عوارض چشمی نور خورشید در گفتگو با دکتر منصور میرصمدی*
حدود 20 سال پیش، پزشکان به اثر امواج ماورای بنفش نور خورشید روی چشم و پوست انسان‌ها پی بردند. امواج ماورای بنفش فقط 5 درصد انرژی نور خورشید را تشکیل می‌دهند اما مضرترین جزء اشعه خورشیدی هستند. مطالعات زیادی درباره طول موج‌های گوناگون روی ارگان‌های مختلف بدن صورت گرفته است و در این بررسی‌ها، به آثار مضر طول موج‌های پایین‌تر از 400 نانومتر و بالاتر از 100 نانومتر که به نام اشعه ماورای بنفش نامیده می‌شود، پی برده‌اند. برای آشنایی بیشتر با این اشعه و اثر آن روی چشم، با دکتر منصور میرصمدی، جراح و متخصص بیماری‌های چشم، فوق‌تخصص قرنیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران به گفتگو نشستیم.
آقای دکتر، آفتاب که همیشه می‌تابد. پس چرا این مشکل در تابستان به اوج خود می‌رسد و پزشکان توصیه می‌کنند از عینک آفتابی استفاده کنیم؟
ببینید، اشعه ماورای بنفش جزیی از اشعه آفتاب است که به طور طبیعی چشم قادر به دیدن آن نیست. مقدار زیادی از این اشعه در برخورد با اتمسفر و لایه اوزون جذب و یا منعکس می‌شود و در تابش عمودی آفتاب به زمین، مقدار زیادی از آن به سطح زمین می‌تابد. در استوا و در تابستان، میزان تابش اشعه ماورای بنفش به زمین بیشتر است و در نتیجه میزان ورود آن به چشم هم بیشتر می‌شود.
این میزان در تمام طول روز ثابت است یا تغییر هم می‌کند؟
در بین ساعت‌های 10 صبح تا 2 بعدازظهر بیشترین میزان خود را دارد. به همین دلیل هم، ما به شهروندان توصیه می‌کنیم در این ساعات کمتر بیرون از منزل یا محل کار خود باشند.
از نظر موقعیت جغرافیایی چطور؟
در ارتفاعات که ضخامت اتمسفر کمتر می‌شود، میزان تابش آفتاب و اشعه ماورای بنفش بیشتر شده و حتی تابش ضعیف آن نیز در کوهنوردان ایجاد ناراحتی می‌کند. همچنین خاک، شن، ماسه، چمن، آب و برف هم می‌توانند اشعه را منعکس کرده و میزان ورود آن را به چشم افزایش دهند. پس هر کجا که این عناصر به میزان قابل توجهی وجود داشت، شما در معرض خطر هستید.
پس از اینکه اشعه ماورای بنفش وارد چشم شد، چه اتفاقی می‌افتد؟
وقتی این اشعه به چشم می‌تابد، ابتدا به قرنیه برخورد می‌کند و پس از جذب مقداری از آن به وسیله قرنیه، از آن خارج و به عدسی چشم برخورد می‌کند. در این قسمت مقادیر بسیار زیادی از آن جذب شده و تنها مقدار بسیار کمی از آن وارد قسمت داخلی چشم شده و به شبکیه می‌رسد که در هر کدام از این سه قسمت ایجاد مشکل خواهد کرد.
چه مشکلاتی؟
تابش بیش از حد اشعه ماورای بنفش به خصوص وقتی که چشم به طور مستقیم در معرض انعکاس آن از برف و دریا قرار می‌گیرد موجب التهاب و زخم‌های نقطه‌ای در قرنیه و سبب کاهش بینایی شدید ولی موقت و درد و اشک ریزش شدید می‌شود مانند التهاب چشم و کاهش بینایی شدید در اسکی‌بازان. البته این حالت می‌تواند هنگام جوشکاری بدون داشتن حفاظ در اثر ساطع شدن اشعه ماورای بنفش نیز به وجود آید.
در چنین شرایطی اگر پزشک در دسترس نبود، چه کنیم؟
در این حالت بستن چشم‌ها و مصرف مسکن و یا خوابیدن سبب بهبود سریع چشم‌ها می‌شود.
در عدسی و شبکیه چه اتفاقی می‌افتد؟
همان‌طور که گفتم، بیشترین اشعه ماورای بنفش را عدسی جذب می‌کند و در نتیجه در شرایطی که میزان جذب بالا باشد، در درازمدت می‌تواند موجب از بین رفتن شفافیت عدسی شود. از طرفی نگاه مستقیم به آفتاب، به خصوص هنگام خورشیدگرفتگی سبب ایجاد صدمه در منطقه کوچکی به نام لکه زرد در شبکیه چشم و به اصطلاح سوختن آن می‌شود که این امر موجب کاهش شدید بینایی و گاهی کوری در تمام عمر می‌شود.
آیا این مشکلات برای همه افراد عادی اتفاق می‌افتد یا افراد خاصی بیشتر در معرض خطر هستند؟
مشکلاتی که ذکر شد، ممکن است برای افراد عادی هم اتفاق بیفتد اما این را هم بدانید که در شرایط خاصی حساسیت به آفتاب بیشتر بوده و خطر اثرات مضر اشعه ماورای بنفش بیشتر می‌شود مانند افرادی که عمل آب مروارید انجام داده‌اند و یا کسانی که از بعضی از داروهای مصرفی در درمان بیماری‌هایی مانند برص یا پیسی، پسوریازیس، نقرس، آرتریت روماتویید، مالاریا و دیابت (داروهای خوراکی) استفاده می‌کنند. همچنین کسانی که داروهایی مانند فنوتیازین‌ها و قرص‌های ضدحاملگی و برخی از مشتقات تتراسیکلین را مصرف می‌کنند.
برای پیشگیری از این صدمات چه باید کرد؟
توجه داشته باشید با اینکه ساختمان صورت و موقعیت کره چشم به شکلی است که کاسه استخوانی چشم، ابروها، گونه و بینی آن را از تماس مستقیم آفتاب تا حدودی محافظت می‌کنند ولی در محیطی که تابش آفتاب شدید بوده و چشم‌ها در معرض میزان بالایی از اشعه ماورای بنفش هستند، استفاده از کلاه لبه‌دار و عینک آفتابی ضرورت دارد.
شیشه‌هایی که اشعه ماورای بنفش را جذب خود می‌کنند، چه ویژگی خاصی دارند؟
در شیشه عینک‌هایی که برای محافظت از اشعه ماورای بنفش استفاده می‌شود، از مولکول‌هایی به نام کروموفور استفاده می‌شود. این مولکول‌ها تاثیر چندانی در رنگ شیشه ندارند ولی سبب جذب و فیلتره کردن اشعه ماورای بنفش می‌شوند بنابراین عینک‌هایی با رنگ شیشه تیره در صورتی که از مولکول‌های کروموفور در آنها استفاده نشده باشد، خاصیت جلوگیری از اشعه ماورای بنفش را ندارند.
بنابراین شیشه‌های فتوکرومیک به همین علت مناسب‌ترند؟
بله، شیشه‌های فتوکرومیک که در مجاورت اشعه ماورای‌بنفش تیره می‌شوند در حداکثر تیرگی خود درصد بسیار بالایی از اشعه ماورای بنفش تابیده شده بر چشم را جذب می‌کنند.
در بازار هم عدسی‌های پلاستیکی موجود است و هم عدسی‌های شیشه‌ای. شما کدام‌یک را پیشنهاد می‌کنید؟
ما عدسی‌های پلاستیکی را پیشنهاد می‌کنیم زیرا موثرتر از عدسی‌های شیشه‌ای هستند. ولی در نهایت، عدسی‌هایی که 100درصد اشعه ماورای بنفش را جذب می‌کنند بهتر هستند، پس هنگام خرید به برچسب آنها توجه کنید. در ضمن، بیشتر عینک‌های آفتابی موجود در بازار بیش از 90 درصد اشعه ماورای بنفش را جذب می‌کنند که در حد قابل قبولی است.
حرف آخر
باید متذکر شوم که تمام خصوصیات ذکر شده می‌تواند در یک عینک آفتابی با قیمت مناسب نیز وجود داشته باشد و برعکس ممکن است تمام خصوصیات مذکور در یک عینک گران‌قیمت وجود نداشته باشد.
چه عینکی؟ چه رنگی؟
عینک‌های آفتابی با رنگ‌های گوناگونی مانند خاکستری، قهوه‌ای، سبز و زرد در بازار وجود دارد. توجه داشته باشید که شیشه‌های خاکستری و قهوه‌ای به‌طور معمول موجب تغییر رنگ‌های طبیعی نمی‌شوند ولی شیشه‌های سبز، رنگ‌های طبیعی را تغییر و سبب اختلال در دید رنگ‌ها می‌شوند.
شیشه‌های زرد هم سبب جذب رنگ آبی که بیشترین تفرق نور را در چشم ایجاد می‌کند، می‌شوند و به همین علت به ورزشکاران و کوهنوردان توصیه می‌کنیم از این نوع شیشه به دلیل دید خوب در آفتاب استفاده کنند. به دریانوردان یا افرادی که ساعاتی از روز را در سطح آب و یا در ساحل می‌گذرانند نیز توصیه می‌شود از شیشه‌های پلاریزه به علت از بین بردن درخشندگی و خیرگی استفاده کنند.
باید بدانید تیرگی شیشه فقط از میزان نورمریی که وارد چشم می‌شود، می‌کاهد و در عمل نه تنها از میزان ورود اشعه ماورای بنفش به داخل چشم کاسته نمی‌شود بلکه به دلیل باز شدن مردمک در اثر کاهش نور مریی، مقدار بیشتری از آن وارد چشم می‌شود.
یک عینک آفتابی ایده‌آل باید:
1 خاصیت جذب تقریبا کامل اشعه ماورای بنفش را داشته باشد.
2 رنگ شیشه یا طلق آن مانع دید طبیعی رنگ‌ها نشود. رنگ خاکستری بهتر است. این مورد در تشخیص علایم رانندگی اهمیت دارد.
3 تیرگی رنگ آن مناسب باشد و مانع از دید طبیعی نشود.
4 مانع ورود آفتاب از اطراف چشم شود.
5 مانع از ایجاد خیرگی در چشم شود.
6 شیشه و یا طلق آن خراش نداشته باشد.
7 شیشه و یا طلق آن قدرت یا شماره ناخواسته نداشته باشد.
8 سبک و راحت باشد.
پی نوشت ها :
*فوق‌تخصص قرنیه
منبع:www.salamat.com