اطلاعات، 3/9/81
به نظر ابن خلدون، «تجمل » یکی از مهم ترین دلایل سیر جوامع به سوی شهرنشینی و تمدن است . تجمل مورد بحث در مقدمه تاریخ را می توان فزونی رفاه در معیشت دانست، به گونه ای که موجب پرداختن به نیازهای غیرضروری و غرق شدن در ناز و نعمت و آسایش گردد . حال سخن بر سر آن است که چگونه وضع معیشت حاکمان، تجملی و رفاه زده می شود، یا چگونه اخلاق و رسوم تجمل خواهی در شیوه مدیریت ایشان پدید می آید، و سرانجام این که چنین امری چه نتایجی در تحلیل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ابن خلدون به بار می آورد . مقاله حاضر تجمل و رفاه زدگی را، هم در زندگی و معیشت شخصی حاکم و هم در شیوه حکومت داری و مدیریت آنان، بررسی می کند; چراکه تاریخ شاهد حاکمانی بوده است که خود زندگی ساده ای داشته اند، اما در مدیریت امور کشور و اموال عمومی و ... گرفتار تشریفات بوده اند و یا نسبت به تجمل و رفاه زدگی زیردستان خویش تغافل می کرده اند .
از نظر ابن خلدون، مهم ترین علت تجمل خواهی را باید در خود روند توسعه مدنیت و میل به گسترش رفاه، صنعت و تجارت دانست . به عبارت دیگر، اگر دولت (سلطان) با هر انگیزه ای، عزم خودآگاهانه بر مراقبت تجمل در حکومت نداشته باشد، از اقتضائات طبیعی توسعه شهرنشینی، که گسترش رفاه و فرهنگ بهره مندی از لذت ها و خوشی های دنیا را درپی دارد، آن است که سلطان و دربار او نیز به این جریان تن دهند .
دومین علت را می توان علاقه به تشبه و پیروی از حکومت پیشین دانست .
دو عاملی که بر شمرده شد، علل زمینه سازی هستند که کافی است تن دادن به خواست های طبیعی و نفسانی انسان بدون در نظر آوردن ملاحظات سیاسی یا غایات شرعی به آنها اضافه شود تا تجمل و رفاه زدگی حاکمان در زندگی و نحوه مدیریت رخ نماید . در نظر ابن خلدون، هرگاه اسراف و تبذیر والیان در اموال، به زندگی تجملی و خوش گذرانه آنها اضافه شود، دوران زوال و انحطاط دولت آغاز می گردد .
نویسنده، در ادامه، به پیامدهای تجمل در حکومت از نگاه ابن خلدون پرداخته است: نخستین ثمره تجمل در زندگی و دیریت حاکمان، در تغییر اخلاق و رسوم شخصی و حکومتی ایشان آشکار خواهد شد . این فرهنگ جدید، به سبب برخورداری حکومت از قدرت و عصبیت، در سطحی بالاتر از رفاه عمومی و یا در شکلی متفاوت با فرهنگ عموم است; اگر چنین باشد یا اگر با مبانی و شعارهایی که در ظاهر تبلیغ می شود، تعارض داشته باشد، بی شک بحران و تنش های جدی در پی خواهد داشت . بروز سیاسی این امر، در شکل تشدید احساس تقابل و جدایی حاکمان از مردم و نیز تشدید خودکامگی و عصبیت حاکمان برای حفظ مقام خود خواهد بود .
ابن خلدون دومین پیامد (اجتماعی) تجمل در حکومت را تغییر فرهنگ معیشتی و عادت های طبقات پایین تر مردم می داند . سومین پیامد آن نیز که جنبه اقتصادی دارد، نابه سامان شدن بنیان های مالی و اقتصادی کشور است .
