پگاه حوزه، ش 85
مقاله با این تلقی که دو پدیده احزاب سیاسی و شوراهای اسلامی، به لحاظ محتوا و کاربرد، از نوعی تلاقی و انطباق برخوردارند، در صدد است تا رابطه عینی این دو پدیده را مطالعه و بررسی کند . بنابراین پرسش اصلی این گزارش چنین خواهد بود: رابطه احزاب و شوراهای اسلامی چگونه است، و اساسا این دو مقوله چه ارتباطی با هم دارند؟
استدلال این مقاله بر تایید فرضیه فوق در قالب یک قیاس تحلیلی به شکل زیر قابل طرح است: 1 . شوراهای اسلامی به منزله یک تشکل مردمی، وظیفه مهم مشورت و نظارت بر کارگزاران نظام اسلامی را بر عهده دارند; 2 . احزاب سیاسی معمولا کارویژه های متعددی مانند دفاع از حقوق شهروندان، مشارکت سازی سیاسی و ... دارند; 3 . نتیجه حاصل از دو مقدمه فوق آن خواهد بود که در جامعه اسلامی و حکومت دینی، دولت و مردم نوعی رابطه متقابل دارند . حزب به مثابه یک پدیده محتوایی و کارکردی کوچک یا صرف نظر از بحث مفهومی - رابطه ای نزدیک و متداخل با شوراهای اسلامی دارد . هرچند جنبه منفی کارویژه های احزاب سیاسی را نیز نباید از نظر دور داشت، اما مهم ترین کارویژه های احزاب سیاسی که به نحوی با برنامه ها و اهداف شوراهای اسلامی نیز انطباق دارد عبارتند از: مشارکت سیاسی مردم، آموزش و ارتقای بینش سیاسی جامعه، نقد و نظارت بر حکومت، دفاع از حقوق شهروندان در برابر دولت، گزینش نامزدهای انتخاباتی و تدوین سیاست های عمومی . صرف نظر از مباحث مفهومی و دامنه داری که در این زمینه وجود دارد، در یک تعریف نسبتا مناسب می توان گفت: «شوراهای اسلامی، مجموعه ای از نمایندگان منتخب مردم اند که با رای مستقیم آنان انتخاب می شوند و از صلاحیت های مشورتی و اجرایی رسمی، برای اداره امور عمومی حوزه انتخابی خود برخوردارند، و به صورت رسمی به اداره بخشی از این امور مبادرت می ورزند» . بنابراین کارویژه های شوراها عبارتند از:
1 . مشارکت سازی سیاسی; 2 . نظارت و مشورت; 3 . حلقه ارتباط میان شهروندان و دولت; 4 . همکاری و مساعدت با دولت در تدوین سیاست ها و برنامه های عمرانی و رفاهی .
مطالعه تطبیقی هر دو دسته کارویژه های ذکر شده، بیانگر آن است که شوراهای اسلامی در ایران دقیقا کارویژه احزاب سیاسی در دیگر جوامع را انجام می دهد . در نهایت اینکه احزاب سیاسی از نظر کارکردگرایی تا حد زیادی می توانند از مبانی نظری شوراهای اسلامی و تجربیات عینی آن، بهره برداری کنند . به صورت طبیعی، اگر احزاب سیاسی کارویژه های فوق را به شکل مطلوب تر و مناسب تر آن به انجام برسانند، از دل مباحث ناظر به شوراهای اسلامی، می توان مؤیدات و ادله اثبات فراوانی برای احزاب در ایران بیرون کشید .