ریشه یابی مبانی امت و ملت در فقه سیاسی

مردم سالاری، 18/4/81

نویسنده با هدف بررسی جایگاه دو مفهوم «ملت » و «امت » در فقه سیاسی، به ارائه ی تعریف های گوناگون از «ملت » می پردازد و برخی عناصر مورد اتفاق در تشکیل یک ملت را ذکر می کند . به عقیده ی برخی از محققان، این واژه از natio] » به معنای «نژاد و نسل » گرفته شده است و به ویژگی های قومی اشاره می کند . در جهان معاصر، ملت به گروهی اطلاق می شود که در سرزمینی مشخص سکونت می کنند و پیوندهای تاریخی و فرهنگی مشترکی دارند . اما این واژه در متون دینی به معنای «آیین و روش » آمده است (ملة ابیکم ابر هیم، حج: 78) و اطلاق آن بر پیروان یک روش، مجازی است . برخلاف مفهوم «امت » که بر وفاداری ملی تکیه می کند و برخاسته از دوران مدرنیته ی غرب است، واژه ی «امت » ، به معنای «پیروان یک دین و آیین » ، بر وفاداری دینی تکیه دارد و برگرفته از تاریخ و سنت اسلامی است .

نویسنده با اشاره به آیات و روایات اسلامی نتیجه می گیرد که قراردادهای جغرافیایی هیچ اعتباری در تشکیل ملت ها ندارند . اسلام آشکارا تمایز نژادی را نفی می کند و با محور قرار دادن دین، همه ی مسلمانان را برادر، اعضای یک خانواده، و نسبت به یکدیگر مسئول می داند (چیزی که لویی گارده ی فرانسوی آن را «غرور مسلمانی » می نامد) . البته اسلام تعدد اقوام و ملت ها (شعوب) را به منزله ی امری تکوینی، پذیرفته است و با آن برخورد حذفی نمی کند (و جعلنکم شعوبا و قبآلل لتعارفوا، حجرات: 13) ; لکن ملاک برتری را تنها تقوای الاهی می داند .