شیمی درمانی یعنی درمان با مواد شیمیایی، در ابتدا از این روش، فقط برای درمان عفونت ها استفاده می شد چون آنتی بیوتیک ها نیز مواد شیمیایی هستند. در اینجا منظور از شیمی درمانی درمان دارویی سرطان هاست. داروهای شیمی درمانی باعث جلوگیری از رشد سلول ها (cytosatic effect) و یا از بین بردن سلول ها (cytotoxic effect) می شوند و بیشتر روی سلول هایی که در حال تکثیر و رشد هستند، اثر می گذارند. بدین دلیل ما شاهد عوارض متعددی هستیم که، نتیجه تأثیر این داروها روی سلول های سالم بدن می باشند. اوایل شیمی درمانی، مخصوصاً در درمان سرطان های خون کاربرد داشت اما روز به روز داروهای جدیدتری در دسترس هستند که تحولی در درمان سایر سرطان ها نیز بوجود آورده اند. درمان سرطان ها و مخصوصاً تومورهای تو پر که بخش عمده این بیماری ( حدود 95 درصد) را تشکیل می دهند نیاز به همکاری عمیق میان رشته های جراحی، رادیوتراپی و مدیکال آنکولوژی ( سرطان شناسی) دارد. در سه حالت نیاز به شیمی درمانی در تومورهای تو پر وجود دارد.
شیمی درمانی القایی
زمانی که تومور پیشرفته باشد و عمل جراحی به طور کامل امکانپذیر نباشد. هدف از این شیمی درمانی، کوچک کردن تومور یا کاهش مرحله است تا جراح بتواند تومور را عمل کند. از این روش گاهی به همراه رادیو تراپی برای درمان سرطان های مختلف مانند سرطان های پستان، ریه، معده و غیره استفاده می شود.
شیمی درمانی کمکی
پس از عمل جراحی، برای اینکه امکان عود مجدد سرطان به حداقل برسد استفاده از چند دوره شیمی درمانی در برخی از سرطان ها مانند سرطان پستان، روده بزرگ، ریه و غیره توصیه می شود.
*شیمی درمانی تسکینی
در بسیاری از بیماران، بیماری در هنگام تشخیص پیشرفته است و متاستازهای دور دست وجود دارد لذا درمان سرطان های پیشرفته حائز اهمیت خاصی می باشد. درمان تسکینی نه تنها سبب طول عمر در برخی بیماران می شود، بلکه علائم بیماری آنها را در بسیاری از مواقع بهبود می بخشد و باعث ارتقاء کیفیت زندگی آنها می شود. داروهای شیمی درمانی اکثراً درون وریدی، تزریق می شوند و در مراکزی از عوامل شیمی درمانی استفاده می شود که تسهیلات و امکانات حمایتی لازم در کنار بیمار موجود باشد. دوز داروهای شیمی درمانی، به جای وزن بدن عموماً بر اساس مساحت سطح بدن (BSA) محاسبه می گردد.
*عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی
1-عوارض هماتولوژیک و سرکوب ایمنی: خطرناک ترین عوارض بسیاری از داروهای شیمی درمانی عوارض خونی آنها می باشد که شایع ترین شکل آن کاهش گلبول سفید همراه با خطر بالای عفونت است. اگر چه کاهش پلاکت ها و خونریزی ناشی از داروها نیز ممکن است تهدید کننده حیات باشد.
2-عوارض گوارشی: بی اشتهایی، تهوع و استفراغ از جمله شایع ترین و زجرآورترین عوارض حاد تعداد زیادی از داروهای شیمی درمانی می باشند. برای چنین عوارضی می توان از داروهای ضد تهوع استفاده نمود که با توجه به دسته فارماکولوژیک و اثر بخشی، آنها را طبقه بندی می کند. مهم ترین دسته های دارویی، آنتاگونیست های سروتونین (مثل اوندانسترون و گرانیسترون) می باشند که تحول عظیمی را در درمان این عوارض در 15 سال اخیر بوجود آورده اند. موکوزیت، اسهال و گاهی یبوست نیز مشاهده می شود.
3-واکنش های پوستی (ریزش مو): ریزش مو شایع ترین عارضه جانبی جلدی شیمی درمانی است و اثرات شدید روانی بر بیمار می گذارد. ریزش مو تقریباً همیشه برگشت پذیر است و با تأخیر چند هفته ای موها دوباره رشد می کنند.
*سایر عوارض شیمی درمانی:
4-عوارض قلبی 5- واکنش های عروقی و افزایش حساسیت 6- عوارض عصبی 7- عوارض ادراری- تناسلی 8-بدخیمی ثانویه 9- عوارض جنسی و گونادی 10- درد عضلانی
داروهای شیمی درمانی باید موقعی تجویز شود که پزشک از بیماری و وضعیت روحی و جسمی بیمار اطلاعات کافی داشته باشد.
منبع:نشریه دنیای سلامت، شماره 55.
/ج
