، مسجدی را تخریب نکنند، مست کننده نـنـوشـند، جامه خز و دیبا نپوشند، از زیور طلا استفاده نکنند، راه بر کسی نبندند و آن را ناامن نسازند، هم جنس بازی نکنند، به اندک راضی باشند، پاکی ها را طالب باشند و از پـلیـدی هـا نـاخـوش گردند، امر به معروف و نهی از منکر نمایند لباس درشت بپوشند، سـر بـر خاک نهند و حق جهاد در راه خدا را به جای آورند. از سوی دیگر خود نیز به آنان تعهد می دهد که چون آنان رفتار کند و بسان آنان جامه بپوشد، مرکبش مانند آنان باشد و بـر انـدک [امکانات ] خشنود شود و به کمک خدا زمین را ـ چنانکه پر از ناحق شده ـ سرشار از عـدالت کـنـد، خـدا را چـنـانـکـه شـایـسـتـه اسـت بپرستد و نگهبان و دربان نیز به کار نگیرد.
مـصلح نهایی بسان اجدادش ـ محمد و علی و حسین (ع ) ـ در زندگی شخصی خویش فراتر از عـدالت یـعـنـی بـه زیـور ایـثـار و احـسـان آراسته است ، او در عین اینکه عموم مردم رااز زلال عـدالت سـیـراب مـی سـازد از ایـثـار و احـسان نیز نسبت به آنان دریغ نمی ورزد، از راحـتـی خـویـش مـی گـذرد تـا مـردم سـخـتـی نـبـیـنـنـد از ایـن رو در طـول نـهضت و حکومت خویش ، هرگز به ثروت اندوزی ، رفاه و آسایش خود و خانواده اش اندیشه نیز نمی کند تا چه رسد به عمل . امام صادق (ع ) در روایتی می فرماید: حضرت قـائم ، مسجد سهله را منزل خود و عیالش قرار می دهد.
3. ترسیم برنامه عدالت محور
حـضـرت مـهدی (ع ) با کارگزارانش پیمان نامه عدالت را امضاء می کنند، این پیمان نامه هـمـان دسـتور العمل های اجرایی عدالت در گستره گیتی است . امام شاخص های کلی عدالت را بـه صـورت مـدوّن در اختیار هر یک از نمایندگان خود می گذارد و هنگام اعزام آنان به اقـصـی نـقـاط جـهـان از آنـان پـیـمـان اکـیـد مـی گـیـرد کـه بـدان عـمـل کـنند و هرگز از مسیر عدالت منحرف نشوند. امام باقر(ع ) می فرماید: حضرت مهدی (ع ) هنگام اعزام نمایندگان خویش به نقاط مختلف جهان به آنان می فرماید:
((عـَهـْدُکَ فـی کَفِّکَ فَاِذا وَرَدَ عَلَیْکِ اَمْرُ لا تَفْهَمُهُ وَ لا تَعْرِفُ القَض اءَ فیهَ فَانْظُرْ اِلی کَفِّکَ وَ اعْمَلْ بِم ا فیها))
دسـتـور العمل تو در دستت می باشد؛ اگر امری برایت پیش آمد که آن را درک نمی کنی و یـا نـمـی دانـی چـگـونـه در آن داوری کـنـی ، بـه کـف دستت نگاه کن و به آنچه در آن است عمل نما.
4. قانون گرایی
امـام چـون مـعـصـوم اسـت هـمـه قـوانـیـن را بـه خـوبـی مـی دانـد و بـدان عـمـل مـی کـنـد و کـارگـزاران خـویـش را نیز ملزم می کند که طبق قانون اسلام حرکت کنند. خداوند در شب معراج ، حضرت بقیة اللّه (ع ) را به پیامبر نشان داد و فرمود:
ایـن هـمـان قـائم اسـت که حلالم را حلال و حرامم را حرام می کند و به وسیله او از دشمنانم انـتـقـام مـی گـیـرم و او راحـت دوسـتـان مـن اسـت و او کـسـی اسـت کـه دل شـیـعـیان تو را [از شرّ] ستمگران و منکران و کافران شفا می بخشد.
از ایـن رو حـضـرت مـهـدی (ع ) در نـخـستین سخنرانی خود پس از ظهور همگان را به رعایت قوانین الهی فرا می خواند و می فرماید:
ای مـردم ، مـن جایگاه شما را در پیشگاه الهی به یادتان می آورم ؛ همانا خداوند دلایلش را برایتان کامل فرموده و پیامبران را برانگیخته و کتابها را فرو فرستاده و فرمانتان داده کـه هـیچ چیز را شریک او قرار ندهید و بر اطاعتش مراقبت داشته باشید و نیز پیامبرش را تـبعیت کنید، آنچه را قرآن زنده دانسته زنده کنید و آنچه را میرانده بمیرانید و همراهان راه هـدایـت بـاشـیـد چـرا کـه دنـیـا در آسـتـانـه پـایـان است و اجازه خداحافظی یافته است ... بـنـابـرایـن مـن شـما را به سوی خدا و پیامبرش می خوانم و از شما می خواهم به کتابش عمل کنید و باطل را از بین ببرید.
5 . ستیز بی امان با ستمگران و فاسدان
حـکـومـت عـادلانه مهدوی ، آخرین امید مستضعفان و حق طلبان تاریخ است که پرچم مبارزه با ستمگران و مفسدان را تا نابودی کامل آنان بر زمین نخواهد نهاد، همه حکومت های ستمگر را سـرنـگـون خـواهـد سـاخـت و بـه تعبیر خدای متعال ، زمین را از لوث وجود دشمنان خدا پاک خواهد کرد؛ در حدیث قدسی خطاب به پیامبر اکرم (ص ) چنین آمده است :
بـِهِ اُطـَهِّرُ الاَْرْضَ مـِنْ اَعـْدائی وَ اُورِثـُهـا اَوْلِیـائی وَ بـِهِ اَجـْعـَلُ کـَلِمـَةَ الَّذیـنَ کـَفـَروُا بِیَ السُّفْلی وَ کَلِمَتِی العُلْیا.
بـه وسـیـله مـهـدی ، زمـیـن را از دشـمنانم پاک خواهم ساخت و آن را در اختیار دوستانم قرار خـواهم داد و به وسیله او کلمه کسانی را که به من کفر ورزند پست گردانم و کلمه خویش را برتر کنم .
سـفـیـانـی و دجـّال ، سـمـبلهای زور و تزویرند که به همراه هواداران خود در برابر قیام عـدالتـخـواهـانـه حـضـرت مـهـدی مـی ایستند ولی در نهایت با دیگر موانع تحقق عدالت و انـسـانیت از میان خواهند رفت و امام ((عدالت مطلق )) را در سراسر گیتی اجرا خواهد نمود و دسـت سـتـمـگران و متجاوزان را در عرصه های گوناگون فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی ، اخلاقی و غیره قطع خواهد کرد.
6 . امنیت و رفاه عمومی
در پرتو حاکمیت عدالت ، همه انسانها بدون استثنا درامنیت و رفاه زندگی خواهند کرد.
اِذا قـامَ القـائِمُ حـَکـَمَ بـِالْعـَدلِ وَ ارْتـَفـَعَ فـی اَیّامِهِ الْجَوْرُ وَ اَمَنَتِ بِهِ السُّبُلُ وَ اَخْرَجَتِ الاَرْضُ بَرَکاتِها.
آن گـاه کـه حضرت قائم قیام کند، به عدالت حکم راند و در عصر او ستم رخت بربندد و راهها امنیت یابد و زمین برکت های خویش آشکار سازد.
حـضـرت بـقـیـة اللّه (عـج ) سـیـسـتـم عـادلانـه ای را به اجرا می گذارد که هیچ کس از هیچ امکاناتی محروم نخواهد ماند. امام باقر(ع ) در روایتی می فرماید:
آنگاه که قائم ما ظهور کند، ثروتهای دنیا از زیر و روی زمین در اختیارش قرار می گیرد و به مردم اعلام می کند، بیایید این ثروتها را ـ که به خاطرش با خویشان قطع رابطه مـی کردید و خونها می ریختید و حرمتهای الهی را پاس نمی داشتید ـ بردارید و ببرید و آنقدر می بخشد که اصلا سابقه نداشته است .
برنامه های اقتصادی چنان شکوفا می شود که زمین سرشار از نعمت و برکت می گردد؛
فـَحـیـنـَئِذٍ تُظْهِرُ الاَرْضُ کُنُوزَها وَ تُبْری بَرَکاتِها وَ لا یَجِدُ الرَّجُلُ مُنْکُمْ یَوْمَئِذٍ مَوْضِعا لِصَدَقَةٍ وَ لا بِرَّةٍ لِشُمُولِ الغِنی جَمیعَ المُؤ منینَ.
در آن زمـان ، زمـیـن گـنـجـیـنه های خویش آشکار کند و برکتهای خود بنماید و کسی از شما نـیـازمـنـدی نـمـی یابد که بدو صدقه دهد و نیکی کند، برای اینکه ثروت و بی نیازی شامل همه مؤ منان شده است .
ابو سعید خدری نیز از پیامبر چنین نقل می کند:
مـردی به خدمت ایشان می رسد و می گوید: ای مهدی ! به من ببخشید، [به دستور ایشان ] آنقدر که توان حمل داشته باشد [از آنچه بدان نیاز دارد] به او می دهند.
7. گسترش دانش و فرهنگ پرستش
امـام معصوم ، دارای علم لدنّی است و به همه حقایق عالم آگاه است و ((هر چه را که بخواهد بداند، می داند)) و بدون تردید حکومت مهدوی ، حکومت دانش و تخصص و تعهد خواهد بود. امام باقر(ع ) فرمود:
آنـگـاه که قائم ما قیام کند دست بر سر مردم می نهد و خردشان را متمرکز کند و هوش آنها کامل شود.
همچنین در روایتی از امام صادق (ع ) می خوانیم که فرمود:
هـمـه عـلوم 27 بخش است که دو بخش آن را پیامبران آورده اند و مردم تاکنون بیش از آن را نـمـی دانـنـد. وقـتـی حـضـرت مهدی (ع ) ظهور کند 25 بخش باقی مانده را هم در میان مردم آشکار سازد.
بـنـابـرایـن دانـش و سـطـح فـکـر و فـهـم مـردم در حـکـومـت مـهدوی به اوج خود می رسد و شـهروندان دولت نهایی ، جملگی فرهیخته و فهمیده خواهند بود که این فرهیختگان خود پـایـه اجرای عدالت مطلق می گردد و خرافات و اندیشه های یاوه نیز نابود خواهند شد. در قرآن مجید می خوانیم :
((اَلَّذیـنَ اِن مَکَّنّـهُم فِی الاَرضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وءاتَوُا الزَّکوةَ واَمَروا بِالمَعروفِ ونَهَوا عَنِ المُنکَرِ ولِلّهِ عـقِبَةُ الاُمور)) (حج : 41)
کـسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم ، نماز بر پا می دارند و زکات می دهند و بـه کـارهـای پسندیده وا می دارند و از کارهای ناپسند باز می دارند و فرجام کارها از آنِ خداست .
امام باقر(ع ) در تفسیر این آیه می فرماید:
ایـن آیـه از آن آل مـحمد(ص ) است ؛ مهدی و یارانش ، خداوند مشرق و مغرب زمین را در اختیار آنـان قـرار مـی دهـد، دیـن را آشکار خواهد کرد و خداوند به وسیله آنان ، بدعت و یاوه را از بـین خواهد برد ـ چنانکه سفیهان ، حق را نابود ساخته اند ـ تا اینکه اثری از ستم باقی نـمانده و آنان امر به خوبی ها کنند و از زشتی ها باز دارند.
تـلاش خـسـتـگـی نـاپذیر فرمانروا و کارگزاران حکومت مهدوی بدانجا می انجامد که امام کاظم (ع ) می فرماید:
لا یَبْقی فِی المَش ارِقِ وَ المَغ ارِبِ اِحَدٌ اِلاّ وَحَّدَ اللّهَ.
در شرق و غرب عالم احدی نماند جز آنکه خدا را به یگانگی بشناسد.
آنگاه چنان که پیامبر اعظم (ص ) فرمود: عدات و عبودیت در هم آمیزد و بشریت راه پرستش آگاهانه و عادلانه را بپیماید.
یَمْلاَُ قُلُوبَ عِبادِهِ عِبادَةً وَ یَسَعَهُمْ عَدْلُهُ.
(مهدی (ع ) ) دلهای بندگان خدا را سرشار از پرستش کند و عدالتش همگان را فرا گیرد.
بـدیـن تـرتـیـب هـدف نـهایی آفرینش ـ که همانا پرستش واقعی خداست ـ به منصه ظهور رسد چه اینکه خود فرمود:
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلا لِیَعْبُدُونِ. (ذاریات : 56)
و جن و انس را نیافریدیم جز آنکه مرا بپرستند.
8 . تشکیل جامعه آرمانی
آدمـیان از روز نخست زندگی تاکنون و تا ظهور آخرین ذخیره الهی در آرزوی جامعه پاک و بـدون سـتـم و فـسـاد نـفـس کـشـیـده انـد و ایـن آرزو از حـلقوم بزرگانی چون افلاطون و فـارابـی بـه عـنـوان ((مـدیـنـه فـاضـله و آرمـان شـهـر)) فـریـاد شـده ، امـا تشکیل نشده است و آخرین معصوم تاریخ به پشتوانه الهی چنین آرزویی را برآورده خواهد ساخت ، همانطور که امیر مؤ منان (ع )چشم انداز آن را چنین ترسیم کرده است :
حضرت مهدی (ع ) فرمانروایانش را به شرط دادگری در میان مردم به سایر نقاط اعزام مـی کـنـد، در آن زمان ، گرگ و میش در یک جا می چرند و کودکان با مارها و عقرب ها بازی می کنند بدون آنکه گزندی به آنان برسد. شرّ و بدی از جهان رخت بر می بندد و آنچه بـاقـی مـی مـانـد خـیـر و نـیـکـی اسـت ، کـشـاورزان هـفـتـاد بـرابـر کـشـت خـویـش مـحـصـول به دست آورند، زشتی و پلشتی همچون زنا، ربا و شرابخواری نابود شود و مـردم بـه پـرستش خدا و دین و نماز جماعت روی آورند. میانگین عمر بالا رود، امانت ها مسترد شـود، درخـتـان پـر مـیـوه شـونـد و برکات افزون گردد و نیز تبهکاران منقرض گشته ، نیکوکاران افزون شوند و دیگر کسی با اهل بیت دشمنی نخواهد کرد.
نتیجه
فطرت آدمی به گونه ای آفریده شده که جز در سایه حق و عدالت آرام نمی یابد و راه سـعـادت را نـمـی پـیـمـایـد، اسـلام دیـنـی اسـت کـه بـا فـطـرت انـسـان سـازگـاری کـامـل دارد وبـه همه خواسته های او پاسخ صحیح می دهد و حکومت اسلامی چنین وظیفه ای را بر عهده گرفته است .
امـروزه سـتمگران و جاهلان ، سراسر کره زمین را از ستم و ناحق آکنده اند و در نتیجه انسان هـا را از رسـیـدن بـه سـر منزل مقصود بازداشته اند، ولی خداوند نوید داده است که مفسر واقـعی عدالت به معنای گسترده و وسیع آن ـ خواهد آمد و جامعه بشری را به این خواسته برحقش خواهد رساند.
حـکـومـت نـهـایـی مـعصوم آخرین ، با برنامه ریزی صحیح و اصولی ، به انسانها حیات واقـعـی مـی بـخشد و با ارائه راهکارهای حکیمانه و برچیدن بساط ستم و ستمگر و زدودن جهل و خرافه ، سطح فکری و علمی آدمیان را به حد مطلوب می رساند. آنگاه خود به قسط و عـدالت قیام می کنند و در مسیر تکامل به پیش می روند که پرستشگر واقعی خدا شوند و امنیت و رفاه و عدالت و حق طلبی به غایت کمال برسد و هدف نهایی آفرینش ـ که همان پـرسـتـش هـمـه جـانـبـه و عـاشـقـانـه و عـارفـانـه الهـی اسـت ـ جـامـه عمل بپوشد.