• لطفاً دربارهء جمعیت ، پراکندگی و وضعیت شیعیان عربستان توضیحی ارائه دهید.
بسم الله الرحمن الرحیم . الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی محمد و آله الطاهرین . شیعیان ، از جمعیت قابل توجهی در عربستان برخوردارند یعنی بیش از 10 درصد. شیعیان در قطیف 95-90 درصد و در احساء 70-60 درصد جمعیت را تشکیل می دهند و در شهرهای دمام ، مدینهء منوره و دیگر شهرها نیز حضور دارند. البته اغلب شیعیان عربستان افراد بومی و یا مهاجرانی هستند که برای کار به این کشور آمده اند و [ دستهء دوم ] در شهر خُبَر طائف ، جده ، ریاض و غالب مناطق عربستان سکونت دارند. به طور کلی ، شیعیان مانند دیگر شهروندان سعودی در ادارات دولتی ، در عرصهء فرهنگ و آموزش و نیر جمعیت چشمگیری از آنان در شرکت نفت مشغول به کار بوده و در عرصه های گوناگون تجارت نیز فعالند. در روزگاران گذشته ، اغلب شیعیان احساء و قطیف به کشاورزی مشغول بودند، اما امروزه به علت کم رنگ شدن کشاورزی و کاهش محصولات ، کار کشاورزی نیز بی رونق شده و آنان به تدریج به کارهای دولتی و جز آن روی آورده اند. در سال های اخیر پس از بذل توجه دولت نسبت به آنان و دادن فرصت بیشتر، وضعیت شیعیان نسبت به گذشته بهتر شد و از آن پس در سراسر کشور توانستند مراسم مذهبی خود را به نحو مطلوب برگزار نمایند.
• آیا در مناطق شیعه نشینی همچون احساء و قطیف ، اماکن مقدس ، مانند مراقد اولیاء و امام زادگان وجود دارد؟
مزار امام زادگان در آنجا وجود ندارد، اما آثاری از گذشته و صدر اسلام وجود دارد. برای مثال ، در منطقهء جوافهء احساء مسجدی قدیمی از روزگار رسول خدا(ص ) برجای مانده . این مسجد دومین جا پس از مدینهء منوره بود که در صدر اسلام نماز جمعه در آن برگزار می شد. شایان توجه است که منطقهء احساء سابقاً هَجَر نام داشت و خاندان عبدالقیس (عبدیون ) در آن سکونت داشتند که صعصعة بن صوحان عبدی از این خاندان است . این خاندان بدون جنگ و خون ریزی ، بلکه به میل و رغبت خود به اسلام گرویدند و از این رو، زمین هایشان در تملک آنان ماند، بر خلاف دیگر مناطق که فتح شد. در احساء آثار کهن دیگری نیز وجود دارد. قطیف هم دارای آثار قدیمی است و برخی از شخصیت های بزرگ علمی در آن حضور دارند. در روزگاران گذشته ، عالمانی بزرگ از احساء بر آمدند از جمله محمد بن علی معروف به ابن ابی الجمهور احسانی صاحب کتاب عوالی اللئالی . چنان که نام برده در مقدمهء کتاب عوالی اللئالی آورده است ، پدر و جدش از عالمان بوده اند. وی تألیفات ارجمند و گرانسنگ دیگری نیز دارد. عالمان دیگری نیز از آن منطقه بر آمده اند که برجسته ترین و نامی ترینشان که در قرن سیزدهم هجری از احساء بر آمد احمد بن زین الدین احسائی بود که فرقهء شیخیه به او منتسبند.
• در احساء چه تعداد حسینیه و مسجد وجود دارد؟
در سراسر احساء و روستاهای آن ، شمار حسینیه ها چشمگیر است ، به حدی که گاهی در یک روستا تعداد حسینیه ها به بیش از پنج باب می رسد. مساجد شیعیان از قدیم وجود داشت ، هرچند به صورت رسمی نبود، اما اخیراً دولت آزادی هایی داده و در نتیجه ، مساجد [ شیعیان ] به صورت رسمی فعال است و شیعیان مراسم خود را در مساجد برگزار می کنند.
• چه مراسمی در این مساجد برگزار می شود؟ مثلاً آیا در ماه مبارک رمضان نماز جماعت و در دیگر ماه ها مراسم متناسب با مناسبت ها در آنها برگزار می شود؟
همین طور است . در ماه مبارک رمضان نماز جماعت و در سه منطقهء احساء از جمله محل سکونتم ، روستای حوقه ، نماز جمعه برگزار می شود که امامت آن با این جانب است . همچنین در منطقهء مُبَرَّز و الفضول نماز جمعه برگزار می شود. البته در برگزاری سه نماز جمعه ، فاصلهء مقرر را رعایت می کنیم . نماز جماعت هم در اکثر روستاها در سه وقت صبح ، ظهر و مغرب برگزار می شود.
حسینیه ها نیز فعال هستند و مجالس حضرت سیدالشهدا(ع ) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع ) در آنها برگزار می شود. دیگر برنامه هایی که در این حسینیه ها برگزار می شود، مراسم سوگواری در مناسبت های محرم و وفیات و جشن های سرور در موالید اهل بیت (ع ) و مجالس وعظ و ارشاد در ماه مبارک رمضان یا دیگر مناسبت ها در طول سال است .
• آیا شیعیان منطقهء شما از شبکه های تلویزیونی ، رادیو، و روزنامه برخوردارند؟
به صورت رسمی و اختصاصی از چنین امکاناتی برخوردار نیستند، بلکه از شبکه های ماهواره که از ایران ، عراق ، کویت ، و دیگر کشورها [ ی مشابه و هم فرهنگ ] برنامه پخش می کنند بهره مند می شوند. در مورد روزنامه نیز همین وضعیت وجود دارد یعنی به صورت رسمی چیزی ندارند، اما گاهی نوشته هایی مختصر و غیررسمی دارند.
• شیعیان این منطقه بیشتر با حوزهء نجف اشرف ارتباط دارند یا حوزه قم؟
در حال حاضر اکثریت شیعیان این منطقه با شهر مقدس قم ارتباط دارند و این از آن روست که طلاب علوم دینی در قم بیشتر از نجف حضور دارند و به تحصیل مشغولند، اما در مسئلهء تقلید، اکثریت آنان از آیت الله اسیستانی تقلید می کنند با اینکه ایشان در نجف اشرف و دور از دسترس هستند.
• آیا در عربستان سعودی مدارسی وجود دارد که کار آموزش مقدماتی و ابتدایی طلاب را بر عهده گرفته ، موادی همچون نحو، صرف و جز آن تدریس کنند؟
نه ، چنین چیزی وجود ندارد و تمام مراحل آموزش از ابتدایی تا مقطع دبیرستان در اختیار دولت است .
• منظورم مدارس حوزوی است . آیا چنین مدارسی در عربستان وجود دارد؟
در احساء حوزه وجود دارد که 35-30 سال از فعالیت آن می گذرد. این حوزه سابقاً به صورت محدود فعالیت داشت ، ولی امروز در سطح عالی است و این ، به خاطر همت برخی از عالمان ، به ویژه حضرت حجت الاسلام والمسلمین سید علی الناصر (ناظر بر حوزه ) می باشد. این حوزه حدود دویست طلبه دارد. همچنین حوزه ای ویژهء بانوان احساء وجود دارد و فعال است .
• آیا این حوزه ها با ایران مرتبطند؟
خیر، مستقل هستند و مدرسان آن از داخل احساء تأمین می شوند. البته بخشی از متون درسی که در این حوزه ها تدریس می شود از خارج تهیه می گردد.
• آیا شیعیان احساء فردی محوری مانند شیخ عَمری دارند یا اینکه ایشان محور شیعیان مدینه هستند؟
ایشان محور مدینهء منوره هستند. البته شیعیان غالباً با علما ارتباط دارند، اما در مورد مرجعیت و مسئلهء تقلید با خارج از کشور مرتبط هستند چراکه در داخل شخصیتی در مرتبهء مرجع تقلید نداریم ، ولی در زمینهء وعظ و ارشاد و هدایتگری ، شیعیان با روحانیان و طلاب در داخل ، که شمار قابل توجهی دارند، در تماس هستند از جمله در شهر دمام با حجت الاسلام والمسلمین سید علی ناصر و در احساء با حجت الاسلام والمسلمین سید طاهر سلمان در ارتباط بوده و مشکلات و مسائل خود را با ایشان در میان می گذارند.
• در یمن و لبنان مجلس اعلای شیعیان وجود دارد. آیا در عربستان چنین کمیته یا تشکلی وجود دارد؟ در غیر این صورت ، آیا درصدد ایجاد چنین مجلسی بوده اید؟
خیر، تشکلی با چنین ویژگی و هویتی وجود ندارد و تا به امروز فرصتی مناسب و رسمی دست نداده است تا بدین مقوله پرداخته شود، اما چنان که بیان شد، ارتباط شیعیان با روحانیان برقرار است .
• آیا برای شیعیانی که در غیر شهرهای مکهء مکرمه و مدینه منوره زندگی می کنند، زیارت قبور واقع در مکه و مدینه محدودیت دارد یا نه؟
شیعیان عربستان مانند دیگران در مناسبت ها به منظور زیارت به دو شهر مکه و مدینه می روند.
• آیا برای حج سهمیه دارید یا حضور در این مراسم و مناسک به اختیار شماست و هر وقت که مایل باشید می توانید در آن شرکت کنید؟
هر شهروند سعودی ، اعم از اینکه شیعه باشد یا سنی ، هر پنج سال یک بار می تواند به حج برود.
• تعامل دولت جدید عربستان با شیعیان چگونه است؟ آیا با آنان رفتاری بهتر و مطلوب تر دارد؟
وضعیت جهانی به گونه ای شده است که مدارا و آینده نگری را می طلبد، چه اینکه شیعیان جزئی جدا ناشدنی از کشور عربستان و بخشی از شهروندان این سرزمین هستند و البته دولت جدید نسبت به سابق تعامل بهتری با شیعیان دارد.
• آیت الله مکارم شیرازی در دیدار با وزیر امور خارجهء جمهوری اسلامی ایران یادآوری کرد که در مقابل شبهه افکنی های وهابیان در مدینه و در بقیع [ بر ضد اعتقادات شیعیان ] ، باید برخوردی سیاسی صورت گیرد. حال شما به عنوان طلایه دار حرکت فرهنگی ، در این زمینه باب گفت وگو را با آنان باز نمی کنید؟
این موضوع در سطح سیاسی بیان شده است نه در چارچوب اعتقادی و فرهنگی و در سطح جامعهء شیعی در داخل کشور. اما آنچه که باید از سوی مسئولان سیاسی جمهوری اسلامی ایران و مراجع عالی قدر لحاظ شود و مد نظر قرار گیرد این است که به مصالح و منافع شیعیان توجه داشته باشند بدین معنا که از دشنام دادن و لعن کردن نمادهای دینی و اعتقادی و مقدسات طرف های مقابل (اهل سنت ) پرهیز و ممانعت کنند زیرا چنین کنشی تأثیری منفی بر ما می گذارد چه اینکه شیعیان در سراسر مملکت با دیگران ، یعنی اهل سنت ، سلفی ها، وهابی ها و حتی صاحبان گرایش های افراطی و خشونت طلب ها زندگی کرده ، مراوده و اختلاط دارند از جمله در مدارس ، محل کار و سایر جاها. این مسئله ، همزیستی [ بدون تنش ] را می طلبد. به دلیل آنکه شیعیان عربستان جزئی از شیعیان جهان ، از جمله شیعیان عراق و ایران به شمار می روند، هر اقدامی منفی که در خارج از عربستان صورت گیرد، دقیقاً بر وضعیت شیعیان عربستان انعکاس خواهد داشت .
• آیا شیعیان عربستان منحصراً دوازده امامی هستند یا اینکه زیدی مذهب نیز در میان آنان وجود دارد؟
شیعیان زیدی و شیعیان اسماعیلی نیز وجود دارند، اما شمارشان اندک است و اکثریت با شیعهء دوازده امامی است . البته در میان شیعیان دوازده امامی ، تعداد اندکی اخباری و نیز در همین حد شیخی (پیروان شیخ احمد احسائی ) در احساء وجود دارند که با جماعت های [زیدی و اسماعیلی] در کویت و ایران در ارتباط هستند، اما بسیار اندکند و همان طور که گفته شد اکثریت ، با شیعیان دوازده امامی است .
• به عنوان عالم سعودی اگر پیامی برای شیعیان ایران دارید، بفرمایید.
پیام من این است و مؤکداً یادآوری می کنم که باید در تمام سطوح مسلمانان به طور کلی و به ویژه شیعیان و بالاخص حوزه های علمیهء نجف اشرف و شهر مقدس قم بیداری و آگاهی وجود داشته باشد. در مورد حوزهء قم ، وضع به گونه دیگری است چراکه مراجعهء به این حوزه بیشتر از حوزهء نجف اشرف است و تحصیلکردگان بسیاری از این حوزه به شهرها و سرزمین های خود بازمی گردند تا به تبلیغ بپردازند. از این رو، بر مراجع است که وضعیت شیعیان جهان ، به ویژه شیعیان ساکن در سرزمین های مقدسی همچون مکهء مکرمه و مدینهء منوره و نیز در احساء، قطیف و دیگر نقاط عربستان را لحاظ داشته و متناسب با این حضور شیعیان ، تعامل داشته باشند. آنچه در خور توجه است اینکه برخی طلاب از احساء، قطیف و دیگر اماکن با نهادی پاک [ و پیراسته از هرگونه شائبهء چند دستگی و تفرقه ] و البته با شیفتگی و علاقه مندی به جمهوری اسلامی ایران و به حوزه علمیهء قم می روند، اما متأسفانه پس از گذشت چند سال و به هنگام بازگشت به کشورشان ، چهره ای مخدوش از جمهوری اسلامی با خود به همراه می آورند [ چه اینکه ] حامل برخی از افکار افراطی ، به ویژه آن بخشی که به افراطی گری مذهبی مرتبط است ، مانند لعن کردن و دشنام دادن ، می باشند. آنان در حالی به کشورشان بازمی گردند که معتقدند: آغاز و فرجام و تمام مذهب در همین امور خلاصه می شود. البته این منش و روش با جامعهء عربستان سازگاری ندارد که این امر خود تأثیر فوق العاده منفی بر ما دارد. فراتر از این ، برخی کتاب هایی که به طور غیرقانونی در حوزهء علمیهء قم چاپ می شود، مانند کتاب : فرحة الزهراء و کسر الا ›صنام فی البلد الحرام به عربستان منتقل و به صورت رایگان توزیع می شود که این حرکت تماماً به زیان شیعیان است . یادآوری می شود که در چند ماه گذشته اوضاع در عربستان نسبت به سابق متشنج تر شده است چراکه مطالبی غیرمناسب و بی حساب از برخی شبکه های ماهواره ای پخش می شود و گروه های خشونت طلب و سلفی این مطالب را گردآوری و تنظیم کرده و به صورت لوح های فشرده در شمارگان صدها هزاری توزیع می کنند. این سخن در ریاض در منطقهء جنادریه صورت خارجی یافت . این کنش ها و واکنش ها بر تشنج افزوده و رفتارهای نابخردانه و غیرمنطقی را در پی خواهد داشت که تماماً تأثیر سلبی بر شیعیان داخل عربستان بر جای می گذارد.
از مسئولان و علما می خواهم این قضیه را به صورت جدی مورد توجه قرار دهند و از خدای منان توفیق آنان را در این راه مسئلت دارم ، موفق باشید.
والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته